Научная статья на тему 'ИНТЕЛЛЕКТ ВА КРЕАТИВЛИКНИНГ ЎЗАРО АЛОҚAСИ'

ИНТЕЛЛЕКТ ВА КРЕАТИВЛИКНИНГ ЎЗАРО АЛОҚAСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1565
150
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеллект / креативлик / ижодкорлик / ақлий қобилият / дезадаптация / идрок / конвергент / дивергент / омиллар / таркибий қисмлар / даражалар ва таърифлар / intelligence / creativity / creativity / mental abilities / maladjustment / perception / convergent / divergent / factors / components / levels and definitions

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умиджон Абдусаттор Ўғли Турдиқулов

Мақолада инсон тафаккури ва дунёқарашини ривожланишига хизмат қиладиган, турли вазиятларда оригинал ечимлар тақдим қила оладиган қобилиятларнинг юқори даражаси ҳисобланадиган интеллект ва креативликнинг ўзаро ва ўзига хос хусусиятлари бўйича илмий асосларга таянган ҳолда фикр-мулоҳаза билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERACTION OF INTELLIGENCE AND CREATIVITY

The article discusses the scientific basis of interaction and the specificity of intelligence and creativity, which consists in a high level of ability to develop original thinking and worldview, to find original solutions in various situations.

Текст научной работы на тему «ИНТЕЛЛЕКТ ВА КРЕАТИВЛИКНИНГ ЎЗАРО АЛОҚAСИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ИНТЕЛЛЕКТ ВА КРЕАТИВЛИКНИНГ УЗАРО АЛОЦАСИ

Умиджон Абдусаттор ^ли Турди^улов

Чирчик Олий танк кумондонлик билим юрти

АННОТАЦИЯ

Маколада инсон тафаккури ва дунёкарашини ривожланишига хизмат киладиган, турли вазиятларда оригинал ечимлар такдим кила оладиган кобилиятларнинг юкори даражаси хисобланадиган интеллект ва креативликнинг узаро ва узига хос хусусиятлари буйича илмий асосларга таянган холда фикр-мулохаза билдирилган.

Калит сузлар: интеллект, креативлик, ижодкорлик, аклий кобилият, дезадаптация, идрок, конвергент, дивергент, омиллар, таркибий кисмлар, даражалар ва таърифлар.

INTERACTION OF INTELLIGENCE AND CREATIVITY

Umidjon Abdusattor ugli Turdikulov

Chirchik Higher Tank Command Educational Institution

ABSTRACT

The article discusses the scientific basis of interaction and the specificity of intelligence and creativity, which consists in a high level of ability to develop original thinking and worldview, to find original solutions in various situations.

Keywords: intelligence, creativity, creativity, mental abilities, maladjustment, perception, convergent, divergent, factors, components, levels and definitions.

КИРИШ

Мамлакатимизда таълим муассасаларида кадрлар тайёрлаш сохасида ракобатбардош кадрни шакллантириш, уларни тайёрлаш тизими мазмунини мамлакатнинг ижтимоий ва иктисодий тараккиёт истикболлари, жамият эхтиёжлари, фан ва техника ютукларидан келиб чиккан холда такомиллаштиришга эътибор каратилган.

Креатив фикрлайдиган ёшлар салохияти ва иктидорини ривожлантириш, модификациялашган таълим мазмунига инновацион ёндашувлар асосидаги технологияларни киритиш лозимлиги таъкидланган. Таълим олувчиларда креатив кобилиятларни ривожлантиришнинг самарали шакл, методларини

ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этишни таъминловчи меъёрий, моддий-техник ва хукукий ахборот базасини яратиш каби вазифалар белгиланган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Креативлик атамасига илк бора 1922 йилда Д.Симпсон тафаккурнинг ностандарт усули, деб таъриф берган. Креативликни урганиш буйича Россияда А.М.Матюшкин, А.В.Петровский, М.Г.Ярошевский, В.Н. Дружинин каби олимлар иш олиб борганлар. Психологияда интеллект ва креативликни алокасини тушунтирувчи 3 та назария мавжудлигини таъкидлаб утганлар.

Д.Векслер, Г.Айзенк, Л.Термен, Р.Стенберг ва бошкалар интеллект ва креативликни олий даражадаги инсоний кобилиятларнинг бирлиги деб билишади. Интеллект кретивликнинг юкори боскичидир, яъни ижодкорлик интеллектнинг хосиласидир. Ганс Айзенк креативликни кобилиятнинг узига хос куриниши деб хисоблаган хамда креативлик интеллектнинг юкори булиши билан белгиланган.

В.Штерни, Ж.Пиаже, Д.Векслер ва бошка муаллифлар хам интеллектни инсонларни янги хаётий шароитларга мослашаштирувчи умумий кобилият сифатида карашган.

Мустакил хамдустлик давлатлари олимларидан Л.Выготский, А.Леонтьев, Д.Эльконин, О.Васильченко, Э.Мелькумова, В.Мирецкая, М.Сухомлинова, Э.Эммануэль кабиларининг илмий ишларида шахс ижодий кобилиятларини ривожлантиришнинг назарий асослари урганилган. E.P.Torrance, N. Rogers, J.Purnell, P.Roberts, A.M.Galligan, Sh.Tatsuno каби хорижий олимлар эса шахснинг индивидуал кобилиятлари, ижодий салохиятини намоён этиш масалалари буйича тадкикот ишлари олиб борган. Ижодкор шахсни тарбиялашнинг умумпедагогик жихатлари республикамиз олимлари О.Мусурмонова, Ш.Шарипов, Ш.Мардонов, С.Нишонова, Д.Рузиева, Б.Ходжаев, Д.Шарипова, М.Куронов, А.Нурманов, С.Аннамуратова ва бошкалар томонидан тадкик этилган. Укувчи шахсининг креатив кобилиятларини шакллантиришнинг психологик ва акмеологик хусусиятлари Э.Гозиев, М.Давлетшин, Д.Мухамедова, С.Сафаев каби олимлар томонидан урганилган.

МУХОКАМА

Креативлик - бу шахснинг янги FOяларни яратиши, тафаккурнинг анъанавий схемасидан четга чикиб, узига хос, оригинал карорлар кабул килишга кодирлиги.

Интеллектуал кобилиятлар - бу шахснинг таъсирчанлиги, предметни идрок килишининг кучлилиги ва яхлитлиги, у туFрисида кенг маълумотларга эга булиш, тафаккур узгарувчанлиги ва тезкорлиги (тез, хилма-хил, узига хос), мантикий ва саводли мулохаза юритиш, тизимли харакатлар, синтез-тахлил-синтез, ижодий ифодалай билиш, умумлаштириш ва хулосалаш, уз фикрига эга булиш, ишни охиригача етказиш, ишчанлик, уз билимларини бошкаларга етказа олиш каби асосий креатив фазилатлар мажмуи булиб, нафакат юксак ижодий ривожланишни, балки умуман шахс ривожланишининг мухим омили, хар кандай фаолиятдаги муваффакиятнинг гарови, кишилар билан мулокот, кундалик фаолиятдаги ютуклар омилидир.

Креативлик - бу инсонни хаётга мослашиши эмас, балки уни узгартиришидир. Креативликни ривожлантиришга каратилган фаолият, яъни идрок килиш, ахборот материалларини ижодий тайёрлаш, уларнинг турли жойларда ижтимоийлаштириш таълим олувчилар учун ахамиятли булиб, бу уларнинг эхтиёжларига мос келадиган, зарур укув фаолияти хисобланди. Интеллект ва креативлик куникмалари шаклланган ёшлар идрок килиш, ижодий фаоллик, шаклланган интеллект, ижодий потенциал, ижтимоий-коммуникатив фаолиятга интилиш, интеллектуал ривожланиш, такомиллашишга интилишнинг кучлилиги билан ажралиб туради. Уларда нафакат ижодий-интеллектуал, балки мулокот килиш, ижтимоий фаолиятга интилиш, оммавий ахборот воситалари, миллий ва жахон маданиятига кизикиш, уз билимлари билан уртоклашиш каби комуникатив кобилиятлар хам шаклланади.

Бу кобилият эгаларида олдиндан сезиш, режалаштириш, масъулият, катъият, уз-узини бошкариш, назорат килиш каби эмоционал, интеллектуал ва иродавий хусусиятлар фаоллашади. Зарур шарт-шароитлар таъминланганида, унда "уз-узини бахолаш, индивидуаллиги ва бетакрорлиги"ни куриш мумкин. Демак, креативликнинг таркиб топиши, эстетик дид, маънавий-ахлокий дунёкараш; ижтимоий фаолликка эхтиёж; турли тадбирларда фаол иштирок этиш; эътироф этилиш ва маъкулланишга эхтиёжнинг кучайиши кузатилади.

Интеллект (лот. Intellectus - тушуниш, акл) - акл, инсоннинг фикрлаш кобилияти булиб, "англаш, тушуниш деган маъноларда келади. Тушуниб етиш аклий кобилиятнинг мустахкам тузилмаси хисобланади. Интеллектни аклий жараёнлар тизими, муаммоларни ечишнинг услуби ва стратегияси, идрок килиш фаоллигини талаб киладиган вазиятга индивидуал ёндашувнинг самарадорлиги, яъни, когнитив услуб оркали тасаввур килиш мумкин. Бу аклий жараёнлар, муаммолар, турли масалалар ва вазиятларни индивидуал, самарали идрок килиш

йули билан фаол хал килиш, ижодий топшириклар ва умуман "ижтимоий-маданий хаётга самарали кушилиш, муваффакиятли мослашиш кобилиятидир.

Интеллектнинг базавий структуралари куйидагиларга боFлик:

- инсоннингэмоционал-иродавий хусусиятлари;

- амалий ва назарий узаро муносабатлар кобилияти;

- унинг хаётий шароитлари ва хоказо.

Интеллектнинг мазмуни индивиднинг тегишли ижтимоий мухим фаоллиги, мухити (укиш, ишлаб чикариш ва б.)га боFлик булиб, интеллектуал фаолият - аклий масала, вазифа ва муаммоларни ечиш жараёнидир. Унинг предметли мазмунида эмоционал таркибий кисмларнинг булиши шарт. Интеллект - тафаккур -тушуниш, тушуниб етиш - аклий кобилиятлар, "идрок килиш фаолияти жараёни", тушуниш, мулохаза килиш, аклий хулоса чикариш ёрдамида идрок килиш идрок килиш фаолиятининг таркибий кисмлари булиб, у шахсдан "тушуниш ва фикрлаш кобилияти" ни талаб этади.

Маълумки, интеллект ва креативликнинг бир бири билан боFлик булмаган жухатлари хам мавжуд. Креативликнинг асосий омили бу инсоннинг дезадаптацияси, яъни уни атроф олам ва ижтимоий мухитга мослаша олмаслигида деб каралган назариялар хам мавжуд. Баъзи олимлар шахснинг креативлик хусусиятини ташки олам ва инсонлардан ёлFизланиш дея таъриф беришган. Айнан реал оламга нисбатан дезадаптацияси мавжуд булган, яъни мослаша олмаган инсон узидаги ёлFизликни енгиб утиш учун ижод килиш ва янгилик яратишга интилади. А.Адлернинг инсондаги креативлик узида мавжуд булган нотуликлик мажмуини тулдириш воситаси дея берилган тавсифи хам айнан креативликнинг ноодатий куринишини намоён килиш деб эътироф этиш мумкин. Эмпирик тадкикотларда курсатилишича, ижодкор кобилият эгалари шахсий ва эмоционал сохада жиддий муаммоларга дуч келишади. Тадкикотларда бу кобилият эгаларининг таълим муассасаларида эришаётган натижалари уларнинг имкониятларидан паст курсаткичда эканлигини куриш мумкин.

Креативлик ва интеллектни карама-карши куйган олимлардан яна бири Дж. Гилворд булиб, у уз назариясини икки хил тафаккур асосида, яъни, конвергент ва дивергент тафаккур асосида куради. Конвергент тафаккур масалани ечишда мавжуд барча воситаларни тахлил килиб, улардан ягона макбулини танлашдир. Конвергент тафаккур интеллект асосида курилади. Дивергент тафаккур - масалани ечишнинг турли вариантларини яратишдан иборат тафаккур туридир. Дивергент тафаккур - креативлик асосида курилади.

Демак интеллект ва креативлик умумий куринишдаги икки хил кобилиятлар булиб, уларни маълумотларни кайта ишлаш жараёни билан боFлаш мумкин. Креативлик инсонда мавжуд маълумотларни кайта ишлаб чикариш ва уларнинг чексиз янги тузилмасини яратишга жавоб беради. Интеллект эса уша маълумотни реал амалиётда куллашга ва атроф мухитга мослашишга жавоб беради.

Учинчи нуктаи назар эгалари хам мавжудки, улар интеллект ва креативлик узаро узвий боFланган икки хил омил эканлигини асослаб курсатишга харакат килишган. Шахсни марказлаштириган бу психология вакиллари А.Маслау ва бошкалар ижодий кобилиятни тан олишмаган. Ижодий фаоллик шахсда кобилиятга караганда, баъзи шахсий хусусиятларни (кизикиш, таваккалчилик ) шакллантиради. Лекин бу фаолликнинг намоён булиши учун шахсда юкори даражадаги интеллектуал кобилият мавжуд булиши керак. Уларнинг фикрича, куйи интеллектга эга булган киши хеч кандай креативликка эга булмайди. Урта интеллект сохиблари уртача креативлик, IQ коэффиценти 120 дан ортик булган кишилар аъло даражадаги креативликка эга булади.

Эволюция нуктаи назаридан интеллект ва креативликнинг узаро боFликлигини тахлил килиб куриш мумкин. Бунда интеллектни гуё колипга солинган, буюк кашфиётларни яратмайдиган мослашувчи кобилият сифатида куриш мумкин. Унга кайтариш хусусияти хос булиб, психологлар бу фикрни куллаб-кувватламайди. Сабаби эволюцион ривожланиш назариясида инсониятнинг антропогенез ривожланишнинг асосий омили уни интеллектининг ривожланишида, деб таъкидлаб утилган. Оловни узлаштириш ва куроллар ясаш бунга мисол була олади.

Интеллектни креативликдан йирок килиш, шахсдаги яратувчанлик, оригиналлик каби сифатларни креативликка мослаб куймокда. Ким биринчи булиб буюк кашфиётни, ук-ёйларни яратган, ким оловни узлаштириш мумкинлигини уйлаб топган? Интеллектми? ёки Креативликми? Агар креативлик булса, унда интеллект каерга кетди. Демак, бундай мулохазалар интеллектни инсониятнинг техник ва илмий муваффакиятларини яратишдаги урнини пасайтирмокда.

Маълумки, баъзи инсонлар аник фанлар йуналишида, баъзилар эса, ижтимоий фанлар йуналишида кобилиятга эга булишади. Яна юкори даражадаги талантга эга булган рассомнинг оддий математик мисоллар олдида эсанкираб колишини ва ажойиб математикни озрок бадиий кобилиятга эга булишини кузатганмиз. Бунинг изохи тарзида айтишимиз мумкинки, инсонларда умумий интеллект ва уларни бир-биридан ажратиб турувчи узига хос кобилиятлар

мавжуд. Тадкикотчи Спирмен боFлик елементларнинг муваккат боFланишларини кузатиб, малаканинг умумий йотиндиси, аклий хулк-атворга боFликлигини асослаб берган. Шу кунгача Спирменнинг умумий интеллект назарияси, яъни интеллектни бир тарафлама бахолаш назарияси куплаб норозиликларга сабаб булган. Спирмендан фаркли уларок Терстоун аклий кобилиятларнинг 56 хил тестлар, 7 та кластер оркали бахолашни жорий этди. Терстоун инсонларни ягона шкала оркали бахоламади. У агар шахс 7та кластердаги барча масалани муваффакиятли ечса, у колган барча сохаларда хам худди шундай маваффакиятга эришади деб билган. Улар аклий кобилиятни жисмоний кобилият билан таккослаган, унинг фикрича, штанга кутариш буйича жахон чемпиони яхшигина фигуристик спорт тури билаш хам шуFулланиши мумкин. Чунки ундаги жисмоний тайёргарлик шунга имкон беради.

1980 йилларга келиб Спиременнинг ягона интеллект назариясини ва Терстоуннинг акедемик кобилиятлар назарияларини таккослаш жараёни кузатилган. Уларнинг фикрича, шахс бирор когнитив сохада муваффакиятга эришаётган булса, демак у бошка сохаларда хам худди шундай зафарларга эришади. Хдётга мослашишнинг асосий омили шахсдаги умумий интеллект эмас, балки кобилиятлар бир-бирига таъсир эта бошлашидадир.

Х.Гарднер интеллектни бир неча кобилиятлар йотиндиси деб караган. У уз тадкикотларини паст кобилиятли одамларда утказган. Миянинг шикастланиши бир кобилиятни сундириши мумкин, лекин колган кобилиятларга зарар бермайди деб хисоблаган. Гарднер уз тадкикотини бош мияси баъзи кисмлари физиологик жихатдан шикастланган инсонларда утказган. Улар купинча интеллект тестларидан куйи балларни эгаллашган. Бу синдром вакилларининг баъзиларида нутк ривожланмаган. Лекин кушиб айиришни худди электрон хисоблагичдай тезда хисоблай олиш кобилиятига эга булишган. Баъзилари, бирор тарихий кун билан боFлик саналарни ёддан билишган. Бундай синдром эгалари хаттоки бадий ижодда хам муваффакиятларга эриша олишган. Юкоридаги асослардан фойдаланиб, Гарднер шахсда интеллект эмас, балки бир неча хил онг мавжуд деган фикрга келган. Умуман олганда шахсда 8 хил куринишдаги кобилият борлигини айтиб утади. Агар шахс бирор сохада муваффакиятга эришса, демак у колган сохаларда хам яхши натижаларга эришади дея таъкидлаган.

Р. Штенбегр, Р.Вагнер Гарднер FOясини куллаб-кувватлаган холда, шахсда аклни 3 хил омили мавжудлигини тахлил килишган:

1. Масалани ечишда академик малаканинг мавжудлиги. Бундай малакаларни аклий тестлардаги ягона туFри жавобни белгилаш билан бахоланади.

2. Амалий интеллект кундалик хаётда атроф мухитга мослашиш учун муаммоларнинг куплаб ечимидан кулайини танлашга ёрдам беради.

3. Ижодий акл. Бун тип вакиллари нотаниш вазиятларда узининг реакциясини курсатиши билан ажралиб туради.

Мустакил фикрлашнинг юкори шакли булмиш ижодийлик муаммоси чет эл психологиясида жуда чукур урганилган, бу асосан кобилиятнинг креативлиги тарзида талкин килинган. Бу таърифдан "ижодий" деб фойдаланмасликнинг сабаби ("среате" - инглизча "ижод килиш" демакдир), ижодийлик - бу интеллектуал фаолликнинг юксак боскичи, деган тасаввур пайдо булмаслиги учун "креативлик" атамасидан фойдаланиш максадга мувофик булади. Психологияда креативлик муаммоси 1950 йиллардан бошлаб изчил равишда урганилмокда. Лекин "креативлик" атамасини узбек тилида шартли равишда "аклий ижодийлик" деб аташ хам уринли ва уни мустакил фикрлашнинг психологик асоси сифатида урганиш лозим.

Шундай килиб, аклий ижодийлик хакида мулохаза юритилганда фикрлашнинг ностандартлиги, унинг мустакиллиги ва "креативлиги" назарда тутилади. Креативликнинг ажратилишига аклнинг анъанавий тестлари ва муаммони ечишнинг муввафакияти уртасида боFланиш йуклиги хакидаги маълумот туртки булган. Бу сифат мохиятан акл оркали берилган маълумотларни, куйилган вазифаларни хал килишда тезкор усул ва хар хил йусиндан фойдаланиш кобилиятига боFликлигини ифодалайди.

ХХ асрнинг 60-йилларига келиб, ижодийликнинг 60 дан ортик таърифи ишлаб чикилди. Ижодийлик таърифларини тахлил килиш оркали уларни куйидаги турларга ажратиш мумкин:

- гешталтик таъриф (ижодий жараённи мавжуд гешталтларни бузиб, яхшироFини тузиш сифатида таърифланади);

- инновацион (янги) таъриф (сунгги натижанинг янгилиги буйича ижодийликни бахолашга йуналтирилган);

- эстетик ёки экспрессив (ижод килувчининг узини-узи ифодалашга ахамият берувчи);

- психоаналитик (ижодийликни "У", "Мен" ва "Идеал - Мен" уртасидаги узаро муносабат деб таърифловчи);

- муаммоли (ижодийликни масалалар ечиш жараёни деб аниклайдиган, бунга Ж.П. Гуилфорднинг "Ижодийлик - дивергент кобилият жараёнидир", деган таърифини хам мужассамлаштириш мумкин);

- юкорида таърифланган типларнинг бирортасига хам кирмайдиган хар хил таърифларни киритиш мумкин (масалан, "умуминсоний" билимлар захирасини тулдириш) ва хоказо.

НАТИЖАЛАР

Шундай килиб, ижодийлик жараёни билан интеллект даражаси уртасидаги муносабат укувчиларнинг шахсий хислатларига ва уларнинг мослашув усулларига таъсир килади. Ижодийлик мезонларидан бири булган ностандартлик булиб, Е.П.Торрансе ноёб ва оригинал жавоблар мохиятан хар доим хам мос тушавермайди деб таъкидлаган. Купинча тушунчаларнинг мазмунини асосланмаган равишда аралаштириш холати руй беради: ижодий кобилият эса ностандартлик билан бир хил деб каралади, ностандартлик оригиналлик билан, оригиналлик эса синалувчилар гурухидаги ноёб жавоблар билан айнан деб талкин этилади. Ностандартлик оригиналликка нисбатан кенгрок тушунчадир.

Интеллектуал тестлар шахсдан конвергент тафаккурни талаб килади. Креатив тестлар еса дивергент тафаккурни талаб этади.

Стернберг ва унинг касбдошлари креативликнинг 5 та компонентини ишлаб чикишга муваффак булган.

1. Шахсдаги билимнинг купкирралиги. Кулга киритилган билимлар FOялар куп булишининг асоси хисобланди. Дунёвий билимлар канчалик куп булса, рухиятдаги булимлар хам шунчалик куп булади. Хдётда муаммоларни хал килишда билимлар канчалик куп булса, уни хал килиш шунчалик осон булади.

2. Тасаввурий тафаккур нарса ва ходисаларини янгидан куришга, уларни кайта яратишга ва боFлашга имкон беради. Муаммонинг асосий элементини тасаввур килиб, уни узлаштириш ва уни янги боскичга олиб утиш зарур.

3. Таваккалчилик - янги таассуротларни кидириш. Буни икки маънода куриш мумкин, таваккал ва муаммони енгиб утишдаги катъийликда деб куриш мумкин. Бундай хусусиятга эга булган шахслар оркага кайтишдан кура, янги тажрибага эга булишни афзал деб билишади.

4. Ички мотивация мажбурликдан кура шахсда мураккаб масалани ечишда кизикиш ва коникиш хиссини юзага келтиради. Ижодкор шахс масаланинг муддатини, унинг келтирувчи даромадини ва талабгорлари хакида

уйламайди. У бутун эътиборини масалани ечишдаги коникиш хисси ва стимулига каратади. (Исаак Нютондан "Сиз бундай мураккаб масалаларни кандай килиб хал килагансиз" деб сурашганда, у "Мен бу муаммо хакида туну кун уйлаб юрганман " деб жавоб берган).

5. Ижодий мухит шахсдаги ижодий FOяларни куллаб-кувватлашга ёрдам беради. Хдмкасблар билан ижобий муносабат ва уларни кумаги шахсдаги FOяларни камол топишига туртки булади. Лекин шуни таъкидлаб утиш керакки, баъзи тадкикотларда ижтимоий мухитнинг шахсга салбий таъсири холати хам кузатилган. Масалан, америкалик талабаларга иншо ёзиш топшириFи берилганда, уларга ёзган иншолари узларининг курсдошлари томонидан текширилиши олдиндан огохлантирилган. Бошка гурухга эса факатгина иншо ёзиш айтилган. Натижаларга кура огохлантирилган гурух иншолари ёмон ёзилган, бу холатда ижтимоий мухитнинг ижодкорликка салбий таъсирини яккол куриш мумкин.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, аклий кобилиятларнинг шаклланитишида хам ирсиятнинг, хам атроф мухитнинг роли мухим. Инсоннинг дастлабки ривожланинш боскичида ирсий омиллар етакчирок булиб куринади, лекин йиллар давомида, айникса, аклий кобилиятларнинг риволанишига атроф -мухит уз таъсирини курсатиб боради. Унинг кейинги ривожланиши ёки суниб борилиши атроф-мухитга боFлик булиб колади. Аклий кобилиятнинг жинсий фарклари мавжуд булиб, аёлларнинг хотираси эркакларникига караганда кучли эканлигини куриш мумкин. Эркакларда эса математик ва фазофий кобилиятлар яхши ривожланганлиги аникланган.

Интеллект сузини талаффуз килиш билан уни тестлар оркали улчаш тасаввур килинади, лекин мана шу тестлар канчалик хакикатга якин эканлигини инобатга олиш максадга мувофик булади.

REFERENCES

1. Gafforov. Ya., Toshtemirova. S. (2020). Ways To Increase The Effectiveness Of Education In An Integrated Environment. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(7), 647-655.

2. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. 1 (86). - S.5

3. Жуммагул Номозовна Абдурахманова, Саодат Абдурашидовна Тоштемирова.(2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини

шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442

4. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

5. Абдурахманова Ж. Н. (2019). Тарих фанини укитиш усуллари ва уларнинг самарадорлиги // Ta'lim, fan va innovatsiya. T.: 1(4), 35-39.

6. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

7. G'afforovYa.X. (2020). Methods for developing a system of teaching history and ibcreasing the effectiveness of teaching history.EPRA International journal of Multidisciplinary Research. Monthly Peer Reviewed & Indexed International Online Journal. 27 (07), 8104-8111.

8. Toshtemirova, S.A. (2019). Klaster yondashuvi asosida mintaqaviy ta'lim tizmini boshqarish. NamDU ilmiy axborotnomasi, 1(11), 361-367.

9. Mardonov, S., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(7), 8104-8111.

10. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясыныц кажетлп. "Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development" collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference, 1(1), 17-23.

11. Botir Boltabaevich Baymetov, Khusan Kholmuratovich Muratov. Self Sketches as a Tool in the Professional Training of a Future Artist-Teacher. Solid State Technology. 2020/2/29. Vol.63 № 2 (2020). 224-231.

12. Тоштемирова C.A. (2020) Таълим сифати самарадорлигини оширишда инновацион ГОяларнинг ахамияти. МуГаллим х,эм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 56-61.

13. Mukhamedov G., Khodjamkulov U., Toshtemirova S. (2020). Innovative cluster of pedagogical education. Monograph, -T.: University, 280 p.

14. Тоштемирова, С. (2020). "Мактаб-лаборатория"лар минтакавий таълим сифатини ошириш модели сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 25-31.

15. Mardonov, S. K., & Toshtemirova, S. A. (2020). Classifying the educational system as an innovative approach. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (92), 180182.

16. Тоштемирова C.A. (2020) "Мактаб-лаборатория" инновацион тажриба-синов майдончаларида "икгидор" лойихасини шакллаштириш механизмлари. МуFаллим хэм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 46-52.

17. B Javlonbek. (2020). O'zbekistondagi o'qituvchilik huquqini shaklanish tarixiy. Otmishga nazar 2 (2-maxsus son), 88.

18. Тоштемирова, С.А. (2020). Педагогика сохасида кластер модели асосида талабаларни касбга йуналтириш. Science and Education, 1(7), 632-638.

19. Абдурахманова Ж. Н. (2020). Инновацион тажриба майдони - "мактаб-лаборатория" нинг таълим тизимидаги урни. МуFаллим хем узликсиз билимлендири. (Issue 1) -Б. 22-26.

20. Toshtemirova S.A. (2020). Ta'lim va tarbiyaning demokratik hamda insonparvarlik tamoyili. Maktab va hayot, 1(1), 36-38.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.