Научная статья на тему 'КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШНИНГ ҒЎЗА БАРГ САТҲИ ЮЗАСИНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ТАЪСИРИ'

КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШНИНГ ҒЎЗА БАРГ САТҲИ ЮЗАСИНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хоразм вилояти / барг сатхи / нав / вариант / кўчат қалинлиги / экиш схемаси / чилпиш / фотосинтез.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ҳ. Р. Юсупов

Мақолада Хоразм вилояти тупроқ иқлим шароитида экилаётган янги истиқболли Султон ва S-8294 ғўза навларининг Кўчат қалинлигига боғлиқ ҳолда чилпишнинг ўсимлик барг сатҳи юзасининг шаклланишига таъсири ўрганилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШНИНГ ҒЎЗА БАРГ САТҲИ ЮЗАСИНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ТАЪСИРИ»

КУЧАТ ЦАЛИНЛИГИГА БОГЛЩ ^ОЛДА ЧИЛПИШНИНГ ГУЗА БАРГ САТ^И ЮЗАСИНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ТАЪСИРИ

Р. Юсупов

Урганч давлат университети, доктарант https://doi.org/10.5281/zenodo.10934010

Аннотация. Мацолада Хоразм вилояти тупроц ицлим шароитида экилаётган янги истщболли Султон ва S-8294 гуза навларининг Кучат цалинлигига боглиц уолда чилпишнинг усимлик барг сатуи юзасининг шаклланишига таъсири урганилади.

Калит сузлар:Хоразм вилояти, барг сатхи, нав, вариант, кучат цалинлиги, экиш схемаси, чилпиш, фотосинтез.

Аннотация. В статье рассмотрено влияние прополки на формирование листовой поверхности растений в зависимости от толщины сеянцев новых перспективных сортов хлопчатника Султан и С-8294, выращиваемых в почвенно-климатических условиях Хорезмской области.

Ключевые слова:Хорезмская область, листовая поверхность, сорт, вариант, толщина всходов, схема посадки, чеканка, фотосинтез.

Abstract. This article studies the influence of leaf surface formation on the chipping process depending on seedling thickness of the new promising cotton varieties Sultan and S-8294 grown in the soil and climatic conditions of Khorezm region.

Keywords:Khorezm region, leaf surface, variety, version, seedling thickness, planting scheme, chipping, photosynthesis.

^ишлок хужалик экинларини усиб-ривожланишида баргнинг вазифаси бекиёс хисобланади. Чунки, барг усимликнинг нафас оладиган органи булиб, баъзи адабиётларда усимлик фабрикаси деб юритилади. Барча кишлок хужалик экинлари сингари гуза барги вегетатсия даврида мух,им ахдмият касб этиб, баргда фотосинтез жараёни амалга ошади, хдводаги карбонат ангидридни барг узига ютади ва кислород чикариш хисобига усимликда курук модда х,осил килиб, бу уз навбатида гуза х,осилдорлигига таъсир килади.

Гузада барг сатхини узгаришига навнинг биологик хусусиятлари, утказилган агротехник тадбирлар яъни, сугориш ва минерал угитлар меъёрлари, кучат калинлиги, чилпиш муддатларига бевосита таъсир килишини куришимиз мумкин.[1] Адабиётлардан маълумки, гузанинг экиш схемаси хисобига кучат калинлиги ортганда бир усимликнинг барг юзаси камайганлиги аммо, кучат калинлиги хисобига бир гектардаги барг юзаси ортиши уз исботини топган. Хоразм вилояти шароитида олиб борилган илмий-тадкикотларда урганилган гуза навларини кучат калинлигининг узгариши хдмда чилпиш муддатларини барг сатхига таъсирини фазалар буйича аниклаб борилди.

Тажрибаларимизни Хоразм вилояти ПСУ ва ЕАИТИ Хоразм ИТС шароитида гузанинг янги исткиболли Султон ва S-8294 гуза навларини илгаритдан экиб келинаётган Хоразм-127 гуза навига таккослаган холда барг сатх,и шаклланишига экиш тизимлари хамда чилпиш муддатлари таъсири урганилди.

1-жадвал. Тажриба тизими

№ Навлар Экиш схемаси Назарий кучат сони, минг туп/га Чилпиш муддатлари

1 Хоразм-127 60х15-1 100-110 12-14

2 Султон 60х12-1 130-138 10-11

3 12-14

4 15-16

5 60x15-1 10-11

6 100-110 12-14

7 15-16

8 60x12-1 10-11

9 130-138 12-14

10 S-8294 15-16

11 60x15-1 10-11

12 100-110 12-14

13 15-16

YTKa3H.raH ga.a Ta«pH6acH 13 BapuanrgaH u6opaT 6y.u6, 4 Ta TaKpop.aHumga 1 apycga «OH.amTHpH.gH. Ta^puGa BapuaHT.apH 8 K;aTopgaH u6opaT 6y.u6, K;aTop opacu 60 cm KeHr.HKga Ba x,ap 6Hp BapHaHT y3yH.uru 50 MeTpga 6eru.a6 o.HHgu, myHga 6Hp ge.AHKa MaHgoHH 240 m2 hh TamKH. этгaн xo.ga xHCo6ra o.HHaguraH MaHgoH 120 m2 hh TamKH этgн. Ta«pH6aHHHr yMyMHH MaHgoHH 12500 m2 hh TamKH. этgн.(1-:®:agвa.)

O.HHraH Mat.yMOT.ap (2021 hh.) myHH KypcaTagHKH, Ha3opaT BapuaHTHga atHH Xopa3M-127 HaBHHH 60x15-1 экнm cxeMacuga экн.н6, 12-14 x,ocu. moxuga HH.num yTKa3H.raHga moHa.am $a3acuga 1 ycHM.HKgaru 6apr caTxu aHHK;.aHraHga 588,1 cm2 hh TamKH. этгaн 6y.ca, 1 reKTap MaHgoHga 6157,4 m2 hh TamKH. этgн. Ta«pu6agarH Cy.TOH HaBHHH 60x12-1 экнm cxeMacuga экн.н6, 10-11 x,och.h moxuga HH.num yTKa3H.raH 2-BapuHaTga 6y KypcaTKHH 558,7 cm2, 1 reKTap MaHgoHga 7316,7 m2 hh TamKH. этgн. Ym6y Cy.TOH HaBHHH 60x12-1 3Kum cxeMacuga экн.н6, 12-14 x,ocu. moxuga HH.num yTKa3H.raH 3-BapuHTaga 6y KypcaTKHH 565,8 cm2, 1 reKTap MaHgoHga 7401,8 m2 hh TamKH. этgн.

Cy.TOH HaBHHH 60x15-1 экнm cxeMacuga экн.н6, 12-14 x,ocu. moxuga HH.num yTKa3H.raH 6-BapuHTga эca, moHa.am $a3acuga 1 ycuM.HKgaru 6apr caTxu 589,9 cm2 hh TamKH. этгaн 6y.u6, 6yHga 1 reKTap MaHgoHga 6151,5 m2 hh TamKH. этgн. EyHgaH KypHHu6 Typu6gHKH, HaB.apHHHr 6uo.oruK xycycu^T.apura Kypa Fy3aHH Cy.ToH HaBH Ha3opaTHga экн.гaн Xopa3M-127 HaBHra Huc6aTaH 6apr caTxu 1 ycuM.HKga 31,2 cm ra ro^opu 6y.raH.HrH aHH^.aHgu (2-«agBa.).

Ta«pu6agarH yHHHHH S-8294 HaBHH moHa.am $a3acuga 6apr caTxu 60x12-1 экнm cxeMacuga экн.н6, napBapum.aHraHga moHa.am gaBpuga 1 Ta ycuM.HKga 535,4 cm2 gaH 539,7 cm2 rana y3rapraH 6y.ca, 1 reKaTap MaHgoHga 6987,4-7045,8 m2 rana y3rapraH.uru aHH^.aHgu. Ym6y HaBHH 60x15-1 3KHm cxeMacuga экн.н6, napBapum.aHraHga эca 6y KypcaTKHH Terum.H paBumga 6up ycuM.HKga 545,4-547,0 cm2, 6up reKTapga 5675,4-5699,9 m2 hh TamKH. этgн.

Ym6y HaB.apHH x,ocu. Tyn.am $a3acuga 6apr caTxu aHH^.aHraHga Xopa3M-127 HaBH 60x15-1 экнm cxeMacuga экн.н6, 12-14 x,ocu. moxuga HH.num yTKa3H.raH Ha3opaT BapuHaTHga 6up ycuM.HKga 2350,0 cm2 hh TamKH. этгaн 6y.ca, 1 reKTap MaHgoHga 24322,5 m2 hh TamKH. этgн.

2-wadean. Fy3a HaB.apHHHHr KynaT Ka.HH.nrn Ba HH.nnm MyggaT.apHHH 6apr caTxu maK.i.iaHiimiira TatcnpH, 2021 h.

Экиш схемаси Чилпиш Шоналашда Гуллашда Хосил гуилаш

Вар Навлар муддатлари 1 усимликда, см2 1 га. ': 1 усиылнкда. см' 1 га. ': 1 усимликда, см2 1 га. ':

1 Хоразм-127 60x15-1 12-14 588.1 6157.4 1245.5 13040.4 2350.0 24322.5

2 10-11 558.7 7316.7 1279.0 16749.8 1849.9 24011.7

3 Султон 60x12-1 12-14 565.8 7401.8 1248.9 16338.1 2099.5 27209.5

4 15-16 564.5 7361.6 1220.5 15916.5 2198.9 28387.8

5 10-11 586.9 6094.4 1240.1 12877.2 2339.8 23983.0

6 60x15-1 12-14 589.9 6151.5 1230.1 12827.5 2359.8 24282.3

7 15-16 595.3 6201.2 1245.3 12972.3 2374.6 24410.9

8 10-11 535.8 6987.4 1210.3 15783.5 1764.9 22784.9

9 60x12-1 12-14 535.4 6997.1 1210.4 15818.7 1784.5 23073.6

10 S-S294 15-16 539.7 7045.8 1210.1 15797.9 1798.6 23237.9

11 10-11 545.4 5675.4 1200.0 12487.2 1975.5 20308.1

12 60x15-1 12-14 546.6 5699.9 1280.2 13349.9 2050.1 21116.0

13 15-16 547.0 5698.1 1269.5 13224.4 2099.9 21587.0

Тажрибада парваришланган Султон навини 60х12-1 схемада экилиб, 10-11 х,осил шохида чилпиш утказилган 2-вариантда барг сатхи бир усимликда 1849,9 см2 ни бир гектар майдон хисобида 24011,7 м2 ни ташкил этди. Ушбу экиш схемасида Султон навида энг юкори курсаткич бир усимликда 2198,9 см2 ни, бир гектар хисобида 28387,8 м2 ни ташкил этиб, 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилган 4-вариантда кузатилди. Султон навини 60х15-1 схемада экилганда х,ам энг юкори курсаткич 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилган 7-вариантда кузатилиб, усимликда 2374,6 см2 ни, бир гектар хисобида 24410,9 м2 ни ташкил этиди.

Тажрибада парваришланган S-8294 гуза навида барг сатхи юкоридаги навлардан бироз кам булганлиги кузатилиб, 60х12-1 экиш схемасида экилиб 10-11 х,осил шохида чипиш утказилган 8-вариантда 1764,9 см2 ни бир гектар майдонда 22784,9 м2 ни ташкил этганлиги аникланди. Ушбу экиш схемасида энг юкори курсаткич 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилганда бир усимликда 1798,6 см2, бир гетар майдонда эса 23237,9 м2 ни такил этди.

Гузани S-8294 навини 60х15-1 схемасида экилиб парваришланганда 10-11 х,осил шохида чилпиш утказилганда бир усимликнинг барг сатхи 1975,5 см2 ни, бир гектар майдонда 20308,1 м2 ташкил этган булса, энг юкори курсаткич ушбу навда х,ам 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилганда кузатилиб, бир усимликда 2099,9 см2, бир гетар майдонда эса 21587,0 м2 ни такил этди.

Олинган натижалар тахлил килинганда, барча гуза навларида кучат сони ортганда бир усимликдаги барг сатхи камайган булса, гектар хисобига юкори булганлиги кузатилди. Шу билан бирга навларнинг биологик жихатдан бир биридан фаркланганлиги яъни тезпишарлиги хисобига барг сатхи камайганлиги кузатилди.

REFERENCES

1. А. Сулаймонов, Б.С. Болтаев, Р.Ш. Тиллаев, Ш.Х.Абдуалимов. Кузги бугдой ва гуза етиштириш асослари. Тошкент, 2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.