Научная статья на тему 'АНДИЖОН-35 ВА ЎЗПИТИ-201 ҒЎЗА НАВЛАРИНИ КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШ ЎТКАЗИШНИНГ ПАХТА ҲОСИЛИГА ВА ЧИГИТ МОЙДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

АНДИЖОН-35 ВА ЎЗПИТИ-201 ҒЎЗА НАВЛАРИНИ КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШ ЎТКАЗИШНИНГ ПАХТА ҲОСИЛИГА ВА ЧИГИТ МОЙДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хлопчатник / густота стояния / коробчка / урожайность / чеканка / Андижан-35 / УзПИТИ-201 сорта хлопчатника.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Р М. Комилов, Д.Маъмуржонова, М.Тохирова

Отмечено влияние сортов хлопчатника Андижан-35 и УзПИТИ-201, выращенных при разной толщине всходов, на урожайность в зависимости от сроков прорастания.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Р М. Комилов, Д.Маъмуржонова, М.Тохирова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНДИЖОН-35 ВА ЎЗПИТИ-201 ҒЎЗА НАВЛАРИНИ КЎЧАТ ҚАЛИНЛИГИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЧИЛПИШ ЎТКАЗИШНИНГ ПАХТА ҲОСИЛИГА ВА ЧИГИТ МОЙДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

УДК: 633.:631.559

АНДИЖОН-35 ВА УЗПИТИ-201 ГУЗА НАВЛАРИНИ КУЧАТ ЦАЛИНЛИГИГА

БОГЛЩ ^ОЛДА ЧИЛПИШ УТКАЗИШНИНГ ПАХТА ^ОСИЛИГА ВА ЧИГИТ

МОЙДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ 1Р М. Комилов, 2Д.Маъмуржонова, 3М.Тохирова

Ч.х.ф.ф.д (PhD), доцент, 2ДУЕ^ИТ т.й 22.65-гурух талабаси, 3ДУЕ^ИТ т.й 20.78-гурух

талабаси Фаргона Давлат Университети https://doi.org/10.5281/zenodo.10931656

Аннотация. Отмечено влияние сортов хлопчатника Андижан-35 и УзПИТИ-201, выращенных при разной толщине всходов, на урожайность в зависимости от сроков прорастания.

Ключевые слова: Хлопчатник, густота стояния, коробчка, урожайность, чеканка, Андижан-35, УзПИТИ-201 сорта хлопчатника.

Abstract. The influence of cotton varieties Andijan-35 and UzPITI-201, grown at different seedling thicknesses, on the yield depending on the timing of germination was noted.

Аннотация. Хрр хил кучат цалинликда етиштирилган "Андижон-35 ва УзПИТИ-201гуза навларининг униб чициш вацтига цараб %осилдорликка ва чигитнинг мойдорлигига таъсири цайд этилди.

Республикамизда пахтачилик сохдсига янада эътибор кучайтирилиб, янги тезпишар гуза навларини яратиш ва уларнинг макбул агротехник тадбирларини ишлаб чикиш буйича илмий изланишлар олиб борилмокда. Яратилган х,ар бир гуза навининг морфологик хусусиятларини инобатга олган х,олда, гузани парваришлашдаги агротадбирларидан макбул кучат калинлиги ва чилпиш муддатларини тугри белгиланиши натижасида юкори ва сифатли х,осил олишга эришилади [1,4].

Маълумки, х,ар кандай етиштирилаётган экинларнинг асоси юкори х,осил олиш х,исобланса, унда бажариладиган х,ар бир агротехник тадбирларнинг асосий вазифаси х,осилдорликни оширишга ва ундаги сифат курсаткичларини яхшилашга каратилган булади. Шу уринда айтиб утиш жоизки, гузани парваришлашда кучат калинлиги яъни яганалаш ва чилпиш агротадбирлари инсон томонидан бажарилиб, улар уз муддатида олиб борилганда кутиладиган х,осилдан ортикрок х,осил олишга эришиш мумкин.

Айникса, янги районлашган ва истикболли гуза навларида тупрок иклим шароитларига боглик х,олда макбул агротехник тадбирлари ишлаб чикилмаган булиб, макбул чилпиш муддатлари ушбу янги гуза навларида тулалигича уз ечимини топгани йук. Шу нуктаи-назардан изланишларда районлашган ва истикболли гуза навларида кучат калинлигига боглик х,олда чилпиш агротадбирларининг гуза х,осилдорлигига таъсирини урганиш буйича изланишлар олиб борилди [2, 3].

1-жадвал

Андижон-35 Fy3a навида кучат калинлигига боFлик х,олда чилпишнинг пахта х,осилига таъсири, 2019 йил.

№ Варинтлар номи кайтариклар Уртача Назоратдан

I II III х,осил фарки

80-90 минг кучат калинлиги

1 11-12 х,осил шохда 38,1 37,9 37,8 37,9 0,9

2 13-14 х,осил шохда 38,1 38,2 39,0 38,4 1,4

3 15-16 х,осил шохда 40,0 39,2 39,3 39,5 2,5

4 Чилпилмаганда 36,8 37,1 37,0 37,0

100-110 минг кучат калинлиги

5 11-12 х,осил шохда 39,1 39,3 39,1 39,2 3,9

6 13-14 х,осил шохда 40,6 41,3 40,2 40,7 5,4

7 15-16 х,осил шохда 38,3 38,8 38,0 38,4 3,1

8 Чилпилмаганда 35,3 34,9 35,7 35,3

120-130 минг кучат калинлиги

9 11-12 х,осил шохда 38,3 39,1 37,8 38,4 3,1

10 13-14 х,осил шохда 39,2 38,5 39,0 38,9 3,6

11 15-16 х,осил шохда 37,3 36,9 37,0 37,1 1,8

12 Чилпилмаганда 34,8 35,0 36,1 35,3

НСР05=0,43; Sx=2,0%

Ушбу кучат калинлигида энг юкори х,осилдорлик чилпиш 13-14 х,осил шохида

утказилган вариантдан олиниб, 38,9 ц/га ни ташкил этганлиги ва бу назоратга нисбатан 3,6 ц/га юкори булганлиги билан ажралиб турди. 2-жадвал

УзПИТИ-201 Fy3a навида кучат калинлигига боFлик х,олда чилпишнинг пахта

х,осилига таъсири, 2019 йил.

№ Варинтлар номи кайтариклар Уртача х,осил Назоратдан фарки

I II III

80-90 минг кучат калинлиги

1 11-12 х,осил шохда 38,5 38,4 38,0 38,3 1,1

2 13-14 х,осил шохда 40,2 40,5 39,5 40,1 2,9

3 15-16 х,осил шохда 41,1 40,7 41,1 41,0 3,8

4 Чилпилмаганда 37,2 37 37,5 37,2

100-110 минг кучат калинлиги

5 11-12 х,осил шохда 39,2 39,1 39,5 39,3 3,4

6 13-14 х,осил шохда 41,9 41,2 41,5 41,5 5,6

7 15-16 х,осил шохда 38,0 38,4 38,1 38,2 2,3

8 Чилпилмаганда 36,2 35,9 35,7 35,9

120-130 минг кучат калинлиги

9 11-12 х,осил шохда 39,3 40,1 38,3 39,2 3,7

10 13-14 х,осил шохда 39,2 38,5 38,5 38,7 3,2

11 15-16 х,осил шохда 37,3 38,9 38,0 38,1 2,6

12 Чилпилмаганда 35,1 35,8 35,5 35,5

НСР05=0,54; Sx=2,6%

Андижон вилояти шароитида 2019-йилда олиб борилган тадкикот натижаларига кура, Андижон-35 гуза навини парваришлаб, кучат 80-90 минг туп/га колдирилган фонда энг юкори х,осилдорлик 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантдан 39,5 ц/га х,осил олиниб, чилпилмаган вариантга нисбатан 2,5 ц/га кушимча х,осил олинган булса, кучат 100-

110 минг туп/га колдирилган фонда 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантдан 40,7 ц/га х,осил олинди ва назорага нисбатан 5,4 ц/га ошганлиги маълум булди. Кучат калинлиги 120-130 минг туп/га колдирилган вариантда чилпиш 11-12 х,осил шохида утказилган вариантдан 38,4 ц/га х,осил олинганлиги ва бу назоратдан 3,1 ц/га ошганлиги маълум булди (1-жадвал).

УзПИТИ-201 гуза навида кучат 80-90 минг туп/га колдирилиб, парваришланган фонда энг юкори х,осилдорлик 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантда 41,0 ц/га ни ташкил этиб, назоратга нисбатан 3,8 ц/га кушимча х,осил олинган булса, кучат 100-110 минг туп/га колдирилган фонда 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантдан 41,5 ц/га олинди ва чилпиш утказилмаган вариантига нисбатан 5,6 ц/га кушимча х,осил олинганилиги аникланди. Кучат калинлиги 120-130 минг туп/га колдирилган вариантда чилпиш 11-12 х,осил шохида утказилган вариантдан 39,2 ц/га х,осил олинганлиги ва бу назорат варинтига нисбатан 3,7 ц/га куп булганли кузатилди (2-жадвал).

Гуза навлари ичида УзПИТИ-201 гуза навини 100-110 минг туп/га колдириб, 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилганда энг юкори х,осилдорлик олингани билан жаралиб турди ва Андижон-35 гуза навига нисбатан ушбу вариантда 0,8 ц/га юкори булганлиги кузатилди.

Биламизки уруглар усимликларнинг хдёти давомидаги бошланиши ва якунланиши х,исобланади. Уруглар х,ар кандай нокулай шароитга бардошли булиб, эмбрионларнинг ривожланиши учун озика ва физиологик фаол моддаларни захирада ушлаб туради. А.М.Гродзинскийнинг маълумотларида усимликда физиологик жараёнларнинг узгариши, чигитнинг шаклланишига х,ам таъсир этиши кузатилган. Чилпиш гуза кусакларининг пишиб етилишини тезлаштириб, физиологик жараёнларни фаоллашишига олиб келади [1].

Тадкикотларда (2018-2020 йй) турли кучат калинлиги ва чилпиш муддатларига боглик х,олда чигитнинг кимёвий таркиби ва сифат курсаткичлари таъсири урганилди. Бунда Андижон-35 гуза нави кучати сийрак колдирилган майдонларда, яъни 80-90 минг туп/га колдирилган фонда 11-12 х,осил шохда чилпиш утказилган вариантда чигит ядросида (магзида)ги мой микдори 44,3% ни, чигитдаги мой микдори 20,8% ни ва ядро чикими 53,0% ни ташкил этган булса, 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантда бу курсаткичлар мутаносиб равишда 45,1; 21,5; 53,9% ни ташкил этди. Бу фонда чигит мойдорлиги чилпиш 15-16 х,осил шохида утказилган вариантда энг юкори булганлиги маълум булди ва назоратга нисбатан ядродаги мой микдори 1,9% га, чигитдаги мой микдори 1,4% га, ядро чикими 1,4% га юкори булганлиги кузатилди. Бу натижалар бевосита чилпишнинг макбул муддатда утказилганлигини курсатади.

Кучат калинлиги 100-110 минг туп/га колдирилган фонда чигит мойдорлиги буйича энг юкори курсаткичлар чилпиш 13-14 х,осил шохида утказилган вариантда кузатилди ва ядродаги мой мичдори 45,5% ни, чигитдаги мой микдори 21,7% ни, ядро чикими 53,7% ни ташкил этганлиги кузатилди. Бу курсаткичлар чилпиш утказилмаган вариантга нисбатан мос равишда 2,3; 2,0; ва 1,4% га куп демакдир. Чилпиш 11-12 ва 15-16 х,осил шохида утказилган вариантларда х,ам чигит мойдорлиги чилпиш утказилмаган вариантга нисбатан бироз яхшиланганлиги ва мутаносиб равишда бу 44,2-44,0%, 20,3-20,8, 52,5-52,8% ни ташкил этганлиги аникланди.

3-жадвал

Андижон-35 Fy3a навини турли кучат калинлигида парваришланганда чилпишнинг чигит мойдорлигига таъсири, 2018-2020 йй.

M № KyHaT Ka.HH.HK.apu Hu.num BapuaHT.apu ^gpogaru moh mhkaoph, % HurHTgarH moh MHKflopu, %

1 80-90 MHHr Tyn/ra 11-12 x,och. mox 44,3 20,8

2 13-14 x,och. mox 45,1 21,5

3 15-16 x,och. mox 45,9 21,9

4 Hu.nH.MaraH 44,0 20,5

5 100-110 MHHr Tyn/ra 11-12 x,och. mox 44,2 20,3

6 13-14 x,och. mox 45,5 21,7

7 15-16 x,och. mox 44,0 20,8

8 Hu.nH.MaraH 43,2 19,7

9 120-130 MHHr Tyn/ra 11-12 x,och. mox 44,2 20,5

10 13-14 x,och. mox 44,9 20,6

11 15-16 x,och. mox 44,7 19,9

12 Hu.nH.MaraH 43,9 19,4

KynaT ;a.HH.urHH Kynpo; Ko.gHpH.raH atHH 120-130 MHHr Tyn/ra Ko.gupH.G napBapum.aHraH ^OHga HH^nHrn 11-12 x,och. moxuga yTKa3H.Hmu эвaзнгa HuruT flgpocugarH moh MHKflopH 44,2% ra, HHrHTgaru moh mhkaoph 20,5% ra Ba agpo hhkhmh 53,3% ra TeHr Gy.raH Gy.ca, 13-14 x,och. moxga HH.num yTKa3H.raH BapuaHTga Gy KypcaTKHH.ap MyTaHocuG paBHmga 44,9; 20,6; 52,9% hh TamKH. этflн. YmGy $oHga HH.num 15-16 x,och. moxuga yTKa3H.raHga HH.num yTKa3H.MaraH Bapuamra akhh Gy.raH.uru aHH;.aHuG, HuruT agpocugaru moh mhkaoph 44,7% hh, HuruTgaru moh mhkaoph 19,9% hh Ba agpo hhkhmh 52,5% hh TamKH. этAн.

4-^aflBa^

Y3nHTH-201 Fy3a HaBiiHii Typ^H KyHaT Ka.iiiH.iiiriiga napBapiim.iaHraHga Hii.iniimHiiHr HiriT Mofiflop^HrHra Tatcupu, 2018-2020 hh

№ KyHaT Hu.num ^gpogaru moh HurHTgaru moh

Ka.HH.HK.apu BapuaHT.apu MHKflopu, % MHKflopu, %

1 11-12 x,och. mox 45,4 21,0

2 80-90 MHHr 13-14 x,och. mox 46,2 21,2

3 Tyn/ra 15-16 x,och. mox 46,8 21,8

4 Hu.nu.MaraH 45,2 20,3

5 11-12 x,och. mox 44,9 22,1

6 100-110 MHHr 13-14 x,och. mox 45,6 22,5

7 Tyn/ra 15-16 x,och. mox 46,1 22,1

8 Hu.nu.MaraH 44,9 20,9

9 11-12 x,och. mox 45,2 20,9

10 120-130 MHHr 13-14 x,och. mox 44,9 20,6

11 Tyn/ra 15-16 x,och. mox 44,7 20,7

12 Hu.nu.MaraH 43,9 20,4

fflyHHHrgeK, Ta^puGaga ypTa To.a.H Y3nHTH-201 Fy3a HaBHga x,aM Typ.H KyHaT Ka.HH.Hrura Gof.h; paBumga HH.numHHHr HuruT MoHgop.HrHra Tatcupu aHH;.aHraH Gy.uG, GyHra Kypa KyHaT ;a.HH.Hru 80-90 MHHr Tyn/ra Ko.gupH.raH MaHgoHga энг ;roopu

курсаткичлар чилпиш 15-16 х,осил шохида утказилган вариантдан олинган булиб, ядродаги мой микдори 46,8% ни, чигитдаги мой микдори 21,8% ни, ядро чикими 53,9% ни ташкил этганлиги кузатилди.

Ушбу гуза навида кучат калинлиги 100-110 минг туп/га колдирилиб парваришланган фонда чипиш 11-12 х,осил шохида олиборилган варииантда ядродаги мой микдори 44,9% ни, чигитдаги мой микдори 22,1% ни, ядро чикими 54,6% ни ташкил этган булса, ушбу фонда энг юкори курсаткичлар чилпиш 13- х,осил шохида утказилган вариантдан олиниб мос равишда 45,6; 22,5; ва 55,1% га тенг булди. Чилпиш 15-16 х,осил шохида утказилган вариантда назоратга нисбатан ядродаги мой микдори 1,2% га, чигитдаги мой микдори 1,2% га, ядро чикими 0,1% га ортганлиги аникланди.

УзПИТИ-201 гуза навини 120-130 минг туп/га кучат колдириб парваришланган фонда чилпишни 11-12 х,осил шохида утказилган вариантда юкори натижаларга эришилиб, ядродаги мой микдори 45,2%, чигитдаги мой микдори 20,9%, ядро чикими 54,6% булганлиги кузатилди. Худди шунингдек 13-14 хдмда 15-16 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантларда х,ам чилпиш утказилмаган вариантга нисбатан чигит мойдорлиги яхшиланганлиги ва бу курсаткичлар назоратга нисбатан мос равишда 1,0-0,8; 0,2-0,3; 1,10,7% ортганлиги маълум булди.

Хулоса урнида шуни таъкидлаб утиш керакки, х,ар иккала гуза навида кучат калинлиги 100-110 минг туп/га колдириб, 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилганда энг юкори х,осилдорлик олинган булса, Андижон-35 гуза навини 120-130 минг туп/га кучат колдирилганда 13-14 х,осил шохда, УзПИТИ-201 гуза навини ушбу кучат калинлигида парваришланганда 11-12 х,осил шохида чилпиш оркали юкори х,осилдорликка эришиш мумкинлиги кузатилди. Бу ушбу гуза навларининг узига хос морфобиологик жихатдан фаркланишидан далолат беради.

REFERENCES

1. Атабаева М.С. Гузадан юкори ва сифатли пахта х,осили етиштиришда ресурстежамкор технологияларни такомиллаштириш: Автореф. дисс. к.х.ф.ф.д. - Ташкент.: 2019. -20 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Дала тажрибаларини утказиш услублари. УзПИТИ. Тошкент, 2007, 147 б.

3. Юлдашев С.Х., Ибрагимов Г.А., Таиров С.М. «Густота и урожайность хлопчатника», Изд-во «Узбекистан», 1977.

4. Назаров М.К.-Урожайность хлопчатника в зависимости от густоты стояния и уровня питания на лугово-сероземных почвах Зарафшанской долины». Автореф. канд.дисс. Ташкент, 1990. 23-стр.

5. Юлдашев С.Х., Камалова М.В. Факторы урожайности хлопчатника», изд-во «Фан», Ташкент, 1988.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.