CC BY
19Сыздьщов ТимурЖагыпарулы,
КР Зац шыгару институтыныц щылмыстыщ, щылмыстыщ ¡с ЖYргiзу, щылмыстыщ-атщару зацнамасы жэне сот сараптамасы бвлiмiнiц ага гылыми щызметкерi, зац гылымдарыныц магистрi
КЭМЕЛЕТКЕ ТОЛМАГАНДАРГА КАТЫСТЫ КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КЫЛМЫСТЫК КОДЕКС1НЩ 97-БАБЫН КОЛДАНУ ТЭЖ1РИБЕС1
Казахстан Республикасы Конституциясыныц 27-бабына сэйкес «Балалыщ ша^» мемлекет ^оргауында болады.
Казахстан Республикасы Президентшщ 2009 жылгы 24 тамыздагы №858 Жарлыгымен бекiтiлген 2010 - 2020 жылдарга арналган К^ы^тыщ саясат т^жырымдамасына сэйкес. Кылмыстыщ кдоыкты дамытудьщ мацызды багыты щылмыстыщ ^уFын-CYрriндi ^олдану ая-сын цылмыстыц жазалаудан босату жаFдайларын, ец алдымен Yлкен ^OFамдьщ ^аушт бiлдiрмейтiн т¥ЛFаларFа (кэмелетке толмаFандарFа, ^ылмысты абайсызда жасаFан т¥ЛFаларFа, жецiлдетушi мэн-жайлар болFан кезде - езге т¥ЛFаларFа) ^атысты, кецейту жолымен кезец-кезецмен ^ыс^арту мYмкiндiктерiн аныщтау болып табылады [1].
Казахстан Республикасы Кылмыстыщ кодексшщ 97-бабына сэйкес (б^дан эрi - КР КК) «Жаца т^ан баланы анасы елтiргенде» терт жылFа дейiн бас бостандыFын шектеумен немесе осы мерзiмге бас бостандыFынан айырумен жа-заланады. Кылмыстыщ жауапкершiлiк 16 жастан басталады.
КР КК 97-бабында кезделген ^ылмыс ауырлыFы орташа ^ылмыс^а жатады.
Зац шыFарушы б^л норманы жецiлдетушi мэн-жайлар бар - арты^шылы^ты ^ылмыс К¥рамына шыFарады.
AталFан ^ылмысты артыщшылыщты K¥рамFа жащызу негiздерi мынаFан байланы-сты. Ец алдымен, жYктiлiктiц (эшресе ^алауы болмаFан) жэне физиологиялыщ бала туудыц эйел психикасына аса ^олайсыз ыщпал ететiнiн естен шыFармау керек. ЖYктi эйелдерде жиi ипохондриялыщ идеялар, ^ызбалылыщ, мезi болатын кецiл-кYЙ бай^алады. Бала туу эйел организмi Yшiн айрыщша апат жэне тецкерiс болып табылады; б^л ретте ол ^атты физикалыщ жэне психикалыщ ^йзелют бастан кешiредi. Осы кезенде бала туFан эйел ерекше аурушац психикалыщ-физикалыщ азап шегедi. Бала туFан
эйелдщ аталFан ^ылмысты жасау кезiндегi патологиялыщ (есi д^рыстыщты алып тастамай-тын) кецiл-кYЙi оны жецiлдетушi мэн-жайларда жасалFан кiсi елтiру ретiнде карауFа непз бередi. Б^ан жиi некесiз бала туFаны Yшiн айналадаFы адамдардан арлану, материалдыщ ^иындыщтар жэне осы ^иындыщтармен, баланы тэрбиелеумен байланысты ^ор^ыныш, ауыр т¥рFын YЙ жаFдайлары, баланыц экесшщ ^ылмыс^а ай-дап салуы, ата-аналарыныц жэне туыстарыныц ^ор^ынышы жэне осыпан ^ксас ^олайсыз фак-торлар ретвде «жеке» жаFдайлар ^осылады. Олар, эрине, жауапкершшкп алып тастамай-ды, бiра^ кiнэлiнiц ^ауштшш аз екендiгi туралы куэландырады [2].
Каза^стандыщ Fалымдар атап керсетедк эйелдер ^ылмысыныц аса зиянды нысаны жаца туFан баланы анасыныц елтiруi болып табылады. Б^л мэселе екi жаFдаймен ^иындатылады. Бiрiншiден, жаца туFан баланы елтiру; екшшщен, елтiрудi жиi кэмелетке толмаFан аналардыц жа-сауы [3].
Каралып отырFан ^ылмысты кiсi елтiрудiц ^ауш аз тYрiне жащызу туралы мэселе даулы мэселе болды. Бiр авторлар б^л мэселенi оц шешу Yшiн непздер жо^ деп пайымдаса, бас^алары баланы ел^рущ жецiлдетушi мэн-жайларда кiсi ел^рудщ дербес ^¥рамына жащызуды айтты.
Анасыныц жаца туFан баланы елтiруi эрекет (т^ншыщтыру, жара^ат салу жэне т.б.) ар^ылы, сондай-а^ эрекетсiз (мысалы, емiзбей, кемек керсетпей кетiп ^алу) жасалуы мYмкiн. Зацнан б^л цылмыстыц объективтш жаFын орындаудыц Yш жаFдайы мYмкiн болатыны шыFады: 1) кiсi ел^ру баланы туу кезiнде немесе баланы туFаннан кейiн жасалFанда; 2) психикалыщ жара^ат алатын жаFдай ^алыптас^анда; 3) есi д^рысты^ын алып тастамайтын психикалыщ кецiл-кYЙдiц б^зылуы орын алFанда.
КР ЖоFарFы Сотыныц «2007 жылFы 11 мамырдаFы «Адамныц емiрi мен денсаулы^ына
Трибуна молодого ученого
^арсы кейбiр ^ылмыстарды саралау туралы» нормативтiк ^аулысында психикалыщ жара^ат алатын жагдай болып бала туган эйелдщ психикалыщ квцш-куйше керi ыщпал ететiн елеулi жагдайлар танылады (мысалы, экесi баладан бас тарт^анда, туыстары некесiз бала туганы Yшiн кiнэлаFанда, баланыц экесi немесе эйелдщ туыстары ана мен бала вмiр CYPуi Yшiн материалдыщ квмектен бас тарт^анда жэне бас^алар.) [4].
Эйелдщ баланы туFаннан кейiнгi психикалыщ бузылуы, эдетте, оныц психикалыщ ^ызметшдеп керi YPДiстермен сипатталады (жабыFу, ^ор^ыныш сезiмi, маниакалдыщ квцш-куй жэне бас^алар). Эйелдщ есi д^рысты^ын немесе ес д^рыс еместiгiн кврсетiлген бузылулармен байланысты белгiлеу Yшiн психологиялыщ-психиатриялыщ сараптаманы вткiзу ^ажет.
Анасыныц жаца туFан баланы влтiруiн кiсi влтрудщ бас^а тYрлерiнен шектеу керек. Колданыст^ы зацнама бойынша б^л мэселенщ д^рыс шешiлуi саралау Yшiн Fана емес, сонымен ^атар жасалFан цылмыстыц ь^амдыщ цауштшгш баFалау, жазалау шарасын таFайындау, ^ылмыс жасауFа ыщпал ететiн жаFдайларды жою жэне т.б. Yшiн мацызы бар.
Кылмыс жаца туFан бала влген сэттен бастап ая^талFан болып танылады.
КР КК 15-бабы 1-бвлiгiне «Кылмыстыщ жауапкершiлiк басталатын жас» сэйкес ^ылмыс жасалFан уа^ытта он алты жас^а жет-кен т¥ЛFа ^ылмыстыщ жауапкершшкке жата-ды. Осы баптыц 2-бвлтнде ^ылмыс жасалFан уа^ытта он тврт жас^а жеткен т¥ЛFа ^ылмыстыщ жауапкершшкке жащызылатын ^ылмыстар санамаланFан.
КК 97-бабыныц ^ылмыс субъектiсi - арнайы субъект. Арнайы субъект - ^ылмыс жасаFан жэне жалпы белгiлерден бас^а, ^ызметпк жаFдаЙFа, жынысына, ^лтына жэне т.б. ^атысты ^осымша белгiлердi иемденетiн т¥ЛFа. КР КК 15-бабы 2-бвлiмiнде оны жасаFаны Yшiн жауапкершiлiк 14 жастан басталатын ^ылмыстар санамаланFан. Осындай ^ылмыстардыц iшiнде 14 жас^а жеткен жеке т¥ЛFаларFа кiсi влтiргенi Yшiн ^ылмыстыщ жауапкершiлiк квзделген, бiрак КР КК 97-бабы бойынша жаца туFан баланы влпрген ананыц ^ылмыстыщ жауапкершiлiгi 16 жас^а жеткенде ба-сталады. Б^л жаца туFан баланыц анасы 14 жаста взшщ эрекеттерiнiц (эрекетсiздiктерiнiц) сипа-тын ¥FынбайтындыFымен не оларды басшылывда ала алмайтындыFымен не 14 жаст^ы ^ыз баланыц ана болудыц барлыщ жауапкершiлiгiн ^ына алмайтындыFымен тYсiндiрiледi. Элемдш тэжрибеде соцFы уа^ытта 14, 15 жаст^ы жас
^ыз балалардыц ана болу YPДiсi всуде. Жаца туFан баланы влтiрумен байланысты 14 жас^а жетумен ^ылмыстыщ жауапкершiлiктi алып та-стауда аталFан эрекеттiц элеуметтiк мацызын кэмелетке толмаFан кiсi влтiрушi-ананыц ^ынбайтыны сия^ты жаFдайлар ескерiледi, себебi ана болуда олар тшсп эмоциялыщ, рухани жэне интеллектуалдыщ кемелденуге жеткен жо^.
Ресейлiк зерттеушiлер соцFы уа^ытта аса тез жыныстыщ пiсiп жетiлумен жэне жыныстыщ вмiрдi ерте бастаумен непзделетш 14, 15, кей-де 12 жастаFы жас ^ыз балалардыц ана болу Yрдiсi всiп келе жат^анын атап кврсетедi. Егер бала туFан эйел 14 жас^а жетпеген жаFдайда, ^ылмыстыщ жауапкершiлiк т¥рFысынан мэселе жо^. Ол ^ылмыстыщ жауапкершiлiкке тартуFа OFан ^ажетп жас^а жетпеу себебiнен жатпайды. Бiрак, взiнiц баласын влтiрген ана 14 жастан Yлкен, бiра^ 16 жастан кiшi болFанда, не ютеу керек? [5]
Сонымен бiрге, кэмелетке толмаFан, 16 жас^а жетпегендер ^ылмыс субъектiсi бола алады, ал олардыц артыщшылыщ ^ылмыс Yшiн жауапкершiлiгi алынады [6].
Кылмыс субъектiсi бойынша айырмашылы^ы: КК 97-бабында квзделген ^ылмыс субъекта -16 жас^а жеткен, жаца туFан баланыц анасы, арнайы субъект, КК 96-бабында квзделген ^ылмыс субъектiсi - 14 жас^а жеткен т¥ЛFа. КК 96-бабында квзделген ^ылмыс субъектiсiнiц жасы кiсi вл^рген субъекттiц жасына ^арама-^айшы келетiнiн ескеру керек.
Каза^стандыщ сот iсiн жYргiзу тэжiрибесiнде ^ылмыс жасау кезiнде жастары 14-16 ^райтын, жаца туFан баланы вл^рген, кэмелетке толмаFан аналардыц ^ылмыстыщ iстерi каралмаFан. Бiрак элемдiк тэжiрибеде м^ндай жаFдайлар бар.
Б^л жерде зацнамалыщ кемiстiк туындайды, себебi б^л жаFдайда кэмелетке жетпеген т¥ЛFа ересек адамFа караFанда аса катал жазалауFа ^шырайды. Мысалы, взiнiц жаца туFан баласын влтiрген 14 жастаFы эйелдi 10 жылдан жиырма жылFа дешн, ал 16 жастаFы эйелдi тврт жылFа дейiн Fана бас бостанды^ынан айыру ^ауш бар.
Б^л жаFдайда, бiздiц ойымызша, осындай эрекеттердi жасаFан кэмелетке толмаFандарFа, ересек адамдарFа караFанда аса катал жауапкершiлiк шаралары ^олданылмайтыны туралы кэмелетке толмаFандарFа жаза таFайындаудыц эдiлеттiлiк ^аFидаты б^зылады.
Кылмыс жасау кезiнде жастары 14-16 К^райтын кэмелетке толмаFандарFа каза^стандыщ соттар жазаны таFайындауды калай колданатын болады.
Пайдалаотан эдебиеттер Ti3iMi
1. К&закстан Республикасы Президентшщ 2009 жылгы 24 тамыздагы №858 Жарлыгымен бекiтiлген «Казахстан Республикасы 2010 жылдан 2020 жылга дешнп кезецге арналган кдоыктык; саясат т^жырымдамасы туралы».
2. интернет ресурс http://bibliotekar.ru/ugolovnoe-pravo-3/27.htm
3. Чокина М.В. Некоторые причины и условия, способствующие убийству матерью новорожденного ребенка. Правовое развитие Казахстана за десять лет государственной независимости. - Алма-ты: Академия МВД РК, 2001. - С. 255-260.
4. Нормативное постановление верховного Суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года «О квалификации некоторых преступлений против жизни и здоровья человека».
5. Грубова Е.И. Нормы об убийстве матерью новорожденного ребенка // Российский следователь. - 2008. - №12 - с. 39.
6. Попов А.Н. Убийство матерью новорожденного ребенка (ст.106. - СПб: «Изд-во С.-Петербург. юрид. ин-та Генеральной прокуратуры РФ», 2001. - С. 26.
Осы мэселенщ кекейтесттт ЦР Цылмыстыц кодекстщ 97-бабын кэмелетке толмагандарга цолданудыц ерекшелтн зерделеумен нег1зделген.
Tywh свздер: цылмыстыц жауапкершШк, кэмелетке толмаган аналар, зацнамалыц олцылыц.
Актуальность данной проблемы обусловлена изучением специфики применения статьи 97 Уголовного кодекса РК к несовершеннолетним.
Ключевые слова: уголовная ответственность, несовершеннолетние матери, законодательный пробел.
The urgency of this problem is caused by studying of specifics of application of article 97 UK RK to minors.
Keywords: criminal liability, minor mothers, legislative gap.
Тимур ЖаFыпар¥лы Сыздыков,
КР Зац шыгару институты ^ылмыстьщ, ^ылмыстьщ ю жYргiзу, ^ылмыстьщ-ащару зацнамасы жэне сот сараптамасы бeлiмшщ ага гылыми ^ызметкер^ зац гылымдарыныц магис^
Кэмелетке толмаFандарFа катысты ^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексшщ 97-бабын колдану тэж1рибеа
Сыздыков Тимур Жагипарович,
старший научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства РК, магистр юридических наук
Практика применения статьи 97 Уголовного кодекса Республики Казахстан в отношении несовершеннолетних
Syzdykov Timur Zhagiparovich,
Senior staff scientist of the department of criminal, the criminal-processual, criminal - law enforcement and forensic of legislation research Institute of Republik of Kazakhstan, master of law
Practice of application of article 97 of the Criminal code of the Republic of Kazakhstan
