Научная статья на тему 'Кичик бизнес субъектларида солиқлар ҳисобини юритиш масалалари'

Кичик бизнес субъектларида солиқлар ҳисобини юритиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
269
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исроилов Б. И., Хотамов К. Р.

Ривожланган мамлакатларда кичик бизнес субъектлари иқтисодиётни тараққий этишида асосий ўринни эгаллайди. Шу боис ҳам юртбошимиз томонидан республикамиз иқтисодиётида бугунги кунда кичик бизнес субъектларининг ролини ошириш ва уларни қўллаб-қуватлаш масалаларига алоҳида эътибор қаратмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес субъектларида солиқлар ҳисобини юритиш масалалари»

Исроилов Б.И.

Давлат Солик Кумитаси

Солик Академияси кафедра мудири,

и.ф.д.,профессор

хотамов К.Р.

Давлат Солик Кумитаси Солик академияси тадкикотчиси

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА СОЛИКЛАР ХИСОБИНИ ЮРИТИШ МАСАЛАЛАРИ

Ривожланган мамлакатларда кичик бизнес субъектлари ицтисодиётни тарацций этишида асосий уринни эгаллайди. Шу боис %ам юртбошимиз томонидан республикамиз ицтисодиётида бугунги кунда кичик бизнес субъектларининг ролини ошириш ва уларни цуллаб-цуватлаш масалаларига алох,ида эътибор царатмоцда.

Асосий ^омусимизнинг 18 йиллигига багишланган тантанали йигилишда Прези-дентимиз И.А.Каримов уз нут^ида "...Шу боис кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик бугунги кунда жамиятимиздаги ижтимоий ва сиёсий баркарорликнинг кафолати ва таянчига, юртимизни тараккиёт йулида фаол харакатлантирадиган кучга айланиб бормокда...кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик - жамиятимизнинг, бугунги ва кела-жак тараккиётимиз, фаровон хаётимизнинг мустахкам таянчи булиши шарт"1 дея таъ-кидлаб жорий йилни «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили», деб аташни таклиф этди. Хозирги ва^тда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ривожлантириш ма^садида уларга ^ушимча имтиёзлар хамда переференциялар беришни назарда тутувчи давлат дастури тасди^ланди.

Мамлакатимизда кичик бизнесни ривожлантириш борасида амалга оширилиб келаёт-ган и^тисодий ислохотлар натижасида хозирда уларга нисбатан;

соддалаштирилган тартибда бухгалтерия хисобини юритиш тизими шакллантирилди;

1 Президент И.А.Каримовнинг Узбекистан Республикаси Конститу-цияси кабул килинганининг 18 йиллигига багишланган тантанали маросимидаги "Мамлакатимизни модернизация килиш йулини изчил давом эттириш - тараккиётимизнинг му^им омилидир" мавзусидаги маърузаси.

соддалаштирилган солила тортиш тартиби жорий этилди;

соли^ юки йилдан-йилга камайтириб борилмоеда;

хисоботларни миедори ва таедим этиш муд-датлари ^ис^артирилди;

текширишларни даврийлиги узайтирилди; соли^ тулаш тизимини танлаш имтиёзи жорий этилди.

Соддалаштирилган соли^ тизимининг афзал-лиги шундан иборатки, кичик бизнес субъектлари бир нечта соли^ ва туловларнинг урнига битта соли^ туловини тулайди. Бунда кичик бизнес субъектлари учун соли^ тулашнинг ^уйидаги тартиби жорий ^илинган: ягона соли^тулови; ягона ер солиги;

тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари буйича ^атъий белгиланган соли^.

Кичик бизнес субъектлари учун соддалаштирилган соли^нинг жорий этилиши, ушбу субъ-ектлар даромади ва сонининг усишига, мамла-кат ялпи ички махсулотида улар хиссасининг усишига хамда ахолини иш билан таъминла-нишини ошишига олиб келди.

Шунинг учун кичик бизнес субъектлари учун ягона соли^ туловини тулашда ^ушилган ^иймат, табиий ресурслардан фойдаланганлик

учун соли^ларни тулаш тартиблари хам жорий этилган. Мазкур тартибларнинг жорий этили-шидан ма^сад кичик бизнес субъектлари учун соли^лар хисобини юритиш ишларини содда-лаштириш хисобланади.

Масалан, амалиётда ^ушилган ^иймат солиги туловчи тадбиркорлик субъектлари билан хужалик шерикчилик ^илишдан узларини тийишга харакат ^илади. Чунки бундай холларда ушбу тадбиркорлик субъ-екти харид ^илган товари (бажарилган иш, курсатилган хизмати) учун туланган ^ушилган ^иймат солигини хисобга олиш имконияти-дан махрум булади. Шунинг учун агар танлаш имконияти булган холларда, ушбу тадбиркорлик субъектлари ягона соли^ тулови тизимида фаолият юритаётган кичик бизнес субъектлари билан шерикликдан узларини тийишга харакат ^илади. Ушбу холатга бархам бериш учун мам-лакатимиз соли^ ^онунчилигида ягона соли^ туловчиларга хам ягона соли^ тулови билан бирга ^ушилган ^иймат солигини тулаб бориш имконияти яратилган.

Худди шунингдек табиий ресурслардан фойдаланиб махсулот ишлаб чи^арувчилар учун хам шундай тартиб жорий этилган. Улар фаолиятлари давомида табий ресурслардан фойдаланганлик учун соли^ ва ягона соли^ туловини тулаб соддалаштирилган тартибда соли^ туловчи сифатида хисобда туришлари мумкин.

Узбекистан Республикаси Соли^ Кодексининг 8-моддаси соли^ солишнинг адолат принци-пини белгиловчи ху^у^ий норма хисобланади. Соли^ солишнинг адолатлик принципи соли^ туловчиларга солинадиган соли^лар миедори, соли^ имтиёзлари адолат тамойиларига асос-ланган булишини талаб этади.

Мазкур тамойил асосида мамлакатимиз солила тортиш механизми такомиллашти-рилиб борилмоеда. Узбекистан Республикаси Президентининг 2010 йилнинг 26 апрелдаги "Дех^он бозорлари ва савдо комплекслари фаолиятини ташкил ^илишни янада такомил-лаштириш чора - тадбирлари туррисида" ги ПК - 1326 сонли ^арорига мувофи^ чакана савдо корхоналари, микрофирмалар ва хизмат курсатиш сохасининг кичик корхоналари бел-гиланган тартибда ягона соли^ туловларини тулашлари, аммо худди шундай фаолият

турини амалга ошираётган якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан туланадиган ^атьий белгиланган соли^ миедоридан кам булмаган суммани тулаш тартиби жорий этилди. Чунки кичик бизнес субъекти ва хусусий тадбиркор томонидан бир хил фаолият учун туланадиган соли^лар ми^дорининг турли хил булиши ю^орида ^айд этилган адолатлилик принци-пларини бузилиши сабаб булади.

Ю^орида ягона соли^ туловчи кичик бизнес субъектлари учун соли^ туловларини хисоблаш ва тулаш тартибларидаги янги меха-низмларнинг жорий этилиши уз навбатида мазкур жараёнларни бухгалтерия хисобида акс эттириш тартибларини хам ишлаб чи^иш ва такомиллаштиришни талаб этади.

Шу ма^садда мазкур ма^олада кичик бизнес субъектлари учун ягона соли^ туловини база-вий миедори,уни хисоблаш ва тулаш билан богли^ жараёнларни бухгалтерия хисобида акс эттириш тартибларини ^араб чи^амиз.

Фикримизча, ягона соли^ туловчи буйича базавий миедорнинг жорий этилиши сабабли хисобланган ха^и^ий соли^ миедорини корхо-нанинг 9810 - "Даромад (фойда) солиги буйича харажатлар" счётининг дебет томонида хисобга олиниши, ха^и^ий миедор билан базавий миедор орасидаги фар^ эса 9430 - "Бош^а опе-рацион харажатлар" счётининг дебет томонида хисобга олиб борилиши ма^садга мувофи^, деб хисоблаймиз.

Хужалик юритувчи субъектда ягона соли^ туловини хисоблаш ва тулаш билан богли^ жараёнларни мазкур тартибда расмийлашти-риш бухгалтерия хисоби ^онунчилиги хамда миллий стандартлар талабларига ва амалга оширилган жараёнларнинг мазмунига хам мос келади.

Ягона соли^ туловини хисоблаш ва тулашнинг янги тартиби асосида соли^ларни хисоблаш хамда тулаш билан богли^ жараёнларни бухгалтерия хисобида акс эттириш тар-тибини ^уйидаги шартли мисоллар ёрдамида куриб чи^амиз:

Товарларни сотишдан тушган тушум кассага кирим ^илинди:

Дт - 5010 - "Миллий валютадаги пул маблаглари" - 5000000 сум;

Кт - 9020 - "Товарларни сотишдан даромад-лар" - 5000000 сум;

2. Ялпи тушум даромад сифатида тан олинди:

Дт - 9020 - "Товарларни сотишдан даромад-лар" - 5000000 сум;

Кт - 9910 - "Якуний молиявий натижа" -5000000 сум;

3.Накд пул инкассация килинди:

Дт - 5110 "Хисоб китоб счёти" - 5000000 сум;

Кт - 5010 - "Миллий валютадаги пул маблаглари" - 5000000 сум.

4. Сотилган товарнингтаннархи:

Дт - 9120 - "Сотилган товарнинг таннархи"

- 4000000 сум;

Кт - 2910 - "Омбордаги товарлар" - 4000000 сум;

5. Тушган тушумдан ягона солик тулови (Уз. Р. ПК 24.12.2010 даги 1449 -сонлига кура) куйидагича хисобланади: 5000000*4°%=200000 сум:

Дт - 9810 - "Даромад(фойда) солиги буйича харажатлар" - 200000 сум;

Кт - 6410 - "Бюджетга туловлар буйича ^арз"

- 200000 сум;

6. Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2010 йил 26 апрелдаги 1326 - сон карорга асосан базавий микдор буйича соликтуланди:

Дт - 6410 - "Бюджетга туловлар буйича ^арз"

- 497350 сум;

Кт - 5110 - "Хисоб китоб счёти" - 497350 сум.

7. Хисобланган солик тулови суммаси-дан чакана савдо фаолияти учун катъий белгиланган солик суммаси фарки (497350200000):

Дт - 9430 - "Бош^а операцион харажатлар"

- 297350 сум;

Кт - 6410 - "Бюджетга туловлар буйича ^арз"

- 297350 сум.

8. Ягона солик туловининг ^акикий ва базавий микдор буйича аникланган фарк молиявий натижага олиб борилган:

Дт - 9910 - "Якуний молиявий натижа" -297350 сум;

Кт - 9430 - "Бош^а операцион харажатлар"

- 297350 сум.

9. Сотилган товарларнинг таннархи ^исобдан чикарилди:

Дт - 9910 - "Якуний молиявий натижа" -4000000 сум;

Кт - 9120 - "Сотилган товарнинг таннархи" - 4000000 сум;

10. Ялпи тушум буйича ^исобланган ЯСТ ^исобдан чикарилди:

Дт - 9910 - "Якуний молиявий натижа" -200000 сум;

Кт - 9810 - "Даромад(фойда) солиги буйича харажатлар" - 200000 сум.

11. Якуний молиявий натижа аникланди:

Дт - 9910 - "Якуний молиявий натижа" -502650 сум;

Кт - 8710 - "Хисобот даврининг та^симланмаган фойдаси" - 502650 сум.

Ушбу соли^ буйича ха^и^ий микдор корхо-нанинг 9810 - "Даромад (фойда) солиги буйича харажатлар" счётининг дебет томонида хисобга олиниши, ха^и^ий микдор билан базавий микдор орасидаги фар^ эса 9430 - "Бош^а операцион харажатлар" счётининг дебет томонида хисобга олиб борилиши ма^садга мувофи^, деб хисоблаймиз.

Ю^оридаги хисоб китоблардан куринадики, соли^ базасини хисоблашнинг янги тартибини жорий этилиши натижасида микрофирма обо-ротидан ^атъий назар, худди шундай фаолияти билан шурулланувчи хусусий тадбиркор тулайдиган ^атъий белгиланган соли^дан кам булмаган миедорда соли^ тулайди. Соли^ солиш базасини хисоблашнинг янги тартиби бир хил турдаги фаолият билан шурулланувчи соли^ туловчиларда соли^ солишнинг адолат-лилик принципини таъминлайди.

Шунингдек ушбу тартиб жорий этилган давргача оборот - ягона соли^ базаси миедори ^анча кам булса, соли^ туловчи шунча кам соли^ тулар эди. Шунинг учун соли^ туловчи уз оборотини наед пулда амалга оширишдан хамда уни миедорини хисоботларда камайти-ришдан манфаатдор эди.

Бундан таш^ари ушбу тартибнинг жорий этилиши:

биринчидан соли^ туловчиларда наед пул тушумини яширишга оид ху^у^бузарликларни камайтиришга;

иккинчидан, хисоб-китобларни терминал ор^али амалга оширишдан бош тортиш холатларини олдини олишга хизмат ^илади.

Бундан таш^ари бухгалтерия хисобида ягона соли^ туловини хисоблаш ва тулаш билан

V.

бoFлиrç жаpаëнлаpни тавсия этилаëтган таpзда тyFpи акс эттиpиш:

амалга oшиpилган xyжалик жаpаëнлаpини бyxгалтеpия хи^би ^нунчилиги ва жаpаëн-лаpнинг мазмyнига мoслигини таъминлайди;

гали^ назopатини амалга oшиpишни енгил-лаштиpади;

сoлиrçлаp тахлилини амалга oшиpишда аxбo-poT билан тули^ таъминлашга xизмат ^илади.

Aдaбиётлaр рyйхaти:

1. Kаpимoв И.А. Баpча pежа ва дастypлаpимиз ватанимиз таpаrçrçиëтини юксалти-pиш, xалrçимиз фаpoвoнлигини oшиpишга xизмат ^илади. Тoшкент.: "Узбекистан" - 2011. Б. 44.

2. Пpезидент И.A.Kаpимoвнинг Узбекис^н Pеспyбликаси ^нституцияси ^абул ^илинганининг 18 йиллигига баFишланган тантанали маpoсимидаги "Мамлакатимизни мoдеpнизация ^илиш йулини изчил давoм эттиpиш -таpаrçrçиëтимизнинг мухим oмилидиp" мавзусидаги маъpyзаси.

3. Узбекистан Республикаси Пpезидентининг 2010 йилнинг 26 апpелдаги "Дех^н бoзopлаpи ва савдo кoмплекслаpи фаoлиятини ташкил ^илишни янада тага-миллаштиpиш чopа - тадбиpлаpи тyFpисида" ги ПК - 1326 ^нли rçаpopи

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.