CC BY
18
В МИРЕ НАУКИ
Каб захаваць
народную
спадчыну
Анатацыя. Фольклор выступав адным з галоуных нось&тау нацыянальнай памяи,! / /дэнгпычнасц¡, а гпаксама /ндыкагпарам ментального стану сучаснага грамадства. Тому зап1с / з ахаванне узорау белоруской народной творчасщ з'яуляецца важной дзяржаунай задачай. Праца па стварэнн/ калекцы/ фольклорных запкау пачалася у пасляваенныя гады / працягваецца у наш час. Новае пакаленне спецыял1стау узброенае новым1 тэхналоаям¡, папауняе арху новым1 ун1кальным1 матэрыялам¡. Ключавыя словы: калекцыя фальклорных запсау, аутэнтычны фальклор, жанры, зборн1к навуковых прац, дыг1тал1зацыя гукавых запсау, аудыяв1зуальны электронны арху, фальклорна-этнаграф1чная экспедыцыя.
Юрый Внуксшч,
загадчык сектара захавання фальклорнай спадчыны аддзела фалькларыстык1 i культуры славянск1х народау Цэнтра даследаванняубеларускай культуры, мовьмлггаратуры HAH Беларуа,
кандидат пстарычных навук
Калекцыя фальклорных зашсау аддзела фаль-кларыстым i культуры славянск1х народау Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларуа з'яуляецца фундаментальным збо-рам уах жанрау i ввдау беларускага фальклору. 2 жшуня 2001 г. яна была прызнана навуковым аб'ек-там, што з'яуляецца нацыяналь-ным здабыткам.
Стварэнне архiва пачалося у пасляваенныя гады у сектары этнаграфн i фальклору 1нстытута
ricTopbii АН БССР. У 1957 г. быу створаны 1нстытут мастацтва-знауства, этнаграфп i фальклору (1МЭФ), што паспрыяла iM-кл1ваму развщцю гэтага наву-ковага напрамку. У 1960-70-я гг. акадэмiчныя нарадазнауцы рас-пачалi штэнауную збiрaльнiцкую працу па падрыхтоуцы шматтом-нага навуковага выдання беларускай народнай творчасщ. За гэ-ты час архiу папоушуся велiзар-ным масiвам фальклорных запiсау, што сталi асновай для выдання шматтомнай серый «Беларуская народная творчасць», якая была
СПАДЧЫНА
адзначана Дзяржауыай прэмiяй БССР (1986 г.) i на сённяшнi дзень складае 47 тамоу.
Калекцыя фальклорных за-шсау налiчвае больш за 400 тыс. тэкставых i 70 тыс. гукавых узорау аутэнтычнага фальклору. У асноу-ным гэта вусная народная твор-часць беларусау, але прадстауле-ны таксама рускi, польсю, украш-см, яурэйсю i лггоусю фальклор.
Пераважную частку Калек-цып складаюць рукап1сы фальклору, што бытавау на тэрыторыi нашай крашы на працягу ХХ ст. Гэта песенныя творы (каляндар-ыа-абрадавыя, сямейыа-абрада-выя, любоуныя, працоуыыя, рэ-круцюя, дзiцячыя песнi, балады, прыпеук 1 шт.), зап1сы народ-най прозы (казю, легенды, падан-нi, бышчю, апавяданнi, анекдоты, жарты, гумарэскi i iнш.), галашэн-нi, замовы, народныя вершы, ма-лыя фальклорныя жанры (загад-кi, прымаую, прыказкi, прыслоуь фразеалагiзмы i iнш.), а таксама этнаграф1чныя ап1саны1 калян-дарных i сямейных звычаяу i аб-радау, народных гульняу i танцау, матэрыялы па мiфалогii, народнай медыцыне, этнабатанщы, вуснай гiсторыi i iнш.
Асноуная частка фальклор-ыа-этыаграфiчыых матэрыя-лау была сабрана у савецкiя гады супрацоунiкамi 1нстытута мастацтвазнауства, этнаграфп i фальклору М.Я. Грынбла-там, А.С. Лкам, А.С. Фядосiкам, К.П. Кабашншавым, В.1. Скiда-нам, Г.А. Барташэвiч) А.1. Гур-скiм, Л.М. Салавей, Л.А. Малаш, У. М. Сысовым, Т.К. Цяпковай, 1.1. Круком i iыш. У канцы ХХ - па-чатку ХХ1 ст. збiральнiцкую працу папярэднiкау працягнулi У.А. Ва-сiлевiч, Т.В. Валодзiна, А.М. Бога-нева, 1.А. Васiльева, 1.Ю. Смiрно-ва, Ю. I. Внуковiч, Я.1. Грыыевiч.
Разам з традыцыйным беларускiм фальклорам Калекцыя у цяпераш-нi час папауняецца узорамi сучас-най вусна-паэтычнай творчасцi.
Найбагацейшы фонд Калек-цып складаюць гукавыя зашсы народных песень, музычных iы-струментальных творау, апавядан-няу, фрагментау фальклорна-эт-награфiчных апытанняу, размоу i штэрв'ю. Фiксацыя фальклорных творау на магштафонную стужку распачалася у 1960 г. (першыя за-пiсы былi зроблены Г.А. Барташэ-вiч i К.П. Кабашшкавым у Нясвiж-скiм раёые Мшскай вобласцi).
На сённяшнi дзень захоуваецца больш за 2370 адзiнак магштных стужак (бабiн i касет). Рарытэтную частку фонду гуказапiсау складаюць васковыя валiкi (26 адзiнак), затсы на якiя рабiлiся пры дапа-мозе фанографа тыпу Эдысана.
Пры дапамозе ЮНЭСКА у 2000 г. распачалася праца па ды-гiталiзацыi гукавых запiсау, якая вядзецца у аддзеле фальклары-стыкi i культуры славянсюх наро-дау Цэнтра даследаванняу белару-скай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларусi. Галоуная задача су-працоунiкау аддзела - стварэнне
А.С. Лк запiсвае беларускiя народныя песш, 1970-я гг.
http://innosfera.by
| №2 (192) | Февраль 2019 | НАУКА И ИННОВАЦИИ 61
В МИРЕ НАУКИ
Працэс алiчбоyкi бабшных стужак у Цэнтры даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларуа
Калекцыя фонавалтау у фальклорным архiве Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларуа
сучаснага электроннага архiва бе-ларускага фальклору, даступнага анлайн. Гэта дасць прынцыпова новыя магчымасцi эфектыунага выкарыстання матэрыялау Ка-лекцыi фальклорных зашсау, па-легчыць доступ да iх айчынным i замежным спецыялiстам, работ-нiкам сферы культуры i адукацып, адкрые найбагацейшую фальклор-ную спадчыну беларускага народа усяму свету.
З мэтай выканання навуко-ва-даследчых заданняу i папаунен-ня Калекцын супрацоунiкi аддзела
рэгулярна выязджаюць у фаль-клорна-этнаграфiчныя экспеды-цыi. У наш час фжсацыя размоу з iнфармантамi робiцца пры да-памозе сучасных лiчбавых дыкта-фонау, фота- i вiдэакамер. Якасна новыя фальклорныя матэрыялы, сабраныя вучонымi за апошшя гады, трапляюць у дыгiтальны аудыявГзуальны архГу, якi мае вы-ключнае значэнне для дакумента-вання i захавання сучаснай не-матэрыяльнай культурнай спад-чыны нашай краiны.
З'яуляючыся унГкальнай крынiцай яе вывучэння, Калекцыя фальклорных зашсау паста-янна запатрабавана айчыннымi i замежнымi спецыялiстамi у галь не фалькларыстыкi, этнаграфп, этнамузыкалогн, этналiнгвiстыкi, а таксама супрацоунiкамi сферы культуры i адукацыi. Матэрыялы Калекцын шырока выкарыстоува-юцца пры выкананш дзяржау-ных праграм навуковых даследаванняу, праектау БРФФД, на-пiсаннi дысертацыйных работ ас-пiрантамi i дактарантамi Цэнтра
даследаванняу беларускай культуры, мовы i лггаратуры НАН Бела-русi, супрацоушкамГ i выклад-чыкамi Беларускага дзяржаунага ушверсггэта, Беларускага дзяржаунага ушверсгтэта культуры i мастацтвау, Беларускай дзяржаунай акадэмн музыкi, Беларускага дзяржаунага педагапчна-га унiверсiтэта iмя М. Танка, По-лацкага дзяржаунага ушверсггэта, Гомельскага дзяржаунага ушвер-сiтэта i шш.
З 2014 г. супрацоушю аддзела фалькларыстыкi i культуры славянсмх народау выдаюць акадэмГчны зборшк навуковых прац «Беларуси фальклор: матэрыялы i даследаваннi» (га-лоуны рэдактар Т.В. Валодзiна), у ямм публiкуюцца унiкальныя творы беларускага фальклору. У 2018 г. была заснавана серыя лакальных выданняу «Фальклор роднага краю», прысвечаных на-роднай творчасщ асобных бела-русюх вёсак. Першай у серый кш-гай з электронным дадаткам стау зборшк народных песень, затса-ных у 1980-я - пачатку 1990-х гг. у вёсцы Велеушчына Лепельска-га раёна Вщебскай вобласцi вя-домым беларускiм мастаком i рэ-стауратарам Мiколам Залатухам.
У межах мiжнароднай каапе-рацыi па дыгiтальнай архiвацыi супрацоушю аддзела фалькла-рыстыю i культуры славянскiх народау наладзiлi трывалыя су-вязГ з шэрагам профшьных за-межных навуковых устаноу -Эстонсюм лгтаратурным музеем (г. Тарту, Эстошя), АрхГвам латышскага фальклору (г. Рыга, ЛатвГя), 1нстытутам лгтоускай лгтаратуры i фальклору (г. Вгль-нюс, Лива) i шш., уключылюя у працу рабочай групы па архГвах МГжнароднай асацыяцыи этнало-rii i фальклору..
