CC BY
6Keywords: Tourism, ecosystem, flora, fauna, ecotourism, Biosphere reserve, nature reserve, specially protected natural areas, rare and endangered species.
Сведения об авторе:
Рахимов Бахтиёр Абдула^адович - соискатель Института водных проблем, гидроэнергетики и экологии Национальной академии наук Таджикистана. e-mail: [email protected], тел: (+992) 918182127;
About the author:
Rakhimov Bakhtiyar Аbdulahadovich - Applicant_ for the Institute of Water Problems, Hydropower and Ecology of the National Academy of Sciences of Tajikistan. e-mail: [email protected], tel: (+992) 918182127
БАЪЗЕ ХУСУСИЯТ^ОИ ГИДРОЛОГИИ ДАРЁДОИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН
Абдул\амидов Б.М.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Вилояти Хатлон аз дарёдо бой аст. Хдмаи дарёдои вилоят ба давзаи Ому тааллук доранд. Дарёно дар дудуди вилоят нобаробар чойгир шудаанд. Дар чойгиршавии ондо конунияти махсус ба мушодида мерасад. Кариб дамаи ондо аз самти шимоли шарк ба суйи чануби гарбй чорй мешаванд. Баъзе дарёдои хушкшаванда низ мавчуданд, ки ондо асосан дар нодиядои кудистон вокеанд. Ахолии мадаллй ондоро сангоб ва ё дара мегуянд. Чунин руддои мавсимй дар мавзеъдои Балчувон, Сари Хосор, Муъминобод, Даштичум, Терай, Саричашма ва гайрадо чойгир шудаанд. Дарёно дар болочараёнашон кудй буда, дар поёнобашон ба водило баромада, оромона чорй мешаванд. Ондо дар болооб бо суръат чорй гардида, дар гуна чинсдои кудиро шуста интикол медиданд.
Ба чинсдои аллювиалй (обовардадо) рег, гил, шагал, харсангдои майда ва гайрадо дохил мешаванд.
Дар ибтидо дарёно аз чуйчадо сарчашма гирифта, баъдан ба дарёдои бузург табдил меёбанд.
Вобаста ба орография, иклим, таркиб ва сохти чинсдои кудй дарачаи эрозия (шусташавй) дар дарёно гуногун аст. Дар болочараёни дарёно асосан эрозияи каърй ва дар поёнчараён эрозияи падлуй бартарй дорад.
Дар натича дар дарёно суфадои (терраса) гуногун ба амал омадаанд.
Вобаста ба релеф, хусусиятдои кудй ва микдори даврадои шусташавй дар водидои дарёдои Точикистон чор коплекси суфадои синну солашон гуногун мушодида карда мешаванд. Аз дама кадимтарини он(замони плейстосен) дар баландии 1900-2100м (нишебидои шимолии каторкуддои Туркистон), аз 2000 то 2600-3200м (шимоли шаркй ва чанубии Точикистон) вокеъ гардидаанд. Се комплекси суфадои бокимонда ба миёнаи давраи чорум тааллук доранд. Дутои ондо кариб дар тамоми доманакуддо дида мешаванд. Ондо дар баландидои 800-1200м (доманаи шимолии каторкуди Туркистон), 300-1000м (Точикистони марказй), 2000м (дар кисмдои канории чануби Точикистон) вокеъ гардидаанд [10, с. 521.
Яке аз хусусиятдои мудими гидрологии дарёдои вилоят гизогирии ондост. Ондо аз манбадои гуногун сарчашма мегиранд. Вобаста ба ин чунин навъи гизогириро фарк мекунанд:
1. Дарёдое, ки аз пирях ва барф сарчашма мегиранд (Панч ва Вахш);
2. Дарёдое, ки аз барфу пирях гизо мегиранд (Кофарнидон);
3. Дарёдое, ки манбашон барфу борон аст (Яхсу, Сурхоб, Тодирсу).
4. Дарёдое, ки аз обдои зеризаминй сарчашма мегиранд (Кулобдарё, Кафтархона).
Дар низоми дарёдои вилоят низ тафовути гидрологй ба мушодида мерасанд.
Дарёдое, ки аз пиряху барф сачашма мегиранд, одатан дар як сол ду бор сатди обашон баланд мешавад: яке бадорон ва дигаре тобистон.
Дар дарёдои гизогириашон барфию боронй обхезй асосан бадорон руй медиданд. Ин дар натичаи обшавии барф ва борон ба амал меоянд. Фаслдои тобистон, тирамод ва зимистон сатди оби дарёдо нидоят паст (межен) мегардад.
Дигар хусусиятхои мухими дарёной Хатлон дар он аст, ки дарачаи лойханокии онхо баланд аст. Дар байни дарёхои вилоят дарачаи лойканокй дар дарёи Сурхоб аз хама баланд
3 3
аст. Дарачаи лойканокии дарёи Сурхоб ба 5 кг/ м мерасад.(Аз хама баланд 7 кг/ м ).
Лойканокии дарёно ба сохти геологй, навъи чинсхои кухй, хобиши чинсхо, намуди хок ва пешиши наботот вобаста аст.Дарёхои вилоят хамасола ба водило миллионхо тонна чинсхои кухиро ба худ оварда, дар ташаккули релефи аккумулятивии пастхамихо накши мухим доранд.
Таркиби химиявии оби дарё низ гуногун аст.Дар оби дарёно калсий ва натрий бештар мебошад. Таркиби химиявии оби дарё ба тарзи гизогирй вобаста аст. Шурии обй дарёно паст мебошад, чунки онхо аз пирях, барфу борон сарчашма мегиранд [3, с. 21-221.
Модули чараёни дарёхои вилоят фарк мекунанд. (модули чараён микдори обест, ки дарё аз хар як км2 -и хавзаи худ дар муддати як сония ба хисоби литр чамъ мекунад).
Баъзе дарёхои кишвари мо чунин модулро дороянд: Кофарнихон 23,5л (сон. км ), Вахш 39,8л (сон. км2) ва Панч 34,9л (сон. км2) [4, с. 1721.
Модули чараёни дарё ба шароити иклимй, орография ва майдони хдвзаи дарё вобаста
аст.
Харорати оби дарёхо вобаста ба баландии махал, шароити иклимй ва навъи гизогирй тагйир меёбанд.
Хатто харорати оби дарё дар давоми як шабонаруз тагйир ёфтанаш мумкин аст.
Дар дарёхои пуроб тагйирёбии харорат кам буда, дар дарёхои камоб зиётар ба назар мерасад.
Хамчунин, харорати оби дарё аз саргах то резишгох баланд шуда меравад. Ин бештар дар дарёхои кухй (Вахш, Кофарнихон ва Панч) ба мушохида мерасад.
Бо дарназардошти шароити якхелаи табиию географй, низом, навъи гизогирй ва модули чараён дар худуди Точикистон шаш нохияи гидрологиро чудо менамоянд [13, с. 231-232]:
1. Нохияи Помир Шаркй.
2. Нохияи Помири Гарбй
3. Нохияи нишебихои чанубии каторкуххои Хисор, Каротегин ва Дарвоз.
4. Нохияи водии дарёи Зарафшон.
5. Нохияи чанубии Фаргона.
6. Нохияи шимолии Фаргона.
Аз тахлили нохияхои дар боло зикршуда маълум мегардад, ки кариб хамаи дарёхои вилояти Хатлон ба нохияи гидрологии нишебихои чанубии каторкуххои Хисор, Каротегин ва Дарвоз тааллук доранд.
Бояд гуфт, ки дар каламрави вилояти Хатлон дарёхои бузургтарини Точикистон вокеъ гаштаанд.
Ч,адвали 1
Маълумоти морфометрй дар бораи дарёхои вилояти Хатлон_
Номи дарё Навъи гизогирй Дарозй (км) Майдони хавза (км. кв) Резишгох
Панч Пиряхй - барфй 921 (370) 114 000 Ому
Вахш Пиряхй - барфй 524 (270) 39100 Ому
Кофарнихон Барфй - пиряхи 387 (185) 11 600 Ому
Сурхоб Барфй - боронй 230 8630 Панч
Яхсу Барфй - боронй 160 2710 Сурхоб
Кулобдарё Барфй - боронй 55 796 Яхсу
Тохирсу Барфй - боронй 118 1860 Сурхоб
Евонсу Барфй - боронй 102 1190 Вахш
Обимазор Барфй - боронй 62 411 Сурхоб
Обиниёв Барфй - боронй 58 646 Панч
Чубек Барфй - боронй 12 646 Панч
Карасу Барфй - боронй 13 646 Панч
Бешкапа Барфй - боронй 10 646 Панч
Яке аз дарёхои бузурге, ки дар худуди Хатлон чорист, Панч аст. Дар кисми чануби ва чануби шаркии вилоят вокеъ мебошад. Дарозии умумиаш 921км аст. Дар худуди Хатлон такрибан 370км дарозй дорад. Майдони хавзааш 114 хазор км мураббаъ мебошад. Аз якчояшавии дарёхои Помир ва Вахон номи Панч пайдо мешавад. Аз пиряху барф сарчашма мегирад. Сарфаи солонаи дарё 10003 /сон аст [6, с. 47].
Оби Панч барои обёрии заминдо истифода мешавад. Панчу Вахш якшуда Амударёро ба вучуд меоранд, ки дар дудуди Точикистон 85 км дарозй дорад.
Саргади дарё дар баландии беш аз 4000м вокеъ аст. Дар як сол аз мачрои дарё 35 километри мукааб об мегузарад. Манбаи дарё пиряху барф аст. Панч - дарёи сардадгузар буда, Точикистонро аз AфFOнистон чудо менамояд.
Ихтиофаунаи дарё бой буда, дар он беш 25 намуди модиён сукунат доранд [2, с. 401.
Панч шохобдои зиёде дорад. Яке аз шохоби рости он дарёи Сурхоб аст. Вайро Сурхоби Панч мегуянд. Сурхоб аз доманадои шимоли шаркии каторкуди Вахш ибтидо меёбад. Тулаш 230 км буда, аз барфу борон Fизо мегиранд. Сурхоб дорои шохобдои зиёдест.
Яке аз шохобдои рости Сурхоб -Тодирсу аст. Дарозиаш 118 км, майдони обFyнкyниаш 1860 км. кв ва аз барфу борон Fизо мегирад. Аз нишебидои чануби шаркии каторкуди Вахш сарчашма мегирад. Барои обёрии заминдо истифода мешавад. Давраи серобиаш бадор буда, тобистон мавсими камобии дарё аст. Сурхоб шохоби дарачаи якуми дарёи Панч буда, масодати давзааш ба 8630 км.кв баробар аст.
Дарёи Сурхоб пурра дар дудуди вилояти Хатлон вокеъ мебошад. Давраи серобии дарё ба моддои апрел-май рост меояд. Тобистон, тирамод ва зимистон оби дарё кам мегардад.
Яхсу шохоби чапи вай аст, ки аз нишебидои шимоли Fаpбии каторкуди Хазрати Шод сар мешавад. Дарозии дарё 160 км ва майдони давзааш 2710 км. кв аст. Fизогиpиаш барфию боронист. Сарфаи миёнаи солона 32 м /сон аст. Шохобдои калонтарини Яхсу Обисурх ва Кулобдарё ба дисоб мераванд.
Дарё бадорон пуроб гардида, тобистон сатди обаш паст мегардад. Дарё асосан барои обёрии киштзор истифода мегардад.
Кулобдарё шохоби чапи дарёи Яхсу буда, аз нишебидои Fаpбии каторкуддои Хазрати Шод ибтидо мегирад. Тули дарё 55км ва масодати обFyнкyниаш ба 796 км. кв. баробар аст. Манбааш барфу борон мебошад. Дар наздикии шадраки Восеъ ба дарёи Яхсу мерезад.
Давраи серобии дарё аз феврал то интидои майро дар бар мегирад. Сарфи зиёдтарини
3 3
оби дарё 20 м / сон (бадорон) буда, камтаринаш ба 0,2 - 0,3 м /сон.(тобистон) мерасад. Кулобдарё асосан барои обёрии заминдо истифода мешавад. Дар дарё заFоpамодй, ширмодй, лаккамодии туркистонй ва Fайpадо вомехеранд [3, с. 231.
Дуюмин дарёи калонтарини Хатлон Вахш мебошад. Тули умумиаш 524 км аст. Дар дудуди вилоят такрибан беш аз 270 км дарозй дорад. Дар болочараён характери кудй дошта, дар поёнчараён дарё мачрои васеъ досил карда, оромона чорй мешавад. Манбаи Fизогиpиаш пиряху барф аст. Масодати давзааш 39100 км. кв буда, сарфаи миёнаи солонаи дарё 660 м /сон аст. Бадору тобистон даврадои серобии Вахшанд. Дарё адамияти калон доранд. Дар дарё якчанд неругоддои баркии обй сохта шудаанд ва бунёд ёфта истодаанд.
Вахш дарёи сардадгузар буда, аз каламрави КиpFизистон аз баландии 3600м сарчашма мегирад. Аз якшавии дарёдои Сурхоб ва Обихингоб ташаккул меёбад. Дар дарёи Вахш 11 намуди модиён сукунат доранд.
Яке аз шохобдои рости дарёи Вахш Ёвонсу ба дисоб меравад. Дар поёноб дарёи Шур ном дорад. Саргадаш аFбаи Зардолу буда, аз водии Ёвон чорй мешавад. Дарозии дарё 102 км ва майдони давзааш ба 1190 км.кв мерасад. Аз барфу борон Fизо гирифта, давраи серобиаш ба моддои феврал-июн рост меояд. Сарфи миёнаи солонаи дарё ба дисоби миёна
3 3
0,66м /сония ва аз дама зиёд 83м /сония-ро ташкил медидад. Яке аз дарёдои лойолуд ба дисоб меравад. Ба 1м3 оби дарё 4000г гил рост меояд.
Дар кисми Fаpбии вилояти Хатлон дарёи Кофарнидон чорист. Дарозии умумиаш 387 км аст. Дар дудуди вилояти Хатлон такрибан 285 км дарозй дорад. Хангоми дамродшавии дарёдои Сорбо ва Сардаи миёна номи Кофарнидон пайдо мешавад. Майдони обчамъкуниаш 11600 км. кв буда, аз каторкуддои Хисор ва Каротегин ибтидо мегирад. Аз барфу пирях Fизо мегирад. Сарфи миёнаи солонаи об 102 м /сон аст. Дар дарёи Кофарнидон 26 намуди модй зиндагй мекунанд: гулмодй, ширмодй, заFоpмодй ва лаккамодй.
Дар водии дарёдои вилоят якчанд обанбордо бунёд ёфтаанд. Обанбордо бо максади сохтмони неругоддои баркй, обёрии заминдо, ба низом даровардани чараёни дарёдо сохта мешаванд.
Хамчунин, обанбордо адамияти наклиёти ва сайёдй низ доранд.
Дар вилоят обанборхо зиёданд. Обанбори калонтарини вилоят Норак ба хисоб меравад. Дар дарёи Вахш бунёд ёфта, баландии сарбандаш ба 300 м мерасад.
Гунчоиши обанбори Норак 10,5 млрд. метри мукааб буда, сатхи он ба 98 километри мураббаъ баробар аст. Дарозии обанбор 70 км, чукурии миёнаи он 107 метрро ташкил менамояд. Дар давоми сол сатхи об вобаста ба гуншавй ва сарфи он то 5 метр тагйир меёбад.
Захираи оби он барои 1 миллион гектар заминхои хушки Точикистон, Узбекистон ва Казокистонро обшор кардан имконият медихад. Аз обанбори Норак накби Дангара об мегирад .
Обанбори Муъминобод дар шимоли шаркии минтака, дар нохияи Муъминобод вокеъ аст. Обанбор соли 1958 сохта шудааст.
хачми обаш 31 млн. км , масохаташ 2,8 км. кв. мебошад.Чукурии миёнааш ба 10м баробар аст.
Обанбори Селбур соли 1963 бунёд гардида, дар нохияи Восеъ чойгир шудааст. хачми обаш 20 млн. м ва майдонаш 2,3 км. кв.-ро ташкил мекунад. Ба хисоби миёна 8 м чукур аст. Флора ва фаунаи обанборхо мухталиф аст. Чунончй, дар обанбори Муъминобод 31 намуди харчангхо ва 10 намуди мохй дар обанбори Селбур, 22 намуди харчангшаклон ва 12 намуди мохиён ба кайд гирифта шудаанд.
Обанборхо асосан барои обёрии заминхои истифода бурда мешаванд. Ба чуз ин обанборхо дар вилоят хавзхои хурд мавчуданд, ки ахамияти махаллй доранд.
Бо максади бо об таъмин кардани ахолй ва обёрии заминхои корам якчанд каналхо сохта шудаанд.
Дар вилоят беш аз 10 каналхои калон бунёд ёфтаанд. Онхо аз дарёхои Вахш, Сурхоб, Панч ва Кофарнихон об мегиранд. Тули умумии каналхои калони вилоят 389,2 км-ро ташкил медиханд. Тавассути онхо 358,3 хазор гектар заминхои вилоят обёрй карда мешаванд [7, с. 32-34].
Чадвали 2
Каналхои вилояти Хатлон_
№ Номи каналхо Санаи ба истифода додан Аз кучо сарчашма мегирад Кадом каналхо аз он сарчашма мегиранд Дарозии канал (км) Заминхое,ки ба воситаи он обёрй мешавад
1 Канали магистр-алии Вахш 13 марти соли 1933 Дарёи Вахш Канали Л-2 (59км), Чуйбор (25,6км), Октябр (2,6км), Гулистон, (37,5км), Кумсангир (61,2км), Чиликулкофир(35,2к м) 28,7 94 хазор га, заминхои нохияхои Кушониён, Вахш, Ч.Балхй, Чайхун ва Дустй.
2 Канали магистралии Ёвон-Обикиик 1968-1971 Дарёи Вахш Шохаи рост 87,5км, шохаи чап 34км 121,5 46 хазор га. Заминхои нохияхои А.Чомй, Евон ва Хуросон
3 Канали Кулоб 1974 Дарёи Панч Арпатугулдй, Бештигирмони поён, Кафтархона 33,4 46 хазор га. Заминхои нохияхои Кулоб ва Восеъ
4 Канали магистралии Шурообод 1933 Дарёи Вахш Шурообод -2 21,4 16 хазор га, Заминхои нохияи А.Чомй
5 Канали магистралии Кофарнихон 1978 Дарёи Кофарнихон 45,8 12,7 хазор га. Заминхои нохияи Н.Хусрав
6 Канали магистралии Дангара 1986 Дарёи Вахш 25,9 76 хазор га, заминхои нохияи Дангара
7 Канали магистралии Дехконобод 1940 Дарёи Панч 17,2 45 хазор га Заминхои нохияхои М.С.А. Хамадонй, Фархор, Восеъ ва Кулоб
8 Канали магистралии Кумсангир 1936 Дарёи Вахш 60,1 26,2 хазор га. Заминхои нохияхои Вахш, Ч. Балхй, Дустй ва Чайхун
9 Канали магистралии Ч,иликул 1936 Дарёи Вахш 22 11,9 дазор га. Заминдои нодиядои Ч,.Балхй, ДустИ ва Ч,айдун.
10 Канали магистралии Ч,иликулкофир 1936 Дарёи Вахш 13,2 16,4 дазор га, заминдои нодиядои Ч,.Балхй ва Ч,айдун
Сарчашма: Д.Назриев., Т.Салимов. обдои Точикистон: дар бораи ондо чи медонед? Душанбе, 2000, сад. 32-34 (бо тагйироту иловадо).
Дарёдои вилояти Хатлон адамияти калони иктисодИ доранд. Алалхусус, захираи гидроэнергетикии дарёдо бузурганд.
Дар байни дарёдои чумдурИ захираи неруи барки дарёи Вахш хеле бузург аст. Ин дарё дар якчоягИ бо дарёи Панч зиёда аз 75 фоизи захираи неруи барки чумдуриро чамъ намудааст. Мавчудияти релефу мадалу иклими хоси минтака яке аз сабаби асосии серобию тезобии дарёи Вахш гардидааст. Чунин шароит имкон фародам овардааст, ки аз як километр мачрои Вахш такрибан 13 дазор киловатт неруи барк досил карда шавад. Чунин нишондиданда дар дарёи пуриктидори Енисей 4,7 ва дар Лена бошад, 4,4 дазор киловаттро ташкил мекунад. Илова ба он дарёи Вахш яке аз мудимтарин дарёи обёрикунандаи Осиёи МарказИ аст ва афзалияти он зиёд мебошад [5, с.951.
Тибки маълумоти мавчуда иктидори гидроэнергетикии дарёи Панч ба 98 млрд киловатт / соат мерасад.
Мувофики лоидадои пешбинишуда дар дарёи Панч 13 неругоди баркии об сохтан мумкин аст. ^исматдои миёначараён ва поёнчараёни дарё барои схтмони неругоддо мувофик мебошад. Дар оянда дар дарёи Панч чунин неругоддо сохта ходанд шуд: Даштичум (4,0 млн. квт), Рушон (3,0 млн. квт), Ширговат (1,9 млн. квт), Чумар (2,0 млн. квт), Дарвози сангин (2,1 млн. квт) ва Москва (0,8 млн. квт).
Дар назар аст, ки дар оянда дар дарёи Кофарнидон якчанд неругоддои баркии оби бо иктидори 500 дазор киловатт сохта ходад шуд.
Дар вилоят дарёдои хурди кудИ зиёданд, ки дар ондо неругоддои баркии обии хурдро сохтан мумкин аст. Алдол дар вилоят чунин неругоддо дастанд, вале теъдодашон кам мебошад. Чунин дарёдо асосан дар кисмати шимоли шаркИ ва шаркии вилоят чойгир шудаанд.
Неругоддои хурди баркии обИ самаранокии зиёд доранд. Тавассути ондо дар фасли зимистон хонадои истикоматИ ва бинои маъмурИ гарм карда мешаванд. Харочоти солонаи чунин неругоддо хеле ночиз аст. Хамчунин, дангоми бунёди чунин неругоддо дар шароити кудистон заминдои кишт зери об намемонанд.
Хамин тарик, истифодаи самараноки дарёдо боиси пешрафти иктисодиёти вилояти Хатлон ходад гардид.
адабиёт
1. Абдурадимов С.Я. Инновационно- геоэкологические проблемы природно-техногенного разнообразия Таджикистана. Научное пособие/С.Я. Абдурахимов.-Худжанд: Нури маърифат, 2014.-432с.
2. Ахроров Ф. Олами дайвонот ва набототи обдавздои Точикистон ва мудофизати он. Воситаи таълимИ/Ф.Адроров.-Душанбе:Ирфон, 1983.- 52с.
3. Баротов Ч,Д. Географияи минтакаи Кулоб. Воситаи таълимИ/ Ч,Д. Баротов.-Душанбе: Бухоро, 2015-120с.
4. Мусоев З. Заминшиносии умумИ. Китоби дарсИ/ З.Мусоев., Р.Раупов.-Душанбе, 2010.-327с.
5. Мудаббатов Х.М. Об-манбаи даёт. Воситаи таълимИ-илмИ/ Х.М. Мудаббатов.- Душанбе: Ирфон, 2003.-146с.
6. Мудаббатов Х.М. Географияи Точикистон. Китоби дарсИ/ Х.М. Мудаббатов., М.Р. Радимов.- Душанбе: маориф ва фарданг, 2011.-312с.
7. Назриев Д. Обдои Точикистон: дар бораи ондо чИ медонед? Воситаи илмИ/ Д.Назриев., Т. Салимов.-Душанбе, 2000.-79с.
8. Назриев Д. Фалокати Арал фочиаи кист?. Воситаи таълимИ/ Д.Назриев., Т.Салимов.- Душанбе, 2020.-62с.
9. Нуралиев К. Водные ресурсы Таджикистана: инициативы, ситуация и переспективы. Научное пособие / К.Нуралиев., М. Абдусамадов., Р.Б. Латипов.- Душанбе, 2011.- 220с.
10. Радимов М. Табиат ва сарватдои табиии Точикистон. Воситаи таълимИ/ М.Радимов.- Душанбе: Офсет, 2001.- 130с.
11. Радимов А.И. Географияи табиии Точикистон. Воситаи таълимИ-илмИ/ А.И.Радимов.- Хучанд: Нури маърифат, 2007.- 154с.
12. Рахимов А.И. Дарёной бузурги Евроосиё. Воситаи илми/ А.И.Рахимов., М. Хочаев.- Хучанд: Ношир, 2009.- 108с.
13. Таджикистан. Природа и природные ресурсы. Монография.- Душанбе: Дониш, 1982.- 601с.
14. Ходжаев М.Х. Водно - экологические проблемы Северного Таджикистана. Научное пособие/ М.Х. Ходжаев.- М.: Россельхозакадемия, 1996.- 164с.
15. Хочаев М.Х,. Обхои Точикистон ва муаммохои бахри Арал. Воситаи илми/ М.Х. Хочаев.- Хучанд: Ношир, 2003.-119с.
НЕКОТОРЫЕ ГИДРОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РЕК ХАТЛОНСКАЯ ОБЛАСТЬ
Статья посвящена гидрологии рек Хатлонской области.
Первоначально предоставляется информация о местоположении, питании, режиме, модуле течения и температуре реки. Тогда рекомендуются гидрологические районы Таджикистана. Из гидрологического районирования видно, что реки Хатлонской области относятся к южным склонам хребтов Гиссар, Каротегин и Дарваз. Дана краткая информация по рекам Пяндж, Вахш, Кофарнихон, Яхсу, Сурхоб, Явансу и Куляб, проанализированы их гидрологические особенности. Информация о речной флоре и фауне.
В статье также оценивается экономическое значение рек Хатлонской области. В статье рассматривается строительство каналов, водохранилищ и их роль в экономическом развитии региона. В статье представлены таблицы.
Ключевые слова: река, эрозия, бассейн, питание, система, гидрография, рельеф, климат, орография, модуль стока, морфометрия, ихтиофауна, межен, водохранилище.
SOME HYDROLOGICAL FEATURES OF THE RIVERS KHATLON REGION
The article is devoted to the hydrology of the rivers of the Khatlon region. Initially, information is provided about location, power, mode, _ flow module and river temperature. Then the hydrological regions of Tajikistan are recommended. The hydrological zoning shows that the rivers of the Khatlon region belong to the southern slopes of the Gissar, Karotegin and Darvaz ranges. Brief information is given on the rivers Pyanj, Vakhsh, Kofarnikhon, Yakhsu, Surkhob, Yavans and Kulyab, their hydrological features are analyzed. Information about river flora and fauna.
The article also assesses the economic importance of the rivers of the Khatlon region. The article examines the construction of canals, reservoirs and their role in the economic development of the region. The article presents tables.
Key words: river, erosion, basin, feeding, system, hydrography, relief, climate, orography, flow modulus, morphometry, ichthyofauna, low water, reservoir.
Сведения об авторе:
Абдулхамидов Бедил Мадаминович - докторант кафедры географии и туризма Кулябского государственного университета имени Абуабдулло Рудаки. Адрес: Республика Таджикистан, г. Куляб, улица С. Сафарова,16 Тел: (+992) 985257478.
About the outhor:
Abdulhakimov Bedil Madaminevih - PGD student of the Department of Geography and tourism of Kulob State University named of the . Abuabdullo Rudaki Address: Republic of Tajikistan, Kulob, S. Safarov str. 16Phone: (+992) 985257478.
НАКШИ ШАРОИТИ ТАБИЙ ДАР Ч.ОЙГИРШАВЙ ВА ИНКИШОФИ ЗИРОАТКОРЙ (ДАР МИСОЛИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН)
Зайнураи А.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Дар иктисодиёти вилоят мачмуи кишоварзию саноатИ чойгохи асосИ дорад. Бояд тазаккур дод, ки дар худуди вилоят ду минтакаи кишоварзию саноатиро чудо мекунанд:
I. Минтакаи агросаноатии Кулоб.
Дар таркиби хочагии халки минтака мачмуи кишоварзию саноатИ накши асосИ дорад. Ба хиссаи вай кариб 90% -и истехсоли махсулоти хочагии халк рост меояд, ки аз ин шумора дар таркиби мачмуи кишоварзию саноатии нохия вазни киёсии саноатИ 53,1 фоизро ташкил дода, сохахои пахтатозакунИ, гушт, орду ярма ва истехсоли намак хеле тараккикарда мебошад. Дар минтака 1,3%-и киштзор мавчуд буда, 37,2%-и галла, 14,3% полезихо, 15,6%-и пахта, 19,4-и
