Научная статья на тему 'КЕКСАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИ'

КЕКСАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

50
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЕКСАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИ»

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

КЕКСАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИ

Г. Б. Абдукаримова

Тошкент давлат транспорт университети катта укитувчиси baratovnagulchehra@gmail .com

Жамият хаётида ижтимоий тажрибани узатишнинг энг самарали объектлари кичик ижтимоий гурухлар (бирдан бир неча унлаб кишиларгача) булиб, улар ёши ва ижтимоий таркиби буйича максимал даражада бир хилдир. Ижтимоий тажрибани (оммавий, гурух ва индивидуал) фанга етказишнинг хар кандай шакли одамларнинг ижтимоийлашуви ва инкултурацияси жараёни деб аталади. Шу билан бирга, ижтимоийлашув деганда шахсни (одамлар гурухини) ижтимоий хамжамиятнинг асосий коидалари, мехнат таксимоти, жамиятнинг ижтимоий табакаланиши, кундалик ва бошка рухсат этилган хатти-харакатлар нормалари, амалдаги конунчилик тизимига киритиш тушунилади.

Кекса одамларнинг муваффакиятли ижтимоийлашуви хаётнинг юкори сифатини саклашнинг асосий шартларидан биридир. Х,аёт тарзининг психологик таркибий кисми кекса одамлар билан боглик энг уткир ва хозирда кам урганилган муаммолардан биридир. Кекса одамлар дуч келадиган иктисодий ва тиббий муаммолар хакида жуда куп айтилган. Аммо тиббий ёрдам ва моддий ёрдам даражаси психологик кулайлик даражаси ва инсон учун макбул турмуш тарзи билан бевосита боглик эмас. ^ийинчилик шундан иборатки, агар иктисодий ва тиббий масалаларни маълум бир ёш гурухидаги барча одамлар учун марказлаштирилган ва стандарт тарзда хал килиш мумкин булса, психологик муаммоларни кекса одамнинг шахсий фазилатларидан келиб чикиб, индивидуал равишда хал килиш керак.

Академиклар, социологлар ва кекса одамлар билан ишлаш учун масъул мансабдор шахслар томонидан утказилган суровлар шуни курсатдики, ёлгизлик, соглик ва иктисодий муаммолар узларининг турмуш даражасини яхшилаш билан боглик энг мухим муаммолардан биридир. Шундай килиб, тиббий ёрдам ва даромад сифатининг долзарблигига карамай, деярли барча кекса одамлар психологик муаммолардан азоб чекишади.

Кекса одамларга нисбатан ижтимоий мослашув хакида гапирар экан, М.Д Александрова куйидаги таърифни беради: "Ижтимоий мослашув деганда ёшига караб янги фазилатларга эга булган кекса одамларнинг жамиятга кандай мослашиши ва

April 21-22

526

Tashkent State Transport University

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-245-248

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

жамиятнинг кекса одамларни узига мослашиши тушунилади. Баъзи муаллифлар кексаликни шахсиятдаги турли соматик ва рухий узгаришлар натижасида, шунингдек, оилавий хает ва атроф-мухитдаги узгаришлар билан боглик холда юзага келадиган "емон мослашиш даври" деб аташади. Н.В.Панина кекса одамларнинг нафакахур макомига мослашиш муаммоларини шахсий ролли ендашувдан фойдаланган холда урганар экан, карияларнинг ижтимоий мослашуви уларнинг нафакахур макомига мос келадиган ролларни узлаштиришдан иборатлигини таклиф килди.

Фаол мослашиш - бу шахсни саклашга каратилган жараен ва унинг сифат узгаришини тахмин килиш, уни янги шароитларда саклаш ва узгартириш воситаси булиши мумкин. Кексаликда уз максадларини амалга ошириш купинча субъектнинг атроф-мухит билан фаол узаро таъсирини таъминлайдиган мослашиш жараенининг узига хос тури сифатида каралади. Шунинг учун мослашувнинг мохияти кекса одамнинг хаетий фаолиятини тахлил килиш контекстида такдим этилиши мумкин. ^ариш давридаги ривожланишнинг ижтимоий холати, маълум даражада, хает стереотиплари узгаради, янги шароитларга мослашишни талаб килади. Кексалар нафакат янги холатлар ва ташки шароитларга, балки узларида хам жисмоний, физиологик, психологик ва ижтимоий узгаришларга мослашишга мажбур буладилар.

Кексаларнинг психологик мослашув жараенини урганиш нафакат ижтимоий, балки ривожланиш психологиясига хам мос равишда амалга оширилди. Бу, биринчи навбатда, кексаликда ешга боглик бузилиш ва тартибсизлик жараенлари билан бир вактда омон колишга, хаетийликни оширишга ва умр куриш давомийлигини оширишга каратилган адаптив ва тартибга солиш жараенларининг ривожланиши ва кучайиши билан боглик позицияни англатади. Аклий каришга келсак, бу кексаликда янги фаол хаетий позицияни шакллантиришда намоен булади, бу утмишдаги кадриятларни кайта бахолашни, утмишдаги муносабатларни кайта куриб чикишни ва уз каришига маълум муносабатни ривожлантиришни акс еттиради. Рухий каришнинг кулай шакллари билан турмуш тарзи кариликда узгарган ташки ва ички шароитларга тулик мослаштирилади. Нокулай, огрикли аклий кариш холатларида, кекса одамларнинг мослашуви муаммолари клиник муаммоларга айланади.

Ижтимоийлашув жараени даврийлик ва боскичма-боскичлик билан тавсифланади. Бирламчи, иккиламчи ва кайта ижтимоийлашув (ресосиализатион) фаркланади. Хдетнинг болалик ва усмирлик даврини камраб олишни назарда

April 21-22

527

Tashkent State Transport University

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-245-248

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

тутувчи бирламчи ижтимоийлашув тушунчаси ижтимоий фанлар томонидан етарлича урганилган. Унинг узига хос хусусияти шундаки, объектив вокелик мукаррарлик сифатида кабул килинади, шахс "бошкасини тушуниш" оркали уз атрофидаги дунени узлаштиради, узи учун мухим булган, уни бошкарадиган бошка одамлар билан мулокот килиш жараенида умумий кадриятларни узлаштиради. . Шу билан бирга, у бошкаларни танлаш имкониятига эга эмас. Ота-оналар, оила ижтимоийлашув агенти сифатида катта рол уйнайди.

Иккиламчи ижтимоийлашув ота-она оиласининг агент сифатидаги ролининг пасайиши билан боглик; ижтимоийлик энди мукаррар деб кабул килинмайди. Жамиятда кабул килинган шаклларда ижтимоий субъективликни узлаштириш мавжуд. Ижтимоий роллар узгарувчан, яъни индивидуаллаштирилмаган сифатида кабул килинади. Бошкаларнинг узига хос роллари ва муносабатларидан умуман роллар ва муносабатларга нисбатан мавхумлик мавжуд. Бу узини жамият билан идентификациялаш билан умумлаштирилган бошкасига йуналтирилганлиги билан боглик. Шахс узига берилган субъективликни яратишга, узгартиришга харакат килади. Иккиламчи ижтимоийлашув тушунчаси фанда етарлича ривожланмаганлигича колмокда. П. Штомпканинг фикрича, илмий билимлар тармоклари шаклланиб, "махаллий хилма-хилликни" тан олади, ривожланади ва такомиллашади.

Кекса одамларнинг иккиламчи ижтимоийлашуви муаммоси, айникса, ушбу ешдаги фукаролар сонининг купайишига баркарор тенденцияга эга булган кадриятлар, маълумотлар хужуми, хает динамикасининг хаотик узаро богликлиги шароитида айникса долзарбдир.

Ёши ва мехнатга муносабатига караб Г.М. Андреева иккиламчи ижтимоийлашувнинг куйидаги боскичларини аниклади: мехнат (инсоннинг камолот даврини камраб олади) ва мехнатдан кейинги жараенлар. И.В.Солодникованинг таъкидлашича, мехнатдан кейинги боскич эришилган саломатлик, ижтимоий алокалар, психологик ва ижтимоий фаоллик даражасини саклаб колиш йуналиши билан тавсифланади. Кекса одамларнинг иккиламчи ижтимоийлашуви муаммоси иккита карама-карши нуктаи назарга эга. Улардан бири шундаки, ижтимоий функцияларни йукотган шахснинг ижтимоийлашувини "ижтимоий тажрибани узлаштириш" контекстида куриб чикиш мантикий эмас. Яна бири кекса ешдаги ижтимоий фаолликни саклаб колиш билан боглик, шунинг учун хаетнинг бу даври ижтимоий тажрибани такрорлаш учун жуда мухимдир. Т.Лакман ва П.Бергер иккиламчи ижтимоийлашувни жараен

April 21-22

528

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-245-248 Specialists in the Field of Transport

сифатида белгилайди аллакачон ижтимоийлашган шахсга жамиятнинг янги тармокларига киришга имкон бериш ва ичкилаштириш. Энг умумий шаклда интереризация билимларни субъективдан объективга утказиш жараёни сифатида тушунилади.

Кекса одамларнинг иккиламчи ижтимоийлашуви, биринчи навбатда, ижтимоий ролларнинг узгаришини назарда тутади, хаётнинг маълум бир боскичи билан боглик булган узига хос хусусиятларга эга булиб, уларни умумлаштиради ва шахсий хусусиятга эга булган, фаркловчи, муаммоларни куриб чикишга индивидуал ёндашувни талаб килади. Ижтимоийлашув агентлари расмий ижтимоий институтлардир. Жараён объектлари ва субъектларининг узаро таъсири катъий характерга эга булиб, у хужжатларни такдим этиш ва расмийлаштириш оркали курилади. Яна бир бор таъкидлаймизки, биз кекса одамларнинг ижтимоийлашувини эътиборсиз колдирмаслигимиз керак.

Хулоса килиб айтадиган булсак, кекса одамларнинг ижтимоийлашув жараёни узига хос тарзда амалга ошадиган жараёндир.

REFERENCES

1. https://www.who .int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 декабрдаги ПФ-5590-сон «Узбекистон Республикаси согликни саклаш тизимини тубдан такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида»ги Фармони.

3. Мейер-Штейнег Т., Зудгоф К. История врачевания в древности и Средние века. Этнография Москва Ломоносов 2022. - 216 с.

4. Бэкон Ф. Новый Органон наук. — М.: Канон+. 2016. - 352 с.

5. Штомпка П. Ш 92. Социология. Анализ современного общества: Пер. с польск. СМ. Червонной. — М.: Логос, 2005. — 664 с.

6. Андреева Г.М., Богомолова Н.Н., Петровская Л.А. Зарубежная социальная психология XX столетия:. Теоретические подходы: Учебное пособие для вузов. М. АспектПресс 2001. - 288 с.

April 21-22

529

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.