Научная статья на тему 'ҚУРИЛИШНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШИДА КИЧИК ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ'

ҚУРИЛИШНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШИДА КИЧИК ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
205
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
: инновацион ривожланиш / қурилиш соҳаси / таркибий ўзгаришлар / кичик бизнес тадбиркорлиги / инновационное развитие / строительная отрасль / структурные преобразования / малый бизнес предпринимательство.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Искандаров Э.Б.

Мақолада кичик ва хусусий тадбиркорлик субьектларини қурилиш комплексини инновацион ривожлантиришда ўрни кўриб чиқилган. Қурилишда кичик бизнес самарадорлигини оширишда юқори ихтисослашган корхоналарни яратиш талаб қилиниши таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье отмечается определенные успехи в развитии малого бизнеса и частного предпринимательств. Даны ряд предложений развития подрядных организаций и предприятия малого бизнеса в строительстве.

Текст научной работы на тему «ҚУРИЛИШНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШИДА КИЧИК ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ»

УДК.69.001.76

Искандаров Э.Б.

ЦУРИЛИШНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШИДА КИЧИК ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ

Искандаров Э.Б. -мустакил тадкикотчи (Тошкент лавлат архитектура ва курилиш института)

В статье отмечается определенные успехи в развитии малого бизнеса и частного предпринимательств. Даны ряд предложений развития подрядных организаций и предприятия малого бизнеса в строительстве.

Ключевые слова: инновационное развитие, строительная отрасль, структурные преобразования, малый бизнес предпринимательство.

The article discusses the role of small and private businesses in the innovative development of the construction industry. It was noted that the construction requires the creation of highly specialized enterprises to increase the efficiency of small businesses.

Key words: innovative development, construction industry, structural changes, small business entrepreneurship.

Миллий иктисодиётининг ракобатбардошлигини ошириш ва диверсификация килишни, шунингдек худудлар ва тармокларни ривожлантириш уйгунлигини таъминлаш максадида ишлаб чикариш кучларини самарали жойлаштириш, худудларнинг мавжуд табиий ва иктисодий ресурсларидан самарали фойдаланиш асосида мамлакат саноатини ривожлантириш стратегияларини ва миллий моделларини ишлаб чикиш асосий вазифалар бири белгиланди.

Натижада, курилиш сох,асида инновация ишланмалари ва технологияларини жорий килиш, мехнат унумдорлигини ошириш, ишлов бериш тармокларини жадал ривожлантириш ва юкори кушилган кийматли тайёр ракобатбардош махсулотлар ишлаб чикаришни кенгайтириш асосида курилиш товарлар бозорлари мувозанатини таъминлашга эришилди.

Шунингдек, экспортбоп махсулотлар ишлаб чикаришни рагбатлантиришга каратилган курилиш саноати сиёсатини амалга ошириш, ишлаб чикаришни махаллийлаштиришни чукурлаштириш асосида унинг импортга карамлигини камайтириш оркали миллий иктисодиётнинг экспорт салохиятини ошириш максадида ташки иктисодий фаолиятни ривожлантиришнинг стратегик йуналишларини ишлаб чикиш амалга оширилмокда.

Иктисодий фаолият турлари кесимида фаолият курсатаётган жами 262,9 мингта кичик корхона ва микрофирмаларнинг 70,5 мингтаси (26,8 %) - савдо, 56,2 мингтаси (21,4 %) -саноат, 29,0 мингтаси (11,0 %) - курилиш, 24,0 мингтаси (9,1 %) - кишлок, урмон ва балик хужалиги, 19,7 мингтаси (7,5 %) - яшаш ва овкатланиш буйича хизматлар сохаси, 13,1 мингтаси (5,0 %) - ташиш ва саклаш, 6,7 мингтаси (2,6 %) - ахборот ва алока сохаси, 5,4 мингтаси (2,0 %) - согликни саклаш ва ижтимоий хизматлар курсатиш, шунингдек 38,4 мингтаси (14,6 %) - бошка фаолият турлари хиссаларига тугри келади [7].

Шундан куриниб турибдики, фаолият курсатаётган кичик корхона ва микрофирмаларнинг 29,0 мингтаси яъни 11,0 % курилишда, асосий кисми эса саноат ва савдо фаолият турларига тугри келади. Энг кам улуши эса согликни саклаш ва ижтимоий хизматлар курсатиш хамда ахборот ва алока фаолият турларига тугри келади.

Мамлакатнинг урбанизация сохасида давлат сиёсатини кучайтириш, ишлаб чикаришларни окилона жойлаштириш, турар жойларни мухандислик, транспорт ва ижтимоий инфратузилма билан биргаликда куришни инобатга олган холда урбанизация жараёнларини давлат томонидан самарали тартибга солишни таъминлаш, шунингдек ер участкаларига оид замонавий бозор механизмларини жорий этиш боскичма боскич амалга оширилмокда.

Иктисодиёт сохасига инновацион жараёнларнинг шиддат билан кириб келиши кичик субъектларидан янгидан-янги гоялар яратиш, янги тизим хамда технологиялар татбик этиш, уларни инсоният фаолиятининг турли сохаларига жорий килишни такозо этади.

№4(44) - 2021

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик иктисодиётнинг тез узгариб турадиган бозор талабларига жадал суръатларда мослашиш, товар ва хизматлар бозорини ривожлантириш, умуман олганда эса иктисодий усишни таъминлашда бекиёс ахамият касб этади. Илгор илм-фан ютукларига асосланган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга кенг йул очиб бериш зарурлигини алохида таъкидлаш лозим. Ушбу сохада замонавий ишлаб чикариш тармокларини ташкил этиш, инновацион ва нанотехнологиялардан фойдаланиш жуда мухимдир.

Узбекистон Республикасининг Президенти 2018 йилнинг 28 декабрида Олий Мажлисга мурожаатномасида шундай деган эди: "Х,ар бир оила - тадбиркор", "Ёшлар - келажагимиз" каби дастурлар доирасида 2 триллион сумга я;ин маблаг ажратилиб, жойларда 2 минг 600 дан орти; бизнес лойихалари амалга оширилди. Бу йилдан бошлаб, соликларнинг прогноздан ошириб бажарилган кисми хисобидан худудларда 5,5 триллион сум кушимча маблаг колдирилди. Бу, утган йилга нисбатан 6 баробар, 2016 йилга нисбатан эса - шунга эътибор беришингизни сурайман - 32 баробар купдир" [1].

Мамлакат иктисодиётида туб бурилиш кечаёган бир вактда иктисодиётни ривожлантириш ва фаол тадбиркорликни куллаб-кувватлаш сохасида — фаол тадбиркорликни ривожлантириш учун кулай хукукий, ташкилий шароитлар яратиш, инновацион гоялар ва технологияларни жорий килиш ва улардан амалда самарали фойдаланишга алохида эътибор берилмокда. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек "...халкимиз дунёкарашида инновация мухитини яратиш энг мухим вазифамиздир. Инновация булмас экан, хеч бир сохада ракобат, ривожланиш булмайди. Бу сохадаги узгаришларни халкимизга кенг таргиб килмасак, одамларда куникма пайдо килмасак, бугунги давр шиддати, фан-техниканинг мислсиз ютуклари билан хамкадам була олмаймиз" [3].

Мамлакатимизда инновацион ривожланишни хар томонлама куллаб-кувватлашга эътибор янада кучайтирилмокда. Инновацион гоя ва ишланмаларни яратиш билан шугулланувчи илмий ташкилот ва муассасаларга куплаб солик имтиёзлари берилиши, йирик ва хусусий корхона ва ташкилотларга модернизациялаш ва янги технологияларни жорий этишга йуналтирилган жамгармаларини шакллантириш имконияти махсулот ракобатбардошлигини оширишга хизмат килади.

Бугунги кунда курилиш ишлари хажми йирик курилиш ташкилотлари, кичик корхона ва микрофирмалар хамда норасмий секторларда амалга оширилган ишлар таркиби буйича шаклланади. Амалга оширилган курилиш ишлари мулкчилик шакли, давлат ва нодавлат булган корхона ва ташкилотлар таркиби буйича булинади. 2021 йил 1 январ холатига кура, Узбекистон Республикаси курилиш ишлари буйича фаолият курсатаётган корхона ва ташкилотлар сони 40,9 мингтани ташкил этиб, утган йилнинг мос даврига нисбатан 4,7 мингтага ошди. курилиш корхоналари жами сонининг 58,1 фоизини бино ва иншоотлар куриш (2019 йилга нисбатан усиш 108,0 %), 9,3 фоизини фукаролик обьектларини куриш (усиш 122,2 %) ва 32,6 фоизни ихтисослаштирилган курилиш ишлари (усиш 120,8 %) ташкил этади [7].

30000 20000 10000 0

22022

23779

17596

■ 8735 11059 3811 13360

2781 3118

2019 й. 2020 й.

■ Бино ва иншоотларни куриш

2021 й. январ

Фукаролик обьектларини куриш Ихтисослаштирилган курилиш ишлари

2-расм. Узбекистон Республикаси курилиш ишлари хажми.

Манба: Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси вакурилиш вазирлиги

маълумотлари.

2020 йилнинг январ-декабр ойларида кичик корхона ва микрофирмалар томонидан бажарилган курилиш ишлари хджми курилиш ишларини бажарган бошка ташкилотларга нисбатан камайганлиги кузатилди. Улар хисассига жами курилиш ишлари хажмининг 52,8 % и тугри келиб, 2019 йилнинг январ-декабр ойлари курсаткичига нисбатан 2,9 % пунктга камайди. Шунингдек, улар хиссасига тугри келган курилиш ишлари 2019-йилнинг мос даврига нисбатан 104,1 % ни ташкил этган холда 46379.3 млрд. сум микдорда кайд этилди [7].

Жорий хиссобот даврида кичик корхона ва микрофирмалар томонидан энг юкори хажм курсаткичи Тошкент шахри ( 11459.1 млрд. сум ёки умумий хажмга нисбатан 61,1 %), Самарканд ( 3527,2 млрд. сум ёки 62,3 %) ва Фаргона (3146,3 млрд. сум ёки 61,8%) вилоятларига тугри келди. Норасмий сектор хиссасига тугри келадиган курилиш ишлари улуши 19.6 % ни ташкил этди ёки 17235,6 млрд. сум микдорида кайд этилди. 2019-йилнинг январ-декабр ойларига нисбатан 103,7 % ни ташкил этди [7].

курилиш сохасида банд булганларнинг улуши охирги йилларда усиб бориши ва учумий бандликнинг 9,2 - 9,5 % ташкил килишига карамасдан бу ташкилотларда ишчиларнинг уртача сони 2020-йилда 47 кишини ташкил этган. курилиш ташкилотларининг бундай таркиби адолатли танкидни келтириб чикаради. Чунки бир катор минтакаларда давлат дастурининг йирик обьектларида пудратчи функцияларини малакали бажаришга кодир булган курилиш корхоналари етишмаяпти [5].

Бундан ташкари, курилиш ташкилотларида ишчилар таркиби хам маълум танкидларни келтириб чикаради.2019-йил учун курилиш корхоналарида ишчиларнинг билим даражаси тугрисидаги маълумотлар куйидагича:

• Олий маълумотли ишчилар 14,9% ни ташкил килади;

• Урта махсус маълумотли ишчилар - 42,4%;

• Урта ва тулик булмаган урта маълумотли ишчилар - 42,7%.

Ушбу маълумотлар бир катор ташкилотларда кадрлар билан таъминлаш даражасининг етарли эмаслигидан далолат беради [6].

Узбекистонни курилиш сохасидаги кичик бизнес субъектларини, тахлил килар эканмиз, уларнинг ривожланиши камчиликлардан холи эмаслигини таъкидлаш мумкин. Асосий камчилик, бизнинг фикримизча, саноатдаги кичик корхоналар купинча умумий курилиш ва курилиш майдончаларида махсус ишларни бажарадиган йирик курилиш ташкилотларига ухшаб шаклланади. Саноати ривожланган мамлакатларда саноат тузилмасини ташкил этиш тамойилларини тахлил килиш уларда йирик корхоналар (корпорациялар) ва куп сонли кичик корхоналарнинг узига хос симбиёзи мавжудлигини курсатади.

Илгор хорижий мамлакатлар Европа мамлакатларида, А^Ш, Япония ва бошкалартажрибаси шуни курсатадики, таркок булган корхоналарни жалб килиш ва шахсий кизикишини рагбатлантириш оркали уларнинг чукур ихтисослашув формалари ташкил этилган. Бундай шароитда чекланган (ишчилар сони жихатидан) микдордаги ишларни хам бажариш мумкин. Масалан, А^Шда улар расман 1 миллион кишини иш билан таъминлайдилар. "курилиш хизмати" фирмалари, уз навбатида, хар хил монтаж ва демонтаж, иш куролларини кучириш, жорий таъмирлаш билан шугулланади. Эътибор беринг, уларнинг хизмат турлари жуда кенг.

Охирги пайтларда автоуловларни экипаж билан ёки экипажсиз ижарага бериш кенг таркалмокда . Аксарият курилиш фирмаларида 1 дан 20 тагача киши ишлайди. Германияда бундай фирмалар сони 78 фоизга етди ва улар ушбу сохада банд булганларнинг 65 фоиз курилиш ишчилари билан таъминлайдилар. Англияда 8 кишигача ишчилари булган фирмалар 70 фоизни ташкил этди. Францияда кичик фирмалар 71-73% ни ташкил этади. А^Шда барча кичик фирмалар 29 таснифлаш гурухига булинган : гипс, сантехника, электр ва бошкалар. Тахминий хисоб-китоблар шуни курсатадики. Биринчидан тугри келадиган махсулот йилига 18 дан 30 минг доллар гача.

Шуни таъкидлаш керакки, курилиш саноатининг бундай тузилиши билан (куплаб кичик ихтисослашган курилиш корхоналарининг мавжудлиги) уларнинг курилиш майдончаларида ишларини мувофиклаштиришни анча мураккаблаштиради. Урта улчамдаги объектларда хам курилишда бир неча унлаб ва хатто юзлаб ташкилотлар иштирок этмокда.

Ушбу ташкилотларнинг курилишни ташкил этишида мувофиклаштирилган, синхрон фаолиятига катъий шартномавий интизом мавжудлиги оркали эришилади. Агар шартнома курсаткичлари бузилган такдирда вужудга келган йукотишлар хар хил куринишдаги молиявий жазолар билан копланади.Бу йукотишлар бош пудратчи ёки буюртмачи билан боглик булишидан катъий назар барча турдаги зарарларни коплайди. Куриниб турибдики, саноатнинг идеал тузилишини яратиш сохасида ривожланган мамлакатларнинг тажрибаларини тугридан-тугри, мослаштирмасдан кабул килиш мумкин эмас. Буни жорий килиш учун шартнома интизомини кучайтириш, курилиш ташкилотларини лицензиялаш, уларни бошкариш тизимини такомиллаштириш ва курилиш иштирокчилари уртасида шартномавий муносабатларни тартибга олишни талаб этади.

Уз-узидан маълумки, бундай тузилмани яратиш жараёни режали равишда олиб борилиши ва бир вактнинг узида курилиш учун тендер савдоларини ташкил этишни такомиллаштириш билан бирга амалга оширилиши керак.

Албатта кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик кенг жорий этиш ва ривожлантириш курилиш мажмуасининг хамма таркибий кисмларида (лойихавий кидирув, лойиха ишлари, курилиш материаллари, конструкцияларини ишлаб чикариш ва бошкалар) олиб борилиши ва ракобат мухитини ташкил этиш, истеъмолчиларни талабларини кондиришни юкори сифат курсаткичларига эришишни такозо этади.

Замонавий курилиш корхоналарда инновацион фаолият таркибини инновацион жараёнлар ташкил этади. Бу фаолият бир неча жараёнлардан ташкил топган булиб, улар бир-бирига чамбарчас боглик булган инновацион жараёнларни бошкариш учун хизмат килади.

Юкорида фикрлардан келиб чикиб, замонавий корхоналарда инновацион фаолиятни ташкил килиш ва инновацияларни яратишда, уларни ишлаб чикаришга тадбик этиш жараёнини янада такомиллаштириш масалалари буйича куйидагиларга алохида эътибор каратиш лозим:

- курилиш корхоналарда асосий эътиборни ишлаб чикариш ёки хизмат курсатиш билан биргаликда, мавжуд илмий салохиятини ривожлантириш, улардан самарали фойдаланган холда инновацияларни яратиш ва ишлаб чикаришга жорий этишга каратиш;

- замонавий корхоналар жойлашган минтакада фаолият юритувчи илмий-тадкикот муассасалар билан хамкорлик алокаларини янада ривожлантириш;

- курилиш корхоналардаги лабораторияларни техник жихатдан тубдан янгилаш чора-тадбирларини амалга ошириш;

- курилиш корхоналарда инновацион махсулот яратувчи ихтирочиларга имконият яратиш, хорижий мутахассислар ва тажрибали илмий тадкикотчилар билан укув курслари ёки семинарларни ташкил этиш.

Натижада, барча турдаги корхоналарнинг инновацион фаолиятини ривожлантириш, маълум вакт мобайнида кадрларнинг ишлаб чикариш ва инвестицион салохиятларидан фойдаланиш у ёки бу инновация куринишдаги олинган натижаларда намоён булади.

Фикримизча, курилиш корхоналари фаолиятини ривожлантиришда инновацион фаолиятга эътибор бериш ва уни рагбатлантириш, илмий-тадкикот ишларида хорижий тажрибаларни куллаш ва кадрлар илмий салохиятини ошириш асосий омил булади. Инновацион фаолият учун илмий-тадкикот ишларига керакли мутахасисларни жалб килиш, уларда илмий-тадкикот олиб бориш буйича билим, малака ва куникмаларни шакллантириш, корхоналарнинг инновацион салохиятини яхшилаш учун хизмат килади.

Юкоридаги таклифларни амалга ошириш кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субьектлари фаолияти самарадорлигини оширишга ва курилиш мажмуасини инновацион ривожланишида фаол иштирок этишига олиб келади.

Хулоса килиб айтганда, инновацион фаолиятни самарали ташкил этиш курилдиш корхоналарни ривожланиш учун танланган стратегик йуналишларни янада аниклаштиришга асос булади. Замонавий корхоналарни ривожлантиришнинг ягона стратегияси доирасида инновацион фаолиятни самарали ташкил килиш, аввало, инновацияларни ишлаб чикиш ва жорий килиш, улардан фойдаланиш ва амалга ошириш билан боглик булган кадрлар, ишлаб чикариш, худудий ва инвестицион ресурсларни оптималлаштириш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил 28 декабрдаги Олий Мажлисга мурожаатномаси/ uza.uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 апрелдаги П^-3646-сонли " Узбекистон Республикаси курилиш вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида" ги карори. hhtp:// lex.uz.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлигини шакллантириш тугрисида" ги УП-5264-сонли Фармони. "Халксузи", 2017-йил 30-ноябрь.

4. Суюнов А. Модернизация экономики капитального строительства на основе совершенствования инвестиционных процессов. -Т.: «Fan va texnologiya», 2010.-164 с.

5. Хаирова Д. Р. Повышение эффективности инвестиционно-строительной деятельности в условиях инновационного развития экономики. . - Т.: «Fanvatexnologiya», 2019. - 189 с.

6. Зайнутдинов Ш., Нуримбетов Р.И., Калмуратов Б.С. Инновационный путь развития экономики Узбекистана «Biznes-Эксперт» Экономический научно-практический журнал Ташкент 2018. №8. 92-95 стр (08.00.00.;№3)

7. "Узбекистонда курилиш" статистик туплами. - Тошкент, 2020 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.