Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕС КОРХОНАЛАРИДА МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ ОШИРИШ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ЭКСПОРТБОП МАҲСУЛОТ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ АСОСИ (ТЎҚИМАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА)'

КИЧИК БИЗНЕС КОРХОНАЛАРИДА МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ ОШИРИШ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ЭКСПОРТБОП МАҲСУЛОТ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ АСОСИ (ТЎҚИМАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
341
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сифат / сертификат / ИСО 9001 / стандартлаштириш ва сертификатлаштириш / метро­ логия / техник регламент / рақобатбардошлик / технология / инновация / экспорт / модернизация / диверсификация. / качество / сертификация / ISO 9001 / стандартизация и сертификация / метро­ логия / технической регламент / конкурентоспособность / технологии / инновации / экспорт / модер­ низация / диверсификация.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Камбарова Шахнозахон Мирвохитовна

Ушбу мақолада кичик бизнес корхоналарида маҳсулот сифатини ошириш тизимларини қўллаш имкониятлари кўрсатилган. Шунингдек, маҳсулот сифатини ошириш учун тўқимачилик корхона­ ларидаги муносабат ва экспорт салоҳияти масалалари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ПРОДУКЦИИ И КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ МАЛОГО БИЗНЕСА – ОСНОВА ПРОИЗВОДСТВА ЭКСПОРТНОЙ ПРОДУКЦИИ (НА ПРИМЕРЕ ТЕКСТИЛЬНЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ)

В данной статье показаны возможности использования систем повышения качества продук­ ции на малых предприятиях. Также освещены вопросы повышения качества продукции и экс­ портного потенциала текстильных предприятий.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕС КОРХОНАЛАРИДА МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ ОШИРИШ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ЭКСПОРТБОП МАҲСУЛОТ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ АСОСИ (ТЎҚИМАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА)»

Камбарова Шахнозахон Мирвохитовна,

Тошкент давлат иктисодиёт университети Сиртки булими "Менежмент ва маркетинг" кафедраси ассистенти

КИЧИК БИЗНЕС КОРХОНАЛАРИДА 1ЩСУЛОТ СИФАТИНИ ОШИРИШ ВА РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ -ЭКСПОРТБОП МА^СУЛОТ ИШЛАБ ЧИКАРИШ АСОСИ (ту^имачилик корхоналари мисолида)

УДК: 339.138 : 658 (575.1)

КАМБАРОВА Ш.М. КИЧИК БИЗНЕС КОРХОНАЛАРИДА МАЦСУЛОТ СИФАТИНИ ОШИРИШ ВА РАЦОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ - ЭКСПОРТБОП МАХ.СУЛОТ ИШЛАБ ЧИЦАРИШ АСОСИ (ТУЦИМАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИ МИСОЛИДА)

Ушбу маколада кичик бизнес корхоналарида мах,сулот сифатини ошириш тизимларини куллаш имкониятлари курсатилган. Шунингдек, мах,сулот сифатини ошириш учун тукимачилик корхона-ларидаги муносабат ва экспорт салох,ияти масалалари ёритиб берилган.

Калит сузлар: сифат, сертификат, ИСО 9001, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш, метрология, техник регламент, ракобатбардошлик, технология, инновация, экспорт, модернизация, диверсификация.

КАМБАРОВА Ш.М. ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ПРОДУКЦИИ И КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ МАЛОГО БИЗНЕСА - ОСНОВА ПРОИЗВОДСТВА ЭКСПОРТНОЙ ПРОДУКЦИИ (НА ПРИМЕРЕ ТЕКСТИЛЬНЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ)

В данной статье показаны возможности использования систем повышения качества продукции на малых предприятиях. Также освещены вопросы повышения качества продукции и экспортного потенциала текстильных предприятий.

Ключевые слова: качество, сертификация, ISO 9001, стандартизация и сертификация, метрология, технической регламент, конкурентоспособность, технологии, инновации, экспорт, модернизация, диверсификация.

KAMBAROVA SH.М. IMPROVING THE QUALITY OF PRODUCTS AND COMPETITIVENESS OF SMALL BUSINESSES - THE BASIS FOR PRODUCTION OF EXPORT PRODUCTS (ON THE EXAMPLE OF TEXTILE ENTERPRISES)

The article shows the possibilities of using quality improvement systems of products in small enterprises. At the same time the issues of textile enterprises' relation to export facilitation and improvement the quality of production were discussed.

Key words: quality, certification, ISO 9001, standardization and certification, metrology, technical regulation, competitiveness, technology, innovation, modernization, diversification, export.

Кириш. Миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш х,исобига унинг ракобатбардошлигини ошириш, шу жумладан саноатни юкори техно-логияли кайта ишлаш тармокларини, мах,аллий хом ашё ресурсларини чукур кайта ишлаш асо-сида юкори кушимча кийматли тайёр мах,сулот ишлаб чикариш буйича жадал ривожланти-ришга каратилган сифат жих,атдан янги боскичга утказиш Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2017-2021 йилларда мамлакатни ривож-лантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида алох,ида курсатилган1.

Хозирги кунда хорижий бозорда мах,сулот ракобатдошлигига эришишдаги асосий омил экспорт килинаётган мах,сулотларнинг сифатини ошириш масаласидир. Жумладан, ипакчилик мах,сулотлари ишлаб чикаришга иктисослашган кичик бизнес корхоналари мах,сулоти сифатини ошириш оркали ракобатбардошлигини таъ-минлаш ва экспорт салох,иятини кенгайтириш х,озирги куннинг энг долзарб масалаларидандир.

Кичик бизнес корхоналарида мах,сулот сифатини ошириш оркали ракобатбардошлигини таъминлаш ва экспорт салох,иятини кенгайтириш замонавий техника ва илFор технология-лар х,амда сифат менежментини жорий этиш оркали эришилади.

Жумладан, ипакчилик мах,сулотлари ишлаб чикаришга иктисослашган кичик бизнес корхоналари мах,сулоти сифатини ошириш оркали ракобатбардошлигини таъминлаш ва экспорт салох,иятини кенгайтириш х,озирги куннинг энг долзарб масалаларидандир.

Кичик бизнес корхоналарида ишлаб чикарилаётган "Кумуш тола"дан тайёрланадиган, жах,он бозорида харидоргир ва ракобатбардош мах,сулотларни экспорт килишдан бюджетга валюта тушуми микдорини янада оширишда етиштириладиган пилла микдори ва сифат курсаткичлари мух,им ах,амият касб этади.

Президентимизнинг 2017 йил 28 апрел-даги "Узбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги фаолия-тини такомиллаштириш чоралари туFрисида"ги ПК-2935 сонли карорига асосан мах,сулотлар ракобатбардошлигини таъминлаш ва савдодаги

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 20172021 йилларда мамлакатни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар страте-гияси http://strategy.regulation.gov.uz/uz/document/2

техник тусикларни бартараф этиш максадида 2017-2020 йилга кадар 9158 та (2017 йилда 2096 та, 2018 йилда 2216 та, 2019 йилда 2387 та ва 2020 йилда 2459 та) корхоналарда менежмент тизимларини жорий этиш белгиланган.

Ушбу карорнинг максади стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш тизимла-рини такомиллаштириш, халкаро стандарт ва техник регламентларни тизимли жорий этиш х,амда Республика миллий эталонлар база-сини ривожлантириш оркали мах,сулотлар ракобатбардошлигини ошириш х,амда Агентлик структурасини халкаро талабларга мувофик шак-ллантиришдан иборат2.

Шуларни инобатга олган холда жорий йилнинг 1 март куни «Узстандарт» агент-лиги «Узтукимачиликсаноат» уюшмаси билан х,амкорликда "Uz-Kor Textile Technopark" бино-сида «Халкаро стандартларни жорий этиш ва мах,сулот экспортини ошириш» мавзусида экс-портбоп мах,сулотларни ишлаб чикарувчи тукимачилик саноати корхоналари учун семинар ташкил килинган эди3.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги. Мавзу-нинг долзарблиги шундан иборатки, кичик бизнес корхоналарида экспортбоп мах,сулотларни ишлаб чикарилиши, мах,сулот сифатини ошириш ва ракобатбардошлигини таъминлаш х,озирда энг мух,им, бандлик ва иктисодий усишни таъмин-лашга доир масалалардандир.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Тадкикот ишининг муаммоси кичик бизнес корхонала-рига хориждан янги техника ва технологияла-рининг келтирилишидир. Янги техника ва тех-нологияларининг мамлакатимизга кирити-лиши натижасида мах,сулот сифатини ошириш ва ракобатбардошлигини таъминлаш ишлари амалга оширилади.

Тадк,ик,от максади. Кичик бизнес корхоналарида экспорт салох,иятини кенгайтириш максадида мах,сулот сифатини ошириш ва ракобатбардошлигини таъминлашдан иборат.

Илмий мо^ияти. Тадкикот ишида мавзу-нинг мох,иятидан келиб чиккан холда илмий ва

2 Корхоналарда х,алкаро стандартлар асосидаги сифатни бошкариш тизимларини жорий этиш -корхона экспорт салохиятини ошириш гаровидир https://www.standart.uz/cyrl/news/view?id=836

3 Тукимачилик саноати корхоналарида халкаро стандартларни жорий этиш ва мах,сулот экспортини ошириш https://www.standart.uz/cyrl/news/ view?id=2613 02.03.2021

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

1-расм. Тукимачилик мах,сулотлари экспорти номенклатураси1.

назарии ах,амиятини ошириш назарда тутилган. Олимларнинг фикр мулох,азалари ва урганилган тадкикот натижаларига мослиги курсатилган.

Тадцицот методлари. Тадкикот ишида тизимли тах,лил, мантикий фикрлаш, иктисодий-статистик умумлаштириш, тах,лил ва синтез, киёсий ва омилли тах,лил, жадвал ва графиклар-дан фойдаланилган.

Асосий та^лил ва натижалар.

Бугунги кунда мах,сулотлар сифатини ошириш, хорижий бозорларда тукимачилик мах,сулотларига куйиладиган талаблардан келиб чиккан х,олда сертификациядан утказиш, мил-лий кийим брендларини ташки бозорларга олиб чикиш ва товар белгиларини руйхатдан утказиш мух,имлиги таъкидлаб утилди, х,амда сертификат-лаштириш органлари масъул ходимлари томони-дан халкаро стандартларни жорий этиш ва сер-тификатлаштириш талаблари юзасидан батаф-сил маълумот берилди.

Таъкидлаш жоизки, «Узтукимачиликсаноат» уюшмаси халкаро ИСО 9001:2015 стандартини жорий килганлиги боис унга Tashkent Ltd" (Швейцария) сертификатлаштириш органи томо-нидан мувофиклик сертификати топширилди2.

2017 йилда карийб 1,2 миллиард АКШ дол-ларига тенг тукимачилик мах,сулотлари экспорт килинди. Бунда, инкироз шароитида хом ашё ва

1 Манба: https://invest.gov.uz/uz/investor/textile/ маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузил ган.

2 Тукимачилик саноати корхоналарида халкаро

стандартларни жорий этиш ва мах,сулот экспор-тини ошириш https://www.standart.uz/cyrl/news/ view?id=2613 02.03.2021

тукимачилик мах,сулотларининг асосий турлари нархлари пасайиб кетган эди.

Тукимачилик мах,сулотларини экспортга чикарадиган асосий мамлакатлар Россия (36,8%), Туркия (18,8%), Хитой (16,2%), Европа Иттифоки мамлакатлари (15,3%), Жанубий Корея (5%) х,исобланади3.

Шу жумладан, Узбекистонда хам тукимачилик мах,сулотларининг экспорти юкори курсаткичга эришилган ва 1-расмда курсатилган.

Сунгги йиллар мобайнида Узбекистонда тукимачилик саноати кескин узгаришларга юз тутди. Бу энг аввало халкаро бозорларда Uztextile ва Made т Uzbekistan ёрликлари остида ишлаб чикарилган мах,сулотларнинг экспорт географияси ва х,ажми ошгани, узбек тукимачилик мах,сулотларига кизикиш ортаёт-ганида акс этмокда. Айни дамда мах,сулотлар дунёнинг 70 дан ортик давлатларига 2,1 миллиард долларлик мах,сулот етказиб берилмокда, мах,сулотларнинг 50 % дан ортиfини тайёр тикув-трикотаж мах,сулотлари - яъни юкори кийматли мах,сулотларга туfри келади.

"Узтукимачиликсаноат" уюшмаси 1ТЕСА халкаро кургазмалар компанияси билан х,амкорликда, Инвестициялар ва ташки савдо вазирлиги кумагида х,ар йили Global Textile Days Tashkent - Тошкент халкаро тукимачилик х,афталиги лойих,асини амалга оширади.

Ушбу х,афталик давомида "UztextileExpo" тукимачилик ва мода кургазмаси, СА1ТМЕ

3 Узбекистон Республикаси инвестициялар ва ташки савдо вазирлиги х,узуридаги хорижий инве-стицияларни жалб килиш агентлиги.

- Марказий Осиё тукимачилик ускуналари кургазмаси, ТТМА -Тошкент тукимачилик ускуналари кургазмаси, иТС - Узбекистон халкаро тукимачилик конференцияси утказиб келинмокда. 2020 йил мавжуд пандемия туфайли кургазмаларни утказиш имкони булмади1.

Бугунги кунда тукимачилик ва кийим-кечак ишлаб чикаришни купайтиришнинг жадал дина-микаси кайд етилмокда: турт йил ичида номинал киймати 2,8 баробар ошди. Пахта тола-сини ишлаб чикариш х,ажми буйича 17 фоизга, ип-калава - 2,1 баробар, мато - 2,9 баробар, трикотаж мато - 3,2 баробар, пайпок, - 7,1 баробар, тикувчилик - 5,6 баровар, трикотаж - 3,5 баро-барга усди.

Мамлакатимиз саноатининг умумий ишлаб чикаришида тукимачилик саноатининг улуши 2016 йилдаги 7,5 фоиздан 2020 йилда 12,4 фоизгача усди, бу унинг иктисодиётнинг бошка тармокларига нисбатан жадал ривожланиб бора-ётганлигидан далолат беради2.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 декабрдаги "Тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисида"ги ПФ-5285-сон Фар-мони билан белгиланган вазифалардан бири хом ашёни кайта ишлаш, юк,ори кушилган кийматли тайёр мах,сулотни ишлаб чикариш ва экспорт к,илиш буйича ягона комплекс сифатида, шу жум-ладан саноат кооперациясини кенгайтириш ва куллаб-кувватлаш, тукимачилик мах,сулотлари ички ва ташки бозорларда тадк,ик,отлар утказиш асосида тармокни баркарор ривожлантириш, яъни тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини 2018-2028 йилларда ва келажакда 2030 йилгача ривожлантириш стратегиясини ишлаб чик,ишдан иборат эди3.

2018 йилга келиб пахта толаси ишлаб чикариш х,ажмининг 2016 йилга нисбатан саккиз фоизга купайиши фонида экспортга етказиб берила-ётган пахта улуши 18,4 фоизга кескин пасайган

1 Янги Узбекистон- янги тукимачилик: UzTextile Ехро - халк,аро тукимачилик ва мода хафталиги 17/05/2021 http://www.uzdaily.uz/uz/post/7003

2 Инфографика: 2016-2021 йилларда Узбекистонда тукимачилик мах,сулотларини ишлаб чикариш. https://review.uz/uz/post/infografika-proizvodstvo-tekstilnoy-produkcii-uzbekistana-v-2016-2021-gg

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018

йил 14 декабрдаги "Тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини жадал ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5285-сон Фармони. - https://lex.uz/ (±^/3459667

булса, терилган пахтанинг 81,6 фоизи мамлакат кайта ишлаган. Утган 2020 йили ушбу коэффициент экспорт учун 11 фоизни, мах,аллий кайта ишлаш учун 89 фоизни ташкил этди. Шу билан бирга, пахта экспорти х,ажмининг пасайиши фонида тукимачилик ва тикувчилик-трикотаж мах,сулотлари экспорти х,ажми усди.

Шу билан бирга, ок, олтинни доимий равишда экспорт килиш узок муддатли экспорт шартно-малари буйича мажбуриятларни бажариш билан боFлик. 2021 йилда кайта ишланган пахта тола-сининг 99 фоизи аллакачон мах,аллий саноат эх,тиёжлари учун ишлатилиши кутилмокда

Тармок,нинг сифатли ривожланишининг асо-сий курсаткичлари каторига ташки бозорларда унинг мах,сулотларига булган талабнинг ошиши киради. Хозирги кунда Узбекистон тукимачилик саноати экспортга йуналтирилган. Мах,аллий корхоналар томонидан ишлаб чикарилган тукимачилик ва тикувчилик мах,сулотлари хари-дорлар орасида, х,ам ички, х,ам ташки бозорда талабга эга булиб, утган йиллар давомида хори-жий истеъмолчилар орасида тобора оммала-шиб бормокда. Турт йил ичида экспорт х,ажми 2,1 баравар усиши мумкинлиги шундан далолат беради: 2016 йилдаги 899 миллион доллардан 2020 йилда 1867 миллион долларгача ошганли-гини куриш мумкин4.

Ишбилармонлик ва ракобат мух,итини яхши-лаш, хусусий тадбиркорликни ривожлантириш буйича асосий чора-тадбирлар булимида Кичик бизнес субъектлари ривожланишининг олдинги боскичларидан фаркли уларок, нафакатуларнинг сони, балки ушбу сохддаги сифат узгаришлари х,ам тубдан мух,им ах,амият касб этмокда. У янада технологик ва инновацион ах,амиятда булиши керак. Шу нуктаи назардан, ислох,отларни давом эттириш куйидагиларни уз ичига олади:

2021 йилда амалга ошириш учун таклиф килинган чоралар:

• кичик бизнес субъектлари учун мезон-ларни аник белгилаш, корхоналарни тегишли бизнес тоифаси буйича таснифлашига караб имтиёзлар (ракобат мух,итини бузмаган х,олда) бериш;

• мух,андислик-коммуникация инфратузил-маси, шунингдек, ер фондидан самарали фой-

и4 Инфографика: 2016-2021 йилларда Узбекистоннинг тукимачилик мах,сулотлари экспорти https://review.uz/uz/post/infografika-eksport-tekstilnoy-produkcii-uzbekistana-v-2016-2021-gg

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

даланиш учун давлат ва хусусий харажатларни минималлаштириш максадида кичик бизнес субъектларини кичик саноат зоналарида жой-лаштиришга юкори даражада эътибор каратиш;

• корхоналарнинг хажми, бизнес-стартап ва технологик инновацияларидан катъий назар, хусусий сектор корхоналари уртасидаги хамкорликни ривожлантириш, шу жумладан, венчур капиталини ривожлантириш ва сохадаги лойихаларга инвестицияларни жалб килиш;

• кичик саноат зоналарида ер участка-лари архитектура-режалаштириш амалга оши-рилгандан кейингина кичик ва урта корхона-ларни ташкил этиш учун амалга ошириладиган тартибни белгилаш. Биноларнинг курилиши, одатда, 2-3 каватли курилишда амалга ошири-лади. Шу билан бирга, кичик саноат зоналарида жойлашган корхоналар учун ягона афзаллик бу — зона чегараларига мухандислик коммуникация ва йулларни марказлаштирилган равишда олиб кириш, шунингдек, уларга кичик саноат зонаси резидентлари учун киришни таъминлаш;

• Инвестиция дастурида кичик саноат зоналарига мухандислик-коммуникация ва йул инфратузилмасини яратишга капитал куйилмалар хажмини алохида йуналиш сифатида ажратиш;

• Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан тасдикланган лойихаларни амалга ошириш учун факат инновацион «стартап» ком-панияларга, уларга резидентлик хукукини бериш билан технопарклар шаклида вилоят марказлари ва шахарларида камида битта кичик саноат зона-сини яратиш;

• хусусий мулк хукукларини сузсиз химоя килишга каратилган суд тизимини ислох килиш1.

Ишлаб чикарилаётган махсулотлар ракобатбардошлигини ошириш, уларнинг экспорт салохиятини кенгайтириш бугунги кунда республика корхоналарида халкаро стандарт-ларга мувофик булган сифатни бошкариш тизимларини жорий этиш билан бевосита боFликдир. Чунки хозирги глобаллашув шаро-итида истеъмолчи нафакат ишлаб чикарилаётган махсулотни сифат сертификатга эга булишини, балки махсулотнинг сифати ва ишончлилигига хам кафолат талаб килмокда. Тажрибага кура,

1 Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкама-сининг 2020 йил 29 августдаги «2020-2021 йил-ларда иктисодий усишни тиклаш ва иктисодиёт тармоклари хамда сохаларида тизимли таркибий ислохотларни давом эттириш чора-тадбирлари туFрисида»ги 52б-сон карори.

бундай кафолатни ишлаб чикаришга замонавий сифатни бошкариш тизимларини жорий килган корхоналаргина бера олиши мумкин. Хозирги кунда 90 дан ортик мамлакатларни бирлаш-тирган сифат менежменти тизимини, махаллий шароитга мослашган турини, ишлаб чикиб жорий этишга асосланган Халкаро стандартлаштириш ташкилоти (ISO)ra республикамиз хам аъзодир. Купгина ISO стандартлари Республикамизда давлат стандартлари сифатида кабул килинган. Жумладан, сифатни бошкариш тизимини сертификат-лаштирувчи ISO 9001:2008 стандарти. Шу боис, Республикамиз Хукумати мазкур масалага катта эътибор каратмокда.

Халкаро стандартларга мувофик булган сифатни бошкариш тизимларини жорий этган корхоналарга бир катор имтиёзлар берилиши кузда тутилган. Жумладан, хориждан махсулот сифатини бошкаришда керак буладиган жихозлар олиб келинганда, корхона божхона туловлари ва ККСдан озод килинади. Шу билан бирга, ушбу стандартларни жорий этган корхоналарга давлат эхтиёжлари учун махсулот соти-ладиган тендерларда устунлик берилади.

Юкоридаги Хукумат Карорига турли мулкчи-лик шаклига асосланган Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги таркибидаги "Кумуш тола" МЧЖ, "Ипакимпекс" МЧЖ хамда "Узбекенгилсаноат" ДАК таркибидаги "Rom Star" Кушма Корхонаси "Singapure Samarkand" МЧЖ хорижий, "Hua Lu" МЧЖ хорижий, "Golden Silk" шуъба корхонаси ва "Silver Silk", "Navoiy Silk", "Helil Silk" МЧЖ кушма корхоналари, жами 15 та ипакчилик корхоналарида халкаро стандарт талабига жавоб беради-ган сифатни бошкариш тизими жорий килинди.

Таклифлар. Бу тизимни кичик бизнес корхоналарида жорий этилиши бир катор боскичларни уз ичига олди. Дастлабки боскичда кичик бизнес корхоналари улардаги мавжуд сифатни бошкариш тизим холати аудитдан утказилиши лозим. Кейинчалик аудит натижаларига кура кор-хонанинг "сифат сиёсати" га асосланган тадбир-лар режаси ишлаб чикилади. Режа корхонанинг барча фаолият турларини уз ичига камраб олади. Сифат жараёнини бошкариш нафакат ишлаб чикаришда, яъни хомашёни кабул килишдан тайёр махсулотни кадоклашгача булган, балки хужжатлар айланиши, ички аудит, кадрларни тай-ёрлаш ва кайта тайёрлаш, харидорларни фикр ва тавсияларини хисобга олиш каби мухим омил-ларни назорат килишни уз ичига олди. Якун-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

ловчи боскичда, яъни сертификациялашда сифатни бошк,аришни халкаро стандартлар тала-бига мос равишда амалга оширилаётганлиги тасдикланади1.

Таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш х,исобига унинг ракобатбардошлигини ошириш:

• миллий иктисодиётнинг мутаносиблиги ва баркарорлигини таъминлаш, унинг таркибида саноат, хизматлар курсатиш сох,аси, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини купайтириш;

• ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик жих,атдан янгилаш, ишлаб чикариш, транспорт-коммуникация ва ижти-моий инфратузилмадаги лойих,аларни амалга оширишга каратилган актив инвестиция сиёса-тини олиб бориш;

• саноатни юкори технологияли кайта ишлаш тармокларини, энг аввало, мах,аллий хом-ашё ресурсларини чукур кайта ишлаш асо-сида юкори кушимча кийматли тайёр мах,сулот ишлаб чикариш буйича жадал ривожлантиришга каратилган сифат жих,атидан янги боскичга утказиш оркали янада модернизация ва диверсификация килиш;

• иктисодиёт тармоклари учун самарали ракобатбардош мух,итни шакллантириш х,амда мах,сулотлар ва хизматлар курсатиш бозорларида монополияни боскичма боскич камайтириш;

• мах,сулот ва технологияларнинг прин-ципиал жих,атдан янги турларини ишлаб чикаришни узлаштириш, бунга асосан ички ва ташки бозорларда миллий товарларнинг ракобатбардошлигини таъминлаш;

• ишлаб чикаришни мах,аллийлаштиришни ратбатлантириш сиёсатини давом этиш х,амда энг аввало истеъмол товарлар ва бутловчи буюм-лар импортининг урнини босиш, тармоклараро саноат кооперациясини кенгайтириш;

• иктисодиётнинг энергия ва ресурс сар-фини кискартириш, ишлаб чикаришга энергия тежайдиган технологияларни кенг жорий этиш, кайта тикланадиган энергия манбалари-дан фойдаланишни кенгайтириш, иктисодиёт тармокларида мех,нат унумдорлигини ошириш;

1 Шодибекова Д.А. Кичик бизнес корхона-лари мах,сулотлари сифатини ошириш оркали ракобатбардошлигини таъминлаш ва экспорт салох,иятини кенгайтириш. // "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил.

• эркин иктисодий зоналар, технопарклар ва кичик саноат зоналарни ташкил этиш, амал-даги зоналарнинг самарадорлигини ошириш;

• хизматлар курсатиш сох,асини жадал ривожлантириш, ялпи ички мах,сулотни шакллан-тиришда хизматлар роли ва улушини ошириш, курсатилаётган хизматларнинг тузилмасини энг аввало хизматларнинг замонавий юкори техно-логик турлари х,исобига тубдан узгартириш;

• экспорт фаолиятини либераллашти-риш ва соддалаштириш, экспортнинг тузил-маси ва географиясини диверсификация килиш, иктисодиёт тармоклари ва х,удудларнинг экспорт салох,иятини кенгайтириш ва сафарбар этиш2.

Асосий натижалар. Экспортга йуналтирилган иктисодиёт карор топиши натижасида ишлаб чикарувчилар жах,он бозорининг каттик талабла-рига дуч келадилар ва бу х,олат уларни мах,сулот сифатини муттасил яхшилаб боришга ундайди. Иктисодиётга хорижий инвестицияларнинг кириб келиши анча фаоллашади. Бунинг натижасида ишлаб чикаришга фан-техника натижа-ларини кенг жорий этиш, янги техника ва илFор технологиялардан фойдаланиш имкониятлари кенгаяди. Давлатнинг экспортга йуналтирилган мах,сулотлар ишлаб чикарувчиларни куллаб-кувватлаши натижасида умуман экспорт х,ажми ва унда кичик корхоналарнинг улуши ортади.

Экспорт х,ажмининг ошиши эса кичик кор-хоналарга замонавий ускуна ва технологиялар импорт килиш имконини кенгайтиради. Бунинг натижасида кишлок хужалиги мах,сулотларини кайта ишлаш ва сотишга ихтисослашган кичик корхоналар сони ортади. Кишлокда кичик технологияларнинг ривожланиши, бир томондан, кишлок хужалиги ишлаб чикаришда банд булган ортикча иш кучларини бушатиш имконини берса, иккинчи томондан, уларни бошка сох,алар, хусусан, кайта ишлаш ва хизмат курсатиш тармокларига утказиш имконини беради3.

Хулоса. Мамлакатимизда тукимачилик мах,сулотларига булган талаб них,оятда катта, шу эх,тиёжларни кондириш максадида тукимачилик

2 2017-2021 йилларда Узбекистан Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта уоу-вор йуналишлари буйича харакатлар стратеги-яси http://strategy.regulation.gov.uz/uz/document/2

3 М.Эшов Узбекистонда Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик нинг ривожланиши: Монография Тош-кент 2017.file:///C:/Users/Teacher/Downloads/3898-D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81 %D1%82%20 %D1%81 %Ю1%820/сЮ0%В00/сЮ1%820/сЮ1 %8C%D0%B8-9840- 1-10-20201229.pdf

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

caнoaти pивoжлaнгaн мaмлaкaтлap билaн биp-гaликдa кУшмa кopxoнaлap шapтнoмa aco-cидa oчилмoкдa. Шу билaн биpгa кичик rap-xoнaлapимиздa мaxcyлoт cифaтини ^н^Ити-pиш вa paкoбaт мухитини oшиpиш, экcпopтбoп мaxcyлoт чикapиш acocиИ вaзифaлapимиздaн биpидиp. Шуниндак, ушбу гахэдэ мaлaкaли кэд-

pлapни ишгa кaбyл килиш вa yлapгa бapчa шapт-шapoитлapни яpaтилиши мyxимдиp. ïyкимaчилик caнoaтидa ишлaб чикapиш тexнoлoгияcининг янги эвлодини яpaтиш, мoдepнизaция вэ дивep-cификaциялaшнинг мэвжуд ишлэб чи^иш тeз-ликлapини эввэлгидэн биp нeчa бapoбap жэдэл-лaштиpиш зapypияти тyFилмoкдa.

Фойдаланилган адабиётлаp pyйxати:

1. Шoдибeкoвa Д.А. Кичик бизнec кopxoнaлapи мax1cyлoтлapи cифaтини oшиpиш opкaли paкoбaтбapдoшлигини тэъминлэш вэ экcпopт caлoxиятини кeнгaИтиpиш. || "Иктиcoдиëт вэ иннoвaциoн тexнoлoгиялap" илмиИ элeктpoн жypнaли. № 6, нoябpь-дeкaбpь, 2G15 Иил.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Kopxoнaлapдa x^Kapo cтaндapтлap acocидaги cифaтни бoшкapиш тизимлapини жopиИ этиш - кopxoнa экcпopт caлoxиятини oшиpиш гapoвидиp https:||www.standart.uz|cyrl|news| view?id=836

3. Тукимэчилик caнoaти кopxoнaлapидa xaлкapo cтaндapтлapни жopиИ этиш вэ мaxcyлoт экcпopтини oшиpиш https:||www.standart.uz|cyrl|news|view?id=2613 G2.G3.2G21

4. i^e^croN Pecпyбликacи инвecтициялap вэ тэшки caвдo вaзиpлиги xyзypидaги xopи-жиИ инвecтициялapни жэлб килиш aгeнтлиги. https:||invest.gov.uz|uz|investor|textile| мэъ-лyмoтлapи acocидa муэллиф тoмoнидaн тузилгэн.

5. Янги Узбeкиcтoн- янги тукимэчилик: UzTextile Expo - xaлкapo тукимэчилик вэ мoдa xaфтaлиги 17|G5|2G21 http:||www.uzdaily.uz|uz|post|700з

6. ЖopиИ Иилдэ «Узбeкeнгилcaнoaт» дaвлaт-aкциядopлик кoмпaнияcи тизимидэ 22 тэ янги ишлэб чикapиш куввэти фoйдaлaнишгa тoпшиpилди. xs.uz|index.php|homepage|i-tisodijot| item|2592

7. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2G18 Иил 14 дeкaбpдaги "Тукимэчилик вэ тикyв-тpикoтaж cahoa™^ жэдэл pивoжлaнтиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги ПФ-5285-coн Фapмoни. - https:||lex.uz|docs|3459667

8. i^e^croN Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2G17-2G21 йиллapдa мaмлaкaтни pивoжлaн-тиpишнинг бeштa yc^op Иунэлиши буИичэ Xapaкaтлap cтpaтeгияcи http:||strategy. regulation. gov.uz|uz|document|2

9. i^e^croN Pecпyбликacи Baзиpлap Maxкaмacининг 2G2G Иил 29 эвгуадэги "2G2G-2G21 Ииллapдa иктиcoдиИ у^шни тиклэш вэ иктиcoдиëт тapмoклapи xaмдa coxaлapидa тизимли тapкибиИ иcлoxoтлapни дaвoм эттиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги 526-coн Kapop^

Ю. Шoдибeкoвa Д.А. Кичик бизнec кopxoнaлapи мaxcyлoтлapи cифaтини oшиpиш с^кэли paкoбaтбapдoшлигини тэъминлэш вэ экcпopт caлoxиятини кeнгaИтиpиш. || "Иктиcoдиëт вэ иннoвaциoн тexнoлoгиялap" илмиИ элeктpoн жypнaли. № 6, нoябpь-дeкaбpь, 2G15 Иил

11. 2G17-2G21 Ииллapдa i^e^croN Pecпyбликacини pивoжлaнтиpишнинг бeштa ycтyвop Иyнaлишлapи буИичэ xapa^Lnap cтpaтeгияcи http:||strategy.regulation.gov.uz|uz|document|2

12. M.Эшoв ^^e^cro^a Кичик биз^ вэ xycy^ тaдбиpкopликнинг pивoжлaниши: Morn-гpaфия ^ш^нт 2G17. fíle:|||C:|Users|Teacher|Downloads|3898-%D0%A2%D0%B5%D0%BA% D1%81%D1%82%20%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8-9840-1 -1G-2G2G1229.pdf

13. Инфoгpaфикa: 2G16-2G21 Ииллapдa Узбeкиcтoннинг тукимэчилик мaxcyлoтлapи эк^ пopти https:||review.uz|uz|post|infografika-eksport-tekstilnoy-produkcii-uzbekistana-v-2G16-2G21-gg

14. Инфсгpaфикa: 2G16-2G21 Ииллapдa Узбeкиcтсндa тукимэчилик мaxcyлстлapини ишлэб чикapиш. https:||review.uz|uz|post|infografika-proizvodstvo-tekstilnoy-produkcii-uzbekistana-v-2G16-2G21-gg

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.