Научная статья на тему 'КАСБИЙ ШАКЛЛАНИШДА ЖАРАЁНИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МУАММОСИНИНГ НАЗАРИЙ ТАҲЛИЛЛАРИ'

КАСБИЙ ШАКЛЛАНИШДА ЖАРАЁНИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МУАММОСИНИНГ НАЗАРИЙ ТАҲЛИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
28
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
jamiyat / ayollar / gender / siyosat / faoliyat / kasb.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Umarova Navbahor Shokirovna, G‘Aniyeva Gulshoda Yahyo Qizi

ushbu tezisda ayollarning ijtimoiylashuvida jamiyat hayotida tutgan o‘rni va davlat siyosatida ko‘rilishi masalasi tahlil etilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАСБИЙ ШАКЛЛАНИШДА ЖАРАЁНИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МУАММОСИНИНГ НАЗАРИЙ ТАҲЛИЛЛАРИ»

КАСБИЙ ШАКЛЛАНИШДА ЖАРАЁНИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МУАММОСИНИНГ НАЗАРИЙ ТА^ЛИЛЛАРИ

Umarova Navbahor Shokirovna

Nizomiy nomidagi Toshkent davlatpedagogika universiteti kafedra mudiri, PhD, dotsent G'aniyeva Gulshoda Yahyo qizi

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti talabasi

Annotatsiya: ushbu tezisda ayollarning ijtimoiylashuvida jamiyat hayotida tutgan o'rni va davlat siyosatida ko'rilishi masalasi tahlil etilgan.

Kalit so'zlar: jamiyat, ayollar, gender, siyosat, faoliyat, kasb.

Аннотатция: в этом тезисе анализируется роль женщин в социализatsiи в жизни общества и рассматривается в уровне в государственной политике.

Ключивые слова: общество, женщины, пол, политика, деятельность, профессия.

Annotation: this thesis analyzes the role of women in socialization in the life of society and is considered at the level of tiate policy.

Key words: society, women, gender, politics, activity, profession.

Мамлакатимизда хотин-кизларнинг ижтимоий фаоллиги сунгги 20172022 йиллар ичида мисли курилмаган даражада юксалди. Бундай юксалиш тенденцияси Президент Шавкат Мирзиёев томонидан олиб борилаётган мамлакатимизни озод, эркин, обод ва фаровон килиш борасидаги кенг куламли демократик ислохотларнинг амалдаги натижасидир. Дархакикат, кейинги йилларда аёлларнинг давлат ва жамият бошкарувидаги иштирокининг кескин ошиши, бугунги кунда давлатимиздаги хар турт рахбарлик лавозимидагилардан биттаси аёл эканлиги, уларнинг мустакил карор кабул килиш имкониятига эга булиб, бошкарувда, турмуш тарзида ва ижтимоий хаётнинг барча жабхаларида гендер тенгликни таъминлаш борасида фидокорона фаолият олиб бораётганликлари, мамлакатимизни ривожланган, демократик давлатлар каторига олиб чикиш буйича узларининг муносиб хиссаларини кушаётганликлари кувонарли холдир. Хотин-кизларнинг улуши сoFликни саклаш ва ижтимоий хизмат сохаларида 82 фоизни, илм-фан, таълим, маданият ва санъат сохаларида 72 фоизни ташкил этиб, етакчи мавкега эга булдилар. Аёлларимизнинг тадбиркорлик, индустрия, ахборот технологиялари, туризм ва бошка сохалардаги уринлари хам тобора мустахкамланмокда. Айникса, миллий парламентимизда аёл депутатлар улуши БМТ томонидан белгилаб берилган меъёр талабларга тулаконли мос келишига эришилганлиги Янги Узбекистонимизни характерловчи мухим жихатлардан бири хисобланади. Шу уринда таъкидлаш лозимки, ушбу эришилган ютуклар шак-шубхасиз мамлакат рахбарининг ахолини гендер тенгликка эриштириш борасидаги метин иродаси, катъияти ва доно сиёсатининг натижасидир.

Юртимизнинг куп минг йиллик давлатчилик тарихида аёлларнинг урни ва роли катта ахамият касб эиб келган. Дунёнинг биринчи тарихчиси сифатида караладиган юнон мутафаккири Геродот узининг 25 аср олдин ёзган «Тарих» китобида массагетларнинг доно хукмдори Тумарис туFрисидa, унинг ватанпарварлиги, халкчиллиги, камтарлиги, мардлиги ва шижоати хусусида фикр билдириб, ватан озодлиги ва эркинлигини Тумарис накадар устун куя олганлигини хайратланиб баён килган.

Ана шунга ухшаш мисоллар эса халкимиз тарихида минглаб топилади. Жумладан, тарихимизда Бибихоним, Гулбаданбегим, Зебунисо, Нодира, Увайсий, Анбар отин, Зулфия, Музайяна Алавия, бугунги кунимизда Суйима Ганиева, Лола Муротова ва унлаб «Узбекистан К,ахрамон»лари саналган аёлларимиз фикримизнинг исботи була олади. Энг мухими аёлларимизнинг давлат ва жамият бошкарувидаги ижтимоий фаоллиги асрлар мобайнида тарихий ва маънавий ворисийлик асосида узвий давом этиб келмокда. Хусусан, Янги Узбекистонни барпо этиш жараёнида аёлларнинг хаётда муносиб урин олишлари, бахтли, саодатли булишлари борасида амалга оширилаётган ишлар сирасида «Аёллар дафтари»нинг жорий этилиши мухим тарихий вокеа булди. «Аёллар дафтари» кийин холатга тушиб колган хотин-кизларга давлат ва жамиятнинг аник манзилли кумагини бериш асосида уларнинг уз кучларига ишончини ошириш, аник максадли килиш, уз кучига таянган холда харакатланиб нафакат рухий, балки ижтимоий-иктисодий холатларини тиклашда кенг имкониятлар эшигини очмокда.

Т.К. Норбоева (2021) фикрича «... бугунги кунда Узбекистон мохиятан янги давлат тузилмалари ва инсонийлик негизи теран булган жамиятни барпо этиш йулида жадал ривожланмокда. Бу замонавий юксалиш йулимиз, бир томондан, инсоният эришган соф демократик тамойилларни тулик намоён этаётган тараккиёт йули булса, иккинчи томонда давлатчилик тарихимиз, азалий кадриятларимизни тиклаш ва янги шароитда миллий узлигимизнинг маънавий негизлари накадар теранлигини руйи рост курсатадиган донишмандона амалга оширилаётган катъий йул булиб, ислохотлар натижасида мамлакатимизнинг янги киёфаси шаклланмокда» [1; 8-19].

Янги Узбекистонни яратиш йулида кенг куламли инновацион фаолият, бунёдкорлик ва яратувчанлик харакатларининг асосчиси Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев хар йили хотин-кизлар ва ёшларни куллаб кувватлаш борасидаги амалий ишларни янгидан янги марраларга олиб чикиш буйича тегишли курсатмаларни бериб келмокда.

Давлатимиз рахбари ташаббуси билан 2020 йил 22 июнда кабул килинган «Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикасининг Миллий стратегияси» мамлакатимизда инсон хукукларини химоя килиш механизмини такомиллаштириш ва инсон хукуклари маданиятини шакллантиришда мухим ахамият касб этмокда.

Юртимиздаги гендер сиёсат юритилишининг тарихий генезисига карайдиган булсак, истиклолнинг дастлабки йиллариданок Узбекистон хукумати Пекин Хдракатлар платформасида мухим урин тутиб келмокда. Хусусан, Хитой давлатининг Пекин шахрида 1995 йили утказилган «Хотин-кизларнинг

туртинчи Бутунжахон конференцияси»дан буён мамлакатимиз аёллар ва эркаклар хукукларининг тенглиги таъминланган жамият барпо этиш йулида дадил одимлаётганлигини гувохи булиб келмокдамиз. Ва хатто сунгги йилларда кабул килинган катор норматив хужжатларда Узбекистон хукуматининг гендер тенгликка эришиш максади «Хдракатлар стратегияси» ва «Баркарор ривожланиш буйича миллий максадлар» мазмунидан хам кенг урин олган. Ана шу асосда утган киска даврда Узбекистонда хотин-кизлар хукукларини куллаб-кувватлашга ихтисослашган фукаролик жамияти институтлари ролини кучайтириш максадида ундан ортик конунчилик хужжатлари кабул килинди хамда бугунги кунда уларнинг ижроси таъминланиб келмокда. Бундан ташкари, БМТнинг Баркарор ривожланиш максадларига эришиш билан бoFлик мезонларни аниклашга каратитган 32 та гендер индикатори тасдикланиб, ижрога йуналтириилган диккатга сазовор холат сифатида бахоланади.

Статистик маълумотларга караганда, жамиятимизда 1 минг 400 га якин аёллар республика ва вилоятлар, 43 мингдан зиёди туман ва шахарлар даражасидаги рахбарлик лавозимларида ишламокда. Хотин-кизларнинг улуши сoFликни саклаш ва ижтимоий хизмат сохаларида 82 фоизни. илм-фан, таълим, маданият ва санъат сохаларида 72 фоизни, кишлок хужалигида 45 фоизни хамда саноат сохасида 38 фоизни ташкил килмокда.

1991 йилдан бери фаолият юритиб келаётган «Узбекистон ишбилармон аёллар Ассоциацияси» томонидан мамлакатимизнинг 14 худудида хам тадбиркорлик фаолиятини бошламокчи булаётган коллеж битирувчи кизларининг бизнес ташаббусларини куллаб-кувватлаш ва (ёки) рaFбaтлaнтириш максадида 2017 йилнинг январь-ноябрь ойларида «Устоз-шогирд» анъанаси асносида тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга амалий кумаклашиш» номли лойиха амалга оширилган.

Бундан ташкари яна бир лойиха «Аёлларнинг ижтимоий-иктисодий мавкеини ошириш, уларни тадбиркорлик ва касб-хунарга ургатиш» номи остида амалга оширилиб, бу оркали мамлакатимизда кенг куламда тадбики кузатилаётган гендер тенглик сиёсатини мохияти баён килинди. Мазкур лойиха уз навбатида, юртимизда давлат томонидан аёллар тадбиркорлигини куллаб-кувватлаш борасидаги чора-тадбирлардан бири саналиб, турли худудларда яшаётган хотин-кизларнинг хам иктисодий, хам ижтимоий фаоллигини оширишга омил булиб хизмат килди.

Бу борада психология фани сохасида олиб борилган тадкикотларда (масалан, М.В. Халимова, 2022) кайд этилишича, «... бизнес сир-асрорларини хамда мавжуд капитални туFри ишлата олмаслик хисобига, саросимада колиб, уз бизнесини касодга учратаётган, узлари эса бундай талофатлардан 0Fир психологик холат ва рухий тангликка тушиб колаётган хотин-кизларга, ФaрFOнa водийсида куплаб рубару келиш мумкин» [3, 65].

Бугунги кунга келиб, С.Махмудованинг фикрича, «гендер тенглик тамойили дунёдаги катор мамлакатларнинг конституциялари мазмунидан урин олмокда. Бу борада олиб борилган урганишлар конституцияларнинг 98 фоизи тенглик ва камситилмаслик, 94 фоизи зуравонликдан химоя килиш, 86 фоизи хотинкизларнинг таълим олиши, 85 фоизи ижтимоий

хизматлардан фойдаланиш кафолати, 44 фоизи дискриминацияга карши чоралар ва 12 фоизи хотинкизлар хукуклари буйича алохида коидаларни уз ичига олганини курсатмокда».

С.Махмудова уз фикрини давом эттириб, «Бундан ташкари, барча жабхада аёл-кизларнинг конституциявий назорат хамда ислохотлар жараёнида тулик ва тенг иштирок этишини таъминлаш, конституцияни янгилашда жахон давлатларининг гендер омиллар, айникса, «камситувчи конституциявий коидалар»га бархам бериш борасидаги ижобий тажрибаси инобатга олинган» [3, 25], дея уз позициясини очиклайди.

Тарихга назар ташлар эканмиз, буюк аждодимиз Абу Наср Фаробий, Амир Темур, Алишер Навоий, Захириддин Мухаммад Бобур, Абдулла Авлоний, Абдурауф Фитрат асарларида хотин-кизларнинг жамиятдаги урни ва нуфузи, уларни ижтимоий химоя килиш масаласига алохида эътибор каратилганлигининг гувохи буламиз.

Бугунги кун «узбек аёли» нафакат оилада уй бекаси, тарбиячи вазифасини бажармокда, балки у жамиятдаги барча сохаларда ижтимоий фаол инсон сифатида хам ташаббус ва Faйрaт билан иштирок этмокда. Шу жихатдан хам «узбек аёли» узининг маънавий киёфаси, ички дунёси, муомала маданияти, уз касбининг фидоийси, эзгу фазилатлар эгаси булиши билан нафакат фарзандлари ибрат була олади, балки уларни муваффакиятли ИИ жараёнида хам жонбозлик курсатади. Узбекистон аёли оиладаги ижтимоий-маънавий мухитни узининг ижобий фазилатлари билан асрашга интилади, жамият ва оиланинг хар бир аъзосига одоби, маънавий-ахлокий фазилатлари билан шахсан намуна булади. Шунингдек, оила аъзолари уртасидаги хам узаро, хам хужалик муносабатларини узига хос аёллик махорати битан тартибга солади. «Узбек аёли» доим атрофидагиларга ижобий кайфият бахш этувчи мехрибонлик рамзи сифатида намоён булади ва узининг кенг дунёкараши, билими, тадбиркорлиги, ташаббускорлиги ва режалилиги билан ворисийлик тамойилга кура фарзандлар ижтимоийлашувида жамият хаётида узининг муносиб урнига эга. Бу вокеликларнинг барчаси Узбекистонда хотин-кизлар гендер тенглигини таъминлаш накадар мухим ахамиятга эга эканлигидан датолат беради.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLA:

1. Новый Узбекистан, где почитают своих женщин [Текст]: монография / О. Салимова [и др.] - Ташкент: «ТАСВИР», - 220 с. ( Norboyeva T.K. Gender tenglikni ta'minlash - xotin-qizlarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlashning muhim omili. -T)shkent: TASVIR, 2021. - B. 8-19.)

2. Махмудова С. Аёл давлат ишини хам уддалайди: бунинг учун гендер тенглик таъминланиши етарли. Янги Узбекистон газетаси. 2022 йил 12 ноябрдаги 232-сони, 5-бет.

3. Халимова, М.В. Тадбиркорлик фаолиятида шахслараро муносабатларга оид масъулиятни оширишнинг ижтимоий-психологик детерминантлари: Психол. фан. док-ри ... дис-я автореферати: 19.00.05. - Тошкент, 2022. - 74 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.