Научная статья на тему 'ŞƏKİ RAYONUNUN DAĞLIQ VƏ DAĞƏTƏYİ ƏRAZİLƏRİNDƏ YAYILMIŞ MÜXTƏLİF NÖV BÖYÜRTKƏN (RUBUS L.) BİTKİSİNİN VEGETATİV ORQANLARININ KİMYƏVİ VƏ BİOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ'

ŞƏKİ RAYONUNUN DAĞLIQ VƏ DAĞƏTƏYİ ƏRAZİLƏRİNDƏ YAYILMIŞ MÜXTƏLİF NÖV BÖYÜRTKƏN (RUBUS L.) BİTKİSİNİN VEGETATİV ORQANLARININ KİMYƏVİ VƏ BİOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
14
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
böyürtkən / meyvə / yarpaq / çiçək / mineral elementlər / karotin / vitamin C / flavonoidlər / vitamin E / antosianlar / katexinlər.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Zərbali Murad Oğlu Xəli̇lov, Cabbar Zərbali Oğlu Xəli̇lov

Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Şəki rayonunun dağlıq və dağətəyi ərazilərində yayılmış yabanı böyürtkən bitkisinin qafqaz növünün meyvəsində 80,0 % su, 20,0 % quru maddə, 1,68 % azot, 7,0 % yağ, 2,0 % sellüloza, 1,43 % kül, 7,89 % azotsuz ekstraktiv maddələr, 0,07 mq % karotin, 0,09 mq % karotinoidlər, 0,95 % pektin, 8,0 % şəkər, 130,0 mq % vitamin C, 3,70 mq % vitamin E, 0,15 % flavonoidlər, 1300 mq % antosianlar, 40,0 mq % katexinlər vardır. Yarpaqda bu göstəricilər 64,0; 36,0; 2,52; 2,0; 2,50; 1,30; 27,68; 17,20; 20,60; 0,20; 0,70; 132,0; 4,50; 0,80; 90,0; 50,0 olmuşdur. Böyürtkənin uzunsovmeyvə növünün meyvəsində 82,0 % su, 18,0 % quru maddə, 1,57 % azot, 6,0 % yağ, 2,10 % sellüloza, 1,40 % kül, 6.93 % azotsuz ekstraktiv maddələr, 0,06 mq % karotin, 0,08 mq % karotinoidlər, 0,90 % pektin, 7,0 % şəkər, 120,0 mq % vitamin C, 3,20 mq % vitamin E, 0,14 % flavonoidlər, 8,50 mq % antosianlar, 35,0 mq % katexinlər vardır. Yarpaqda bu göstəricilər 63,0; 37,0; 2,45; 1,85; 2,60; 1,40; 28,70; 16,0; 21,0; 0,65; 123,0; 4,0; 0,75; 85,0; 48,0 olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, böyurtkən bitkisinin qafqaz və uzunsovmeyvə növlərinin vegetativ orqanlarında 30 mineral element vardır ki, bunlardan da K, Na, Mg, Ca, Al, P elementləri başqa elementlərə nisbətən daha yuksəkdir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ŞƏKİ RAYONUNUN DAĞLIQ VƏ DAĞƏTƏYİ ƏRAZİLƏRİNDƏ YAYILMIŞ MÜXTƏLİF NÖV BÖYÜRTKƏN (RUBUS L.) BİTKİSİNİN VEGETATİV ORQANLARININ KİMYƏVİ VƏ BİOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ»

UOT 581.19.192.634.7.717

§9Ki RAYONUNUN DAGLIQ УЭ DAG9T9Yi 9RAZiL9R[ND9 YAYILMI§ MÜXTÖLiF NÖV BÖYÜRTK9N (RUBUS L.) BiTKiSiNiN VEGETATiV ORQANLARININ KlMY9Vi V9 BiOKlMY9Vi XÜSUSiYY9TL9RiNiN

ÖYRÖNiLMaSi

Z9RBALI MURAD OGLU X9LiLOV

AMEA §aki Regional Elmi Markaz bio.ü.f.d. AMEA-nin §aki REM-in "Bitkilarin biokimyasi" §öbasinin müdiri

CABBAR Z9RBALI OGLU X9LiLOV

AMEA §aki Regional Elmi Markaz AMEA-nin §aki REM-in "Bitkilarin biokimyasi" §öbasinin elmi i^gisi

Aparilmi§ tadqiqatlar ndticdsindd müayyan edilmi§dir ki, §aki rayonunun dagliq vd dagatayi arazilarindayayilmi§yabani böyürtkan bitkisinin qafqaz növünün meyvasinda 80,0 % su, 20,0 % quru maddd, 1,68 % azot, 7,0 % yag, 2,0 % sellüloza, 1,43 % kül, 7,89 % azotsuz ekstraktiv maddalar, 0,07 mq % karotin, 0,09 mq % karotinoidlar, 0,95 % pektin, 8,0 % §akar, 130,0 mq % vitamin C, 3,70 mq % vitamin E, 0,15 % flavonoidlar, 1300 mq % antosianlar, 40,0 mq % katexinlar vardir.

Yarpaqda bu göstaricilar 64,0; 36,0; 2,52; 2,0; 2,50; 1,30; 27,68; 17,20; 20,60; 0,20; 0,70; 132,0; 4,50; 0,80; 90,0; 50,0 olmu§dur.

Böyürtkanin uzunsovmeyva növünün meyvasinda 82,0 % su, 18,0 % quru madda, 1,57 % azot, 6,0 % yag, 2,10 % sellüloza, 1,40 % kül, 6.93 % azotsuz ekstraktiv maddalar, 0,06 mq % karotin, 0,08 mq % karotinoidlar, 0,90 % pektin, 7,0 % §akar, 120,0 mq % vitamin C, 3,20 mq % vitamin E, 0,14 % flavonoidlar, 8,50 mq % antosianlar, 35,0 mq % katexinlar vardir.

Yarpaqda bu göstaricilar 63,0; 37,0; 2,45; 1,85; 2,60; 1,40; 28,70; 16,0; 21,0; 0,65; 123,0; 4,0; 0,75; 85,0; 48,0 olmu§dur.

Müayyan edilmi§dir ki, böyurtkan bitkisinin qafqaz va uzunsovmeyva növlarinin vegetativ orqanlarinda 30 mineral element vardir ki, bunlardan da K, Na, Mg, Ca, Al, P elementlari ba§qa elementlara nisbatan daha yuksakdir.

Agar sözlsr: böyürtkan, meyva, yarpaq, gigak, mineral elementlar, karotin, vitamin C,flavonoidlar, vitamin E, antosianlar, katexinlar.

УДК 581.19.192.634.7.717

ИЗУЧЕНИЕ ХИМИЧЕСКОЙ И БИОХИМИЧЕСКОЙ ХАРАКТЕРИСТИКИ

ВЕГЕТАТИВНЫХ ОРГАНОВ РАЗЛИЧНЫХ ВИДОВ ЕЖЕВИКИ (RUBUS L.) РАСПРОСТРАНЕННЫХ НА ГОРНЫХ И ПРЕДГОРНЫХ ТЕРРИТОРИЯХ

ШЕКИНСКОГО РАЙОНА

З.М.ХАЛИЛОВ, Д.З.ХАЛИЛОВ

Шекинский Региональный Научный Центр НАНА

Резюме В статье изложены результаты химической и биохимической характеристики вегетативных органов различных видов ежевики, распространенных на горных и предгорных территориях Шекинского района.

Выявлено, что в плодах кавказского вида ежевики содержится 80,0 % воды, 20,0 % сухого вещества, 1,68 % азота, 7,0 % жира, 2,0 % клетчатки, 1,43 % золы, 7,89 % безазотистых экстрактивных веществ, 0,07 мг % каротина, 0,09 мг % каротиноидов, 0,95 % пектин, 8,0 % сахара, 130,0 мг % витамина С, 3,70 мг % витаминаЕ, 0,15 % флавоноидов, 1300 мг % антоцианы и 40,0 мг % катехины.

В листьях соответственно: 64,0; 36,0; 2,52; 2,0; 2,50; 1,30; 27,68; 17,20; 20,60; 0,20; 0,70; 132,0; 4,50; 0,80; 90,0; 50,0.

В плодах длинноплодного вида ежевики содержится 82,0 % воды, 18,0 % сухого вещества, 1,57 % азота, 6,0 % жира, 2,10 % клетчатки, 1,40 % золы, 6,93 % безазотистых экстрактивных веществ, 0,06 мг % каротина, 0,08 мг % каротиноидов, 0,90 % пектин, 7,0 % сахара, 120 мг % витамина С, 3,20 мг % витамина Е, 0,14 % флавоноидов, 850,0 мг % антоцианы и 35 мг % катехины.

В листьях соответственно: 63,0; 37,0; 2,45; 1,85; 2,60; 1,40; 28,70; 16,0; 21,0; 0,21; 0,65; 123,0; 4,0; 0,75; 85,0; 48,0.

Установленно, что вегетативные органы ежевики содержат 30 минеральных элементов, из них содержание K, Na, Mg, Ca, Al, P значительно больше, по сравнению с другими элементами.

Ключевые слова: ежевика, плоды, листья, цветки, минеральные элементы, каротин, витамин С, флавоноиды, витамин Е, антоцианы, катехины.

UDC 581.19.192.632.7.717

LEARNING OF CHEMICAL AND BIOCHEMICAL CHARACTERISTICS IN VEGETATIVE ORGANS OF THE DIFFERENT TYPES OF BLACKBERRY (RUBUS L.) PLANT SPREAD IN THE MOUNTAINOUS AND FOOTHILLS OF SHEKI REGION

Z.M.KHALILOV, J.Z.KHALILOV

Sheki Regional Scientific Center of ANAS

Summary As a result of the researches it was defined that in the fruit of Caucasian type of wild blackberry plant spread in mountainous andfoothills of Sheki region there is 80,0 % water, 20,0 % dry substance, 1,68 % nitrogen, 7,0 % oil, 2,0 % cellulose, 1,43 % ash, 7,89 % extractive substance without nitrogen, 0,07 mg % carotene, 0,09 mg % carotenoids, 130,0 mg % vitamin C, 3,70 mg % vitamin E, 0,15 % flavonoids, 1300 mg % anthocyanin, 40,0 mg % catechin.

In the leaf these indicators are 69,0; 36,0; 2,52; 2,0; 2,50; 1,30; 27,68; 17,20; 20,60; 0,20; 0,70; 132,0; 4,50; 0,80; 90,0; 50,0.

In the fruit of oblong fruit type of blackberry there is 82,0 % water, 18,0 % dry substance, 1,57 % nitrogen, 6,0 % oil, 2,10 % cellulose, 1,40 % ash, 6,93 extractive substance without nitrogen, 0,06 mg % carotene, 0,08 mg % carotenoids, 0,90 % pectin, 7,0 % sugar, 120,0 mg % vitamin C, 3,20 mg % vitamin E, 0,14 % flavonoids, 850,0 mg % anthocyanin, 35,0 mg % catechin.

In the leaf these indicators are 63,0; 37,0; 2,45; 1,85; 2,60; 1,40; 28,70; 16,0; 21,0; 0,65; 123,0; 4,0; 0,75; 85; 48,0.

It was defined that there are 30 mineral elements in the vegetative organs of Caucasian and oblong types of blackberry plant that among them K, Na, Mg, Ca, Al, P elements are higher than the other elements.

Key words: blackberry, fruit, leaf, flower, mineral elements, carotene, vitamin C, vitamin E, flavonoids, anthocyanin, catechin.

Giri§

Hal-hazirda yüksak keyfiyyata malik olan müxtalif ge§idli darman preparatlannin va yeyinti mahsullarinin istehsali vacib masalalardan biri hesab edilir.

Bitkilardan hazirlanmi§ fitopreparatlar va yeyinti mahsullari ila insan orqanizmi bioloji aktiv maddalarla zanginla§ir.

Darman bitkilarinin tarkibinda olan bioloji aktiv maddalarin zanginliyi asasan bitkilarin yayildigi §araitdan, yeti§ma fazasindan, yigilma vaxtindan, ham^nin qurutma va saxlama üsullarindan 90X asilidir.

Malumdur ki, Azarbaycanin ayri-ayri bölgalari yabani meyva va gilameyva darman bitkilari ila zangindir.

Respuplikamizin florasinda darman ahamiyyatli, efir yaglari, vitaminlarla, mineral elementlarla zangin, yemak ü9ün yararli, qatranli, kau9uklu, sodali, alkoloidli, bazak ü9ün ahamiyyatli, nektarli, yagla va boya maddalari ila zangin bitkilarin böyük ehtiyati vardir.

Elmi asaslara malik statistikaya göra respublikamizda 600 növdan 9ox darman bitkisi yayilmi§dir.

Bunlarin bir 9oxunun ehtiyati böyük olduguna göra Azarbaycanin ehtiyatini tam ödamakla barabar, ba§qa ölkalara da göndarila bilar. Bu bitkilardan an 9ox yayilanlari zogal, yemi§an, itburnu, zirinc, azgil, 9aytikani, sumaq, 9iyalak, moruq, böyürtkan, qu§armudu, qara gandala§, ilankölgasi, yergilasi, §ingilladir ki, bunlardan da tibb va yeyinti sanayesinda geni§ istifada edilir.

§aki-Zaqatala bölgasinin dagliq va dagatayi arazilarinda yayilmi§ böyürtkan (Rubus L.) darman bitkisinin vegetativ orqanlarinin kimyavi va biokimyavi tarkibi bu güna qadar öyranilmami§dir.

Böyürtkanin bütün vegetativ orqanlarindan bir sira xastaliklarin müalicasinda istifada edilir.

Böyürtkanin kökü orqanizmda iltihab prosesinin aradan qaldirilmasinda, sidik qovucu, qaraciyar xastaliklarinda va daxili qanaxmalarda istifada edilir.

Yarpagi mada-bagirsaq xastaliklarinda, qan azliginda, ekzema, xroniki yaralarda, angina, farenqitda, aterosklerozda va hipertoniya xastaliklarinin müalicasinda geni§ istifada edilir.

Meyvasi u§aqlarda dizenteriya, mada-bagirsaq, bronxitda, angina, farenqit va §akar xastaliklarinda istifada edilir.

Meyvasindan ham9inin mürabba, jele, §ira, §arab, marinad mahsullari hazirlanir. [1, 2, 3, 4, 5,

6, 7].

§aki rayonunun dagliq va dagatayi arazilarinda yayilmi§ yabani müxtalif növ böyürtkan darman bitkisinin vegetativ orqanlarinda toplanmi§ bioloji aktiv maddalarin öyranilmasi va bunun asasinda bioloji aktiv maddalarla zangin olan bir sira darman preparatlarinin va yeyinti mahsullarinin hazirlanmasi i§imizin asasini ta§kil edir.

Tddqiqatin materiali vd metodlari

Elmi-tadqiqat i§ini aparmaq maqsadi ila §aki rayonunun dagliq va dagatayi arazilarinda yayilmi§ yabani böyürtkanin 2 növünün (Rubus caucasicus-qafqaz va Rubus dolichocarpus-uzunsovmeyva) har birindan 30 nümuna götürülmü§dür.

Ayri-ayri orqanlardan götürülmü§ nümunalarda suyun miqdari, quru madda, azot, yag, sellüloza, kül, azotsuz ekstraktiv maddalar ümumi qabul edilmi§ metodlarla tayin edilmi§dir.

Askorbin tur§usunun miqdari Tilmans metodu ila , karotin i.K.Murri metodu ila, §akar universal saxarimetr-SU-4 cihazinda tayin edilmi§dir.

Flavonoidlar, vitamin E, antosianlar va katexinlar nazik tabaqali xromotoqrafiya metodu ila tayin edilmi§dir.

Mineral elementlarin miqdari rentgen flüoresent metodu ila Omeqa-4000 (iNNOV-x, AB§) cihazinda tayin edilmi§dir.

Tddqiqatin tdhlili vd müzakirdsi

Aparilmi§ elmi-tadqiqat i§lari naticasinda müayyan edilmi§dir ki. §aki rayonunun dagliq va dagatayi arazilarinda yayilmi§ yabani müxtalif növ böyürtkan bitkisinin meyva va yarpaqlari kimyavi göstaricilarina göra bir-birindan müayyan daracada farqlanirlar.

Cadval 1. §aki rayonunun dagliq va dagatayi arazilarindan toplanmi§ müxtalif növ böyürtkan bitkisinin meyva va yarpaginin kimyavi göstaricilari.

o e

Ja a

eu "T3 o Ja a

er

a

eu J3

a o

Ja o m

eu H cd

ta er n

w a ac

J3

cd

a

H "T3

tl p

&

t—I

(D ffl ffl

mj

CO a

(D P O (D

N

P 3 Ol

VI VI

CD p"

N.

5T 5"

(L>

o ST

3

3

> fa

3 3

5'

ET fß

o "l 2. (L> pT

3g

(V

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 £

O:

(L> 3

(L>

o cT

o

<

(L> P

cT

N (L> 3 OQ

5"

3 c-

x

«5

3

O:

<

ct" O:

t 3-

(L> 3

ct;

st

(/1

5"

5"

<

<T> OQ

fC &

< o

P 3

ST 2

(L>

2.

►S" £

ST

<T>

Ol 2

II

vi

3

(L>

o"

(L>

VI

5"

(L>

3 c-

3 fC

-C/i

St

</2 (L>

(L>

3 S;

O &

g §*

j & CT"

2 st

3 V

B 3 „

3 c

3. 3

3 p.

- P

P

3"

P

P f

£2

3" fC

VI &

fC

3

o

3

c

3

c

3

P

0Q<

3

•o

c--

3

<

(L>

P

0Q< (L>

(L>

r-K 3 ö 3

0) 0)

3*

N 3

•o 3 ct; OJ O 5" <T>

o^

st hl.

5T 3

(L> 3

3. Ol

fa 3

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3" 3

£2 VI 5T

VI o

<u 3 3

o •o

HH- 3 &

VI

3" 3 3

<T>

VI O 3

a*

fti £2 VI

3_

BJ N" N

B fa 3

3

5" £2

5" 3

(L> <

(L>

ct"

"2. st

5T

3

3 5T

(L>

3

(L>

2 N

P

3

3 Ol

I 3

H-. p

r-K CV

8 &t

32 23

P 3

ft &

►t Q3

e, |

3 sr

S=: ES.

2. °

§* g

ö £

<T>

3 <

g (L>

3 3

2t 8-

St 8

1—' Q.

% sr

5' 2t

5' ^

g- 3

(L>

j-i pj

< I

D ,0

P H-

a °

3 t»

B. 5T

i—> i-i

§ 3-

3 (L>

D- 3

C (L>

El 5T

e oq

V 3

& VI

8 a* a-

3

o i 3- 3-

VI

2- ES

^ i-i £2 Q,

3 D. 2. ^

3" 3

fa Cj

N St p i—>

3

§ 3.

5-g.

o

3.

3 <

!-!

&t

(L> 3

OQ O:

2: 3

3 ^

I 5*

K

8 ^ St 8-

CT*

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

S: 3

I ^

3 sr

3

Si Q-

tr: (u ^

0 | (V 3

VI

SL 3

¡53 p

O p

c

N

c

3

VI

0

1 °

fC ¡77-

P.

$ 3

g: O-

3 S:

3-

a iv

B. <u vi b

0) 3 B hQ

J+)

3* P3

p N ^ «

VI <

(L>

(V 3 C:

3

P2 3

tN B

3 3

<

(L> (L>

(L>

s*

CT*

5"

(L>

fa 3

ct;

o

,o

P2

Uzunsovmeyve (Rubus dolichocarpus) Qafqaz(Rubus caucasicus) Bitkinin növlari

yarpaq eAÄaiu yarpaq eAÄaiu Bitkinin orqanlari

cn o o o cn 17,20 0,07 Karotin, mq/lOOq

21,0 o o 00 20,60 0,09 Karotinoidlar mq/lOOq

0,21 06'0 0,20 0 "ID 01 Pektin, %

0 cn 01 o 0,70 00 o §akar, %

123,0 120,0 132,0 130,0 Askorbin tur§usu, mq/lOOq

O 3,20 4,50 3,70 Vitamin E, mq/lOOq

0,75 o o 00 o 0,15 Flavonoidlar, %

85,0 850,0 0'06 1300,0 Antosianlar, mq/lOOq

00 o Lü Ol O 50,0 o o Katexinlar, mq/lOOq

о

(L> <

Sito

(L>

ЕЛ

fa О

a с

(L>

o 5a

£ В. P S-

3 S

ça О-3 (L>

СГ^С

S' P

^ ^

и ^

^ 3 P В

CT*

о" 3

*

H-' r-K

fa SL

2Г ^

< g: 3 <

fa CT*

S* О:

O-

2L С:

a <L> - 3

ct.

щ S" з"

5" 3

Ol

<

(L> <

(L>

fa

43

fa qg<

a

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

fa

CT*

<2. и" rV a

ïf g-« 3

O Ct>

(L>

<

(L> fa

члЧЗ' (l> a

^3

cg.

<

fa <L>

<<

S fa

i-i &&

3.1

O-

fa O

a с a с a

fa CIQ<

O

V-

p

a

fa

a

<

(L>

fa CIQ< (L>

(L>

fa

С N С

а

О

<

3

о

<

а

О:

<

О

(К <

Siel!

CL»

а

CIQ О:

S

а

С:

С-(V

ст* О:

С: ^

а С:

CT* CD

fa N

fa

ст;

О

(L>

a tr

fa

CD <<

ï*r

(L>

a a"

8 ^ a fa

С^Л5

fa p

CL»

a.

и CT"

(L>

fa

и (L>

fa

Si. 5Г

O:

(L>

a

(L>

ïv

(L>

a

fa

CT"

fa

a 3

C-

X (L>

SU: (L>

(L>

a

a

O:

<

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

CT"

O:

^

SU:

Я-

ï*r

(L>

a

о

<

(L> и

a"

(L> С

fa &

&

(L>

a

fa N О

2 a

Uzunsovmeyva (Rubus dolichocarpus) Qafqaz(Rubus caucasicus) Bitkinin növlari

yarpaq елАэш yarpaq елАэш Bitkinin orqanlari

63,0 82,0 en о 00 о о Suyun miqdari, %

37,0 18,0 36,0 20,0 Quru madda, %

0,28 1,70 о lo о 1,60 Tur§uluq (alma tur§usu ¡1э), %

2,45 j-» ai •vj 2,52 1,68 Azot, %

j-» 00 ai en о NJ О о Yagin miqdari %

2,60 2,10 2,50 NJ О Sellüloza %

1,40 1,40 1,30 1,43 Kül, %

28,70 6,93 27,68 7,89 Azotsuz ekstraktiv

-o

fa О

fa О

Ьн

® О

¡2 s

^ о

I I

'Jl 'Jl 00 it*

-4

01 s о ü о

"I

s

J3 m

ri ^

S m

Œ S

oo W

Cadval 3. §aki rayonu arazisinda yayilmi§ müxtalif növ böyürtkan bitkisinin vegetativ orqanlarinda

toplanmi§ mineral elementlarin miqdari (%-la)

Mineral elementlar Qafqaz (Rubus caucasicus) Uzunsovmeyva (dolichocarpus)

meyva yarpaq gigak meyva yarpaq gigak

K 0,650 0,766 0,733 0,624 0,687 0,700

Na 0,483 0,515 0,516 0,524 0,488 0,512

Mg 0,702 0,738 0,694 0,713 0,708 0,680

Ca 0,142 0,205 0,168 0,142 0,274 0,160

Ti 0,043 0,031 0,040 0,051 0,023 0,038

V 0,003 0,002 0,003 0,003 0,002 0,002

Cr 0,011 0,007 0,010 0,010 0,006 0,010

Mn 0,016 0,014 0,017 0,033 0,022 0,015

Fe 0,044 0,055 0,036 0,035 0,063 0,030

Co 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Ni 0,022 0,014 0,020 0,028 0,012 0,018

Cu 0,027 0,021 0,028 0,030 0,015 0,026

Zn 0,010 0,013 0,011 0,009 0,008 0,010

Ga 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001

Zz 0,011 0,007 0,010 0,013 0,007 0,010

Sn 0,001 0,000 0,001 0,001 0,000 0,001

Sr 0,008 0,006 0,010 0,009 0,005 0,001

Y 0,003 0,002 0,003 0,004 0,002 0,002

Se 0,001 0,001 0,001 0,001 0,002 0,001

Al 0,144 0,150 0,151 0,138 0,152 0,140

Si 0,054 0,058 0,057 0,056 0,060 0,054

P 0,259 0,285 0,276 0,271 0,261 0,260

S 0,046 0,052 0,048 0,044 0,049 0,045

Ba 0,029 0,019 0,029 0,037 0,018 0,027

Pb 0,002 0,001 0,002 0,003 0,002 0,002

Mo 0,001 0,000 0,000 0,001 0,000 0,000

Ni 0,010 0,007 0,010 0,012 0,006 0,001

Yt 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Ge 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Rb 0,003 0,002 0,003 0,003 0,001 0,002

Cadvaldan göründüyü kimi müxtalif növ böyürtkan darman bitkisinin vegetativ orqanlarinda toplanan mineral elementlardan K, Na, Mg, Ca, Al, P elementlari ba§qa elementlara nisbatan daha yüksakdir.

Aparilmi§ analizlarin naticalari göstarir ki, K, Na, Mg, Ca, Al, P elementlari bitkinin vegetativ orqanlarinda an 90X yarpaqda toplanir.

Natica va takliflar

1. Aparilmi§ tadqiqatlar naticasinda müayyan edilmi§dir ki, §aki rayonunun dagliq va dagatayi arazilarinda yayilmi§ yabani böyürtkan darman bitkisinin qafqaz növünün meyvasinda 80,0 % su,

20,0 % quru madda, 1,68 % azot, 7,0 % yag, 2,0 % sellüloza, 1,43 % kül, 7,89 % azotsuz ekstraktiv maddalar vardir. Yarpaqda bu göstaricilar 64,0; 36,0; 2,52; 2,0; 2,50; 1,30; 27,68 olmu§dur.

2. Müayyan edilmi§dir ki, böyürtkanin uzunsovmeyva növünün meyvasinda 82,0 % su, 18,0 % quru madda, 1,57 % azot, 6,0 % yag, 2,10 % sellüloza, 1,40 % kül, 6,93 % azotsuz ekstraktiv maddalar vardir. Yarpaqda bu göstaricilar 63,0; 37,0; 2,45; 1,85; 2,60; 1,40; 28,70 olmu§dur.

3. Aparilmi§ analizlarin naticalari göstarir ki, böyürtkanin qafqaz növünün meyvasinda 0,07 mq % karotin, 0,95 % pektin, 8,0 % §akar, 130,0 mq % vitamin C, 3,70 mq % vitamin E, 0,15 % flavonoidlar, 1300 mq % antosianlar, 40,0 mq % katexinlar vardir. Yarpaqda bu göstaricilar 17,20; 0,20; 0,70; 132,0; 4,50; 0,80; 90,0; 50,0 olmu§dur.

4. Müayyan edilmi§dir ki, böyürtkanin uzunsovmeyva növünün meyvasinda 0,06 mq % karotin ,0,90 % pektin, 7,0 % §akar, 120,0 mq % vitamin C, 3,20 mq % vitamin E, 0,14 % flavonoidlar, 850,0 mq % antosianlar, va 35,0 mq % katexinlar vardir. Yarpaqda bu göstaricilar 16,0; 0,21; 0,65; 123,0; 4,0; 0,75; 85,0; 48,0 olmu§dur.

5. Aparilmi§ analizlarin naticalari göstarir ki. böyürtkan darman bitkisinin vegetativ orqanlarinda 30 mineral elementlarin oldugu a§kar edilmi§dir ki, bunlardan da K, Na, Mg, Ca, Al, P elementlari ba§qa elementlara nisbatan daha yüksakdir.

6. Analizlarin naticalari göstarir ki, K, Na, Mg, Ca, Al, P elementlari bitkinin vegetativ orqanlarinda an 9ox yarpaqda toplanir.

9D9BiYYAT

1. Грюнер Л.А. Особенности самоплодности ежевики. Науч. тех. бюл. ВИР - 1985, вып. 155-с. 63-64.

2. Грюнер Л.А. Ежевика - ценное растение. Охрана природы Адыгеи - вып. 3. Майкоп. 1987-с. 83-85.

3. Грюнер Л.А., Кулешова О.В. Направления исследований и перспективы выращивания ежевики в условиях Орловской области. 2015.

4. Грюнер Л.А. Адаптационные возможности ежевики в условиях Орловской области. Современное Садоводство- 2019. с. 27-41.

5. Грюнер Л.А., Князев С.Д., Кулешова О.В. Элементы технологии выращивания ежевики в условиях Орловской области. Вестник российской сельскохозяйственной науки. 2018. с. 3134.

6. Евдокименко С.Н., Кулагина В.Л. Оценка сортов ежевики и малина-ежевичных гибридов в условиях Брянской области. Садоводство и виноградство. 2015. 4. с. 20-23.

7. Захарова М.В. Особенности культуры ежевики на Северо-Западном Кавказе. автореф. дис. кан. с-х. наук-Краснодар. 2002

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.