Научная статья на тему 'Көкжон фосфорит кен орнының техногенді бүлінген үйіндісін қалпына келтіруде фитомелиоранттардың төзімді түрлері мен өнімділігі'

Көкжон фосфорит кен орнының техногенді бүлінген үйіндісін қалпына келтіруде фитомелиоранттардың төзімді түрлері мен өнімділігі Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
84
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рекультивация / фитомелиорант / климат / қоршаған орта / үи інді / reclamation / phytomeliorant / climate / environment / dump

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Тоқтар М.

Жамбыл облысының шөлеи тті аи мағында орналасқан Көкжон фосфорит кен орнының 2-ші техногенді үи індісінде агроландшафттарды қалпына келтіру, қоршаған ортаның экологиялық қызметін жақсарту мақсатында 2 гектар тәжірибе теліміне техникалық және биологиялық екі кезеңде рекультивациялау жұмыстары жүргізілді. Үи індіде биологиялық рекультивациядан кеи інгі фитомелиоранттардың қолаи сыз орта факторларына төзімді доминатты түрлері мен өнімділігі анықталды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STABILITY AND PRODUCTIVITY OF PHYTOMELIORANTS RECOVERY ON TECHNOGENIC DISTURBED DUMPS OF THE KOKZHON PHOSPHATE MINING AREA

This study provides of agricultural landscapes and ecological restoration activity per-formed in the Kokdzhon phosphate mining of the Zhambyl region (a semi-desert mining area of Kazakhstan). The test area was made by a quarry-hole, about 2 hectares wide, that was prelimi-narily filled with the earthy material of a dump and, subsequently, levelled. Technical and biolog-ical reclamation works carried out in two stages. Remediation work was carried out to improve the agroecological condition within the technogenic dump. Determination of stability and varia-bility of phytomeliorants in unfavorable climatic conditions.

Текст научной работы на тему «Көкжон фосфорит кен орнының техногенді бүлінген үйіндісін қалпына келтіруде фитомелиоранттардың төзімді түрлері мен өнімділігі»

ЭОЖ 631.4

Тоцтар М.

К6КЖОН ФОСФОРИТ КЕН ОРНЫНЫН, ТЕХНОГЕНД1 БYЛIНГЕН УЙШД1СШ ЦАЛПЫНА КЕЛТ1РУДЕ ФИТОМЕЛИОРАНТТАРДЫН, Т6З1МД1 ТYРЛЕРI МЕН

6НШДШП

9.О. Оспанов атындагы К,азац топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы ц., эл-Фараби дацгылы, 75 В, К^азацстан,

e-mail: murat-toktar@mail.ru Аннотация. Жамбыл облысыньщ шелейтт аймагында орналаскан Кекжон фосфорит кен орнынын 2-шi техногендi Yйiндiсiнде агроландшафттарды калпына келтiру, коршаган ортанын экологиялык кызметш жаксарту максатында 2 гектар тэжiрибе телiмiне техникалык жэне биологиялык eKi кезенде рекультивациялау жумыстары жYргiзiлдi. Yйiндiдe биологиялык рекультивациядан кешнп фитомелиоранттардын колайсыз орта факторларына тезiмдi доминатты тYрлeрi мен енiмдiлiгi аныкталды.

Тушн свздер: рекультивация, фитомелиорант, климат, коршаган орта, Yйiндi.

К1Р1СПЕ

Елiмiз жалпы жер кeлемi бойынша алдыцгы ондыктын ката-рына гаргешмен, экологиялык зерттеу сараптамалары бойынша елiмiздiц жер аумагы экологиялык ластанган елдердiц катарына жатады. Жер асты казба байлыктарын eндiру, ецдеу жумыстарына байланысты бiр жылда тургындардьщ жан басына шакканда 50 т зат шамасында казылады. Осы казбаланган заттардыц 93-95 % коршаган ортага eндiрiс калдыктар ретшде шыгарылады, олар ез кезегiнде табигатты пайдалану аймагына жэне адам денсаулыгына улкен кауiптер тeндiредi. Республйкамыздыц кен байыту орындарында 20 млрд. т астам eндiрiстiк калдыктар жйналып жатыр, соныц эр оныншы тоннасы токсиндi болып табылады. Республйкамызда 300 турден астам пайдалы казбалар казбаланады [1]. БYгiнгi кYнi Жамбыл облысы аумагында 67 миллион тоннадан астам eнкеркэсiптiк калдыктар жиналса, онын, iшiнде радио-актйвтi - 33,1 миллион тонна, химия-лык уытты калдыктар - 14,1 миллион тонна, тау-кен eнеркэсiптiк калдыктар - 14 миллион тонна, шламды калдыктар - 1 миллион тоннаны курап, облыс жер галемшщ 3,3 мын гектарын

алып жатыр. Облыс бойынша 6388 гектардан астам жер булшген жерлердщ катарына жатады. Олардын, 2008 гектардан астамы кайта калпына кeлтiрiлгeн. Алайда, 1996 жылдан бастап Жамбыл облысында бYлiнгeн жeрлeрдi рекультивациялау жумыс-тары жYргiзiлмeгeн. Облыста бYлiнгeн жeрлeрдiн келeмi жылдан жылга улгаюда, орта есеппен бiр жылда жалпы облыс жер келемшщ 0,004 % бYлiнугe ушырайды [2].

Елiмiздe тау-кен ендiрiсiнiн KYннeн-KYнгe каркынды дамуына байланысты ауыл шаруашылыгы айналымындагы жерлердщ колданыс-тан шыгуы жэне коршаган ортада шeшiлу жолдары KYPДeлi экологиялык проблемалардын орын алуынын бiр керша Кекжон фосфорит кен орындарынын тeхногeндi бYлiнгeн ландшафттарында байкалауда, ейткеш элемдж зерттеулер бойынша шел жэне шелейтт аймактардын тeхногeндi бYлiнгeн жeрлeрiн калпына келтруде климаттык жагдайларга байланысты кептеген киындыктар туындаумен катар, жан-жактылы, терен зeрттeудi кажет eтeтiн кeшeндi жумыс.

Жер асты казба байлыктарын ашык эдiспeн казбалау барысында KYPДeлi мэселерлерге жердщ бYлiнуi,

сол aимaк;тaFЫI тonыpaктapдын aHTpo-пoгендiк лaстaнyы жэне нгеpiлетiн ayдaндapдaFЫ жеpдiц ac™H^i, Yстiцгi cy кeздеpiнiн лaстaнyы жaтaды. Гндрологнялы; ;yбылымдapдын бузы-луы, aтмocфеpaнын шaн жэне ra36eH лacтaнyы, утты элементтеpдiн жеpдiн флopa жэне фayнa жacyшaлapынa eHyi,

caннтapлы;-гнгненaлы; жaFдaндын нaшapлayынa aлып келедi. БyFaн дэлел гарьердщ (1-сурет) ;opшaFaн opтaмен бaHлaныcынa Ha3ap caлFaндa бно-cфеpaнын бapлы; элементтершщ, жер ;oHнayынын жэне жер peccypcrapbiHbiH жaFЫмcыз фaктopлapFa Tan бoлaтынын бiлемiз [3].

Сурет 1 - ^рьердщ ;opшaFaн opтaмен ;apым-;aтынac cyлбacы Ы. Жa;ыпбек

жэне т.б. cызбacы бoИыншa [4]

Шeл жэне шeлеHттi aHмa;тapдын бYлiнген жеpлеpiнде сол aHмa;тapFa тeзiмдi eciмдiк ;ayымдacтыFЫнын жонылып кетyiнiн нэтнжесшде эко-жYHенiн ;aлпынa келyi y3a; ya^inbi aлaды жэне cтpaтегнялы; 6a^apyAa Кнынды^гар тyдыpaды [5].

Сонды^ган, жapтылaИ шeлеHттi aHмa;тa opнaлac;aн Keкжoн фосфорнт кен opындapынын технoгендi бYлiнген жерлерш ;aлпынa келтipy мaнызды мемлекеттiк мшдет болып тaбылaды. Оны шешу экологнялы; жaFдaHлapды жa;capтaды, бYлiнген жерлер K^nbrna келтсрыш, ayыл шapyaшылыFЫ aH-нaлымындaFЫ жеpлеpдiн кeлемiн кенентуге жэне осы жерлерде шapya-шылы; кызметiнiн эр TYpлi caлaлapын дaмытyFa жaFдaH жacaлaды.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ЭД1СТЕР1

Зерттеу ныcaны Жaмбыл облысы Keкжoн фосфорнт кен орны. Keкжoн кен орнынын жглпы ayмaFЫ 277,83 гек-тapды кypaHды. ^ypra; клнмaтты, жылды; TYcетiн жayын-шaшын мeлшеpi 200-250 мм. АИмaктын жылды; opтaшa ayыткy темnеpaтypacы 6,5-10,5°. Тayлы жэне coлтYcтiк ayдaндapындa 6,5-8°, opтaлыктa 9-10°. Жылдын жылы кезендершдеп ayaдaFЫ темnеpaтypa тayлы жэне coлтYcтiк шеткi ayдaндapындa opтaшa 15-17° KУpaИды. Оpтaлыктa 18-19°. KеHбip жылдapы ^нделжт темnеpaтypa шeлдi ayдaндapындa 45-47°, aл тayлы ayдaндapындa 40-42°.

Keкжoн фосфорнтт кен орын-дapы тенiз денгешнен 500-700 м

бнжтжте opнaлacкaн. Ken кaбaтты eнеpкэcin YHiндiлеpiнен жэне бipнеше ipi кapьеpлеpден тypaды. Kapьеpлеpдiн узындыгы 1,6-2,98 км, еш 360-430 м, бнiктiгi 90-95 м. 3 eнеpкэcin YHiндi-леpiнен тypaды. Олapдын бнiктiгi 50-70 м. Жaлпы ayдaндapы 16-27 гектapды KУpaHды [6, 7]. Рекyльтивaциялay жу-мыcтapы 2 YИiндiден 2 гектap тэжipнбе телiмi тaндan aлынды. Жaлnы тaндan aлынFaн eнеpкэcin YHiндiciне рекуль-тнвaяцнялay жyмыcтapы 2 caтыдa жYpгiзiлдi. Бipiншi техни^лы; рекуль-тнвaцнялay caтыcындa YHiндiнiн бетк KaбaтындaFЫ ipi-кесек тacтapды т.б. кaлдыктapды YHiндiлеpдiн шетiне Т-330 тpaктopымен тaзapтылып, 2 гектap кeлемiндегi тэжipнбе телiм-деpiне eciмдiктеpдiн ecyiне кoлaHлы жaFдaИ жacay Yшiн apнaHы кeлiктеpмен ^лындыры 30 см бoлaтын 12 000 м3 кyм-бaлшыкты жыныcтap тeгin, жacaн-ды тonыpaкгpyннтapы жacaлынды.

ДaHындaлFaн тэжipибе aлaншacы-нa эр TYn гашетке 1600 см2 кeлемiндегi шyнкыpлap ^зылып, 750 TYn шeлге тeзiмдi aFaш-бyтaлы фнтoмелнopaнт-тapдын кeшеттеpi егiлдi. Олapдын iшiнде 150 TYn ;apa сексеуы, 150 TYn KapaFaш, 150 TYn жиде, 150 TYn жынгыл, 150 TYn шенгел, бул aFaш-бyтaлы кeшеттеpдiн iшiнде, шенгел зеpтхaнлык жaFдaHдa apнaHы ыдыс-тapдa ecipiлin дaHындaлFaн жac ecкiндеp.

АFaш-бyтaлы фнтoмелнopaнттap еплген эpбip шункырга еcеnтелген мeлшеpмен 150 гpaмм бнoкeмip жэне 70 гpaмм мннеpaлды тынaHткыш кapбaмнд енгiзiлдi.

Еплген aFaш-бyтaлы фнтоме-лнopaнттapдын ;aTap apaлыктapынa 2 Kaтapдaн acтык тyкымдac, бypшaк тyкымдac, шenтеciн фнтoмелнopaнт-тapдaн кылты;сыз apna6ac, cy бетеге,

Tapra; шeп, кия;, YHбндaHык, TYHежoнышкa, эcnapцет еплд^ ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ

Шeл жэне шeлеHттi aHмaктapдын opтacындaFЫ eтnелi aHмaктapдa opнaлacкaн ayдaндapдын экологиясы KopшaFaн opTara знянды эpтYpлi фaктopлapFa eте тeзiмciз 6ОЛЫП келедi. Сондыкган, бул ayдaндapдын eciмдiк жaмылFЫcын кaлпынa келтipy жoбaлapындa aFaш-бyтaлы eciмдiктеp отыргызу, ayыл шapyaшылыFЫнa naHдaлaнy мaкcaтындa pекyльтивaция-лay, бoтaннкaлык бaктapды кaлыn-Tac™py YHiндiлеpдiн беткi кaбaтын жaкcapтyдын жетекшi тэciлдеpiнiн 6ÍPÍ 6ОЛЫП тaбылaды [8-10].

Тэжipибе телiмiне егiлген фнто-мелиopaнттapдын 2013 жылы ecy дннaмнкacы климaттын, YHiндiнiн, тonыpaкгpyнттapынын кoлaHcыз фaктopлapынa бaИлaныcты aFaш-бyтaлы eciмдiктеpдiн жaлnы ecin шыккaны 4,1 %-ды ;ypaca (кесте 1), шeптеciн eciмдiктеpдiн ecyi бipкелкi емес эр жерге тapaлыn 30 %-дын кeлемiнде ecкендiгi aныктaлынды. 2014 жылгы ecy дннaмнкacы бoHыншa aFaш-бyтaлы eciмдiктеpдiн eciмдiлiгi 2013 жылгы ecin шыккaндapымен бipдеH, 4,1 %-ды кypaИды (кесте 2), бул ecin шык^н фнтoмелнopaнттapдын KoлaHcыз opTa жaFдaHлapынa бешм-делу кaбiлетi бap. KеHбipеyлеpi тaмыp бeлiктеpi apкылы TYnтенin, жaнa жac ecкiндеpдiн naHдa бoлa бacтaFaны бaИкaлaды. Жanыpaк тaктaшaлapы opтaшa мeлшеpде, жaИылымдык фнтoмелнopaнттapдын iшiнде TY^-жoнышкa, эcпapцет жэне кылты;сыз apnaбacтын eнiмдiлiгi жaкcы, бacкaлapымен caлыcтыpFaндa ecyi бipкелкi, YИiндi беткi бeлiгiнiн 35-40 %-ын кypaHды.

Kecre 1 - Yrn^^eri фитомeлиоранттардыц 2d3 жылгы орташа ecy динамикаcы

Агаш Егiлгeн кeшeттeр cаны 6cin Бйiктiгi, cm Егiлгeн шeптeciн Бйiктiгi, cm

r^i шык;к;аны mi n ma x eciмдiктeр min max

Жйдe 1SC 2 55 100 Кыштык^ыз арпабаc 11 23

Кара ceкceyiл 1SC 9 55 90 Арпабаc 8 11

Карагаш 1SC 1C 58 150 Yй бидайык; 12 21

Жыцгыл 1SC 1C 30 95 Cy бeтeгe 14 27

Шeнгeль 1SC C Таргак; шэп 10 20

Кия; 7 9

ТYЙeжоцышк;а 13 28

Эcпарцeт 15 36

Kecre 2 - YИiндiдeгi фитомeлиоранттардыц 2d4 жылгы орташа ecy динамикаcы

Агаш r^i Егiлгeн кeшeттeр cаны 6cin шыкканы Бйiктiгi, cm Еплген шeптeciн eciмдiктeр Бшктш, cm

min max min max

Жидe 1SC 2 58 12C ^шты^ыи арпабаc 13 23,S

Кара ceкceyiл 1SC 9 63 98 Арпабаc 7 13

Карагаш 1SC 1C 61 171 Yй бидайык; 6 24

Жыцгыл 1SC 1C 33 105 Cy бeтeгe 11 27

Таргак; шeп 20

Кия; 8 11

ТYЙeжоцышка 22 65

Эcпарцeт 17 41

Kecre 3 - YИiндiдeгi фитомeлиоранттардыц 2dS жылгы орташа ecy динамикаcы

Агаш тYрi Егiлгeн кeшeттeр cаны 6cin шыкканы Бшктш, cm Еплген шeптeciн eciмдiктeр Бшктт, cm

min max min max

Жидe 1SC 16 38 13C ^шты^ыи арпабаc 14 31

Кара ceкceyiл 1SC 20 41 155 Арпабаc 5 14

Карагаш 1SC 1S 52 255 Yй бидайык; 10 23

Жыцгыл 1SC 14 28 160 Cy бeтeгe 6 29

Тарга;шeп 9 24

Кия; 4 12

ТYЙeжоцышка 2S 75

Эcпарцeт 21 43

Еплген фитомелиоранттардын iшiнде жьщгыл, царагаш, цара сексеуы, жиде жэне туеИжонышца, эспарцет, цылтыцсыз арпабас вегетациялыц кезенде рекультивацияланган тэжiри-бе телiмдерiнiн экстремалдыц жагдаИларына тeзiмдiлiгi баИцалады (1, 2-кесте).

Кептеген шетел галымдарыньщ зерттеу жумыстары боиынша биоло-гиялыц рекультивациялаудан кеИiн, бiр жыл eткiзiп барып, егiлген еамдж-тердiн есу динамикалыц ^рсетюш-терш нацтылауга болатындыгы туралы пiкiрлерi гылыми эдебиеттерде жиi кездеседi. Кеи жагдаИларда eсiмдiктердi егiлгеннен кеИiн бiр жылдан сон динамикалыц бацылау жумыстарын журпзу eсiмдiктердiн ары цараи eсiп, бешмделш кете алатын-дыгын нацтылаиды [11].

YИiндiге отыргызылган агаш-буталы eсiмдiктердiн eсу динамикалыц кeрсеткiшi боиынша 2014 жылы 4,1 %

цурады. Ал, 2015 жылгы eсу динамикалыц гарсетк^ 11 % цураиды. Шенгел агаш-буталы eсiмдiгi кeшет кYИiнде емес, зертханалыц жагдаИда даИын-далган жанадан eсiп келе жатцан eскiндерден еплгенджтен ешцандаИ eнiмдiлiгi болмады. Сондыцтан, ол 2015 жылгы жалпы динамикалыц есептеуде есепке алынбады (кесте 3). Буршац туцымдас eсiмдiктерден жонышца, эспарцет, астыц туцым-дастар жэне олардын аралас шeптесiн eсiмдiктерi eсiп шыцты. 2014 жылгы eсу динамикасымен салыстырганда 2015 жылгы eсу кeрсеткiштерi eте жацсы жэне олар туцымдары арцылы тэжiрибе телiмiнiн басца аумацтарына да таралып eсiп жатцандыгы баИцалады.

Фитомелиоранттардын цолаИсыз орта жагдаИларына беИiмделiп, олардын тeзiмдi тYрлерiнiн аныцталуы техногендi YИiндiнi цалпына келтiруге цабiлеттi болып табылады [12-15].

Сурет 2 - 2015 жылгы YИiндiдегi фитомелиоранттардын eсу динамикасы

Жалпы еплген 600 туп агаш- дын, iшiнде буршац туцымдастардан

буталы еамджтерден 66 туп ягни 11 % туйежонышца, эспарцет астыц туцым-

ecin шыцты. Буршац туцымдас, астыц дастан цылтыцсыз арпабас YИiндiнiн

туцымдас жэне олардын аралас цолаИсыз орта жагдаИларына

шeптесiн eсiмдiктерiнен тYИе доминантты болып табылады. Жэне

жонышцанын eсуi динамикасы ете олардын туцымдары арцылы YИiндiнiн

жацсы 95 % кeрсетедi. Ал, басцалары- басцада аумацтарына таралып есш

нын eсуi бiркелкi емес, ен азы цияц жатцандыгы баИцалады. шeбi 35 % кeрсетедi (сурет 2, кесте 3). Жалпы еплген 600 тYп агаш-

0сiмдiктердiн eсуi тYптiлiк баицалады. буталы eсiмдiктерден 66 тYп ягни 11 %

Жапырац тацташалары орташа eсiп шыцты. Буршац туцымдастардан

мeлшерде, жалпы егiлген фитоме- тYЙе жонышцанын eсуi динамикасы eте

лиоранттарын цолаисыз орта жагдаИ- жацсы 95 %-ды, эспарцет 62 %-ды,

ларына беИiмделу цабiлетi бар. астыц туцымдастардан цылтыцсыз

КОРЫТЫНДЫ арпабас 60 %-ды, цураиды. Ал, басца-

YИiндiде еплген агаш-буталы ларынын eсуi бiркелкi емес, ен азы

фитомелиоранттардын цатал климат- цияц шeбi 35 %-ды гаргетед^ Жалпы

тыц жагдаИларга баеИiмделу цабыет егiлген фитомелиоранттарын цолаИсыз

бар, ал, буршац туцымдас, астыц орта жагдаИларына беИiмделу цабiлетi

туцымдас шeптесiн фитомелиоранттар- бар.

ПАЙДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Конысбаева Д.Т. Влияние субстрата промышленных отвалов на формирование растительности // Вестник науки КГУ им. БаИтурсынова. -КостанаИ, 2002. - №1. - С. 152-158.

2 Основные экологические проблемы Казахстана загрязнение воды и дефицит водныхресурсов. Жамбылскаяобласть [ЭлектронныИ ресурс]. - Режим доступа: http://www.eco.gov.kz/moos/images/doklad/doklad2000.rar//, свободныИ.

3 Нурпешсова М.Б., Низаметинов Ф.К., Йпалацов Т.Т. МаркшеИдерлж it -Алматы, 2013. - 400 б.

4 Жацыпбек Ы., Бердалиева Ж.Ж. ПаИдалы цазбалар // Каз¥ТУ хабаршысы. - 2015. - №6 (106). - Б. 187-191.

5 Coffin D.P., Lauenroth W.K. Recovery of vegetation in a semiarid grassland 53 years after disturbance // Ecological Applications. - 1996. - №6. - Р. 538-555.

6 Мирзаев Г.Г., Иванов Б.А., Щербаков В.М., Проскуряков Н.М. Экология горного производства // Учебник для вузов. - М.: Недра, 1991. - 320 с.

7 Горно-техническая характеристика предприятия Кокджон // Материалы Казфосфата. - 2008.

8 Bradshaw A. Restoration of mined lands-using natural processes // Ecol. Eng. - 1997. - №8. - Р. 255-269.

9 Ma J.J., Li Q.F., Zhang S.L. The correlation among soil microorganism and soil nutrient in different types of mixed stands of Hippophae Rhamnoides // J. Arid Land Re-sour. Environ. - 2007. - №21 (6). - Р. 163-167.

10 Huang D., Liu Q.S. Remote sensing monitoring and effect evaluation on ecological restoration of heidaigou coal mining area // International Conference on Remote Sensing, Environment and Transportation Engineering, RSETE //http:// dx.doi.org/10.2991/rsete. - 2013. - Р. 40.

11 Mosseler A., Major J.E., Labrecque M. Growth and survival of seven na-tivewillow species on highly disturbed coal mine sites in eastern Canada // Can. J. For.Res. - 2014. - №44 (4). - Р. 340-349.

12 Toktar M., Papa G.Lo, Kozybayeva F.E., Dazzi C. Ecological restoration in contaminated soils of Kokdzhon phosphate mining area (Zhambyl region, Kazakhstan). Ecological Engineering. - 2016. - Vol. 86, January. - Р. 1-4.

13 Тоцтар М., Козыбаева Ф.Е., Полатова З., Болат А. Техногендж-булшген ландшафтардагы еамдж жамылгысыньщ к;алыптасу Yрдiсi // VI Международная научно-практическая конференция молодых ученых на тему: «Актуальные проблемы и перспективы развития земледелия и растениеводства». 26-27 ноября, Алмалыбак. - 2014. - С. 235-237.

14 Беисеева Г.Б., Козыбаева Ф.Е., Тоцтар М., Мухатаева Н.Н., Болатова А., Полатова З. Фосфорит кен орнынын, техногендж бYлiнген жерлершде биологияльщ рекультивация жумыстарын жYргiзу нэтижелерi // VI Международная научно-практическая конференция молодых ученых на тему: «Актуальные проблемы и перспективы развития земледелия и растениеводства». 26-27 ноября, Алмалыбак. - 2014. - С. 46- 49.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

15 Kozybaeva F.E., Beiseyeva G.B. Recultivation of technologically disturbed lands - one of the methods of carbon sequestration // 9th International Soil Science Congress on "The Soul of Soil and Civilization" Soil Science Society of Turkey Coorperation with Federation of Eurasian Soil Science Societies. 14-16 October. Turkey. - Antalya, 2014. - P. 341.

REFERENCES

1 Konysbayeva D.T. Vliyaniye substrata promyshlennykh otvalov na formirovaniye rastitelnosti // Vestnik nauki KGU im. Baytursynova. - Kostanay, 2002. - №1. - S. 152158.

2 Osnovnye ekologicheskiye problemy Kazakhstana zagryazneniye vody i defitsit vodnykhresursov. Zhambylskayaoblast [Elektronny resurs]. - Rezhim dostupa: http:// www.eco.gov. kz/moos/images/doklad/doklad200 0.rar//, svobodny.

3 Nyrpeyisova M.B., Nizametinov F.K., Ipala^ov T.T. Marksheyderlik is. - Almaty, 2013. - 400 b.

4 Zhanypbek Y., Berdaliyeva Zh.Zh. Paydaly ^azbalar // Kaz¥TU khabarshysy. -2015. - №6 (106). - B. 187-191.

5 Coffin D.P., Lauenroth W.K. Recovery of vegetation in a semiarid grassland 53 years after disturbance // Ecological Applications. - 1996. - №6. - R. 538-555.

6 Mirzayev G.G., Ivanov B.A., Shcherbakov V.M., Proskuryakov N.M. Ekologiya gor-nogo proizvodstva // Uchebnik dlya vuzov. - M.: Nedra, 1991. - 320 s.

7 Gorno-tekhnicheskaya kharakteristika predpriyatiya Kokdzhon // Materialy Kazfosfata. - 2008.

8 Bradshaw A. Restoration of mined lands-using natural processes // Ecol. Eng. - 1997. - №8. - R. 255-269.

9 Ma J.J., Li Q.F., Zhang S.L. The correlation among soil microorganism and soil nutrient in different types of mixed stands of Hippophae Rhamnoides // J. Arid Land Re-sour. Environ. - 2007. - №21 (6). - R. 163-167.

10 Huang D., Liu Q.S. Remote sensing monitoring and effect evaluation on ecological restoration of heidaigou coal mining area // International Conference on Remote Sensing, Environment and Transportation Engineering, RSETE //http:// dx.doi.org/10.2991/rsete. - 2013. - R. 40.

11 Mosseler A., Major J.E., Labrecque M. Growth and survival of seven na-tivewillow species on highly disturbed coal mine sites in eastern Canada // Can. J. For.Res. - 2014. - №44 (4). - R. 340-349.

12 Toktar M., Papa G.Lo, Kozybayeva F.E., Dazzi C. Ecological restoration in contaminated soils of Kokdzhon phosphate mining area (Zhambyl region, Kazakhstan). Ecological Engineering. - 2016. - Vol. 86, January. - R. 1-4.

13 ^ц^г M., ^ozybayeva F.E., Polatova Z., Bolat A. Tekhnogendik-bYlingen land-shaftardary esimdik zhamylFysynyн цalyptasu Yrdisi // VI Mezhdunarodnaya nauchno-prakticheskaya konferentsiya molodykh uchenykh na temu: «Aktualnye problemy i per-spektivy razvitiya zemledeliya i rasteniyevodstva». 26-27 noyabrya, Almalybak. - 2014.

- S. 235-237.

14 Beyseyeva G.B., ^ozybayeva F.E., To^ar M., Mukhatayeva N.N., Bolatova A., Polatova Z. Fosforit ken ornynyн tekhnogendik bYlingen zherlerinde biologiya^ rekulti-vatsiya zhуmystaryn zhYrgizu nэtizheleri // VI Mezhdunarodnaya nauchno-prakticheskaya konferentsiya molodykh uchenykh na temu: «Aktualnye problemy i perspek-tivy razvitiya zemledeliya i rasteniyevodstva». 26-27 noyabrya, Almalybak. - 2014. - S. 46- 49.

15 Kozybaeva F.E., Beiseyeva G.B. Recultivation of technologically disturbed lands

- one of the methods of carbon sequestration // 9th International Soil Science Congress on "The Soul of Soil and Civilization" Soil Science Society of Turkey Coorperation with Federation of Eurasian Soil Science Societies. 14-16 October. Turkey. - Antalya, 2014. - P. 341.

РЕЗЮМЕ Токтар М.

УСТОЙЧИВЫЕ ВИДЫ ФЙТОМЕЛЙОРАНТОВ И ИХ УРОЖАЙНОСТЬ ПРИ ВОССТАНОВЛЕНИЙ ТЕХНОГЕННЫХ НАРУШЕННЫХ ОТВАЛОВ ФОСФОРИТОВОГО

МЕСТОРОЖДЕНИЯ КОКДЖОН Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии имени У.У. Успанова, 050060, г. Алматы, проспект аль-Фараби, 75 В, Казахстан,

e-mail: murat-toktar@mail.ru

В статье приводятся результаты биологическои рекультивации на отвалах фосфоритового месторождения Кокджон расположенного в полупустынным раионе Жамбылскои области. На отработанным промышленном отвале №2 общеи площадью 2 га, была проведена горнотехническая и биологическая рекультивация. Были проведены рекультивационные работы в целях улучшения агроэкологического состояния в пределах техногенного отвала. Определены устоичивость и урожаиность фитомелиорантов при неблагоприяных климатических условиях.

Ключевые слова: рекультивация, фитомелиорант, климат, окружающая среда, отвал.

SUMMARY Toktar M.

STABILITY AND PRODUCTIVITY OF PHYTOMELIORANTS RECOVERY ON TECHNOGENIC DISTURBED DUMPS OF THE KOKZHON PHOSPHATE MINING AREA Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov, 050060, Almaty, 75 Val-Farabi avenue, Kazakhstan, e-mail: murat-toktar@mail.ru

This study provides of agricultural landscapes and ecological restoration activity performed in the Kokdzhon phosphate mining of the Zhambyl region (a semi-desert mining area of Kazakhstan). The test area was made by a quarry-hole, about 2 hectares wide, that was preliminarily filled with the earthy material of a dump and, subsequently, levelled. Technical and biological reclamation works carried out in two stages. Remediation work was carried out to improve the agroecological condition within the technogenic dump. Determination of stability and variability of phytomeliorants in unfavorable climatic conditions.

Key words: reclamation, phytomeliorant, climate, environment, dump.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.