Научная статья на тему 'КИБЕРЖИНОЯТЛАР ТУШУНЧАСИ'

КИБЕРЖИНОЯТЛАР ТУШУНЧАСИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
4
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Кибержиноят / кибермакон / киберхавфсизлик / киберҳужум / ахборот соҳасидаги жиноятлар / жиноят қонунчилиги / киберхавфсизлик. / Cyber crime / cyber space / cyber security / cyber attack / information crimes / criminal law / cyber security.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Азбергенова Мунирачаржаўвна

Мазкур мақолада кибержиноятчиликнинг умумий тавсифи, тушунчаси, мазмунмоҳияти баён қилинган. Шу билан бирга, кибержиноятчиликка оид бир қатор олимларнинг фикрлари ўрганилган ҳамда давлатимизда ушбу жиноятчиликка қарши курашиш ва олдини олишга қаратилган ислоҳотлар таҳлил қилинган. Шунингдек, статистик маълумотлар асосида кибержиноятларнинг ҳозирги ҳолати ёритилиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT OF CYBER CRIMES

This article describes the general description, concept, and essence of cybercrime. At the same time, the opinions of a number of scientists regarding cybercrime were studied and the reforms aimed at combating and preventing this crime in our country were analyzed. Also, the current state of cybercrimes is highlighted based on statistical data.

Текст научной работы на тему «КИБЕРЖИНОЯТЛАР ТУШУНЧАСИ»

é

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

THE CONCEPT OF CYBER CRIMES

Azbergenova Munira Charjawvna

Student of Karakalpak State University muniraazbergenova5@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.11190528

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 06th May 2024 Accepted: 13th May 2024 Online: 14th May 2024 KEYWORDS Cyber crime, cyber space, cyber security, cyber attack, information crimes, criminal law, cyber security.

This article describes the general description, concept, and essence of cybercrime. At the same time, the opinions of a number of scientists regarding cybercrime were studied and the reforms aimed at combating and preventing this crime in our country were analyzed. Also, the current state of cybercrimes is highlighted based on statistical data.

ARTICLE INFO

KHEEP^HHOflTflAP TymyHHACH

A36epreHOBa MyHHpa Hap^ayBHa

K^y Ta^aöacH muniraazbergenova5@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.11190528

ABSTRACT

Received: 06th May 2024 Accepted: 13th May 2024 Online: 14th May 2024 KEYWORDS

Ku6epwuHOflm,

Ku6epMaKOH,Ku6epxae$cu3AUK, Ku6epxywyM, ax6opom

coyacudaeu wuHonmAap, wuHonm kOHyHHuAueu,

Ku6epxae$cu3AuK.

Ma3Kyp Ma^oAada Ku6epwuHonmHUAUKHUHe yMyMuu maecufiu, mymyrnacu, Ma3MyHMo%unmu 6aëH kuAUHeaH. My 6uAaH 6upea, Ku6epwuHonmHUAUKKa oud 6up Kamop oAUMAapHUHe fiuKpAapu ypeaHUAeaH yaMda daeAamuMU3da ym6y wuHonmHUAUKKa Kapwu Kypamum ea oAduHu oAumea KapamuAeaH ucAoyomAap ma^AUA KUAUHeaH. MyHUHedeK, cmamucmuK Ma^AyMomAap acocuda Ku6epwuHonmAapHUHe %o3upeu yoAamu ëpumuAu6 6epuAeaH.

M^MHH-TexHHKa TaparçrçHëTHHHHr puBo^aHumu rflo6a.fi MyaMMo^ap rçaTopura AHrugaH-AHru Typ^apu 6H.flaH TH^ra o^HHaëTraH KHÖep^HHoflTfiapHHHr Kupuö Ke^umura caöaö 6y^MO^ga. 3aMOHaBHH TexHO^orun^ap acpuga genp^u öapna ^HHOHT^apHHHr axöopoT TexHO^orun^apu ëKH HHTepHeT TapMOFHgaH $ofiga.flaHH6 cogup этн^нmн axöopoT ^aB^CH3^uruHH Ta^MHH^amra, KHÖep^HHOHT^apra rçapmu Kypamumga xa^rçapo ^aMKop^HKHHHr caMapagop^uruHH omupumHu Ta^O3O ^H^MO^ga. fflyHKH, KHÖep^HHOHTHH^HK тo6opa TpaHCMH^HH xycycHHTra era ôymorçga x,aMga öyHHHr

é

ш

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

натижасида х,ар йили кибержиноятчилик окибатида етказилган моддий зарарнинг микдори дунё ЯИМнинг 1 %ни ташкил этмокда [1].

Кибержиноятларнинг глобаллашуви ва халкаро куламга эга булиши мазкур жиноятчиликнинг глобал хавф сифатида тан олинишига олиб келмокда. Кибержиноятчилик тушунчаси биринчи маротаба 1960 йилларида интернет тармогининг яратилиши хамда йилдан йилга такомиллашиси натижасида фойда була бошлаган. Дастлабки йилларда ушбу жиноятчилик турлича номланган хамда турли хил доктринал ва расмий таърифларга ега. Хусусан, Европа Кенгашининг 2001 йилдаги «Кибержиноят хакида» ги Конвенциясига асосан кибержиноят кибермухитда содир этиладиган х,ар кандай жиноятдир дея таъкидлаб утилган [2].

Олим Л.Кочкина кибержиноятчиликни «компьютер маълумотлари сохасидаги жиноятлар», «ахборот жиноятлари», «компьютер ускуналари билан боглик жиноятлар», «ю;ори технологиялар компьютерларидаги жиноятлар», «ахборот сохасидаги жиноятлар» деб эътироф этади [3]. Т.Бородкина ушбу жиноятларни ахборот сохасидаги жиноят деб атаган [4]. Ш.Толмасовнинг фикрича кибержиноят инсонлар томонидан жиноят ма;садида ахборот технологияларидан но;онуний фойдаланишдир [5] дея фикрларни келтириб утишган.

Узбекистон Республикасининг «Киберхавфсизлик тугрисида» ги К^онунининг 3-моддасида [6] кибержиноятчиликка тушунчасига шундай тариф берилган булиб, унга кура кибержиноятчилик — ахборотни эгаллаш, уни узгартириш, йук ;илиш ёки ахборот тизимлари ва ресурсларини ишдан чи;ариш ма;садида кибермаконда дастурий таъминот ва техник воситалардан фойдаланилган холда амалга ошириладиган жиноятлар йигиндиси.

Умуман олганда кибержиноятлар - бу компьютер, компьютер тармоги ёки тармо; курилмасидан суистеъмол килишга каратилган жиноий фаолият хисобланади.

Бутун дунёда хусусан, БМТ Бош Ассамблеяси, Европа Кенгаши, ШХ.Т, МДХ, Араб давлатлари лигаси ва бош;а ташкилотлар томонидан ахборот-коммуникация технологияларидан жиноий ма;садларда фойдаланишга ;арши курашиш хамда ахборот хавфсизлигини таъминлаш масаласига катта этибор ;аратилмо;да. Жумладан, давлатимиздамизда хам ахборот хавфсизлигини таъминлаш, унинг хукукий базасини яратиш борасида ;атор чора-тадбирлар амалга ошириб келинмокда.

Шундай ислохотларнинг бири «Ахборотлаштириш ва маълумотлар узатиш сохасида конунга хилоф харакатлар содир этганлик учун жавобгарлик кучайтирилганлиги мунособати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида» УР^-137-сон [7] К^онунига муофик Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига «Ахборот технологиялари сохасидаги жиноятлар» дея номланувчи янги XX1 бобнинг киритилишидир. Жиноят кодексига ахборот технологиялари сохасидаги жиноятлар учун жавобгарликни белгиловчи бутунлай янги бобнинг киритилиши ушбу сохага доир содир этилаётган жиноятлар учун жазо белгилаш ва жиноий-хукукий тартибга солиш имкониятини яратди.Ушбу бобда: ахборотлаштириш коидаларини бузиш (2781-модда), компьютер ахборотидан конунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

(2782-модда), компьютер тизимидан, шунингдек телекоммуникация тармокларидан конунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус воситаларни утказиш максадини кузлаб тайёрлаш ёхуд утказиш ва таркатиш (2783-модда), компьютер ахборотини модификациялаштириш (2784-модда), компьютер саботажи (2785-модда), зарар келтирувчи дастурларни яратиш, ишлатиш ёки таркатиш (2786-модда), телекоммуникация тармогидан конунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш (2787-модда) учун жиноий жавобгарлик киритилди.

Таъкидлаб утиш жоизки, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февральдаги ПФ-4947-сонли «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида» ги [8] Фармонига муофи;: жиноят ва жиноят-процессуал конунчилигини такомиллаштириш ва либераллаштириш, алохида жиноий ;илмишларни декриминаллаштириш, жиноий жазолар ва уларни ижро этиш тартибини инсонпарварлаштириш устувор вазифалардан бири сифатида белгиланиб олинди. Унга муофи; Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилигининг самарали тизимини яратиш давлатнинг конунийлик ва хукук-тартиботни таъминлаш, инсон хуку; ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатлари, тинчлик ва хавфсизликни ишончли химоя килиш ма;садида «Узбекистон Республикасининг Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилигини такомиллаштириш Концепцияси» ишлаб чи;илди [9]. Концепциянинг «Фукаролар хукуклари ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини амалда ва ишончли химоя килишни таъминлаш» дея номланувчи учунчи булимининг еттинчи бандида: технологик тараккиёт, жумладан кибержиноят билан боглик жиноят турларининг кенгайганлигини хисобга олган холда ахборот технологиялари сохасида жавобгарликни назарда тутувчи нормаларни кайта куриб чикиш устувор вазифа сифатида белгиланди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармони билан тасдикланган «Янги Узбекистон тароккиёт стратегияси» [10] нинг 89-максадида фукароларнинг ахборот олиш ва таркатиш эркинлиги борасидаги хукукларини янада мустахкамлашга каратилган вазифалар белгиланган. Мазкур сохадаги энг устувор вазифа сифати кибержиноятчиликнинг олдини олиш тизимини яратиш эканлиги белгилаб олинди. Унга муофик:

> 2023 — 2026 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасининг киберхавфсизлик стратегиясини ишлаб чикиш. Бунда, «^» домен зонаси Интернет-маконининг киберхавфсизлигини таъминлашнинг асосий йуналишларини хамда электрон хукумат, энергетика, ракамли иктисодиёт тизимларини ва мухим ахборот инфратузилмасига тааллукли бошка йуналишларни химоя килиш буйича комплекс вазифаларни белгилаш;

> Кибержиноятчилик учун жиноий жавобгарликни кайта куриб чикиш;

> Ахборот майдонидаги киберхужум ва тахдидларни мониторинг килиш тизимини янада такомиллаштириш. Бунда: киберхавфсизликнинг Ягона тармогининг техник инфратузилмасини кенгайтириш; «Кибернетикада инновациялар 1Т-парки» фаолиятини янада жадаллаштириш; 1Т-паркнинг худудлардаги ракамли

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

TexHo^oruH^ap yrçyB MapKa3Aapu HerH3uga ëm^apHH KHöepxaB$cH3AHK acocAapu öyfiHHa y^HTH^umuHH TaiMHH^am, xaMga xap hhah Ta^aöa Ba yKyBHHAap opacuga KHöepxy^yMAap aHurç^am öyfiHHa pecnyöAHKa MHKëcuga KoHKypcAap yTKa3um Ha3apga TyTH^agu.

ffly öu^aH öupra, 2024 hha 19 HHBapb KyHH «Y3öeKHCToH PecnyöAHKacHHHHr ^hhoht, ^ннoнт-пpoцeccya^ KogeKCAapura xaMga Y3öeKHCToH PecnyöAHKacHHHHr Ma^Mypufi ^aBoörap^HK Tyrpucugaru KogeKcura y3rapTupum Ba KymuMHa^ap KupuTum xarçuga» [11] ru YPK-899-coh KoHyHHra Myo^HK; Y3öeKHCToH PecnyöAHKacu ^hhoht KogKCHHHHr XX1 öoöh KpunTo-aKTHBAap afi^aHMacu coxacugaru KoHyHHHAHKHH öy3Hm (2788-Mogga) xaMga MaMHHHr ^aoAHHTHHH KoHyHra xhao$ paBumga aMa^ra omupum (2789-Mogga) Mogga^apu öu^aH Ty^gupu^gu.

Y3ÖeKHCToH PecnyöAHKacuga KHöepxaB$cH3AHK coxacugaru MyHocaöaTAapHH TapTHÖra co^um, KHöep^HHoHTAapHH o^guHH o^um, KHöepxy^yMgaH x,HMüfl^aHHm Marçcaguga Y3öeKHCToH PecnyöAHKacHHHHr «KHöepxa$BCH3AHK TyFpucuga» ru KoHyHH KaöyA ^H^HHgu. MaMAaKaTHMH3ga ymöy KoHyHHHr KaöyA ^H^HHumu KHöepxa$BCH3AHK coxacugaru MyxyM TymyHHa^apHHHr TyAHK Ma^Ho^apu ohhö öepHAHmura, KHöepxa$BCH3AHKHH Ta^MHH^amra, KHöep^HHoHTHHAHK Ba KHöepxy^yMHH o^guHH o^umga xa^^apo xaMKopAHKHH fiy^ra Kyumga MyxHM acoc öy^uö xH3MaT KHAMoKga.

KoHyHga Y3öeKHCToH PecnyöAHKacuga KHöepxaB$cH3AHK coxacugaru HroHa gaBAaT cuëcaTHHH Y3ÖeKHCToH PecnyöAHKacu npe3HgeHTH öe^rH^amu, KHöepxaB$cH3AHK coxacugaru BaKo^aTAH gaBAaT opraHAapu, KHöepxaB$cH3AHK coxacugaru HopMaTHB-Xy^y^HM xy^^aT^apHH Ba gaBAaT gacTyp^apuHH um^aö nu^um Ao3HMAHrH, ymöy coxara goup KaöyA ^H^HHraH KoHyHHHAHK xy^^aTAapHHHHr H^po этн^нmн Ma^öypHMAHrH XaMga H^po этн^нmн ycTHgaH Ha3opaTHH aMa^ra omupum TapTHöu Ba mapTAapura goup öup ^aHHa HHru Ba3H^a^ap öe^ru^aö oAHHgu.

CTaTHCTHK Ma^^yMoTHra Kypa, gyHëga xap hhah 500 MHAAHoHgaH opTHK KHöep Xy^yM^ap yromTHpu^agu. X,ap coHHHga 12 Ha^ap HHcoHgaH öupu KHöep MaKoHga cogup этн^гaн xy^yM^ap KypöoHHra afi^aHagu. ^aB^aTHMH3ga xaM cyHru MHAga ymöy Typgaru ^HHo^T^ap 8,3 öapaBapra KynaMHö,xo3Hpga yMyMHM ^HHo^THH^HKHHHr KapuMö 5 $ohh3hhh Tam^H^ KHAagu [12].

fflyHHHr y^yH xaM gaBAaTHMH3ga KHöepxy^yM^apHH aHUK^amra Ba y^apgaH xhmoh KHAHmra, KHöepxy^yMAapHHHr o^uöaT^apuHH öapTapa^ этнmгa, тe^eкoммyннкaцнн TapMo^^apu, axöopoT TH3HM^apu xaMga pecypc^apu ^ao^HHTHHHHr öapKapop^uruHH Ba HmoHH^H^urHHH THK^amra KapaTH^raH TamKH^HM-xyKyKHH Hopa-Tagöup^apHH HHaga TaKoMHAflamTupum, myHHHrgeK xo3Hpru KyHgaru ^hhoht KoHyHHH^uru Ba aMa^uëTHHH ypraH xo^ga KHöep^HHo^THHAHKKa TerumAH öapna KHAMumAapHH KaMpaö o^aguraH HopMa^apHH aMa^garu ^hhoht KoHyHHHAHruMH3ga MycTaxaKaMAam MaKcagra MyBo^HK öy^agu.

References:

1. http://www.statista.com/ (The Statistics Portal)

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

2. ЕС от 23.11.2001 года «Конвенцию о компьютерных преступлениях». Будапешт, Серии европейских договоров - № 185. https://rm.coe.int/1680081580.

3. L.Kochkina. Definition of the concept "cybercrime". Selected types of cybercrime // Сибирские уголовно -процессуальные и криминалистические чтения. 2017. №3 (17). -с 2

4. Т.Н.Бородкина, А.В.Павлюк. Киберпреступления: понятие, содержание и меры противодействия.Социально-политические науки. № 1. 2018. -135- 137 с.

5. Ш.Толмасов. Глобал макондаги кибержиноятчилик. Манба: http://uz.denemetr.com/docs/768/index-29121-1.html.

6. Киберхавфсизлик тугрисида Узбекистон Республикасининг Конуни, 15.04.2022 йилдаги УРК-764-сон https://lex.uz/uz/docs/5960604(Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 16.04.2022 й., 03/22/764/0313-сон)

7. Ахборотлаштириш ва маълумотлар узатиш сохасида конунга хилоф харакатлар содир этганлик учун жавобгарлик кучайтирилганлиги мунособати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида Узбекистон Республикасининг Конуни, 25.12.2007 йилдаги УРК-137-сон уhttps://lex.uz/docs/1295262(Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2007 й., 52-сон, 532-модда)

8. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 07.02.2017 йилдаги ПФ-4947-сон https://lex.uz/docs/3107036 (Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами 01.05.2021 й., 06/21/6217/0409-сон)

9. Узбекистон Республикасининг Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилигини такомиллаштириш Концепцияси Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 майдаги ПК-3723-сон карорига1-ИЛОВА https://lex.uz/docs/3735818 (Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси 01.10.2018 й., 06/18/5547/1975-сон)

10. 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистон Тараккиёт стратегияси тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 28.01.2022 йилдаги ПФ-60-сон https://lex.uz/docs/5841063 (Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 03.01.2024 й., 06/24/221/0003-сон)

11. Узбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига хамда Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартириш ва кушимчалар киритиш хакида Узбекистон Республикасининг Конуни, 19.01.2024 йилдаги УРК-899-сон https://lex.uz/docs/6763724 (Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 19.01.2024 й., 03/24/899/0048-сон)

12. https://yuz.uz/news/bir-yilda-500-milliondan-ortiq-kiber-hujumlar-uyushtiriladi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.