Научная статья на тему 'ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ ЎРГАНИЛГАНЛИГИ'

ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ ЎРГАНИЛГАНЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
55
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миграция / оила / хориж / психология / миграция / семья / иностранец / психология

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Х. У. Абдусаматов

Ушбу мақолада миргант оилаларнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари ѐратилган. Мақолада асосан хориж олимлари томонидан ўтказилган тадқиқотлар ѐритилган. Миргация жараѐнининг ортиб бориш хусусиятлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье исследуются социально-психологические особенности мигрантных семей. В статье основное внимание уделяется исследованиям, проведенным зарубежными учеными. Описаны возрастающие характеристики миграционного процесса.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ ЎРГАНИЛГАНЛИГИ»

ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ

УРГАНИЛГАНЛИГИ

Х. У. Абдусаматов

Жамоат хавфсизлиги университети доценти, PhD

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада миргант оилаларнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари ёратилган. Маколада асосан хориж олимлари томонидан утказилган тадкикотлар ёритилган. Миргация жараёнининг ортиб бориш хусусиятлари очиб берилган.

Калит сузлар: миграция, оила, хориж, психология

АННОТАЦИЯ

В данной статье исследуются социально-психологические особенности мигрантных семей. В статье основное внимание уделяется исследованиям, проведенным зарубежными учеными. Описаны возрастающие характеристики миграционного процесса.

Ключевые слова: миграция, семья, иностранец, психология.

КИРИШ

XXI асрнинг иккинчи декадаси инсоният тараккиёти, кадриятлари, урф-одатлари ва яшаш тарзига ижобий ва салбий таъсир курсатган ходисалар даври сифатида куриш мумкин. Бугунги замонавий тараккий этган жамиятда, саноат яхши ривожланган мамлакатларда жуда куплаб одамлар уз оилавий муносабатларининг бошиданок турмуш курмасликни ёки уларни расман расмийлаштирмасликни афзал куришади. Уз хдётини тартибга солишнинг энг мукобил булган шаклларига интилаётган ёшлар сони ортиб бормокда. Ушбу хусусиятларнинг намоён булишига ижтимоий тармоклар ва миграция асосий сабаб булмокда.

Миграция тушунчаси (лотинча "migratio") одамларнинг яшаш жойини доимий, узок муддат ёки киска муддатга узгартирган холда маълум худудларда ишлаш, яшашни англатади. Миграция жараёни кадим замонлардан бери мавжуд ходиса хдсобланади. Айтишимиз мумкинки, инсоният тарихи бевосита миграция тарихидир. Хар даврда инсонлар яшаш, ишлаш учун яхширок шароит топиш учун доим кучиб юришга мажбур булганлар.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Сунги икки асрда миграция жараёнлари кучайди. Одамлар шахарлардан кишлокларга, сунгра кишлоклардан саноат марказларига кучиб утдилар. Статистик маълумотларга кура, 1846 йилдан 1939 йилгача Европадан А^Шга 38 миллион, Канадага 7 миллион, Австралияга 2 миллиондан ортик, Аргентинага 7 миллион ва Бразилияга 4,6 миллион ортик одам мигрант сифатида келган. Куйидаги статистика миграция жараёнини усиб бораётганини курсатади. 1970 йилда 82 миллион, 2004 йилда 191 миллион, 2009 йилда 369 миллиондан ортик мигрант руйхатга олинган. Миргация жараёни дунёни замонавий глобал тизилишини ажралмас бир кисмига айланиб булди. Бирлашган миллатлар ташкилоти экспертларини фикрича 200 млндан ортик одам халкаро мигрантлар хисобланади. Бир миллардга якин киши ички мигрантлардир. Европа Иттифокининг статистик маълумотларига кура сунги 50 йил ичида миргация кулами 2,5 бараборга купайган. Бу эса олимлар томонидан миграция ижтимоий, иктисодий, педагогик ва психологик муаммо сифатида урганила бошлади. [1]

Е.А.Родионова томонидан Россияда миграция жараёнининг ижтимоий-психологик омиллари урганилган. Унга кура 90 йилларда миграция жараёнига куйидаги омиллар таъсир килганини таъкидлайди. 1) Мехнат килиш учун шароит яхши эмаслиги, 2) жамият томонидан уларнинг етарлича бахоланмаганлиги (асосан олимлар, ихтирочилар), 3) болаларга сифатли таълим бераолмаслиги, 4) чет эллик хамкасблари билан алока урнатиш имкониятларининг етарли эмаслиги, 5) моддий эхтиёжлар.

XXI аср бошларида миграция мотивларида унчалик узгариш булмаганлигини куриш мумкин. 2002-2004 йилларда олиб борилган тадкикотларга кура 1 -уринда узини ва фарзандларининг ижтимоий таъминоти ва хаёт хавфсизлиги мотиви (72,3%), 2-уринда турмуш шароитидан коникмаслик (18,3%), 3-уринда шахсий ва бошка сабаблар (9,4%) ни ташкил килган. [1]

Ихтиёрий ёки мажбурий мехнат мигрантлари хам бир хил даражада мослашиш муаммосига дуч келади. Мигрантлар бошка мамлакатларга борганда узига ёд булган маданиятга дуч келади. Адабиётларда ушбу холат "маданий шок" деб аталади. Узга маданиятга куникиш, узга жамиятга мослашиш каби ходисаларни уз ичига олади. Бу жараён оддий амалга ошмайди, вазиятни назорат килиш, хатти-харакатларни тахлил килиш ва буладиган вокеаларни тахмин килишда кийинчиликларга дуч келиши билан изохланади. Бу холат

маълум бир мамлакат ёки жамояга хос булган хусусиятлар шахс узида конструктив холатда шакллантирмагунча давом этади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Н.И.Ковалева томонидан Россиядаги миргант болаларнинг таълим муассасасига мослашувини ижтимоий-психологик хусусиятлари урганилган. Унга кура болаларинг мослашувида куйидаги омиллар мухим эканлиги курсатилган: а) жамоадаги психологик мухит, б) шахсий хавотир даражаси, в) ижтимоий холат, г) уз-узини бахолаш даражаси, д) узини-узи кадрлаш даражаси, е) узининг хак-хукукларини билиш даражаси. Юкоридаги омиллар миргант болаларнинг мослашиш даражасини белгиловчи йигирма битта хусусиятлардан энг мухимлари эканлиги аникланган. 1-боскичда жамоадаги носоглом психологик мухит ва шахснинг хавотирланиш даражаси узвий боглик эканлиги курсатилган (r=0,51).

Носоглом психологик мухит шахсдаги хиссий зурикишни кучайтиради, шахслараро муносабатларда тускинлик килади, кувкувни юзага келтиради ва узига нисбатан ишонч хиссига салбий таъсир курсатади деб изохлайди. Кейинги боскичда уз-узини кадрлаш даражаси ва жамоадаги психологик мухит билан боглик эканлиги аникланган (r=0,63). Жамоадаги психологик мухит соглом булса, ижтимоий мослашиш жараёни осон кечиши мумкинлиги курсатилган.

Н.И.Ковалева узининг диссертация ишида куйидаги хулосаларни берган:

1) Мигрант болаларнинг таълим муассасасига мослашуви узига хос булиб, уларнинг мослашув жараёнини куллаб-кувватлаш учун умумий комплекс дастур ишлаб чикиш зарур.

2) Миргант болаларнинг мослашув жараёнида ёш, индивидуал ва этник хусусиятларни инобатга олган холда ёндашиш керак.

3) Мигрант оилалар фарзандлари таълим муассасасига мослашишнинг осонлаштиришга каратилган дастур яратилган. Дастур, болаларни уз-узини хурмат килиш, узини-узи ва кобилиятларини ривожлантиришга имкон беради ва уларни ижобий ижтимоий ривожланишига хисса кушади.

4) Миргант оилаларнинг фарзандларини мослашув самарадорлигини бахолаш мезонлари аниклаш лозим.

5) Миргант болаларнинг адекват "мен" образини шакллантиришда мезмон ахолининг багрикенг хусусияти мухим омил эканлиги курсатилган [2].

О.Г.Мокрецова томонидан 2016 йилда Санкт-Петербургда мехнат килаётган Узбекистонлик мигрантларнинг мослашувини ижтимоий-психологик

хусусиятлари буйича номзодлик диссертациясини ёклаган. Тадкикотга Санкт-Петербург ва Ленинград вилоятларида ишлаётган 17 ёшдан 49 ёшгача булган жами 210 нафар эркаклар танлаб олинган. Уларни янги ижтимоий-маданий мухитга мослашиш жараёнини урганиш учун ёш категориялари буйича куйидаги 6 та гурухга ажратилган: 1) 17-21 ёш (п-30); 2) 22-24 ёш (п-36); 3) 2527 ёш (п-35); 4) 28-31 ёш (п-34); 5) 32-38 ёш (п-39); 6) 39-48 ёш (п-27). Психологик саломатликни бахолаш методика натижалари кура, интегратив шкалалар ва индекслар курсаткичлари барча ёш категориялари учун нормал диапазонда эканлиги аникланган. 4-гурух 28-31 ёшдаги мехнат мигрантларида психологик компенсация ва психологик фаоллик юкори эканлиги курсатилган. Бошка ёш категорияларига солиштирганда, бу гурух мослашувчан ресурсларга купрок эга эканлиги билан изохланади. Индекс курсатчилари буйича бу гурух биринчи (р<0,01) ва олтинчи (р<0,05) гурухларга нисбатан статистик жихатдан сезиларли даражада юкори эканлиги аникланган.

ХУЛОСА

17 ёшдан 21 ёшгача булган энг ёш биринчи гурухда натижалар аксинча чиккан. Бу гурухда конструктив шкаланинг уртача киймати энг паст булган. Лекин бу хусусият уларни психологик мослашувига салбий таъсир курсатмаслиги таъкидланган [3].

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Родионова Е.А. «Пришельцы» Психологические аспекты миграции. //Журнал «Психологиядля руководителя», 2010, № 12/А(36).- С. 54-57.

2. Ковалева Н.И. Социально-психологическое сопровождение процесса адаптации детей-мигрантов в условиях образовательного учреждения. Дисс. ... канд. психол. наук. - Москва. 2010. - 150 с.

3. Мокрецова О.Г. Социально-психологические аспекты адаптации трудовых мигрантов из Узбекистана в Санкт-Петербурге // Медикобиологические и социально-психологические пр

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.