CC BY
2ЭОЖ 373.3/.5
К0РКЕМ ЕЦБЕК САБАЦТАРЫНДА БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЬЩ ЖОБАЛЫЦ-ЗЕРТТЕУШ1Л1К МЭДЕНИЕТ1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ИМАНКУЛОВА ЛЯЙЛЯ БОЛАТКУЛОВНА
PhD, ^азак ултык кыздар педагогикалык университетi, Алматы каласы, ^азакстан
Республикасы
БОДАУЦАН АЦЕРКЕ ЦАНАТЦЫЗЫ
^азак ултык кыздар педагогикалык университетшщ 2- курс студентi, Алматы каласы,
^азакстан Республикасы
Аннотация. В данной статье рассмотрены пути формирования проектно-исследовательской культуры начальных классов на уроках художественного труда. Также не обошлось без внимания то, что современные требования к формированию проектно-исследовательской культуры начальных классов на дисциплине художественного труда определяют модернизацию образовательной модели, что влияет на активное использование целого комплекса образовательных подходов, в частности культурологии.
Ключевые слова: проектно-исследовательская культура, развитие исследовательских способностей, художественный труд, самостоятельное обучение.
Annotation. In this article, the ways offorming the design and research culture of high school students in the lessons of art work are considered. Also, it was not without attention that modern requirements for the formation of the design and research culture of high school students in the discipline of artistic work determine the modernization of the educational model, which affects the active use of a whole range of educational approaches, in particular cultural studies.
Key words: design and research culture, development of research abilities, artistic work, independent learning.
^аз1рп тацда 6y^ элемде керкем ецбек сабактарында бастауыш сынып окушыларыньщ жобалык-зерттеушшк мэдениетш калыптастыру мэселес бойынша аса муктаж ецбек ресурстары нарыгындагы тецгерiмсiздiкке байланысты жандану YPДiсi байкалуда. Оган улттык бшм беру саясаты емiр бойы кэаби жетiлдiруге жэне окытуга кабшетп жеке тулганы дамыту Yшiн жагдай жасауга багытталган болгат Токаевтыц «Сындарлы когамдык диалог -^азакстанныц турактындыктан 2020 жылдыц 1 кыркYЙегiндегi мемлекет басшысы ^асым-Жомарлыгы мен еркендеушщ непзЬ> атты ^азакстан халкына Жолдауында: «Еылым саласындагы ахуал ерекше назар аударуды талап етедi. Бiз гылымсыз елiмiздiц дамуын камтамасыз ете алмаймыз. Отандык гылым жYЙесi каншалыкты сапалы эрi тиiмдi? Yкiмет аталган мэселеш гылыми зерттеулердщ децгешн кетеру жэне оларды тэжiрибеде колдану тургысынан карастырганы жен»,- деген усынысы бiз зерттеуге кiрiскен гылыми жумыска нык бастама. Бул бастаманы жYзеге асыруга багытталган бэсекеге кабшетп бiлiм беру жYЙесiн усына алатын, бастауышта бiлiктi мамандарга деген кажеттiлiк артуда. Осы жэне баскада бiркатар басты мемлекеттiк кужаттарда жYктелген мiндеттер iске асырылу Yшiн, агымдагы заманауи бiлiм беру, элемнщ жeтeкшi мемлекеттершщ бэсекеге кaбiлeттi талаптарына жэне нэтижеге багытталган бiлiм моделшщ стратегиялык дамыту жоспарына сэйкес курылуы кaжeттiлiгi езектi болмак [1]. Олай болса, элемдш кауымдастык, оныц шшде ^азакстан да бул мэселенi сапалы турде шешетiнiне керкем ецбек сабактарында бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушiлiк мэдениетш калыптастыруга ыкпал ететiн тYрлi шаралар дэлел бола алады. Соцгы бiрнеше жылда ^азакстандагы Орта кэсiптiк бшмге жYгiну
WorldSkills International (wsi, агылш. skills - «юкерлктер») ic-шараларыньщ етюзшп отыргандыгы дэлел бола алады деп есептеймiз.
Ендеше бастауыш сынып окушыларыныц бойындагы жобалык-зерттеушшк мэдениетiн калыптастыру жэне дарындылыкты аныктау жэне дамыту проблемасы ете езектi болып табылады. Осыган орай, басым мшдеттердщ бiрi - ез жолында кез-келген кедергшер мен киындыктарды еркiн жэне батыл жеце алатын, терец, Yнемi жацарып отыратын жэне дамып отыратын бiлiмдi шыгармашылык ойлаушы т^лганы калыптастыру басты талаптардыц бiрi болып отыр.
Бул эсiресе ецбек нарыгында бэсекеге кабшетп болуы Yшiн бастауыш сынып окушылары Yшiн ете мацызды. WorldSkills стандарттарына сэйкес кэсiби шеберлiк байкауларын калыптастыру мен дамыту жYЙесi ашылды, ол жаца бiлiм беру багдарламаларын эзiрлеудi уйымдастыруга, бастауыш сынып окушыларыныц WorldSkills кэаби шеберлштщ улттык жэне халыкаралык байкауларына катысуга дайындау Yшiн тиiмдi эдiстер мен технологияларды колдануга емес, сонымен бiрге педагогикалык бiлiм беру жYЙесiн дамытуга багытталган. ^азiрri замангы когамныц педагогикалык кадрларды кэсiби даярлау децгешне коятын колданыстагы талаптарыды ^шейту керек. Бастауышда аталган талаптарды орындау максатында бiз керкем ецбек сабактарында бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушшк мэдениетiн калыптастыру мэселесiн зерделеу кезек ^тпрмес мэселе екендiгiн аныктадык. ^аз1рп замангы ецбек нарыгы ез бшмш Yнемi жацартуга, кэсiби сипаттагы стандартты емес мiндеттердi ез бетiнше коюга кабiлеттi, ец утымды шешiмдердi тацдауга дайын бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушшк мэдениетiн калыптастыру кезек кYттiрмес мэселе болып отыр. Олай болса, казiргi уакытта мектептегi бiлiм берудi Yздiксiз жацгырту жагдайында бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушшк мэдениетш калыптастыру мэселелерi бiрiншi дэрежелi мэнге ие болуда. Бул ретте жобалык бiлiм, iскерлiктер мен дагдылар бастауыш сынып окушыларыныц дайындыктыц кез келген бейiнiнiц байланыстырушы буыны болып табылады. Олай болса, мектеп кабыргасында бiлiм алатын бастауыш сынып окушыларыныц керкем ецбек сабактарында кершю табатын практикалык сабактарда iске асырылуы кажет деп есепетймiз. Олай дейтш себебеiмiз, карастырылган кажеттi жобалык- зерттеушшк мэдениеттi калыптастыру бастауыш сынып окушыларыныц игере алатын утымды бiрiктiрiлген оку акпаратыныц келемiн ескере отырып, керкем ецбек пэш бойынша окыту технологиясын жетiлдiру аркылы кол жеткiзiледi.
Елiмiздегi алдыцгы катарлы педагогтардыц ецбектерiнде зерттеушшк мэдениетшщ тужырымдамасын З.А.Исаева, Ш.Т.Таубаева мрашмнщ зерттеушiлiк мэдениетi туралы, карастырды. Бастауыш оку орындарында студенттердiц танымдык щешмпазды^ын калыптастыру мэселесi бойынша Г.Б. Омарова карастырса, жоFарFы оку орындарындаFы зерттеушшк эрекеттщ даму тарихын жэне теориясы мен технологиясы мэселесiн Г.К.Ахметова жэне т.б. зерттеген. СоцFы жылдары университетпк бiлiм беру жYЙесiнде Fылыми-зерттеу даFдыларын калыптастыру мэселесiн Ph.D дэрежесiн алу Yшiн дайындалFан диссертацияларында А.С. Мизимбаева; бастауыш сынып мрашмдершщ зерттеушiлiк кузыреттшгш калыптастыру А.Д.Сыздыкбаева жэне т.б.; болашак элеуметтiк педагогтардыц зерттеушiлiк кузыреттшгш калыптастыру А.К. Жексенбинова, болашак кэсштш окыту педагогтарыныц зерттеушiлiк функциясын калыптастыру Л.Б.Иманкулова зерттеген.
Зерттелетш мэселенi теориялык талдау нэтижесшде бастауыш сынып окушыларыныц мэдени мэселелерш жан-жакты зерттеуге карамастан, жобалык-зерттеушшк мэдениет Fылыми зерттеулер саласында усынылмайтынды^ы аныкталып, бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушшк мэдениет керкем ецбек пэнiнде орындалатын ецбек функцияларын мецгеру кезiнде тиiмдi жобалык-зерттеушiлiк кызметтi жYзеге асыруда бшм беру YДерiсiнiц кундылык устанымдары мен накты нормаларын сактау негiзiнде кэаби бiлiмдi мецгеру кезiнде бiлiк пен даFдыларын, кабiлетi мен дайындыFын дамытудыц бастауыш децгейiн камтитын интегративтi уFым ретiнде карастыруFа болатындыFын басшылкка аламыз.
Осылайша, бастауыш сынып окушыларыныц бiлiм беру дайындыгы, ец алдымен, бiлiм децгеш, бiлiмi мен шыгармашылык децгейi инновациялык дамуында басым болган кезде постиндустриалды когамныц адам емiрiнiц тез езгеретш жагдайларына бейiмделу дагдыларын калыптастыруды карастырады.
Керкем ецбек пэнi бойынша бастауыш сынып окушыларыныц жобалык-зерттеушшк кабiлеттерiн дамытуда - окыту, тэрбиелеу жэне дамыту мен жацартуга экеледi. Бул керкем ецбек пэш бойынша дайындалатын шыгармашылык жумыстарыныц енiм сапасы мен ресурстар экономикасыныц енiмдiлiгi мен ецбек каушаздшн арттыру жолдарын айкындау; бастауыш сынып окушыларын окыту Yрдiсiнде озык салалык технологияларды пайдалану; тиiстi бiлiктi децгейдеп муFалiмдердiц кэсiби кузыреттшгш бiлiм алушылардыц енiмдi ецбегiн уйымдастыру сиякты кэаби мiндеттер аркылы жYзеге асырылады. Бастауыш сынып окушыларыныц тапсырма ерекшелiгiне байланысты тапсырманы орындау кабiлетi, сондай-ак жумыс сипаттамаларына сэйкес жобалык-зерттеушiлiк кызметтi керсетедь Сондай -ак керкем ецбек пэш бойынша игерiлуi белгiлi бiр дескрипторлардыц (окытудыц негiзгi нэтижелерiне сэйкес бшм, бiлiк жэне даFды) калыптасу децгешмен айкындалатын жобалык-зерттеушiлiк мэдениетш калыптастыруFа ыкпал етедi деп ойлаймыз.
Ендеше бастауыш сынып окушыларыныц жобалау-зерттеушшк мэдениетiнiц курауыш-мазмундык курылымы 1-кестеде керсетемiз.
Компоненттердщ сипаттамалары Жобалык-зерттеушiлiк мэдениет компоненттерi
мотивациялык когнитивтш эрекеттiк рефлексивтi
Функциясы Ынталандырушы Акпараттык Практикалык ТYзетушi
Мiндет Мотивацияны калыптастыру жэне жеке касиеттердi дамыту. Жобалык кызметте базалык бiлiм жYЙесiн калыптастыру Жобалык кызметте ю-эрекет пен тэжiрибенiц базалык жYЙесiн калыптастыру Рефлексивтi даFдыларды калыптас -тыру
Бiлiм беру кызметшщ мазмуны Ол жеке туетаныц кундылык баFдарларымен, гуманистiк баFдармен, болжамды ойлаумен, шыFармашылыкпен сипатталады. ЖобалауFа оц кезкарас, кэсiби баFдарланFан пэндерге туракты KызыFушылыктыц керiнiсi, зерттеушiлiк Бул жобалык -зерттеушiлiк кызмет туралы арнайы бiлiмдi мецгерумен керiнедi. Бул жобалык кызметтi уйымдастыруда жэне енiмдi жYзеге асыруда керiнедi. Бул жобалык зерттеушiлiк кызметтщ езiн-езi талдау жэне езiн-езi баFалау кабiлетiнде кершедь
мэдениетшщ маFынасын тусшу.
Кесте -1 Бастауыш сынып окушыларыныц жобалау-зерттеушшк мэдениетшщ курауыш-мазмундык к¥рылымы
Жобальщ-зерттеушшк мэдениетшщ эр компонентшщ калыптасуы оныц сипаттамалары мен касиеттерiнiц педагогикалык Yдерiстiц ажырамас жYЙесiнiц бeлiгi ретiнде калыптасуымен байланысты, оныц элементтерi бiр-бiрiмен ажырамас байланыста болады; бiр элементтiц eзгеруiмен баскалары eзгередi. Олардыц бiрi жYЙенi курушы ретiнде эрекет етедi; ол оны тутасымен бiрiктiредi, жYЙенiц жумыс iстеуi оган байланысты болып табылады.
Дорыта келе казiргi уакытта бiлiм беру стандарттары муFалiмдердiц оку YPДiсiнiц мазмуны мен формасын езгертуге багыттайды. Бул мугал1м мен окушы Yшiн бшм беру аркылы ез ресурстарын, бiлiмi мен тэжiрибесiн жацарту кажеттi нускага айналдырудыц басты куралы. Мектептегi бшм кеп жагдайда оку YPДiсiн технологияландыру негiзiнде кептеген бiлiм беру практикаларын енгiзедi. Бiлiм берудiц негiзi оку пэндерi емес, ойлау тэсiлдерi жэне бастауыш сынып окушылары Yшiн жобалык - зерттеушшк мэдениетп калыптастырудагы ю-эрекет Yшiн кажеттi к¥зыреттердi колдану болып табылады. МуFалiм Yшiн пэндш жэне метапэндiк кузыреттер негiзiнде окушыларды окытудыц, eзiнiц оку eнiмiн жасауFа ынталандырудыц, кэсiби саладаFы бiлiм мен даFдылардыц мацызды мiндетi болып табылады. Энiмдi бiлiм беру технологияларыныц бiрi мектептегi оку жумысыныц нысаны ретшде жоба эдiсi болып табылады. Егер жоба эдiсi - бул бiртiндеп кYPделене тYсетiн практикалык тапсырмалар-жобаларды жоспарлау жэне орындау процесiнде окушылар бшм алатын окыту жYЙесi болса, онда мрашм eзiнiц функционалдык шектерiн кецейтедк ол окушы Yшiн бiлiм беру жол картасын Yйлестiрушi, жасаушы болады, ал окушыныц eзi бiлiм беру баFдарламасын мецгеруде eзiнiц бiлiм беру жолын эзiрлеушi болады деп есептеймiз. Жобалык окытудыц максатты баFыты-бiлiмдi жинактау, кeбейту емес, кузыреттiлiктiц педагогикалык ю-эрекетiнiц даFдыларын игеру. Бастапкы нYкте бiлiм беру маршрутын куру, такырыпты тужырымдау, жоба нысанын тацдау - презентацияны, бейнероликтi, кужаттар пакетiн, яFни акпараттык технологиялар негiзiнде орындалFан eнiмдi кeрсету кезiнде ескерiлетiн бiлiм алушыныц ыктимал кэсiби мYДделерi мен калауыныц саласын айкындау болып табылады; белгш бiр мэселе бойынша педагогикалык ю-эрекеттщ компоненттерiн иллюстрациялык салыстыру, практика туралы есеп, iскерлiк ойын, мамандык, мамандык жарнамасы болып табылады. Бул туста муFалiм мен окушы функциялары eзгередi: муFалiм кецесшi-YЙлестiрушi болады (муFалiм акпараттандыру жэне бакылау функциясыныц Yстемдiгiнен кету ^ршед^; окушыларFа оку материалын игеру жолдарын тацдауда Yлкен тэуелсiздiк бершедь Жобалар эдiсiн колдану аркылы бшм беру YPДiсi оку баFдарламасы бойынша оку пэшшц катац логикасында курылмайды (колда бар бiлiмде озык болу жэне мэселеш шешудiц практикалык нускаларын тарту мYмкiн), бiрак бiлiм алушылар Yшiн жеке маFынасы бар кызмет логикасында курылады, бул олардыц уэждемесш арттырады. Эр окушыFа жобаныц такырыбын, тYрiн, узактыFын, формасын еркiн тацдау мYмкiндiгi берiледi. Тацдау окушыныц eз кызметi мен оныц нэтижесi Yшiн жауапкершiлiгiн камтиды. Жобалык кызмет ю жYзiнде мацызды болуы керек, eз eнiмi болуы керек. Сондыктан мрашмдер Yшiн кэсiби кауiп-катер аймаFы аныкталды: жобаны рефератка айналдырмау, жобаныц нэтижесш кайта баFалауFа жол бермеу жэне онымен жумыс барысын, окушылардыц зияткерлш жэне жеке сипаттамаларын дамыту YPдiсiн дурыс баFаламау болып табылады.
Жоба эдiсiн колдану кезiнде бастауыш сынып окушылары келес кэсiби мацызды касиеттердi кeрсетедi деп есептеймiз. Олар:
✓ катардаFы адамдардан мацызды ережелердi бeлiп алу;
✓ жумыстыц барлык кезецдерше назар аудару;
✓ эмоционалды-ерiктiк табандылыкты сактау;
✓ юкерлш карым-катынас дагдыларын керсету;
✓ узак мерзiмдi жэне жедел жадты дамыту;
✓ мэселелердi iскерлiк талкылауды жYргiзу;
✓ юкерлш карым-катынас дагдыларын бiлдiру;
✓ сынга шыдамды болу;
✓ укыпты кужаттармен жумыс;
✓ куэландыратын дамуы туралы зерттеушiлiк кузыреттершщ калыптасуы деп ecern^Mi3. Сондыктан да казiрri уакытта бiлiм беру кызметшщ кептеген салаларында айтарлыктай езгерiстер байкалады. Жобалык жумыстардагы гылыми бiлiм мен жалпы бшм беру парадигмасы езгеруде, сонымен бiрге когамныц да зерттеушiлiк мэдениет аркылы Yлкен жетiстiкке жетерi алыс емес деп есептеймiз.
1. Мемлекет басшысы ^асым-Жомарт Токаевтыц «Сындарлы когамдык диалог -^азакстанньщ турактылыгы мен еркендеушщ непзЬ> ^азакстан халкына Жолдауы. https://www.akorda.kz/. 01.04.2023
2. Imankulova L, Rakhmetova N, Tastanbek D, Zholdasbekova S, Kalymova A, Matay B. Formation of Future Teachers Professional Competence on the Bases of Modern Technologies. Review of international geographical education.- 2021. - №11(5). ISSN: 2146-0353. https://rigeo.org/view/?id=17
3. Жолдасбекова С.А., Иманкулова Л.Б., Тастанбек Д.М. Болашак мамандардыц гылыми зерттеушшк функциясы аркылы жобалаушылык даярлыгын жетiлдiру // Абай атындагы ^¥ПУ, Хабаршы. - Алматы, 2019. -№4(64). - Б. 236-241. ISSN 1728-5496.
4. Жолдасбекова С.А., Иманкулова Л.Б. Болашак кэсштш окыту педагогтарын гылыми-зерттеу кызметiне даярлаудыц мэнi мен курылымы жэне казiргi бiлiм берудеп релi // «^азакстанныц Yшiншi жацгыру контексiндегi андрагогикалык бiлiм берудщ эдюнамасы: Yрдiстер, мэселелер, шешу жолдары» халыкаралык Fылыми-тэжiрибелiк конференция материалдары. - Нур-Султан, 2020. - Б. 275-279.
ПАИДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
