Кейс технологиясын мектептік білім беру үдерісінде қолдану Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

Амрина А.А.,

№ 2 ¥зынквл орта мектебШц сертификатталган бгргншг децгейлi жогары санатты тарих пэмнщ мYгалiмi ¥зынквл с.

Негiзгi свздер: кейс тех-нологиялар, интерактивтi эд^-тэстдер, эрекеттi ойын тYрi, кейс тYрлерi, субъ-ект-субъекттт царым-цаты-нас цуру Yдерiсi.

Ключевые слова: кейс технологии, интерактивные приемы и методы, виды деловой игры, виды кейсов, субъ-ектн-субъектные взаимоотношения.

Keywords: the case of technology, interactive receptions and methods, types of business game, types of cases, enters in the process of creation, subject of the relationship.

H

КЕЙС ТЕХНОЛОГИЯСЫН МЕКТЕПТ1К Б1Л1М БЕРУ YДЕРIСIНДЕ ЦОЛДАНУ

Ацдатпа

Макалада окушылардыц непзп кузырларын калып-тастыруда тYрлi интерактивт эдiс-тэсiлдердi колдану окушылардыц бшм, бiлiк пен дагдыларын арттырумен катар, кейс-стади эдютемесш колдану ретi мен жеш, кей-стердщ мектептiк бiлiм беру Yдерiсiнде колдану мэселесi каралады. Оку YДерiсiнде кейс стади тэрiздi интерак-тивт педагогикалык эдiстеме колдану аркылы окушылардыц непзп: коммуникативтш, кешбасшылык, кыска мерзiмде Yлкен мeлшердегi жYЙеленбеген акпараттык мэлiметтердi жинактау, талдау, корытынды жасау, шешiм шыгару к¥зыреттерiн калыптастыруга тшмдь Макала-да кейс-стади эдюшщ мазмуны мен рeлi каралады. Кей-стердщ тYрлерi, куру жолдары жэне мектеп непзшдеп пэндердi окыту барысында кейс технологиясын колдану эдiстемесi усынылган.

Аннотация

Применение интерактивных форм и методов в образовании позволяет не только повысить уровень знаний, умений и навыков обучающихся, но и раскрывать их новые возможности, развивать различные способности, что является необходимым условием для совершенствования компетентностей. Использование в процессе обучения такого интерактивного метода, как case-study для формирования ключевых компетенций: коммуникабельность, лидерство, умение анализировать в короткие сроки большой объем неупорядоченной информации, принимать решения в условиях стресса и недостаточной информации. В статье рассматривается сущность и роль метода, g анализируются различные виды, типы кейсов, рассмотрена технология разработки кейсов и представлена ме- со тодика применения метода case-study в процессе изуче- ^ ния школьных дисциплин. 2

Л

О

Annotation ^

The use of interactive forms and methods in education О can not only enhance the knowledge and skills of students, g but also reveal their new opportunities to develop different л skills, which is a prerequisite for improving competencies. g Use in preparing students of the interactive method as a case & study is the most effective, as it allows to shape such key ^ professional competencies how: to communicate, leadership, § ability to analyze in a short time a large amount of disordered § information, make decisions under stress and insufficient

84

information. This article discusses the nature and role of case-study method in education. Different types, types of cases, we consider the development of case-study and the technique of applying the method of case-study in the school disciplines.

ХХ1 гасырда экономикада, элеуметтш салада кебшесе жалпы акпараттандыру Yдepiстepiнщ кещнен адам eMiprne eHyiHe байланысты болып жаткан жаhандык ез-гepiстep эрине бЫм беру Yдepiсiнe де ез-герютер eнгiзy кажeттiгiн талап eттi. Бшм беру мазм^нын жацартудагы к¥зыpeттiлiк кезкарастьщ калыптасуын езгерютердщ басты талабы ретшде кабылдауга болады. 0йткeнi адамныц болашакта кэсiби жэне элeyмeттiк жагынан табысты болуы нeгiзгi кузыреттершщ даму децгешне тiкeлeй бай-ланысты.

К^зыреттЫк кезкарас казакстандык мектептерде интepактивтiк эдiс-тэсiлдep, олардыц шшде кeбiнeсe жобалау эдiсi, компьютepлiк жобалау, ю-эрекетлк, рел-дiк ойындар, т.б. бeлсeндi эдiстepiн кещ-нен колдануды талап eтeдi. Эдю-тэсшдер iшiндe батыс елдерде кещнен тараган, терец тарихы бар, бipак казакстандык мек-тeптepiндe сирек колданып, аз зерттелген CASE-STUDY эдiсi.

Алгашкыда case-study эд^ 1920-шы жылдарда Америкадагы Гарвард универ-ситeтiндe менеджмент саласында колданы-ла бастады. Б^ган дeйiн «жагдаят» ^гымы g кукыктану аясында гана колданылып кeлдi, X бipак окытушылар дэрютершен кeйiн сту-g денттерге бизнес пен баскару аясынан кай-сы бip мэсeлeсi бар накты eмipлiк жагда-g яттар мен окигаларды бepiп талкылауга 3 ортага салган екен. Табылган шeшiмдepдi о ^жымдасып талдау жасаган. Элбетте, 1910 g ж. профессор Копленд (Copeland) бизнес ^ eмipiнeн накты жагдаяттар талкылау коЙ рытындысын студентик пiкipалмасyлаpда бipiншi болып колдана бастады. Casestudy § бipiншi жинагы (The Case Method at the ^ Harvard Business School) осы Гарвардта О 1921 ж. шыгарылды. Элемдш бiлiм бе-g рушшк тэжipибeдe case-study эдiсi 1970-1980^i жылдарда кещнен таралган. K^ip-

ri бiлiм беру саласында case-study эдюшщ мацыздылыгын кepсeтeдi. Чикаго универ-ситетшде кeйiстepдi талкылауга уакыттыц 25 % белшетш болса, Колумбия универси-тетшде - 30 %, ал Гарвардтыц eзiндe катар-дагы стyдeнтi оку барысында 700 кeйiскe дeйiн талдап шыгады. Case-study эдiсiнe 1990 жылдардан бастап ерекше назар ауда-рыла бастады. Б^л сол кездерде басталган заманауи Yдepiстepгe байланысты болды. ^ай саланы алса да, топпен ж^мыс iстeй алатын, тYpлi идеяларды дYниeгe кeлтipe алатын, оларды eнгiзyгe жол аша алатын, инновацияларга бeйiм, сыни кезкарасты, жылдам кец мeлшepдeгi эpтYpлi акпарат-тарды мецгерш, оларды талдап, ipiктeй алатын заман талабына сай маман кажeттi.

Case-study эд^ окушылардыц тYpлi акпарат кeздepiмeн ж^мыс iстey дагдыла-рын арттыруга септт мол тиeдi. 0йткeнi кейсте бершген мэсeлeнi шешу жолын iздey - б^л ^жымдык немесе топтык бipiгiп жа-салатын шыгармашылык танымдык эрекет. Б^л эдiс окушылардыц бiлiм алу Yдepiсiн тиiмдi, сапалы етумен катар, мYлдeм жаца бiлiм алуга iздeнyгe итepмeлeйдi. Батыс елдерде case-study эд^ педагогикалык эдiс тYpiндe гана емес, тиiмдi зерттеу эдiсi peтiндe де колданыс табады. Оку YДepiсiн-де мульти-медия жэне бейне-кейстерш кол-дану тиiмдi деп eсeптeймiн.

Case-study эд^ сабактыц мынадай мак-саттарын шешуге кемектеседг пэндi окы-ту сапасы жэне окушылардыц окуга деген мотивациясыныц артуына эсер eтeдi; сабактыц кернекшт мен дидактикалык куат-тылыгы арта тYсeдi; окушылардыц eмipдe кездесетш жагдаяттарды шешу тэжipибeсi артады; функционалдык сауаттылыгы ка-лыптасады; пiкipалмасy, ез тмрш коргау, дэлелдеу iскepлiктepi ныгаяды; пiкipлepiн дэлелдеу Yшiн жYЙeлi тYPдe дэйектер мен деректер, кужаттар жинауга YЙpeнeдi; ло-

И

гикалык, кещстште багдарлану ойлау ка-бiлеттерi артады; зерттеушшк эрекеттер жасауга машыктанады, жаца бЫм алуга ынталары артады.

Осы максаттарды шешуге мынадай мш-деттер кемектеседк case-study эдiстемесiн колдану барысында жинакталган тэжiри-бенi, туындайтын мэселелердi аныктап, оларды талдау; case-study эдiстемесiне непзделген окытудыц ерекшелiктерi мен тиiмдiлiгiн аныктау; окушыларга шешуге дайындалган кейс Yлгiлерiн жасау, сase-study эдiстемесiн колдану реп мен жеш жайлы зерттеу корытындысын жасау.

Осы максаттар мен мiндеттердi шешу Yшiн колданылган зерттеу эдютерк

- жумыс такырыбындагы арнайы эдеби-еттерге теориялык талдау жасау;

- зерттеушЫк сауалнама;

- case-study колдану тэжiрибесiн жи-нактау мен корытындылау.

Кейс-стади (case-stady) педагогикалык технология ретшде.

Кейс (агылш. - «окига», «жагдаят») -накты бiр бершген окига немесе жагдаят-ты талдау, эрекеттш ойын тYрi. Оны езгеше «накты жагдаят» немесе «жеке окиганы» талдау технологиясы деуге де болады. 0й-ткенi оныц тYп-тYбiрiнде накты жагдаят-ты сипаттау жатады. Сондыктан талдауга салынган окига накты eмiрден алынган немесе тарихта болган накты окига болуы мYмкiн. Екiншiден, кейсте окига сипатта-масымен катар зерттеуш^е шешуге кажеттi накты мэселе немесе астыртын шешiлетiн бiрнеше кайшылыктар мен киындыктар легi берiлуi тиiс. Оган коса шешуге берш-ген накты мэселе зерттеушвден теориялык немесе тэжiрибелiк бiлiмiн толыктыруды талап етуi тию. Кейс окушыдан косым-ша акпараттар мен мэлiметтердi жинауды талап етедь Берiлген мэселе барысында окушылар ез беттерiмен талдау корытын-дысында кайсы бiр корытындыларга немесе бiр элде бiрнеше мэселенi шешетiн шешiмдерге келулерi шарт.

Case-study технологиясы непзшен ин-

терактивтi, eйткенi окушыларды басынан «кещнен» орналаскан субъект-субъекттiк карым-катынас куру YДерiсiне енгiзедi, оларга белсендiлiктерi мен езшдшктерш керсетуге, топтас жолдастары пiкiрлерiмен санасуга, ез бетiнше пiкiр устануга Yйре-тедi.

Бiрак сase-study эдютемесшщ мацыз-дылыгы - оку кещспгшен сыртка карай багытталуы жэне мэселеш шешу макса-тымен окушы бiрнеше пэндiк бiлiмдердi кiрiктiруi мYмкiн, окушыныц танымдылык ынтасы мен пэнге деген кызыгушылыгы артады. Case-study эдiстемесiн колдану барысында муFалiм оку мазмуны немесе оку Yдерiсiне басты максат ретiнде карамайды, мунда олар - окушыныц кузыретл окыту куралына айналады.

Кейс-технологиясы муFалiм Yшiн Yл-кен киындыктар туFызады. Ец алдымен педагогка кейстiц eзiн куру киынFа тYседi. Неге? 0йткенi кейс окушылардыц кузырет-тi болуларымен катар тYрлi кузыреттшш-терiн дамытуFа баFытталуы тиiс, окушыныц мецгерген бiлiмдерi мен бшктерш колдана алу YДерiсiмен бiрге оларды жаца бшм алуFа итермелеуi тию. Бiрiншiде кейс устазбен курылса, екiншi децгейде окушылардыц eздерiмен мэселелш-талдаушылык кейстер куру орын алады [1, 64 б.].

Case-study эдюшщ баска технология-ларFа караFандаFы ерекшелiгi - теория мен тэжiрибенi уштастыру. ОFан коса мэселелiк жаFдаят шынайы eмiрден алынып, шынайы eмiрдi бейнелейдi. Жалпы алFанда, кейс - ол накты окшаныц шынайы сипаттамасынан гeрi бершген жаFдаятты тYсiнiп, шешу жо-лын табуFа итермелейтiн бiрыцFай акпа-раттык кешен болуы мацызды. Сондыктан case-study эдюше негiзделген окыту Yдерiсi тиiмдi болу Yшiн екi мэселе мацызды: жак-сы сапалы курылFан кейстщ eзi жэне оку Yдерiсiнде кейст колданудыц анык эдь стемесi. Сонымен, «жаксы кейс» дегенiмiз кандай талаптарFа сай болуFа тиiс: куру максатына сэйкес келу; киындык жаFынан децгейлц eмiрдiц эр саласын бейнелеуге

m

о

Рч

w О

О

о &

Й -Q

X

X О S

m

о

X

86

m

о

Рч

w О

О

о &

Й -Q

X X О

m

о

X

тиiс; мазмуны жагынан тез есмрмейтш; улттык мeнталитeттi eскepyi жен; заман талабына сай, eзeктi; талдаушылык ойлау кабшетл дамытуга багытталган; пiкipталас тугызуга итepмeлeйтiн; бipeyдeн гepi бipнe-ше шeшiмдepi болуы абзал.

Кeйбip галымдар кeйстepдi eкi тYpгe бeлeдi: «елЬ> жэне «ripi». «влшерге» тал-дау Yшiн кeйстiц iшiндe барлык кажетп мэлiмeттep бepiлгeн кейстер жатады. Ал оны <тршгу» Yшiн окушыларды косымша жаца мэлiмeттep мен акпараттарды, жаца бшм мен бiлiктi iздeyгe итермелейтш кейс куру керек. Бул жагдай кeйстiц eзeктiлiгi мен мацыздылыгын арттыра тYсeдi.

Case-study колдану эдiстepi мен кейс тYpлepi. Жалпы алганда кейстердщ бip-неше тYpiн аныктауга болады. Солардыц бipi - курылымдык кейс, мундай кейс зат-тык немесе кужаттык болуы мYмкiн. Оган косымша зерттеушшк сурактар немесе мэселе бершедь Мундай кeйстepдi шешу барысында окушы накты алгоритм неме-се формулага CYЙeнeдi. Заттык кейс дер-бес, жуптык, топтык тYPдe жумысты талап eтeдi. Мысалы, эр топ эшекей буйымыныц бip тYpiн алады. Оны зерттеу барысында бipнeшe тужырымдама жасайды, корытын-дыга кeлeдi. Олардыц зерттеуш бepiлгeн алгоритм багыттайды. 0з тмрлерш дэлел-деу Yшiн окушылар косымша мэлiмeттep iз-дeйдi. Бул эдю окушылардыц зepттeyшiлiк кабiлeттepiмeн катар бшмдерш тэжipибeдe колдануга, логикалык ойлау кабшеттершщ артуына коммyникативтiк, кешбасшылык касиeттepiнiц калыптасуына итepмeлeйдi. Дэл солай егер кейс нeгiзi - тарихи кужат, фотодерек, т.б. болады. Мектептш окыту Yдepiсiндe case-study эдiсiн колданудыц бipнeшe тYpлepi мен peтi бар. МуFалiм окушылармен мэсeлeлiк кейс материалда-рымен сабакта ашык пiкipалмасy (ужым-дык жаппай жумыс тYpi) уйымдастырудыц нeгiзгi факторлары окушылардыц бiлiктepi мен даFдылаpы, устаздыц дискуссия уй-ымдастыру iскepлiгi болады. ОкyшылаpFа KOЙылFан сурактарында муFалiм кейсте бар

накты мэлiмeттepгe окушылардыц назарла-рын аударады жэне жауап беруге итермелей-дi. Пiкipалмасy барысында муFалiм оныц жYPУ баFытын кадаFалап отырады, барлык окушылардыц катысуын бакылайды жэне окушылардыц тапкан шeшiмдepiнiц дуры-сты^ына талдау жасайды. Кeйстiц таFы бip тYpi - топпен шeшiлeтiн кейс. Топтык жумыс барысында окушылар бipiгiп кейсте KOЙылFан мэсeлeнi аныктайды, сипатталFан окиFаны баFалайды, OFан немесе бершген жYЙeнi талкыFа салады, шeшiм кабылдай-ды. Бул эрекеттер окушылардыц коммуни-кативтiк кузыpeттiлiктepiн ныFайтyFа Yлкeн эсер eтeдi. Дербес шeшiлeтiн кейс тYpi де болуы мYмкiн. Оны кебшесе бiлiм сапасын бакылау, оку YДepiсiнiц тиiмдiгiн баFалаy Yшiн колданады. Дербес кейс зачет немесе емтихан алдында бepiлeдi. Окушылар оны талдайды, кeйiн тeксepyшiгe койылFан сурактардыц жауаптары толтыpылFан есеп-тepiн тапсырады.

Кейс технологиясы «окиFа, жаFдаят», «талдау» жэне олардан куpылFан «окиFа-ныц талдауы» тэpiздi нeгiзгi уFымдаpын колданады. «ЖаFдаят» уFымын бул жерде шeшiм кабылдау Yшiн калыптаскан жаFдай, ок^а, эрекет peтiндe тYсiнyгe болады немесе бip-бipiмeн тыFыз байланыстаFы, бipак карама-карсы кайшылыктары бар дерек-тер, баFалаy кажeттiлiгi жэне жаца децгей-ге шыFyFа мYмкiншiлiк бepeтiн тэсшдер жиынтыFы. Ескepeтiн жайт - жаFдаят ез-гepiскe бeйiм болуы шарт (болды-бар-бо-лады). Бipак объeктивтi жэне субъектив^ себептер жаFдаяттыц калай аякталатынын бeлгiсiз eтeдi. Сондыктан окиFа кайсы бip пэнмен байланыстырылса да оныц толык акпараттык мэлiмeттepi мeктeптiк бшмнщ накты эрекетке, сонымен бipгe болашак ма-мандык аясында айналуы шарт. Кейспен жумыс жаFдаятты тYсiндipeтiн сипаттамалык мэтiнмeн жасалатын жумыс ретшде баста-лады. Окушылар кeйстi курылымдык бeлiк-терге бeлeдi, мэселе тYЙiнiн iздeйдi, ондаFы кайшылыктарды, мэселе себептерш, кepi эсepiн аныктайды. ЖYЙeлi, деректерге CYЙ-

И

енетiн, статистикалык т.б. талдау тYрлерiн мецгеру окушыларFа мэселенi шешуде езш-дiк шешiм мен ез безмен тYЙiндеме жасауFа мYмкiншiлiк бередi. Case-study эдютемесь не непзделген сабак жоспарын куру бары-сында окушылармен косымша жумыс тYр-лерш ойластыруFа болады. Мысалы, кiшi сыныптарда муFалiм «Ежелгi К^азакстан тарихы», «Ежелп дYние тарихы» сабакта-рында окушылар коныстардыц, обалардыц, калалардыц жобаларын «Алтын адам» ул-гiсiн, сол кезде eмiр сYрген тайпалардыц ецбек куралдар мен кару-жарак тYрлерiн, Yй-жайларын, кшм-кешек тYрлерiн жасай алады, рeльдiк ойын ретiнде эр элеуметтiк топтардыц арасындаFы карым-катынас ул-гiсiн керсету, Орхон-Енисей жазуларына, Гомердiц «Илиада» мен «Одиссеясына» негiзделген театрландырылFан кeрiнiстер жасау, эр топ екЫ ретiнде бул жаFдайда кандай эрекетке баратынын сипаттау, т.б. эрекеттер уйымдастыра алады. ЖоFары сыныптарда тмрталас, «ми шабуылы», Fылыми сайыс, дебат уйымдастыруFа болады. Бастысы, сабакка дайындык барысын-да педагог кейс-технологиясын колдану-да кажеттшп мен eзектi болуымен катар, кандай кузыреттiлiктердi калыптастыруды максаттайтынын есiнен шыFармаFаны жен. Бул жерде эрине муFалiм Бенджамин Блум максаттау децгейлерiн ескеруi мацызды: бiлiм - тYсiнiк - колдану - талдау - синтез - баFалау. Бiлiм мен тYсiнiктi муFалiм дэрiс, эцгiме, акпараттык мэлiметтермен интерактивтi жумыс уйымдастыру непзш-де калыптастырады. Бул жерде акпараттык кейс-мэтiндi колдануFа болады. ОFан шешу барысында колданатын уFымдар мен тYсiнiктер, формулалар мен ереже-лер енпзшед^ оларды окушылар сабакта Fана емес, eзiндiк жумыс кезiнде де колда-на алады. Крлдану кезещнде муFалiм кей-ске накты eмiрлiк бiрнеше жаFдаяттар пен окиFаларды енгiзуi мYмкiн, оларды окушылар уксасты^ына бойынша сэйкестендiрiп (аналогия бойынша) бурыеты бiлiмге CYЙ-енiп шеше алады. Мэселелш-зерттеушшк,

Fылыми-зерттеушiлiк кейстерге аймактык, елкетанушылык ок^аларды, жоба куру, презентация жасау тYрiнде жумысты уй-ымдастыруFа болады. Кейс куруFа Интернет-ресурс мYмкiншiлiктерi кещнен колда-нылады.

Сонымен, кейстер жаFдаяттык, мэсе-лелiк-зерттеушiлiк, тэжiрибелiк, бшм бе-рушiлiк, Fылыми-зерттеушiлiк болып бель недi.

Америкалык бизнес жэне экономика ин-ститутыныц (А1ВЕс) окытушысы Питер Экманньщ пiкiрiнше, «Кейстер дэрiстi тY-гел ауыстырады деген ойдан аулак болу ке-рек, - дейдь - бYкiл уакытты тек кана накты мысалдарды шешуге жiберуге болмайды. Себебi бул уксас мэселелердi шешу барысында стереотиптш, болжамды шешiм ка-былдауFа итермелеуi мYмкiн. Сонда студент (окушы да дэл солай) корытындылаудыц одан герi жоFары децгешне кетерiлуге мYм-кiншiлiгi болмайды. Кейстер теориялар, соныц iшiнде экономикалык теориялары, тэжiрибеде калай колданыс таба алатынын керсетедЬ». Ол мундай теориялык негiзi жок жаттыFулардыц кунарлыFы шамалы деп есептейдЦ2, 124 б.] Бул тмрмен, эрине, эбден келiсуге болады. Мышьякты есiмiз-ге тYсiрейiк - аз мелшерде - емдiк касиетi бар, кеп мешерде уFа айналады. Эр нэрсе мелшершен аспауFа тиiс кой - бул жерде де баланс болуы кажет деймiз.

ЭДЕБИЕТ ^

1. Андюсев Б.Е. Кейс-метод как инстру- ^ мент формирования компетентностей // Ди- & ректор школы. - №4, 2010. - б.б. 61 - 69. д

2. Багирова И.Х., Бурыхин Б.С. Кейс-ста- о ди как интерактивный метод в образовании & студентов-экономистов в процессе изуче- ^ ния дисциплины «Управление персоналом». Щ Журнал «Вестник Томского государствен- Д ного университета». Экономика. Выпуск О № 3, 2012. - 119 - 126 б.б. // суЬегкшпка. ^ ru/.../keys-stadi-kak-interaktivnyy-metod-v- § obrazovanii-studentov-ekonomistov-v-prot- В sesse-izucheniya-distsiplin ®