32Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
JAHONDA GULCHILIK SANOATINING AHAMIYATI VA O'ZBEKISTONDA GULCHILIKNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Nigina Kamarova
TDAU SF "Agrobiznes va logistika" fakulteti 2-bosqich bakalavr talabasi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada Jahonda gulchilik sanoatining ahamiyati va undagi mamlakatlarning tutgan o'rni haqida so'z yuritilgan. Niderlandiya, Germaniya Fransiya kabi Ilg'or Yevropa mamlakatlarining gulchilik sanoatidagi ulushi va tutgan o'rni o'rganilgan. Jahon savdo aloqalarida, mamlakatlar ishlab chiqarish hajmi baholandi. Gulchilik sanoati rivojlanishida Markaziy Osiyo mamlakatlari jumladan O'zbekiston hukumatlarining ishlab chiqaruchilarni qo'llab quvvatlashi va olib borilayotgan islohotlar qaydarajada ekanligi ko'rib chiqildi.
Kalit so'zlar: Gulchilik sanoati, gulchilik eksporti, gulchilik importi, Yevropa gulchiligi, Osiyo gulchiligi, hukumat qarorlari
ABSTRACT
This article talks about the importance of the floriculture industry in the world and the role of countries in it. The share and role of advanced European countries such as the Netherlands, Germany, and France in the floriculture industry were studied. In world trade relations, the production volume of countries is calculated. The support of the Central Asian countries, including the government of Uzbekistan, to support producers in the development of the floriculture sector and consistent reforms were considered.
Keywords: floriculture industry, floriculture export, floriculture import, European floriculture, Asian floriculture, government decisions.
Kirish. Jahon gulchilik sanoati an'anaviy sanoatdan tijorat sohasiga o'tmoqda. Iqtisodiyotning erkinlashtirilgani tadbirkorlarga boshqariladigan iqlim sharoitida eksportga yo'naltirilgan gulchilik bo'linmalarini tashkil etishda turtki bo'ldi. Potentsialni hisobga olgan holda ushbu soha daromad va bandlik imkoniyatlarini yaratmoqda, bu esa xotin-qizlarni kengroq jalb etish va eksport hajmini oshirishga xizmat qilmoqda. Gulchilik dehqonchilikning muhim sohasi hisoblanib,rivojlangan mamlakatkar iqtisodiyotida salmoqli
May 12-13
608
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
o'ringa ega [1]. Ilg'or Yevropa mamlakatlarida xususan Germaniya, Niderlandiya, Italiya, Fransiya, kabi mamlakatlarda gulchilik tarmog'i yaxshi rivojlangan. Masalan: Niderlandiya lola, nilufargul, sunbul piyozlarini yetishtirishda jahonda yetakchi o'rinlarda tursa Germaniya atirgul, chinnigul va lavanda kabi gul turlarini sanoat usulda yetishtirishga ixtisoslashgan. Yevropa davlatlari gulchilik mahsulotlarini, asosan, Shveytsariya, Rossiya Federatsiyasi, Turkiya, AQSH, Norvegiya, Xitoy, Yaponiya, Kanada va boshqalarga eksport qiladi. Garchi AQSh gulchilik osimliklari va mahsulotlarining katta qismini ishlab chiqarsa ham, mamlakat boshqa davlatlardan ko'proq sotib oladi va Yevropa eksportining 19.5% AQShga ketadi.[2].
Gulchilikning Osiyo mamlakatlari bo'ylab tarqalishi va ahamiyati yevropa mamlakatlaridan qolishmaydi. Osiyo mamlakatlarida gulchilikning rivojlanishi va texnologiyasi G'arb mamlakatlaridan farq qiladi. Shuningdek, savdo oqimlari dinamikasiga va gul savdosi mavsumiylikka qaratilgan. Shimoliy yarimsharning o'simligi hisoblangan atirgulning asl kelib chiqish vatani sharqiy Osiyodir . Ma'lumotlarga ko'ra atirgullar yog'i va suvni dastlab Eron yoki Hindistonda ishlab chiqarilgani so'ngra Yevropa, shimoliy Afrika va Sharqiy Osiyoga tarqalgani ma'lum bo'ldi. Atirgulning yer yuzida mavjudligi kamida 35 million yillik tarixga ega. Atirgulning vatani sharqiy Osiyodan dunyoning boshqa hududlariga savdo yo'llari orqali yetib borgan.[3] Zamonaviy Osiyo mamlakatlarida ham shu jumladan Markaziy Osiyoda gulchilik sanoatini so'ngi yillarda yuqori darajada o'sayotganini ko'rishimiz mumkin. O'zbekiston va Qozog'istonda olib borilayotgan islohotlar zaminida soha rivojining yangi bosqichga ko'tarilganini ko'rishimiz mumkin. [4][5]
Gulchilikni rivojlantirish O'zbekistonda ham jadal sur'atlarda bormoqda. Bu sohani rivojlantirish uchun Prezidentning "Respublika hududlarida gulchilik va ko'chatchilik sohalarini yanada rivojlantirish to'g'risida"gi qarori asosida Respublika hududlarida gulchilik va ko'chatchilikni rivojlantirish, mahalliy va xorijiy gul navlarini parvarishlash, aholi o'rtasida gulchilik san'ati sir-asrorlarini ommalashtirish, qishloq xo'jaligi mahsulotlari eksport salohiyatini yanada mustahkamlash chora tadbirlari ko'rilmoqda. Jumladan, Qishloq xo'jaligi vazirligi qoshida " Gul yetishtiruvchilar uyushmasi" tashkil etildi; Respublikaning bir qator tumanlari gulchilikga ixtisooslashtirilish jarayonlari olib borilmoqda Namangan, Samarqand viloyatlari va Toshkent shahrida gul hamda ko'chatlarning yirik ulgurji bozori tashkil etildi; [6]
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
2022/2023 o'quv yilidan boshlab Qishloq xo'jaligi vazirligi tassarufidagi OTMlarda Turkiya Respublikasining Isparta amaliy fanlar universiteti bilan hamkorlikda Manzarali bog'dorchilik va gulchilik sohasida kadrlar tayyorlashni qo'shma ta'lim dasturlari asosida magistratura mutaxassisligi bo'yicha o'qitish yo'lga qo'yildi. Shu munosabat bilan 2022/2023 o'quv yilidan boshlab Toshkent davlat agrar universiteti va Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filialida 70810902 - O'simlikshunoslik (gulchilik) mutaxassisligi bo'yicha qabul amalga oshirildi va 9 nafar magistrant ta'lim olmoqda.[7]. Ushbu sohada kadrlar tayyorlash maqsadida rivojlangan mamlakatlarda talabalar malaka oshirib kelmoqda. [8]
Yevropa gulchilik ishlab chiqarish ko'rsatgichlari:
Butun Yevropa Ittifoqi bo'yicha 2011 - 2021 yillar davomida yetishtirilgan gular hajmi boyicha statistikalarida mos ravishta Niderlandiya, Italiya, Germaniya, Fransiya davlatlari yuqori o'rinda ekanligini ko'rish mumkin. (1-grafik)[2][9]
8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
i
1
M ^m h
NDE ITA GER FRA ISP BEL DAN POR Boshqa YI mamlakatlar i
2011 yil 6284 2907 2517 2255 2219 596 479 496 1911
2021 yil 6717 2823 2792 2711 2313 603 515 471 1673
1-grafik YI mamlakatlarining gulchilik sanoati ishlab chiqarish hajmi ming
donada
1-grafikdan ko'rish mumkunki, o'tgan 10 yil davomida Niderlandiyaning gulchilik sanoatidagi hajmi 7%ga oshgan. Shu bois boshqa Yevropa mamlakatlarining ishab chiqarisg hajmi keskin -12,5%ga tushib ketgan. Bu davr oralig'ida Fransiyaning ishlab chiqarish hajmi qariyb 20,2% ga ko'tarilgan.
May 12-13
610
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari
jy
Jahon gulchilik savdo aloqalari:
Qishloq xo'jaligining boshqa tarmoqlari kabi gulchilik sanoatida ham xalqaro savdo munosabatlari tobora rivojlanib bormoqda. Rivojlangan mamlakatlar bilan bir qatorda rivojlanayotgan mamlakatlarda ham gulchilik va gullarga bo'lgan talab tobora oshib bormoqda. Iqtisodiy murakkablik observatoriyasi (The Observatory of Economic Complexity) ma'lumotlariga ko'ra Jahoning eng kata exportyor mamlakatlari Niderlandiya, Kolumbiya, Ekuvador, Keniya hisoblansa; Eng yirik importyorlar AQSH, Germaniya, Niderlandiya, Buyuk Britaniya davlatlari kiradi.(1-rasm)[10]
Exporters of Flowers {201S] [Click to Select a Country]
Importers of Flowers (2018) [Click to Select a Country]
Netherlands
Belgium Germany Spain
UM» i.05% ID»
1.51% m 0.11%
Colombia iGermany France Russia
14.7%
Ecuador
8.57%
15.7% Italy
Netherlands
Poland Belgium
2,41% 2.18% 2.11% 1.93%
Sweden Spain
China Israel 1.68%
1.28ft OM ~H[
United Kingdom ^
1.32% 1.23%,
Austria —J
Itany
1.36% 0:71»
8.92%
QQBB
DQQQDDB
1-rasm, Jahon gulchilik eksport va import statistikasi. 2018
Jahon gulchilik exportida O'zbekistonning ulushi 72.3 ming $ mamlakatlari orasidagi import ulushi 0.26 % ni tashkil etadi. (2-rasm)[10]
Osiyo
May 12-13
611
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023 O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy
China
Israel Thailand
24%
Malaysia
14.3%
India
12.3%
Singapore South Korea
18.3%
Turkey
□□□□□BQ
2.43% i M 1.65%
Indonesia 1.29% Armenia 1.16%
Japan 1.27% uk — ■
Japan
United China SouthSingapore Arab Korea
7.13% 16.35% 15.48% 14.52% Saudi Arabia Kuwait Hon§ (Qatar
Kong
44% 2.81% 2.72% 12.24% Kazakhstan m
40.6%
Thailand
2-rasm, Jahon gulchilik eksport va import hajmidagi Osiyo mamlakatlarining ulushi.
■SioB -Sioom -Jim -$iok -Sioo $1 sioo $iok $im îioom $iob
3-rasm Ushbu xaritada qaysi mamlakatlar ko'proq gullar eksport qilish yoki import qilishini ko'rsatadi.
May 12-13
612
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
3-rasmdan ko'rish mumkinki O'zbekistonning gulchilik sanoatidagi import hajmi 2.14 mln $ tashkil etib. Tashqi Savdo qiymati o'zgarishi -2.07 mln $ ni tashkil etadi. (3-rasm) [10]
Xulosa: O'rganilgan adabiyotlar va manbaalardan kelib chiqgan holda xulosa qilish mumkinki, gulchilik sanoati tobora tez sur'atlarda o'sib borayotgan va istiqbolli soha hisoblanadi. Hukumat qarorari va ishlab chiqaruvchilarning xalqaro savdodagi tutgan o'rni orqali mamlakatlarning gulchilik sanoatidagi ulushini baholashimiz mumkin. Bu sohaning rivojlanishida Markaziy Osiyo mamlakatlarda jumladan O'zbekistonda hukumatning ko'magi muhim ro'l o'ynaydi.
REFERENCES :
[1] S. Directions, N. Trends, and F. Prospects, The Global Floriculture Industry.
2020. doi: 10.1201/9781003000723.
[2] Https://www.floraldaily.com/article/9226524/4-12-billion-eur-of-losses-for-flowers-plants-sector-across-europe/, "Yevropa Ittifoqi bo'yicha 2011 - 2021 yillar davomida yetishtirilgan gular hajmi boyicha statistika," https://www.floraldaily.com/article/9226524/4-12-billion-eur-of-losses-for-flowers-plants-sector-across-europe/, [Online]. Available: https://www.floraldaily.com/article/9226524/4-12-billion-eur-of-losses-for-flowers-plants-sector-across-europe/
[3] 347-356 Wang, G. (2007). A STUDY ON THE HISTORY OF CHINESE ROSES FROM ANCIENT WORKS AND IMAGES. Acta Hortic. 751, D. 10.17660/ActaHortic.2007.751.44, and Https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2007.751.44, "No Title".
[4] Https://www.floraldaily.com/article/9480869/10th-anniversary-exhibition-flora-expo-2023-in-kazakhstan/, "Kazakstan Flowers Week 2022," https://www.floraldaily.com/article/9480869/10th-anniversary-exhibition-flora-expo-2023-in-kazakhstan/, vol. https://ww, no. https://www.floraldaily.com/article/9480869/10th-anniversary-exhibition-flora-expo-2023-in-kazakhstan/, p. https://www.floraldaily.com/article/9480869/10th-a.
[5] "Flowers from Nederland are Considered to Develop in the Climatic Conditions of Uzbekistan and Are Identified the types of Fungus," vol. 25, no. 4,
2021.
[6] Https://lex.uz/docs/-5552394, "O'zbekiston Respublikasi
May 12-13
613
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Prezidentining qarori, 04.08.2021 yildagi PQ-5209-son."
[7] Https://magistr.edu.uz/#statistics, "Magistratura qabul 2022/2023".
[8] "Agrar soha magistrlari Germaniyada amaliyot o'tamoqda,"
https://zarnews.uz/uz/cx2o.
[9] European Commision, "Flowers and Ornamental Plants - Production," Statistika, no. February, 2020.
[10] "https://[1] 'https://oec.world/en/profile/sitc/flowers.' https://oec.world/en/profïle/sitc/flowersoec.world/en/profïle/sitc/flowers." https://oec.world/en/profile/sitc/flowers
May 12-13
