Научная статья на тему 'ИЗУЧЕНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ И СОСТОЯНИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ЗЕМЕЛЬ ЯВАНСКОГО РАЙОНА'

ИЗУЧЕНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ И СОСТОЯНИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ЗЕМЕЛЬ ЯВАНСКОГО РАЙОНА Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
106
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯВАНСКИЙ РАЙОН / ЗЕМЛЯ / СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / ПРОМЫШЛЕННОСТЬ / ЭКОЛОГИЯ / ХОЗЯЙСТВО / НАСЕЛЕНИЕ / ГЕОГРАФИЯ / КЛИМАТ / ВОДА

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Кодиров Анвар Саидкулович, Хакназарова Сохиба Муртазаевна

В данной статье рассматриваются экологические проблемы и состояние сельскохозяйственных угодий Яванского района. Цель статьи: Следует отметить, что Республика Таджикистан переживает период развития, поэтому изучение экономических характеристик и экологическая оценка земель сельскохозяйственного назначения является одним из важнейших вопросов. Республика Таджикистан находится в зонах, где высок риск стихийных бедствий в этой местности, что также оказывает негативное влияние на состояние сельскохозяйственных угодий. С другой стороны, в связи с ростом населения спрос на сельскохозяйственные земли растет день ото дня. Результаты исследования: Доля сельского хозяйства в экономике страны значительна и играет важную роль в обеспечении продовольствием. В связи с этим изучение состояния сельскохозяйственных угодий и его экологическая оценка важны в современной науке.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STUDY OF ENVIRONMENTAL PROBLEMS AND THE STATE OF AGRICULTURAL LAND IN THE YOVON DISTRICT

This article discusses environmental problems and the state of agricultural land in the Yovon district. Purpose of research: It should be noted that the Republic of Tajikistan is going through a period of development, so the study of economic characteristics and environmental assessment of agricultural land is one of the most important issues. The Republic of Tajikistan is located in areas where there is a high risk of natural disasters in this area, which also has a negative impact on the state of agricultural land. On the other hand, due to population growth, the demand for agricultural land is increasing day by day. Result of research: The share of agriculture in the country's economy is significant and plays an important role in providing food. In this regard, the study of the state of agricultural land and its environmental assessment are important in modern science.

Текст научной работы на тему «ИЗУЧЕНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ И СОСТОЯНИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ЗЕМЕЛЬ ЯВАНСКОГО РАЙОНА»

 900 500 700 • Замини кишт

600

Я 500

и 400

300 200 —♦ Кишти пахта.

100

0 с. 2011 с. 2012 с. 2013 с. 2014с. 2015 с. 2016 с. 2017 с. 2018 с. 2019с. 2020

Расми 3. Мукоисаи замини кишт бо кишти пахта дар каламрави Чумдурии Точикистон

Ба дамагон маълум асг,ки кишти пахта обёрикуниро талаб мекунад, ба ин максад кандани каналдо таърихи тулониро дар бар мегирад. Хануз барои омузиши сода дар назди Академияи миллии илмдои Точикистон ва Академияи илмдои кишоварзии дамон вакта институтдои тадкикотй ва муассисадои таълимй таъсис дода шуда буд.

Дар баробари рушди содаи кишоварзй мушкилодои экологй низ,амсоли таназзули хок,шусташавй,задролудшавии он дангоми истифодаи задрхимикатдо ва талафоти об авч гирифтаанд.

Дар 1980-1990 дар як га замини кишоварзй аз 25 то 50 кг моддадои хлороорганикй ва фосфоро органикй, 350-400 кг пайвастагиои нитрогендор пошида мешуд [8]. Мувофики арзёбидои химиявй меъёрхои мукарар гардидаро мугузарад. Аммо кайд намудан ба маврид аст, бо сабаби сохтори идории кишоварзй ба сифати хочагидории коллективй (колхоз), хочагидории дамчоя ё чамъиятй совхоз дар идораи мутахасисон (агрономдо) чалб мушуданд. Имруздо бошад бо сабаби вайрон шудани ин сохтор ва ба миён омадани хочагидои дедконй мутахассисон чалб намешаванд [3].

Садми вилояти Хатлон инчунин нодияи Ёвон дар рушди иктисодиёти кишвар вобаста ба мачмуи мадсулоти кишоварзй назаррас аст (чадвали 1).

Чддвали 1. Садми минтакадои чумдурй дар мадсулоти кишоварзй __дар солдои 2009-2014 (фоиз)_

Нишондоддо Минтакахо

Вилояти Вилояти Нодиядои Вилояти Мухтори Куд;истони

Хатлон Суд тобеи Марказ Бадахшон

Мачмуи мадсулоти кишоварзй 45 25 26 4

Кишоварзй 33 24 26 17

Чорводорй 49 32 18 1

Нодияи Ёвон аз нигоди идораи замин ва долати кишоварзй дар доираи водии Вахш омухта

мешаванд.

Аз нигоди таъмини оби кишоварзй ба якчанд гуруд таксим мешавад [2,4]:

-обгирй аз дисоби боришоти атмосфей;

-обдои зеризаминй (худрав ва тавассути обкашдо);;

-обдои сатди (худрав ва тавассути обкашдо).

Дар оёрикунии кишоварзй дар водии Вахш обдои сатдй (асосан аз дарёи Вахш) накши мудим мебозад.

Садми обдои зеризаминй ва боришоти атмосферй ночиз арзёбй шудааст.

Дар доли дозир дар водии Вахш 200 дазор га замин тадти идораи Сохтори обёририкунии Вахш (СОВ) фаъолият мукунад. СОВ бошад дар навбати худ такрибан 118 дазор км ташкил мукунад, ки бо технологиядои гуногун тачдизонида шудааст.

Дар давраи Иттидоди шуравй ба таври пурра аз бучаи дукумати Чумдурй пардохт мешуд. Мувофики арзёбидо [11] дар соли 2012 барои оёрикунии 223 га замин дар Водии Вахш 2360935

3 3

дазор м об сарф шудааст, ки барои 1 га замин 10587 м рост меояд. Омузишдо нишон медиданд, ки ин гуна сарфи об дар кишоварзй хеле зиёд мебошад.

Барои обёрикунии нох,ияи Ёвон хднуз соли ООО накби ОООкиллометра шуд. Ин накб дар асоси накшаи ^укумати он вактаи Иттих,оди шуравй кор кард ва сохта шуд, ки номи "Рушди комплекси х,удудию-истех,солии Точикистони чанубй" хуччатнигорй шуда буд. Накб дар навбати худ ба ду кисм таксим мешавад. Баъди ба кор огоз гардидани накб заминх,ои обёришаванда дар нох,ия то 35 х,азор га расид. Инчунин баъди ошзи накб садх,о чойи корй ташкил шуда, ва боиси рушди саноат гардид.

Яке аз сабабх,ои сохтмони Неругох,и барки обии (НБО) Бойгозй ба хотири аз худкунии заминх,ои ташналаби водих,ои Ёвон ва Обикиик мах,суб меёбад. НБО Норак 32 км чойгир мебошад. НБО Бойгозй дорои сохтори дар готи буда, дорои бинои сохдли мебошад. Иктидори муаяншудаи баркии он -600 МВТ, иктидори имконпазир-500 МВТ, коркарди миёнасолии электроэнергия-2485 млн. кВт.с мебошад.

Хусусиятх,ои техникии НБО бойгозй ба худ хос мебошад. Дарозии даргот 422 м, баландии он 75 м дар бар мегирад. Дар сохтмони НБО Шуъбаи Осиёи миёнагии Институти "Гидропроект", Раёсати сохтмони "Норакгесстрой", иштирок карда, бо дастгирии хдшари зарбдорони сохтмонии умумишуравй сохта шудааст. Дар бино НБО сохти сохдлй 4 гидроагрегат ба таври вертикалй бо фишори 54 м кор кунанда шинонида шудааст. Пеш аз трубинах,о дарвозах,ои дискмонанд шинонида шудааст.

Х,ачми умумии НБО Бойгози 0,1246 кмз, хдчми фоиданок-0,0825 км3,ки имконияти тули як хдфта ба кор даровардани трубинах,оро дорад. Нуктаи сатх,и мукарарии нигохдории об (уровень мёртвого обёма) (СХХ) бошад 617 м ташкил мекунад.

Хулоса, чихдти обёрикунии заминх,ои бекорхобидаи водих,ои Ёвон ва Обикиик тавассути накби диаметраш 5,3 м бо дарозии 7,5 км аз зери кух,и Каратау аз дарёи Вахш НБО Бойгозй об интикол карда шуд, ки боиси рушди заминдорй дар нох,ия гардид. Дар умум 40 х,азор га обёрй карда шуд. Иктидори интиколи об 70 м /с ташкил дода,ба ду каналх,ои магистралй таксим мешавад. Канали чониби рост бо дарозии 34 км, чониби чап 79,5 км ташкил мекунад. Канали рост нох,иях,ои Ёвон ва А.Чрмй ва канали чап бошад нох,иях,ои Ёвон ва Хуросонро бо об таъмин мекунад. Ба минтакаи Обикиики н. Хуросон тавассути канали 5,3 м (диаметраш 3 м) ба микдори 15 м/с об чорй мешавад.

АДАБИЁТ

1. Fафуров БР. Точикон (таърихи кадимтарин, кадим, аср^ои миёна ва давраи нав) // Душанбе: -Дониш, -2008. -870 с.

2. Классификация земель сельскохозяйственного назначения // Электронный ресурс. Режим доступа: Ь11р8://8о11-db.ru/soi1at1as/razde1-8-ispo1zDvanie-zEme1nYh-resш•sov-i-pochv/8-1-rossiYskaYa-federaciYa/k1assifIkaciYa-zEme1-5е15коЬотуау51уеппоао-па2;пасЬешуа.

3. Кодиров А.С., Лутфалиева А. Эффективное управление системой водоснабжения и санитарии в сельских районах Республики Таджикистан // Вестник Таджикского государственного университета коммерции, 1 (6) 2014. - С. 9297.

4. Медведева Т.Н., Артамонова И.А. Земли сельскохозяйственного назначения: понятие, сущность, классификация // Вестник Курганской ГСХА №1, -2017. -С. 9-11.

5. Официальный сайт Агентство по статистике при Президенте Республики Таджикистан // www. .

6. Президент в Яване: Коровья ферма, поселковый мост, детсад и новая больница // [Электронный ресурс] // Интернет-портал Азия-Плюс. Режим доступа: https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/power/20210327/prszident-v-yavane-korovya-ferma-pose1kovii-most-i-novaya-bo1mtsa.

7. Статистический ежегодник РТ // АС при Президенте РТ. ООО «То-Рус». -Душанбе. -2019. -477 с.

8. Таджикистан: Окружающая среда (Экологический доклад - 2018) // КООС при Президенте РТ. -Душанбе. -2018. -104 с.

9. Третье национальное сообщение РТ по РК ООН ИК // ПРТ, ГМ КООС ПРТ. ООО «Контраст». -Душанбе: 2014. -167 с.

10. Яван (Ёвон) - район и город Таджикистана [Электронный ресурс] // Интернет-портал Life.Ansor. Режим доступа: www.1ife.ansor.info.

11. Управление водными ресурсами в сельскохозяйственном секторе Таджикистана (Технический отчет) // ОБСЕ Офис программ в Душанбе, 2015. -64 с.

МАСОИЛИ АСОСИИ ТАЪМИНИ ФАЪОЛИЯТИ МАМНУЪГОХД «БЕШАИ ПАЛАНГОН» ВА МУШКИЛОТИ ЭКОЛОГИИ ОН

МУРТАЗОЕВ У.И.

доктори илмуои географй, профессори кафедраи географиям табии, Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни; Сурога 734003, ЦТ, ш. Душанбе хиёбони Рудаки 121, E-mail: Shoista_g_buh@mail.ru ИБРОХДМОВ Р.С. унвонцуи соли дувуми кафедраи география ва туризми Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни, мудири кафедраи «Табий-риёзй", MTF "Донишкадаи тиббии ицтимоии Тоцикистон"

Давлатов А.И. сардори маркази бацайдгирй ва машварат MTF "Донишкадаи тиббии ицтимоии Тоцикистон ";

Дар мацола дар бораи мавцеъи цойгиршавй, олами уайвоноту наботот ва умуман фаъолияти мамнуъгоуи давлатии табии «Бешаи палангон» ва мушкилоти экологии ин минтаца, масъалауои мууофизат, нигоудорй ва барцарорсозии олами набототу уайвоноти мамнуъгоу маълумот оварда шуда аст.

Калидвожахо: Мамнуъгоу, «Бешаи палангон», дарёи Вахш, наботот, уайвонот, парандауо, хазандауо, об, хок, растаниуо, экология, мууофизат, нигоудорй, барцарорсозй, эуё.

ОСНОВНЫЕ ПРОБЛЕМИ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ДЕЯТЕЛНОСТИ ЗАПОВЕДНИКА «ТИГРОВАЯ БАЛКА» И ЕГО ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ

МУРТАЗАЕВ УКТАМИСМАТОВИЧ,

доктор географических наук, профессор кафедры естественная географии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, Адрес: 734003, РТ, г. Душанбе, пр. Рудаки 121. E-mail: Shoista_g_buh@mail.ru Иброхимов Р. С., соискатель второго года кафедры география и туризм Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, заведующий кафедрой естествознания и математики НОУ "Медико-социального института Таджикистана";

Давлатов А.И. заведующийрегистрационно-консультационным центром НОУ "Медико-социального института Таджикистана"; В статье представлена информация о местонахождении, флоре и фауне, деятельности государственного природного заповедника «Тигровая балка» в целом а также анализированно экологические проблеми, вопроси охраны, сохранения и восстановления флоры и фауны заповедника.

Ключевые слова: заповедник, «Тигровая балка», река Вахш, флора, фауна, птицы, пресмыкающиеся, вода, почва, растения, экология, охрана, сохранение, восстановление, возрождение.

THE MAIN PROBLEMS OF ENSURING THE ACTIVITIES OF THE RESERVE "TIGROVAYA BALKA" AND ITS ENVIRONMENTAL PROBLEMS

MURTAZAEV UKTAMISMATOVICH,

Doctor of Geography Sceinces, Professor of the Department of Natural Geography Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. 734003, Republic of Tatarstan, Dushanbe, Rudaki Ave. 121. E-mail: Shoista_g_buh@,mail.ru IBROHIMOV R.S., Applicant of the second year of the Department of Geography and Tourism

Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Head of the Department of Natural Science and Mathematics NEI "Medico-Social Institute of Tajikistan ";

DAVLATOVA.I. head of the registration and consultation center of the NEI "Medical-Social Institute of Tajikistan ".

The article provides information about the location, flora and fauna, the activities of the state nature reserve "Tigrovaya Balka" in general, as well as analyzed environmental problems, issues of protection, conservation and restoration of the flora andfauna of the reserve.

Keywords: nature reserve, "Tigrovaya Balka", Vakhsh River, flora, fauna, birds, reptiles, water, soil, plants, ecology, protection, conservation, restoration, revival.

Мукаддима. Мамнуъгохи давлатии табии «Бешаи палангон» - дар чануби Точикистон назди резишгохи дарёи Вахш ба дарёи Панч вокеъ аст. Масохати мамнуъгохи «Бешаи палангон» аз 49 700 гектар иборат аст. Мамнуъгохи табии «Бешаи палангон» бо карори Комисариати халкии кишоварзии Точикистон 4 ноябри соли 1938 таъсис шудааст.

14 январи соли 1942 мамнуъгох ба ихтиёри филиали Точикистонии Академияи Фанхои Иттиходи Шуравй (баътар Академияи фанхои ЧЩС Точикистон) супурда шуд. 9 майи соли 1959 бо ^арори Шурои Вазирони чумхурй мамнуъгох ба хайати Комитета давлатии хочагии чангали чумхурй дохил карда шуд.

Мамнуъгох дар масофаи 160 км чануби пойтахти чумхурй ва 60 км дуртар аз маркази вилоят вокеъ аст. Мамнуъгох дар худуди имруза нохияхои Дустй, Ч,айхун ва ^абодиёни вилояти Хатлон вокеъ аст ва яке аз чойхои тамошобоби Минтакаи сайёхии водии Вахш мебошад. [5, с.10]

Худуди мамнуъгох аз Шимол то Ч,ануб 45 км ва аз Шарк то Гарб 30 км аст. Мамнуъгох дар чанубу гарбии чумхурй, шимолтари минтакаи якшавии дарёхои Вахшу Панч чойгир шуда, тугайзор, сохилхои поёноби дарёхои Вахшу Панч китъаи биёбони ^ашкакум ва нимбиёбони доманакухи чануби кухи Хочакозиёнро дар бар мегирад. Сохили чапи мамнуъгох дар баландии 223-520 метр аз сатхи бахр сохили росташ дар баландии 1000-1200 метр аз сатхи бахр чой гирифтааст. [8, с.10]

Кисми асосй. релефи сохили чапи поёноби дарёхои Вахшу Панч хамвории паст буда, аз кулхои бокимондаи рудхонаи дарёи Вахш, ки дар гирду атрофи онхо алафхои обй (кулхои Аллакул, Кабуди хурду калон, Халакул, Дедов, Пионер ва гайрахо) меруянд ва аз ботлокзорхо иборат аст. ^исмати зиёди худуди мамнуъгохро тугайзор ташкил медихад.

Дар байни ин кулхо Аллакул кули калонтарин ба хисоб меравад, ки зиёда аз 2 км дарозй ва то 10 метр чукурй дорад. Тобистони мамнуъгох гарм ва зимистонаш нисбатан хунук буда, барф нихоят кам меборад. Харорати хаво дар инчо мохи август то 40-45дарача гарм ва дар мохи январ 3-5 дарача хунук мешавад.

Мамнуъгох дорои манзарахои мухталифи табий мебошад, аз чумла дорои минтакаи биёбонй, минтакаи тугайзор, кулхои зиёд мамнуъгохро ихота намуда, табиати мавзеро боз хам зеботару чолибтар гардонда аст. Бешаи палангон дар кисмати поёноби дарёи Вахш вокеъ буда, дар худуди он зиёда аз 20 кул чойгир аст. Кулхои мамнуъгох чои зисти обсабзахо, содатаринхо, харчангхо, гамбускони обй, нармтанхо, мохихо ва дигар хайвоноти обй аст. Айни хол дар кулхои мамнуъгох 16 намуди мохихо дида мешаванд, ки баъзеи онхо намудхои эндемикй, яъне доираи пахншавии махдуддошта мебошанд. [11, с.4]

То солхои 90 - уми асри гузашта аз намудхои эндемикй дар кулхои мамнуъгох белбинии калони амударёй ва белбинии хурди амударёй ба кайд гирифта шуда буд. Ин намуди мохй ахамияти калони зоогеографй дорад, чунки гайр аз поёноби дарёи Вахш (хавзаи Аму) авлодхои наздики белбинихо дар дарёи Миссисипии Амрико ва Янтзии Чин дучор мешаванду тамом. Айни хол дар кулхо намудхои нодир ва камшумори мохихо, ба монанди муйлабмохии аралй, симмохй, муйлабмохии туркистонй, сихболмохй ва жерехи тос дучор мешаванд. Инчунин, дар кулхои мамнуъгох 2 намуди обхокй курбокаи кулй ва гуки сабз дучор мешаванд, ки микдоран хеле зиёд мебошанд. Хамчунин, дар кулхои мамнуъгох мори обй ва яке аз ширхурони муътодони акклиматизатсияшуда нутрия (кундузи обй) дучор мешавад. Ватани аслии нутрия Америкаи Ч,анубй мебошад. Ба Точикистон ин намуди ширхури хояндаро соли 1949 аз хочагии нутрияпарварии Кюрдамири Озарбойчон овардаанд. Дар худуди мамнуъгох солхои 70-уми асри гузашта хочагии нутрияпарварй мавчуд буд ва муйинаи ин намуди ширхур дар саноати сабук васеъ истифода мешуд. [16]

Барои мукимй гаштани парандагони кучй низоми экологии мамнуъгох мусоид мебошад. Дар мамнуъгох такрибан 214 намуди парандахо аз хатархои экологй эмин хастанд. Дар кулхои мамнуъгох, дар фасли сармо то 10 - 15 хазор мургон чамъ меоянд. Тазарв (Фазан) ифтихори мамнуъгох, буда, шумораи он ба 1800-2500 мерасад. Парандагон одатан дар мавсими зимистон аз худудхои Чин, ^азокистон, Сибири Шаркй ва мамлакатхои Осиёи Марказй ба ин макон куч баста, лона бунёд карда, мавсими сарморо паси сар мекунанд. Дар тугайзори мамнуъгох ва кисматхои нимбиёбонии ин мавзеъ, сангпушти осиёимиёнагй, геккони шонаангушт, лундасараки регй, куброи осиёимиёнагй, гурза ва дигар намудхои нодирро во хурдан мумкин аст. [7, с.14-28]

Дар минтакаи биёбони мамнуъгох сусмори хокистаранг (эчкамар) дучор мешаванд, ки онро «тимсохи биёбон» ном мебаранд. Дар мамнуъгохи «Бешаи палангон» системахои экологй барои чои зисти доимии парандагони мукимй чавобгу буда, барои парандагони кучй низ дар самти зимистонгузаронии онхо шароитхои мусоид ба назар мерасад. Бо дастгирии давлат ва чахду талошхои кормандони мамнуъгох бахри хифз ва зиёд сохтани саршумори парандахои нодир, дар соли 2012 дар ин мавзеъ парваришгохи махсусе сохта шуда, ки дар он парандахои ба мисли кабк, тазарф, дугдог нигохубин карда мешавад.

Дар мамнуъгох аз намояндагони синфи ширхурхо, гизол, гавазни бухорой, кафтор, гурбаи камишзор, мири мушон, хуки вахшй, чайраи хиндй, хашаротхури пакана, ва монанди инхо во мехуранд. Гавазни бухорой яке аз хайвонхои нодир ва зеботарини мамнуъгох ба хисоб меравад, ки дар худуди тугайзорхои мамнуъгох зиндагй мекунанд. Саршумори гавазни бухорой дар замони нооромихои солхои 1992-1993-юм бо сабаби шикори гайриконунй камшуда буд. Дар замони хозира бошад, бо дастгирии давлату макомоти хокимияти махаллй ва кушишхои кормандони мамнуъгох солхои охир саршумори гавазни бухорой зиёд гашта ба 250 гавазни бухорой расида аст.

Аз хайвоноти бесутунмухра дар худуди мамнуъгох намояндагони содатаринхо, исфанчхо, гидрахо, кирмхо, нармтанхо, тортанакшаклон ва хашаротхо васеъ пахн шудаанд. Аз хама сершумортарин гурухи хайвоноти мамнуъгох ин хашаротхо мебошанд, ки хаёташон бо дарахту буттахои мамнуъгох зич алокаманд аст. Аз хашаротхо дар мамнуъгох сузанаки кириченко, сузанаки императорй, гахворачунбони дарахтй, амблитесписи мишенко, мантиси саркалон, кирминаи кирмизии талхак, ганданафасаки туронй, чубхураки киррамуйлаб, махаон, шапалаки сафеди томирис ва гайра дучор мешаванд, ки дар бораи онхо мухаккикони рус тадкикот бурдаанд. [15]

Дар бора олами набототи мамнуъгох тадкикотхои чиддй бурдаанд. Мувофики маълумоти мухаккикон ва коршиносон соха дар худуди мамнуъгох 604 намуди растанихо меруянд. Аз он такрибан 322 намудаш ба растанихои хуроки чорво, 49 намуд ба растанихои техникй, 44 намуд растанихои дармонй, 10 намуд растанихои муфтхур, 22 намуд ба растанихои захрнок дохил мешанд.

Дар минтакахои биёбонии мамнуъгох чулгун, загоза ва саксавул меруянд. Дар худуди мануъгох дарахтони сафедор, ангат, бед, санчид пахн гардидаанд. Дар мавзехои тугайзорхо найшакар, най, лух, эриантус, шутурхор инчунин дигар намудхои алафхои баландпоя ба назар мерасанд. Дар мачмуъ флораи асосии мамнуъгох аз растанихои алафй иборат аст, ки микдори онхо ба 524 намуд мерасад. [3, с.8]

Баъзе намудхои нодири худуди мамнуъгох ба Китоби сурхи Чумхурии Точикистон дохил гардидаанд, ба мисли занбуруги даштй, лолаи Тюберген, усманияи поячааш дарози хам, каперси Розанов, дубаргаи бухорой ва гайра. Дар бораи хусусиятхои хоси мавзехои тугайзорхои мамнуъгох мухакикони рус нуктаи назари худро доранд. [9, с.226]

Мувофики андешаи коршиносон, мамнуъгох аз он сабаб, номи «Бешаи палангон»-ро гирифта аст, ки дар ин мавзеъ яке нодиртарин намуди ширхурони даранда - паланги туронй ба назар мерасид. То солхои 50-уми асри гузашта дар худуди мамнуъгох ин намуди хайвони ширхур дучор мешуд, ки дар ин бора олими рус Р.Л.Потапов дар китобаш «Тигровая балка» якчанд ходисахои вохурии одамонро бо палангхо ёдрас шудааст. [10, с.22]

Мувофики маълумоти расмй, дар худуди мамнуъгох паланги туронй тобистони соли 1953 ба кайд гирифта шудааст. Айни замон доир ба мавчудияти ин намуди паланг дар табиат ва боги хайвоноти дунё ягон маълумоте нест. Ба акидаи бархе аз олимони сохаи зоология ин намуд на танхо дар Точикистон, балки дар тамоми сатхи руйи Замин нест шудааст. [14]

Ба андешаи мухаккикон дар фаъолияти мамнуъгохи «Бешаи палангон» дар самти хифзу нигахдории олами хайвоноту набототи минтака баъзе мушкилоти экологй ба назар мерасад. Аз чумла, кайд мешавад, ки дар замони мавчудияти Иттиходи Шуравй, ки таваччух ба сохаи пахтакорй

гардида, масъаладои дифзи мудити зист эътибор надошт, дукумати онвакта мекушид, ки бешаву чангалдои мавчударо ба заминдои кишоварзй табдил дидад. Аз ин чидат, сокинони атрофи «Бешаи Палангон» дарахтонро бурида, як кисмати муайяни мамнуъгодро ба замини кишоварзй ва чои зист табдил доданд. Муносибати сард ва беадамиятй нисбат ба «Бешаи палангон», ки яке аз калонтарин чангали субтропики дунё ба дисоб мерафт, сабаби аз байн рафтани олами набототу дайвоноти нодири ин минтака мегашт.

Яке аз сабабдои дигари аз байнравии олами набототу дайвоноти минтака ва задролудшавии обу хоки мамнуъгод, ин поёноби заминдои кишоварзии назди мамнуъгод мебошад, ки бо нуридои маъданй ва дорудои задрноки дар заминдои киштзор истифодашаванда омехта гашта буд. Инчунин, системаи обанбордои сунъии дарёи Вахш низ боиси вайрон шудани режими табиии обхезии минтака гашта аст. [2, с.6]

Мувофики маълумотдои илмй дар замони шуравй дар чойи дазор гектар чангалзори минтакаи «Палвон Тугай»-и каламрави «Бешаи палангон» комплекси чорвопарварии нодияи ^убодиёнро сохта буданд. Гайр аз ин, сокинони гирду атрофи мамнуъгод, аз надонистани мудимияти экологии чангал ба мудити зист, дарахтони нодирро бурида, дар чойи он ба кишту кор машгул мегаштанд.

Коршиносони содаи экологй бар ин назаранд, ки дар замони шуравй аз сабаби дефолатсияи майдондои кишти пахта дарахтони мудофизатии минтакадои кад-кади дарёи Вахш аз байн рафтаанд, зеро дорудои минералй ва задрхимикатдои дар заминдои кишт истифодашаванда тавассути об ва даво сабаби хушку хазон шудани гулу гиёд ва буттаву дарахтони нодири мамнугоди «Бешаи Палангон» мегашт. [1, с. 6].

Масъаладои экологии дифзи табиат ва нигоддории популятсияи олами дайвоноту наботот ба яке аз масъаладои доги руз дар кишвардои чадон гардида аст. Дар Точикистон, макомоти марбутаи экологй, аз чумла Кумитаи дифзи мудити зист ва зерсохтордои он, инчунин ташкилотдои гуногуни чамъиятии экологй бадри дифз, нигаддорй ва рушди устувори фаъолияти мамнуъгод, пайваста дар пайи амалй гардонидани накша-чорабинидои гуногун мебошанд, то вазъи табиии мамнуъгод ба стандартдои байналмилалии дудуддои дифзшаванда чавобгу гардад. Бояд кайд кард, ки яке аз омилдои муассири дифзу нигаддории гуногунии биологй ва муносибати окилона ба табиат, ин баланд бардории маърифати экологии чомеа мебошад. Барои амалй гаштани ин кор Кумитаи дифзи мудити зист, макомотдои докимияти давлатй ва мадаллй, инчунин тамоми кишрдои чомеаи кишвар садмгузор буданаш лозим аст.

Коршиносон кайд мекунанд, ки дар соли 1998 вобаста бахшида 60-солагии мамнуъгоди «Бешаи палангон» Фармони Президент Чумдурии Точикистон аз санаи 14 августи соли 1998 тадти № 1037 «Оид ба бедтар намудани фаъолияти мамнуъгоди давлатии «Бешаи палангон» ба тасвиб расид. Дар он як катор карордои зарурй бадри беддошти вазъи экологии мамнуъгод кабул гардид. Аз чумла, ба Хукумати Чумдурии Точикистон дастур ироа гардид, ки ба Созмони байналмиллалии ЮНЕСКО барои ба мамнуъгод додани макоми «мамнуъгоди биосферавй» мурочиатнома пешнидод намоянд. Инчунин, аз бучаи кишвар барои бедтар гардонидани фаъолияти мамнуъгод чудо намудани маблаггузорй пешнидод гашт. Гайр аз ин, ба Кумитаи дифзи сардадоти назди Хукумати Чумдурии Точикистон супориш дода шуд, ки то санаи 15 августи соли 1998 аз дудуди мамнуъгоди «Бешаи палангон» нуктадои назорати дарбй берун бароварда шаванд. Ин дама ташаббусдои аз тарафи давлат пешгирифташуда шадодат медидад, ки Хукумати Чумдурии Точикистон чидати дифзи табиат, гуногунии биологй, паст кардани таъсири манфии фаъолияти инсон ба табиат ва мудити атроф дар пайи тадбирдои муассир дастанд, то ин ки олами дайвоноту набототи ин гушаи зебои табиати Ватан ба ояндагон ба мерос гузошта шавад. [5, с.15]

Хукумати Чумдурии Точикистон ба масъаладои беддошти мудити зист дамеша таваччуди хос дорад, зеро дифзи мудити зист ва пешгирй намудани дама гуна офату хатардои экологй аз мудимтарин масъаладои сиёсати пешгирифтаи кишвар ба дисоб меравад. Ба ин хотир, Барномаи давлатии экологй барои солдои 2009-2019 кабул гардида буд, ки он дамчун дуччати асосии давлат ва муайянкунандаи самтдои асосии рушди устувори чомеа, таъмини мувозинати захирадои солими чомеа, истифодаи окилонаи захирадои табий, инчунин роддои баркарорсозии фазои экологии вайроншуда ба дисоб мерафт.

Мувовики тадлили андешаи коршиносон, гуфтан мумкин аст, ки несту нобудшавии мудити табии «Бешаи Палангон» аз омилдои гуногун вобаста аст. Яке аз ондо шуршавии баъзе минтакадои «Бешаи Палангон», худсарона азхуд намудани дудуддои мамнуъгод ва машгул шудан ба киштукор

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.