Научная статья на тему 'Ижтимоий соҳадаги ислоҳотлар: асосий кўрсаткичлар ва натижалар'

Ижтимоий соҳадаги ислоҳотлар: асосий кўрсаткичлар ва натижалар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
258
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Strategy of Uzbekistan
Область наук
Ключевые слова
Ҳаракатлар стратегияси / Ислоҳот / сарҳисоб / стратегия / Ўзбекистон / қонун / Стратегия действий / Реформа / Итог / Стратегия / Узбекистан / Закон
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ижтимоий соҳадаги ислоҳотлар: асосий кўрсаткичлар ва натижалар»

Strategy of Uzbekistan №04 (2021) I ISSN 2181-2535

ИЖТИМОИЙ

СОХАДАГИ

ИСЛОДОТЛАР:

АСОСИЙ КУРСАТКИЧЛАР ВА НАТИЖАЛАР

Ба^одир БЕГАЛОВ

Давлат статистика кумитаси раиси

«2017-2021 йиллap учун Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг бeштa ycryBop йунолиши 6уйичо Xapa^map cтpaтeгияcи» дaвлaтимиздa еиёеий, хукукий, иктиcoдий вa ижrимoий иcлoxoтлapни aмaлгa oшиpиш 6УЙИЧО cтpaтeгик хужжотит aйлaнди. 2021 йил эca ушбу cтpaтeгияни aмaлгa oшиpишнинг якуний дaвpи 6улди.

Тахлил ва таккос

Таъкидлаш жоизки, бугун мамлакат келажаги булмиш ёшларни инновацион ва креатив фикрлайдиган замонавий кадрлар сифатида тайёрлаш, уларни ватанпарварлик рухида, юксак маънавият эгалари этиб тарбиялаш мухим масаладир. Шу боисдан хам, Хукумат томонидан таълим тизимини замон талабидан келиб чиккан холда ислох килиш масалаларига кун тартибидаги долзарб масала сифатида ал охи да эътибор каратилмокда. Бу, биринчи навбатда, жамиятнинг таълим сохасида туб ислохотларнинг бошланишига туртки булди.

Сунгги йилларда таълим сохасининг барча боскичларини замонавий талаблар асосида ташкил этиш буйича амалий ишлар амалга оширилди. Хусусан, 2017 йилдан эътиборан мамлакат тулик 9+3=12 йиллик таълим тизимидан 11 йиллик укишга утилди. Купчилик ота-оналар томонидан бу карор тугри эканлиги эътироф этилди.

Узбекистан Республикасида 2021-2022 укув йили бошига жами умумтаълим муассасалари сони 10289 та ни ташкил этиб, улардан 6368 таси (61,9%) кишлок жойларда, 3921 таси (38,1%) шахарларда жойлашган. 2017-2018 укув йилига нисбатан умумтаълим муассасалари сони 571 тага ёки 5,9 фоизга купайди.

Умумтаълим муассасалари сони:

(укув йили бошига, бирлик)

• 2017 й. 4 2018 й. Ф 2019 й. ^ 2020 й. 4 2021 й.

9 718

10 090

10 181

Сунгги йилларда таълимнинг ушбу турига каратилаётган эътибор сабабли нодавлат умумтаълим ташкилотларининг сони йилдан-йилга ортиб бормокда.

Биргина 2021 йилнинг узида фаолият юритаётган нодавлат умумтаълим ташкилот-лари сони 33 тага купайди, ушбу ракамларни 2017 йилга нисбатан таккослаганда 96 тага ортганини кузатиш мумкин.

Фаолият юритаётган нодавлат умумтаълим ташкилотлари сони

(укув йили бошига, бирлик)

10 289

2021 йилда нодавлат умумтаълим ташкилотларида тахсил олаётган укувчилар сонини 2017 йилга нисбатан таккослаганда 22109 нафарга ёки 3,6 марта купайганини кайд этиш лозим.

10-11-синфларнинг очилиши муносабати билан укувчилар сони кескин ортди. Шу билан бир каторда сунгги беш йил мобайнида укитувчилар сони 100 минг нафарга купайди.

Умумтаълим муассасаларида тахсил олаётган укувчиларнинг гендер таксимоти борасидаги тахлиллар шуни курсатмокдаки, 2021-2022 укув йили бошига жами укувчиларнинг 51,3 фоизини угил болалар, 48,7 фоизини кизлар ташкил этган.

Умумтаълим муассасаларида тахсил олаётган укувчиларнинг гендер таксимоти

(укув йили бошига, %)

Давлат умумтаълим муассасалари билан бир каторда нодавлат умумтаълим ташкилотлари фаолиятини ривожлантириш учун хам хукукий асослар яратилиб, таълимнинг ушбу турига муайян имтиёзлар берилгани холда, кушимча шарт-шароитлар яратиш чоралари курилди.

Уз навбатида, нодавлат таълим ташкилотлари томонидан таълим фаолияти давлат таълим стандартлари ва давлат талабларига мувофик амалга оширилиб келинмокда.

2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й. 2021 й. • Киз болалар • Урил болалар

2021-2022 укув йили бошига умум-таълим муассасаларида жами 510,0 минг нафар укитувчи (уриндошсиз) фаолият юритмокда, 2017 йилда ушбу курсаткич 409,4 минг нафарни ташкил этган эди. Сунгги беш йил мобайнида умумтаълим муассасаларида фаолият юритувчи укитув-чилар сони 100,6 минг нафарга, ёки 24,6 фоизга купайганини кузатиш мумкин.

Умумтаълим муассасаларида фаолият юритаётган укитувчилар сони, минг киши

2017 Й. •

2018 Й. •

2019 Й. •

2020 Й. •

Шунингдек, 2021 йилда нодавлат умумтаълим ташкилотларида фаолият кэри-таётган укитувчилар сони 2017 йилга нисбатан 2370 нафарга купайган.

Шуни хам эътироф этиш керакки, 2021-2022 укув йили бошига, Узбекистан Республикасида олий харбий билим юртларидан ташкари 154 та олий таълим ташкилоти мавжуд булиб, уларнинг таркибида 8 та академия, 34 та хорижий олий таълим ташкилотлари филиаллари, 64 та университет ва 6 та олий диний таълим ташкилоти хамда филиаллари фаолият юритиб келмокда.

Мамлакатда 2021-2022 укув йилида олий таълимга жами 235,8 минг нафар талаба кабул килинди. Ушбу курсаткич 2017-2018 укув йилига нисбатан (2017-2018 укув йилида 85,7 минг нафар) 150,1 минг нафарга ёки 2,8 баробарга ортди.

Олий таълим ташкилотларининг сони ва кабул натижалари

174,9

85,7 114,5

9

98

72

&

138,1

9

2017 Й.

2018 Й.

119

2019 Й.

О

о

127

2020 Й.

235,8

О

о

154

2021 Й.

О Олий таълим ташкилотлари сони, бирлик О Кабул натижалари, минг нафар

Узбекистан Республикасида 2021-2022 укув йили бошига олий таълимда жами 808,0 минг нафар талаба тахсил олмокда, сунгги беш йил мобайнида олий таълимда тахсил олаётган талабаларнинг (2017-2018 укув йилида 297,7 минг нафар) умумий сони 2,7 баробарга ёки 510,3 минг нафарга купайган.

Олий таълим ташкилотларида тахсил олаётган талабалар

(укув йили бошига, минг нафар)

I Тахлил ва таккос

808,0

571,5

441,0

360,2

297,7

2017/2018 Й. 2018/2019 Й. 2019/2020 Й. 2020/2021 й. 2021/2022 й.

Мамлакат 2021 йилнинг 1 январь холатига кура фаолият юритаётган шифохоналар сони 1232 тани ташкил этмокда. Шундан 593 таси нодавлат шифохоналар (жамига нисбатан 48,1 фоиз). 2016 йилга нисбатан шифохоналар сони 126 тага (2016 йилга нисбатан 11,4 фоизга) купайган.

Мулкчилик шакли буйича шифохоналар сони, бирлик

поликлиникаларидир. 2016 йилга нисбатан амбулатория-поликлиника муассасалари сони 510 тага камайган булса-да, бирок нодавлат амбулатория поликлиникалар сони 906 тага (2016 йилга нисбатан 35,3 фоиз) купайган.

Амбулатория поликлиникалар сони, бирлик

Жами шифохоналар Шундан, хусусий

1205

1232

ф Жами амбулатория поликлиникалар О Шундан, хусусий

1106

3475

•----------•----------•

2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019

Узбекистонда 2021 йилнинг 1 январь холатига кура фаолият юритаётган амбулатория-поликлиника муассасалари сони жами 6032 тани ташкил этмокда. Шундан 3475 таси нодавлат амбулатория

Тахлил ва таккос •-

Худудлар микёсида шифохоналар сони буйича юкори булган Андижон вилоятида 154 та, Тошкент шахрида 147 та хамда Фаррона вилоятида 126 та шифохона фаолият юритмокда.

Шифохоналардаги уринлар сони 2021 йил 1 январь холатига

161,0 мингтани ташкил этиб, шундан нодавлат шифохоналардаги уринлар сони 30,1 мингтани ташкил этмокда.

161,0

Ахолини шифохона уринлари билан таъминлаш 2021 йил 1 январь холатига кура, хар 10 000 ахолига нисбатан шифохона уринлари сони 46,6 тани ташкил этганини курсатмокда.

Тиббий хизмат курсатиш

2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й.

135,7 153,6 153,4 161,0

10 000 аколига 41,1 41,6 46,6 45,2 46,6

Шифохона уринлари жами

сонидан - бемор болалар учун 26,7 26,6 27,4 27,4 28,4 уринлар: жами, минг

29,1 28,5 28,9 27,8 27,9

17,4 17,7 17,4 17,4 17,3

Шифохона уринлари сони: жами, минг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

132,0

10 000 болага (0-14 ёш)

10 000 аёлга (15-49 ёш) 19,9 20,0 19,4 19,3 19,1

Гинекологик беморлар учун уринлар сони: жами, минг 5,0 5,1 5,6 7,7 7,3

10 000 аёлга 3,1 3,1 3,1 2,3 4,2

Т 90

Ахолига тиббий хизматлар курсатиш сохасини ривожлантириш учун кабул килинаётган норматив хукукий хужжатлар хамда ушбу сохадаги кенг куламли сиёсий тадбирлар натижасидан кузланган ягона максад, мамлакатда соглом турмуш тарзини карор топтириш, ахолининг узок ва фаровон умр куришига замин яратишдир иборат.

Алохида кайд этиш жоизки, Узбекистан Республикаси ахолисининг турмуш даражаси ва фаровонлигини урганиш максадида, давлат статистика органлари томонидан хар йили уй хужаликларида танланма усулда кузатувлар утказилиб келинади.

Уз навбатида, уй хужаликларида кузатув утказиш услубиёти Жахон Банки ва БМТ ЕИКнинг тавсияларига асосланган булиб, Узбекистон Республикасининг барча худудларини камраб олган холда йилига жами 10 000 тадан ортик уй хужалигида утказилади. Бунда 100 дан ортик мутахассис томонидан бевосита оила аъзолари билан сухбатлашиш оркали маълумотлар олинади.

Ахоли турмуш даражаси маълумотлари сифатини ошириш хамда турли тоифадаги фукаролар катлами камровини таъминлаш максадида уй хужаликлари кузатувлари танланмаси хажмини боскичма-боскич 20 000 тага ошириш режалаштирилмокда. Хусусан, 2021 йилда 10 500 та кузатув утказилди. 2022 йилда эса 14 000 та уй хужалигида кузатув утказиш режалаштирилган. Ушбу ишларнинг тизимли амалга оширилиши мамлакат

-• Тахлил ва так,к,ос

ахолисининг турмуш даражаси га оид барча курсаткич ва маълумотларни аник хамда хакконий шакллантиришда мухим омил булади.

Сунгги йилларда хукумат томонидан ахоли даромадлари ва турмуш даражасини янада ошириш, фукароларни ижтимоий куллаб-кувватлаш максадида амалга оширилаётган чора-тадбирлар натижасида ахоли жон бошига турри келадиган даромадлар сезиларли равишда усиб бораётгани яккол кузга ташланмокда.

Таъкидлаш жоизки, ахоли фаровонлиги ахоли, оилалар, алохида шахсларнинг умумий даромадлари билан ифодаланади.

Жумладан, 2021 йилнинг январь-декабрь ойларида ахолининг умумий даромади 515,7 трлн. сумни ташкил этган.

Ахоли даромадлари буйича реал усиш суръатларини хисоблашда нарх омиллари таъсирини чикариб ташлаш максадида, инфляция курсаткичларининг асосий тур-ларидан бири - истеъмол нархлари индекси-дан (И НИ) фойдаланилади. Истеъмол нархларининг узгариши сабабли утган йилнинг мос даврига нисбатан ахоли умумий даромадларининг реал усиш суръати

112.1 фоизни, ахоли жон бошига умумий даромадларнинг реал усиши эса 109,9 фоизни ташкил этди. 2020 йилнинг январь-декабрь холатига бу курсаткич 98,6 фоизни ва 2019 йилнинг январь-декабрь холатига эса

104.2 фоизни ташкил этган.

2016-2021 йилларда ахоли жон бошига уртача даромадлар узгаришининг динамикаси

Курсаткичлар номи 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й. 2021 й .*

Ахолининг умумий даромадлари, млрд. сум 197962,4 236893,1 300842,7 365735,6 415085,0 515660,7

утган йилнинг мое даврига ниебатан, %% 116,9 119,7 127,0 121,6 113,5 124,2

Ахоли жон бошига умумий даромадлари, минг сум 6215,9 7314,1 9128,6 10891,3 12125,6 14769,0

утган йилнинг мое даврига ниебатан, % 114,9 117,7 124,8 119,3 111,3 121,8

Ахолининг реал жами даромадлари, млрд. сум 187517,7 216400,1 255971,0 319336,1 367559,6 465271,8

утган йилнинг мое даврига ниебатан, % 110,7 109,3 108,1 106,1 100,5 112,1

Ахоли жон бошига реал жами даромадлари, минг сум 5887,9 6681,4 7767,0 9509,6 10737,3 13325,8

утган йилнинг мое даврига ниебатан, % 108,8 107,5 106,2 104,2 98,6 109,9

Шу билан бирга, даромадлар таркибида уларнинг мехнат фаолиятидан олинган улуши 65,0 фоизни (2016 йилда 73,В %), трансфертлар ^ринишидаги даромадлар улуши 26,3 фоизни (2016 йилда 14,9 %), мол-мулкдан олинган даромадлар - 2,2 фоизни (2016 йилда 2,9 фоиз), шахсий истеъмол учун ;/зида ишлаб чикарилган хизматлардан олинган даромадлар - 6,5 фоизни (2016 йилда 8,4 фоиз) ташкил этди.

2016-2021 йиллapдa axoлининг умумий дapoмaдлapи тapкибиt %

Mexнaт фaoлиятидaн oлингaн дapoмaдлap ф Tpaнcфepлap, мулк Ba 6oшкa мaн6aлapдaн oлингaн дapoмaдлap

Тахлил ва таккос

Ахолининг бандлигини оши-ришга каратилган чора-тадбирларни амалга ошириш натижасида доимий равишда янги иш уринлари яратилмокда. Бу, мехнат фаолиятидан олинган даромадларнинг салмокли кисмини ташкил этади.

Шундай килиб, кичик бизнес ва тадбиркорликни куллаб-кувватлашга каратилган чора-тадбирлар натижасида 2021 йилда ахоли умумий даромадлари хажмида кичик тадбиркорликдан олинган даромадларнинг 59,4 фоизни ташкил этди..

2016-2021 йиллар мобайнида ахолининг узок муддат фойдаланиладиган товарлар билан таъминланганлик даражаси ва тар-кибида хам сифат жихатидан узгаришлар кузатилмокда, энг мухим жихати шундаки, бу каби халк истеъмоли товарларининг аксарияти бугунги кунда республикамизда ишлаб чикарилмокда.

Жумладан, ахолининг шахсий енгил автомобиллар билан таъминланганлик даражаси 2021 йил якунига келиб, хар 100 хонадонга 53 тага етди. Шунингдек, хар бир 100 хонадонга турри келган телевизорлар сони 170 тани ташкил этмокда.

Шунингдек, совутгич ва музлатгичлар -114 дона, кондиционерлар - 43 дона, электр чангютгичлар - 64 дона, кир ювиш машиналари -94 дона ташкил этди.

Бундан ташкари, шахсий компьютерлар, кучма компьютерлар (ноутбуклар, нетбуклар), планшетлар хамда уяли алока воситаларининг ахоли хаётига шиддат билан кириб келиши ва бу воситаларнинг имкониятлари кундан-кунга кенгайиб бориши, ахоли учун алока, ахборот алмашиш кабилар билан бир каторда ижтимоий хаётда фаол иштирок этиш имкониятини хам яратмокда.

Хусусан, 2021 йилда хар 100 хонадонга шахсий компьютерлар сони 63 донани ташкил этди (бу курсаткич 2016 йил 49 тани ташкил этган), шу билан оТ^рга 2016-2021 йилларда уяли алока воситалари билан таъминланганлик сони 25,2 фоизга ошди ва 2021 йил охирига келиб, 100 та хонадонга 308 тани ташкил этди. Яъни, хар бир хонадонга уртача 3 та мобил телефон турри келмокда.

Хулоса урнида шуни эътироф этиш жоизки, бугунги кунда одамларнинг кундалик хаётида зарур товарлар билан бир каторда электр чангютгичлар, кир ювиш машиналари, кондиционерлар, компьютер ва бошка узок муддат фойдаланиладиган товарларга булган эхтиёжнинг усиб бориши, ахолининг турмуш даражаси ошаётганидан, шу билан бир каторда, товар ишлаб чикарувчи корхоналар ва хориждан товар импорт килувчи ташкилотлар учун республикада банд булмаган истеъмол бозорининг салмокли улуши мавжудлигидан далолат беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.