CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. МЕДИЦИНА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. МЕДИЦИНА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. MEDICINE
e-ISSN: 1694-8831
№1(3)/2024, 1-11
УДК: 616.15-018.5
DOI: 10.52754/16948831 2024 1(3) 1
КАНДАГЫ ЖАШЫРУУН ТЕМИРДИН ЖЕТИШСИЗДИГИ ООРУСУН ОШМУНУН МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТИНДЕ ОКУГАН СТУДЕНТТЕРИНИН АРАСЫНДА
изилДве
ИССЛЕДОВАНИЕ БОЛЕЗНИ СКРЫТОГО ДЕФИЦИТА ЖЕЛЕЗА В КРОВИ СРЕДИ СТУДЕНТОВ МЕДИЦИНСКОГО ФАКУЛЬТЕТА ОШГУ
THE STUDY OF LATENT IRON DEFICIENCY IN THE BLOOD OF STUDENTS OF THE MEDICAL FACULTY OF OSH STATE UNIVERSITY
Тажибаева Феруза Рафикжановна
Тажибаева Феруза Рафикжановна Tazhibaeva Feruza Rafikzhanovna
м.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.м.н., доцент, Ошский государственный университет Dr. Associate Professor, Osh State University
gulnizao@,bk.m_
Кочкорова Каныкей Каныбековна
Кочкорова Каныкей Каныбековна Kochkorova Kanykei
студент, Ош мамлекеттик университети
студент, Ошский государственный университет _Student, Osh State University_
Мурзабек кызы Асел
Мурзабек кызы Асел Murzabek kyzy Asel
преподаватель, Ошский государственный университет
окутуучу, Ош мамлекеттик университети
Lecturer, Osh State University
КАНДАГЫ ЖАШЫРУУН ТЕМИРДИН ЖЕТИШСИЗДИГИ ООРУСУН ОШМУНУН МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТИНДЕ ОКУГАН СТУДЕНТТЕРИНИН АРАСЫНДА
изилдее
Аннотация
Азыркы учурда кан аздуулук айрыкча студенттердин арасында кандагы жашыруун темирдин жетишсиздиги оорусу жана башка кан оорулары кеп кездешет. Бул ооруларга ете деле маани бербегенибиз менен, кийинчерээк - булар башка бир коркунучтуу оорунун башаты болушу ыктымал. Ошондой эле кандагы жашыруун темирдин жетишсиздиги менен ооруган студенттерде: оюн бир жерге топтоого кыйналышат, эс тутуму бара- бара начарлайт, кийинчерээк окуган маалыматтарын деле жакшы тYШYHYшпей сабакка болгон кызыгуусу, аракети жоголот.
Ачкыч свздвр: Кандагы темирдин жетишсиздиги, гемоглобин, ферритин.
ИССЛЕДОВАНИЕ БОЛЕЗНИ СКРЫТОГО ДЕФИЦИТА ЖЕЛЕЗА В КРОВИ СРЕДИ СТУДЕНТОВ МЕДИЦИНСКОГО ФАКУЛЬТЕТА ОШГУ
THE STUDY OF LATENT IRON DEFICIENCY IN THE BLOOD OF STUDENTS OF THE MEDICAL FACULTYOFOSHSTATE UNIVERSITY
Аннотация
Анемия в настоящее время заболевание латентного дефицита железа в крови и другие заболевания крови особенно распространены среди студентов. Хотя мы не слишком заботимся об этих заболеваниях - позже-они с большей вероятностью являются источником другого опасного заболевания. А также у студентов с дефицитом скрытого железа в крови: игра затрудняет концентрацию внимания на одном месте, постепенно ухудшается память, позже теряется интерес к уроку, активность, даже не понимая прочитанной информации.
Abstract
Anemia at present latent iron deficiency disease in the blood and other blood diseases are especially common among students. Although we don't care too much about these diseases - later-they are more likely to be the source of another dangerous disease. And also for students with a deficiency of latent iron in the blood: the game makes it difficult to concentrate on one place, memory gradually deteriorates, later interest in the lesson is lost, activity, even without understanding the information read.
Ключевые слова: Скрытый дефицит железа в крови, гемоглобин, ферритин.
Keywords: Deficiency of iron, hemoglobin, ferritin in the blood.
Негизги максат
ОшМУнун медицина факультетинин студенттеринин арасындакандагы жашыруун темирдин жетишсиздигин аныктоо, бул оорунун алдын алуу жана дарылоо.
Тапшырмалар
1. Онлайн жана офлайн тYPYндe суроо-жооп жYргYЗYY.
2. Кандагы гемоглабинди, ферритинди текшерYY YчYн студенттерди лабораториялык изилдееден eткeрYY.
3. Кандагы темирдин жетишсиздиги аныкталган студенттерге жана мындай оору жок студенттерге да оорунун алдын алуу YЧYн сунуштарыбызды берYY.
Изилдеелер жана изилдеенун турлеру
Биз тараптан онлайн тYPдe 88 студент суралды. Алардын арасынан 15 бала (17%). Ал эми кыздар 73 (83%).
Офлайн тYPYндe 13 студент суралып, алардынорточожашкурагы 20 жаштытYЗДY. Диаграмма №1
1. Акыркы убакта эс тутумуцуз начарлаганын байкадыцызбы?
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Жогоруда кeрсeтYлгeн диаграммада эс тутуму начарлап баштаган студенттер басымдуулук кылып 75% тYЗДY. Жашыруун темир жетишсиздиги оорусу (латентная железодефицитная анемия) эс тутумдун начарлашы сыяктуу когнитивдик функцияларга да терс таасирин тийгизиши мYмкYн. Бул кантип жана эмнеге болуп жатканын тYШYHYY YЧYн тeмeнкY аспектилерди карап кeрeлY.
Эс тутумдун начарлашынын себептери:
1. Мээдеги кычкылтек жетишсиздиги:
- Темир гемоглобиндин негизги компоненти болуп саналат, ал кычкылтекти кан аркылуу ташыйт. Темир жетишсиз болгондо, гемоглобин децгээли тeмeндeп, мээдеги кычкылтек камсыздоо начарлайт. Бул эс тутум жана концентрация сыяктуу когнитивдик функцияларга таасир этет.
2. Нейротрансмиттерлердин синтезинде бузулуулар:
- Темир нейротрансмиттерлердин, мисалы, допамин жана серотонин сыяктуу маанилYY химиялык заттардын eндYPYШYнe катышат. Бул заттар маанайга, эс тутумга жана ^^л бурууга таасир этет. Темир жетишсиздиги бул процесстерди бузуп, когнитивдик функциялардын начарлашына алып келиши мYмкYн.
3. Миелиндин тузулушуне таасири:
- Темир миелин деп аталган нерв клеткаларынын айланасындагы коргоочу катмардын пайда болушуна жардам берет. Миелин нерв импульстарынын тез жана натыйжалуу eткeрYЛYШYн камсыз кылат. Темир жетишсиздигинде миелиндин тYЗYЛYШY бузулуп, нерв клеткаларынын иштеши начарлайт.
Диаграмма №2
1. Акыркы убакта чачьщыз кеп тYШYn, тез-тез сынып
жатабы?
1. Акыркы убакта чачьщыз кеп тYШYn, тез-тез сынып жатабы?
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Бул суроого "акыркы убакта чачым кеп тYШYп, тез-тез сынып жатат," - деп 77 адам жооп берди. Жашыруун темир жетишсиздиги оорусу (латентная железодефицитная анемия) чачтын тYШYYCYне да алып келиши мYмкYн. Бул темирдин организмдеги маанилYY ролунан жана анын чачтын есYШYне тийгизген таасиринен улам болот.
Чачтын TYШYYCYHYH себептери
1. Темирдин чач фолликулаларына тийгизген таасири:
- Темир чачтын есYШY YЧYн маанилYY минерал болуп саналат, ал кычкылтекти клеткаларга жеткирYYДе маанилYY ролду ойнойт. Чач фолликулаларынын есYш фазасында кычкылтекке жана азык заттарга болгон муктаждыгы жогору, темир жетишсиздиги бул процесстерди начарлатып, чачтын тYШYYCYне алып келет.
2. Гемоглобиндин ролу:
- Гемоглобин кычкылтекти кан аркылуу ар бир клеткага, анын ичинде чач фолликулаларына жеткирет. Гемоглобин децгээли темендегенде, чачтын есYШY YЧYн керектYY кычкылтек жана азык заттар жетишсиз болот, бул чачтын начарлап, тYШYYCYне алып келет.
Диаграмма №3
3. Жамгырдан кийинки жыт жагабы?
"Жамгырдан кийинки жыт жагабы?"- деген суроого 67% "ооба", 37% "жок" жообун беришти. Жашыруун темир жетишсиздиги оорусунда (латентная железодефицитная анемия) жамгырдан кийинки жытка болгон eзгeчe кызыгуу (пика) пайда болушу мYмкYн. Бул феномен психологиялык жана физиологиялык себептерден улам келип чыгышы мYмкYн. Жамгырдан кийинки жытты жагуу (геосмин) кeбYнчe нымдуу жер жана eсYмдYктeрдeн чыккан химиялык заттардан улам пайда болот.
Геосминге кызыгуу
1. Пик - бул азык эмес заттарды, мисалы, топурак, балчык, муз сыяктуу нерселерди жегиси келYY. Темир жетишсиздиги пика оорусуна алып келиши мYмкYн, бул учурда адамдар геосмин сыяктуу жыттарга жана даамдарга eзгeчe кызыгышат.
2. Сезим талдуулу кeзгeрeт:
Темир жетишсиздиги кээбир адамдарда жытка жана даамга болгон сезим талдуулуктун eзгeрYШYнe алып келиши мYмкYн. Жамгырдан кийинки жыт сыяктуу жыттар жагымдуу жана кызыктуу болушу мYмкYн.
Диаграмма №4
Кум, гулпото, бор жегенди жакшы KepecY36Y?
I ооба ■ жок ■ кээде жейм
Кум, гулпото, бор жегенди жакшы KepecY36Y? Бул суроого 88 адамдын
74 (84%) "ооба", 14(16%) "жок" деген жоопту алдык.
1. Биохимиялык eзгeрYYлeр
Темир жетишсиздиги биохимиялык жана нейрологикалык eзгeрYYлeргe алып келет, бул болсо тамакка болгон каалоонун eзгeрYШYнe себеп болот. Темир нейротрансмиттерлердин, мисалы, допамин жана серотониндин синтезинде маанилYY роль ойнойт, бул заттар болсо аппетит жана тамакка болгон каалоону жeнгe салат.
2. Физиологиялык сигналдар:
- Организм темир жетишсиздигинен улам минералдарга муктаждыкты сезип, азык эмес заттарда табылган минералдарды издегендей болуп калат. Мисалы, кээбир топурак тYрлeрY жана бор темир жана башка минералдарга бай болушумYмкYн.
1. Темир жетишсиздиги жана пика:
Бир нече изилдeeлeр темир жетишсиздиги менен пиканын ортосундагы байланыш бар экенин тастыкташкан. Мисалы, балдарда жана бойгожеткен адамдарда темир жетишсиздигин жоюу YЧYн темир кошундуларын ичYY пиканын симптомдорун азайтканы байкалган.
2. Нейрологиялык изилдeeлeр:
Нейрологиялык изилдeeлeр кeрсeткeндeй, темир жетишсиздиги мээдеги дофаминдин децгээлин тeмeндeтeт. Бул зат тамак-ашка болгон каалоону жeнгe салат жана анын децгээли тeмeн болгондо азык эмес заттарды колдонуу каалоосу пайда болушу мYмкYн.
Диаграмма№5
БЕНЗИНДИН, БОЁКТУН, ТЫРНАК БОЁГУНУН ЖЫТЫ
ЖАГАБЫ?
60% 50% 40% 30% 20% 10%
0%
Бензиндин, боёктун, тырнак боёгунун жыты жагабы?
88 адамдын 55%нан оц жооп ала алдык. Темир мээдеги нейротрансмиттерлердин, айрыкча дофаминдин синтезинде маанилYY ролду ойнойт. Темир жетишсиздиги мээдеги нейротрансмиттерлердин децгээлин тeмeндeтeт, бул аппетитти жана жытка болгон сезимдерди eзгeртeт.Темир жетишсиздиги гипоксияга (кычкылтек жетишсиздигине) алып келет, бул болсо организмдин ар кандай ароматикалык заттарга болгон сезгичтигин жана жагымдуулугун кYчeтeт. Бензин жана боёктор сыяктуу заттардын жыты кYчтYY жана ^нул бурдурган болушу мYмкYн.
Диаграмма №6
Тез чапчап, уйкуцуз келе береби?
■ ООБА ИЖОК ■ КЭЭДЕ
Тез чарчап, уйкуцуз келебереби? «Ооба» деп жооп бергендердин пайызы 62%, «жок» дегендердики 8%, ал эми кээде ушундай болот дегендер болсо 31%ды тYЗДY. Темир гемоглобиндин негизги компоненти болуп саналат, ал кычкылтекти кан аркылуу дененин ар бир клеткасына жеткирYYДe маанилYY роль ойнойт. Темир жетишсиздиги гемоглобин децгээлинин тeмeндeшYнe алып келет, бул болсо клеткалардын кычкылтек менен жетиштYY камсыз болбой калышына алып келет. Натыйжада, организм жетиштYY энергия eндYрeалбай, адамeзYн тез чарчаган жана алсыз сезет. Темир ошондой эле митохондрияларда, клетканын энергия eндYPYYЧY борборлорунда, маанилYY роль ойнойт. Темир жетишсиздиги энергия eндYPYШYHYн азайышына жана жалпы чарчоо сезимине алып келет. Кычкылтектин жетишсиздиги мээдеги когнитивдик функцияларды да бузат, бул концентрациянын начарлашына жана уйкунун келYYCYнe алып келет.
Диаграмма №7
тырнагьщыз ичин кездей чуцкуюп(вогнутые ногти) езгеРYп калганбы?
ЖОК
ООБА
0% 50% 100% 150% 200% 250%
■ Ряд 1
Тырнагьщыз ичин кeздeй чуцкуюп (вогнутые ногти) eзгeрYп калганбы?
Бул суроого «ооба» деп 10% адам жоопберди. «Жок» деген жооп басымдуулук кылып 90%ды TYЗДY.
Темирдин жетишсиздиги тырмактарды кычкылтек менен жетиштYY камсыздай албай, тырмактардын ичке жана морт болушуна алып келет. Натыйжада, тырмактар ичин кeздeйчуц куюп кетиши мYмкYн.
1
Диаграмма №8
Терициз кубарып (бледность) болуп кеткенби?
Г БИР АЗ
31%
к. Л
I ООБА ИЖОК ■ БИР АЗ
Терициз кубарып (бледность) болуп кеткенби?
«Ооба» 28%, «жок» 41%, «бир аз» 31%. Темир жетишсиздиги анемияга алып келет. Анемияда кан клеткаларынын жалпы саны азайып, тери кубарып кетет. Бул, айрыкча, териeтe жука жана сезгич жерлерде байкалат, мисалы, кeздYн айланасында, колдун жанабуттун ички бетинде.
Диаграмма №9
АКЫРКЫ ЖОЛУ КАНДЫ ТЕКШЕРYY Y4YH КАЧАН АНАЛИЗ ТАПШЫРДЬЩЫЗ ЭЛЕ?
6 ай мурда
3-4 ай мурда
1 ай мурда
1 жыл мурда
0%
10% 20% 30% 40% 50% 60%
I Ряд 1
Темир жетишсиздигин аныктоо жана аны туура дарылоо YЧYн канга анализ тапшыруу абдан маанилYY. Кан анализи организмдеги темир децгээлин жана темир жетишсиздиги менен байланышкан ар кандай абалдарды так аныктоого жардам берет.
Диаграмма №10
Башыныз айланып, кулагын,ызгы тез-тез ызы- чуу
угулабы?
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10% 0%
ООБА
■ Ряд 1
"Ооба тез-тез ушундай болот" 15%, "жок болгон эмес" 29%, "кээде" 70%.
Баштын айланышы жана кулактагы ызы-чуу (тиннитус) - темир жетишсиздигинин мYмкYн болгон белгилери. Бул симптомдор организмде темирдин жетишсиздигинин натыйжасында кычкылтек жеткирYY процесстеринин бузулушу менен байланыштуу болушу мYмкYн. Темир жетишсиздиги кан азайышына (анемияга) алып келет, бул болсо башка кeптeгeн белгилер менен коштолот. Темир жетишсиздиги гемоглобин децгээлин тeмeндeтeт, натыйжада канда кычкылтекти ташуу жетишсиздиги пайда болот. Бул мээге жетиштYY кычкылтек жеткирбей, баштын айланышын пайда кылышы мYмкYн.
Жыйынтык
Жалпы 88 студент сурамжылоодон eттY. Алардын арасынан 46 (53%) студенттенкан дагы жашыруун темирдин жетишсиздигио орусунун анык белгилери байкалды. Лабораториялык жактан кандагы гемоглабинди текшерткен 13 студенттин - 4eeсYндe ( 31%) кандагы гемоглабиндин аздыгы аныкталды. Калган студенттерде гемоглабин аздыгы чыккан эмес болсо да, аларда кандагы жашыруун темирдин жетишсиздиги оорусунун белгилери байкалдыктан, биз кандын курамындагы темирди текшертYYCYн сунуштадык. Кандын курамындагы темирди текшерткенде 13 адамдын - 2eeсYндe кандагы темир нормага жетпеди.
Нормада ферритин: аялдарда 9.0- 30.4 мкмоль/л; эркектерде 11.0- 31.3 мкмоль/л; жашбалдарда 9.0- 21.5 мкмоль/л болуш керек болсо, 13 студенттин - 5eeсYндe(38%) = 9. 0 мкмоль/л дин тегерегинде, -2eeсYндe (15%) = 8.0 мкмоль/л дин тегерегинде; 5 eeсYндe(38%) = 10. 0 мкмоль/л дин тегерегинде, 1eeсYндe(7%) = 15. 3 мкмоль/л болду. Демек бул кeрсeткYч
- ушул студенттер деле эгерде алдын албасак, кандагы темирдин жетишсиздиги оорусуна кабылуусу ыктымалдуулугу жогору экендигинен кабар берет.
Сурамжылоодон еткен студенттерге жана кандагы жашыруун темирдин жетишсиздиги оорусунун белгилери байкалган студенттерге сунуштар берилди.
Сунуштар
1. Темиргебай диета кармоо:
- Эт: Кызыл эт (уй, кой, козу эти), боор, тоок жана балык.
- Жашылча-жемиштер: шпинат, брокколи, капуста жана башка жашылжашылчалар.
- Буудай азыктары: Булгур, кускус, квиноа сыяктуу дан азыктары.
- Боб есYмдYктерY: Буурчак, нокот, жасмык.
- Жемиштер: Меме-жемиштер, езгече кургатылган мемелер (ерYк, мейиз).
2. Витамин С колдонуу:
- Витамин С темирдин синишине жардам берет. Тамакка цитрус жемиштерин (апельсин, лимон, грейпфрут), киви, брокколи, капуста кошуу темирдин жакшыраак сицирилишине шарт тYзет.
3. Темир кошундуларын кабыл алуу:
-Дарыгердин керсетмесY боюнча темир кошундуларын алуу. Бул кошундулар темир децгээлин тезирээк калыбына келтирYYге жардам берет.
4. Кофеинди азайтуу:
Кофеин ичYY (кофе, чай, кока-кола) темирдин синишине тоскоол болушу мYмкYн. Тамактануу учурунда жана андан кийин кофеинди колдонбоого аракет кылыцыз.
5. Регулярдуу медициналык текшерYY:
- Дарыгерге YЗГYлтYксYЗ кайрылып, кан анализдерин тапшыр. Бул темир децгээлин кеземелдеп туруу жана зарыл болсо дарылоону тууралоо YЧYн маанилYY.
6. Балансталган диета кармоо:
Бардык маанилYY витаминдер жана минералдарды камтыган балансталган диетаны кармоо: В12 витамини, фолий кислотасы жана башкалар. Бул кан клеткаларынын жана жалпы денсоолуктун жакшырышына жардам берет.
7. Сууну жетиштYY ичYY:
- Организмдеги бардык процесстер YЧYн суу маанилYY. КYHYне жетиштYYк елемде сууичYY организмдин жакшы иштешине жардам берет.
8. Физикалык жакшы жYPYш жана дем алуу:
- Жецил кенYГYYлер жана таза абада сейилдее кандын айлануусун жакшыртат жана жалпы денсоолукту колдойт.
Темир жетишсиздиги менен кYрeшYYYчYн туура диета жана дарыгердин KepceTMecYHe ылайык дарылоо абдан маанилYY. Баш айлануу, кулактагы ызы-чуу жана башка симптомдор темир децгээлин калыбына келтирYY менен жоюлушу mymky^ Ден соолугуцузду жакшыртуу YЧYн сунуштарды аткарып, дарыгер менен тыгыз байланышта болуу маанилYY•
Колдонгон адабияттар
1. Болезни крови - причины, симптомы, диагностика и лечение (krasotaimedicina.ru)
2. GTranslate - Error 402: Payment Required (infosante24.com)
3. Аз кандуулук - Википедия (wikipedia.org)
4. Абайланыз! Аз кандуулук кош бойлуу аялдарга чоц коркунуч - BBC News Кыргыз Кызматы
5. Железодефицитная анемия > Клинические протоколы МЗ РК - 2017 (Казахстан) >MedElement
6. Информированность по вопросам анемии матерей / М. Х. Салиева, У. М. Садикова, М. Н. Насыров, Н. О. Шамшиев // Вестник Ошского государственного университета. -2021. - Т. 1, № 5. - С. 79-84. DOI: 10.52754/16947452_2021_1_5_79. EDN: CDJGYX.
7. Тамактануу боюнча улуттук изилдее Кыргызстандагы балдар менен аялдарда анемиянын кооптуу децгээлин жана темир жетишсиздигин керсет^ (unicef.org)
