Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ'

ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
4
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
минтақа / митақавий иқтисодиёт / минтақавий сиёсат / ҳудуд / салоҳият / тарақийёт параметрлари / модернизация / деверсифгикация / интеграция / ихтисослаштириш.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Э.Т.Жуманов, Б.А.Тожиев

Мақолада минтақавий иқтисодиётнинг назарий масалалари, замонавий муаммолари, уларни ҳал қилиш йўллари, минтақаларни ривожлантиришнинг устивор йўналишлари ва давлат бошқарувини марказлаштириш амалиётидан воз кечиш зарурлиги, кўпгина ваколатларни марказий давлат органларидан ҳудудий органларга ўтказиш жараёнини давом етириш кераклиги бошқа шу каби долзарб масалаларга еътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ»

ИЖТИМОИЙ-ЩТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ

1Э.Т.Жуманов, 2Б.А.Тожиев

1Тошкент амалий фанлар университета "Умумиктисодий фанлар" кафедраси Доценти 2Тошкент амалий фанлар университета "Умумиктисодий фанлар" кафедраси Ассистенти.

2(99)749-94-68. tojievbilol55@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10799666

Аннотация. Мацолада минтацавий ицтисодиётнинг назарий масалалари, замонавий муаммолари, уларни %ал цилиш йуллари, минтацаларни ривожлантиришнинг устивор йуналишлари ва давлат бошцарувини марказлаштириш амалиётидан воз кечиш зарурлиги, купгина ваколатларни марказий давлат органларидан %удудий органларга утказиш жараёнини давом етириш кераклиги бошца шу каби долзарб масалаларга еътибор царатилган.

Калит сузлар: минтаца, митацавий ицтисодиёт, минтацавий сиёсат, %удуд, сало%ият, тарацийёт параметрлари, модернизация, деверсифгикация, интеграция, ихтисослаштириш.

Аннотация. В статье рассматриваются теоретические вопросы региональной экономики, современные проблемы, пути их решения, приоритетные направления регионального развития и необходимость отказа от практики централизации государственного управления, необходимость продолжения процесса передачи многих полномочий из рук в руки. центральных государственных органов региональным органам и другие подобные неотложные вопросы.

Ключевые слова: регион, региональная экономика, региональная политика, территория, потенциал, параметры развития, модернизация, диверсификация, интеграция, специализация.

Abstract. The article deals with the theoretical issue of managerial management, modern problems, their provision of electricity and control of public administration.

Keywords: region, regional economy, regional policy, territory, potential, parameters of development, modernization, deversification, integration, specialization.

Узбекистонда тадбиркорлик ривожланиб, иктисодиётда усиш кузатилмокда. Провардида ахолининг ишчанлик кайфияти кутарилиб, товар ишлаб чикариш, иш бажариш ва хизматлар кусатиш сифати ошмокда, мулжалланган ижтимоий-иктисодий таракиёт парамаетрлари аникланиб, ривожланиш стратегиялари белгилаб олинмокда. Бу жараён еса ислохотларни тизимли давом еттиришни такозо етади. Амалга оширилаётган чора-тадбирлар самарасини худудлар кесимида бахолаб боришни кун тартибига куяди. Уз навбатида, ижтимоий-иктисодий ривижланиш суръатини янада тезлаштииш учун максадли дастурларни худудлар имкониятларни аник ташхислаш асосида уз вактида кабул килиш ва бажаришни тизимли кузатиш механизими такомиллашмаганлиги муайян муаммоларни юзага келтирмокда.

Ислохот - бу янгиланиш ва узгариш, ишларнинг натижадорлиги учун масъулиятни янада теранрок хис килиш дегани. Ислохотлар ижобий натижаси бу - бошкарув тизими, рахбарларимиз ва одамларимиз узгариши керак. Инсоннинг дунёкарши узгарса, жамият узгаради, янгиланади ва шу аснода Янги Узбекистон пойдевори мустахкамланади.

Бугун митаканинг иктисодий мyaммолaрини Ургaниш, ишгa тyширмaгaн захираларни излaб топпиш Ba yлaрдaн сaмaрaли фойдaлaниш мaсaлaлaри хар качонгидан долзapб ахамият кaсб етмокда.

Худудларни иктисодий pивожлaнтиpишнинг енг мухим омиллapигa иктисодиётни дивеpсификaсиялaш ва ихтисослаштиришнинг оптимал комбинасияси ва устувор йyнaлишлapдa инновасияларни марказлаштириш киради.

Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришга хос доирасида куйидаги муаммолар кури6 чикилади:

- алохида минтакаларнинг иктисодиёти;

- улар Уpтaсидaги иктисодий алокалар;

- минтакавий тизимлар (миллий иктисодиёт-узаро таъсир килувчи худудлар тизими сифатида);

- ишлаб чикариш кучларини жойлаштириш;

- иктисодий хаётнинг минтакавий жихатлари;

- минтакавий бошкарув тизимларини моделлаштириш;

- минтакада иктисодий фаолиятни бошкариш механизмлари ва усулларини такомиллаштириш ва бошкалар.

Давлат худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш сиёсатини олиб бориш оркали минтакаларнинг узига хослиги, улардаги ижтимоий-иктисодий вазият, уларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, минтакалараро интеграция масалари, муаммоли минтакаларни кУллaб-кyввaтлaш, ислохотларни айрим йyнaлишлapини тyFpидaн тугри минтакаларга утказиш турли минтакалар ва худудларни ижтимоий-иктисодий ривожланиши уртасидаги жиддий фаркларни камайтириш ва тугатиш масаларига алохида еътибор беради.

Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий вазифаси - бутун мамлакат ва унинг алохида худудлари иктисодий манфаатлари уртасидаги муросани окилона илмий жихатдан асослаш.

Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш доирасида куйидаги муаммолар урганилади:

- муайян минтака иктисодиёти;

- худудлар уртасидаги иктисодий алокалар;

- минтакавий тизимлар (миллий иктисодиёт узаро таъсир килувчи худудлар тизими сифатида);

- ишлаб чикарувчи кучларни жойлаштириш;

- иктисодий хаётнинг минтакавий жихатлари;

- худудий бошкарув тизимини моделлаштириш;

- минтакада хужалик фаолиятини бошкариш ва тартибга солиш механизмлари ва усулларини такомиллаштириш.

Тахлил ва натижалар мухокамаси.

Худудий ривожланиш ёки давлатнинг минтакавий сиёсати куйидаги максадларни уз ичига олиши керак: мамлакатнинг худудий яхлитлиги ва бир бутунлигини таъминлаган холда мамлакат минтакаларини мутаносиб равишда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш; инсонларнинг турмуш даражаси ва сифатидаги худудий номутаносибликларни камайтириш; мамлакат ахолисини кайси худудларда яшашидан катий назар уларга

узларининг ижтимоий-иктисодий хукукларини амалга оширишлари учун тенг имкониятлар яратиш ва хоказоларни назарда тутади.

Президентимизнинг "Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришни рейтинг бахолаш тизимини жорий етиш тугрисида"ги карори бу жабхадаги ишларни янги боскичда ривожлантириш, мавжуд муаммоларни хал етиш имконини беради.

Худудларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишини рейтинг бахолаш тизимини жорий етиш вазифаси белгилниб унда тизимни шакллантиришда статистик курсаткичларга ва суровномаларга асосланилади. Бунда 8 асосий мезонга алохида еътибор каратилиб ва хар бир йуналиш бахолаб борилади.

Биринчиси, худудларда баркарор ва мутаносиб иктисодий тараккиётни таъминлаш ва иктисодий ислохотлар самарадорлиги. Барча худудларда хам иктисодий ривожланиш мутаносиблигига етарли еътибор берилиб, бу йуналиш асосий мезонлар сифатида белгиланди.

Иккинчиси, худудларда янги иш уринлари яратиш, ишсизликни камайтириш ва мехнат бозори самарадорлигини таъминлаш. Бу борада худудларда мавжуд ички имкониятлардан етарли фойдаланилмаётган булиши мумкин. Худудлар иктисодиётининг узига хос хусусиятлари, яъни ихтисослашув йуналишлари жойларда мехнат бозори таркибига ва бу бозор амал килишининг самарадорлигига турлича таъсир курсатади. Шу нуктаи назардан, бу жараён чукур ва тизимли кузатишларни такозо етади.

Учинчиси, худудларда ижтимоий хизматлардан фойдаланиш имкониятларини ошириш ва ахоли турмуш сифатини яхшилаш. Ахоли турмуш сифати ислохотларнинг пировард натижасини ифодалайди, яъни ижтимоий фаровонликнинг бош мезони хисобланиб, бу борадаги ишларни чукур тахлил килиш асосий талаблардан биридир.

Туртинчиси, худудларда ахоли ва бизнес учун зарур шарт-шароитлар яратиш, ишлаб чикариш инфратузилмасининг баркарорлиги хамда ишончлилигини таъминлаш. Худудларда ахолининг иктисодий фаоллигини таъминлаш ва бизнес доираларнинг тадбиркорлик фаолияти учун зарур шарт-шароитлар яратиш купинча махаллий хокимият органлари ишчанлиги, ташаббускорлиги, омилкорлиги ва ахоли билан якиндан ишлаш куникмаларига боглик. Ишлаб чикаришнинг баркарорлиги еса яхши инфратузилма мавжудлиги билан чамбарчасдир. Уз навбатида, ахоли ва бизнес учун зарур шарт-шароитларнинг яратилиши худудларда мавжуд мехнат, капитал, минерал хом-ашё ва бошка ресурслардан окилона фойланиш имкониятини кенгайтиради. Бу мезон худудларда ахолининг кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти учун яратилаётган шароитларга хам бахо бериш имкониятини беради.

Бешинчиси, худудларнинг ракобатбардошлик даражасини ошириш, иктисодиётни янада диверсификасия килиш. Худудлар миллий бозорда кайсидир маънода, бошка худудлар билан узаро ракобатлаш булса, уз навбатида, минтакавий ва халкаро бозорларда ушбу худудлар уз имконият ва салохиятини бирлаштиради, улар енди ягона иктисодий кучга айланиб, халкаро даражада ракобатлашади. Шунингдек, ракобатбардошлик худудларда мавжуд булган ишлаб чикариш кувватларига, худуднинг саноатлашганлик даражасига хам боглик. Агар худудлар бир ёклама иктисодиётга ега булса, y холда ракобатбардошлик даражасига путур етади. Худудлар иктисодиётини диверсификасиялаш бевосита ракобатбардошлик даражасини оширади ва мазкур мезонга алохида ахамият берилган.

Олтинчиси, худудларда ишбилармонлик мухити сифатини яхшилаш, тадбиркорликни доимий куллаб-кувватлаш ва жадал ривожлантириш. Худудларда ишбилармон доиралар ва махаллий хокимият органлари уртасида давлат-хусусий шериклик муносабатларини янада ривожлантириш имкониятлари кенг булиб, бирок жойларда ишбилармонлик мухитининг ташкилий, хукукий, институсионал ва ижтимоий жихатларига етарли даражада еътибор каратилмаслиги сабабли тадбиркорлик катлами уз салохиятидан самарали фойдалана олмайди. Бундан ташкари, тадбиркорлик ривожланишига йирик, урта ва кичик тадбиркорлик погоналари буйича, уларнинг интеграсиялашуви нуктаи назаридан хам ёндашиш максадга мувофик. Тадбиркорлик катта салохиятга ега булган, доимий харакатчан ва динамик ижтимоий-иктисодий кучга айланиши лозим. Шу сабабли мазкур мезонга таяниб худудларнинг ишбилармонлик мухитига етарли даражада тизимли бахо бериш имконияти юзага келади.

Еттинчиси, худудларнинг молиявий мустакиллигига еришиш хамда банк-молия сохасини ривожлантириш. Бу борада сунгги йилларда сезиларли узгаришларга еришилди. Шу билан бирга, худудларни нинг молиявий мустакилликка еришиши йуналишидаги ислохотларни янада давом еттириш иш зарурати мавжуд. Бу махаллий хокимиятларнинг худудларда фаол ижтимоий-икт й-иктисодий сиёсат юритиши учун мухим омил хисобланади. Уз навбатида, махал каллий бюджетлар даромадлари шаклланиши ва унинг харажатлари таксимланишида еркинлик ва шаффофлик масалаларини хал килиш имкония иятини хам кенгайтиради. Банк- оркали худудлар иктисодиёт комплексида молия сохасини ривожлантириш оркали горизонтал ва вертикал алокаларни янад ада такомиллаштириш учун зарур шароит яратилиб, шу сабабли мазкур м мезон буйича худудлардаги вазиятга бахо бериш сохадаги кадаллаштиришга туртки булади. ислохотларни янада жадаллаш

Саккизинчиси, худудларда махалли аллий давлат хокимияти органларининг фукаролар мурожаатлари билан ишлаш самарадорлиги ва маълумотларнинг очиклигини ошириш. Мамлакатимиз тимизда туб ислохотлар дастлаб Маъмурий ислохотлар консепсиясини кабул килиш "Давлат идоралари халк учун хизмат кили ижтимоий-иктисодий мазмун касб ети ш билан бошланган еди. Шундан кейин лиш керак" тамойили йилдан-йилга чукур етиб келмокда. Мазкур мезон ушбу тамойилнинг худудларда канчалик даражада хаётга янада чукуррок татбик етилаётганига бахо бериш имкониятини беради.

Худудларда амалга оширилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотларнинг натижадорлигини таъминлаш ва ахоли турмуш даражасини оширишнинг жойлардаги ички имкониятларидан янада самарали фойдаланишга хизмат килади.

Хулоса килиб айтганда, урта ва узок муддатга мулжалланган стратегияларини ишлаб чикишда худудга хос булган муаммоларни еътиборга олиш керак булади. Янги Узбекистон стратегиясида худудларни мутаносиб ривожлантириш оркали худудий иктисодиётии 1,41,6 бараварга ошириш хамда 14 та худуд буйича туман ва шахарлар кесимида ишлаб чикилган беш йиллик худудий дастурларни амалга ошириш, ижтимоий-иктисодий ривожланиш рейтинг курсаткичлари "коникарсиз" булган шахар ва туманлар буйича амалий чора-тадбирлар дастурини ишлаб чикиш ва амалга оширилади. Худудларда ахолининг яшаш шароитини яхшилаш учун урбанизасия сиёсатини янада такомиллаштириш асосан Самарканд ва Наманган шахарларини истикболда "миллионлик шахарлар"га айлантириш буйича чоралар куриш, 450 минг ахолига мулжалланган Янги Андижон шахрининг дастлабки бир нечта мавзеларини куриб, фойдаланишга топшириш масалаларига еътибор каратилиш лозим. Кашкадарё вилоятининг урбанизасия даражасини

50 фоизга етказиш. Шахарлардаги ахолининг турмуш тарзи кулайлигини бахоловчи "Шахарлар кулайлиги" индексини жорий етиш. Шахарларни такомилаштириш, курилиш ва лойихалаштириш ишлари сифатини ошириш ва "Аклли шахар" консепсиясига мувофик ривожлантириш. Тошкент шахрида барпо етилган "ИННО" инновасион Укув-ишлаб чикариши технопаркини 4та худудда ташкил етиш. Инновасион худудга айлантирилаётган туманларда юкори кушилган киймат яратадиган инновасион махсулотлар ишлаб чикариш технологияларини узлаштириш. Олий таълим муассасаларида архитектура-курилиш сохасида олиб борилаётган илмий изланишларни амалиёт билан уйгунлаштириш. курилиш сохасини техник тартибга солиш. Ахоли пунктларининг шахарсозлик хужжатларини ишлаб чикиш тизимини тубдан такомиллаштириш ва шахарсозлик хужжатлари билан таъминлаш дастурини ишлаб чикиб, амалга ошириш. Ахолини жойлаштиришнинг бош схемасини ишлаб чикиш. Реновасия ва уй-жойлар дастурлари асосида шахарларда ескирган уйлар урнига 19 миллион квадрат метрдан ортик замонавий уй-жойларни барпо етиш, 275 мингдан зиёд оиланинг янги массивларга кучиб утиши учун шароит яратиш Янги Узбекистон стратегиясида белгиланган.

Худудларнинг мухандислик-коммуникасия ва ижтимоий инфратузилма тизимини хамда хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантириш. "Обод кишлок" ва "Обод махалла" дастурлари доирасида худудларнинг "Усиш нукталари"дан келиб чикиб, мухандислик коммуникасия ва ижтимоий инфратузилма обектларини куришга алохида еътибор каратиш лозим. Республика худудларида карийб 80 минг километр магистрал ва таксимловчи електр тармоклари, 20 мингдан ортик трансформатор пунктлари хамда 200 дан зиёд подстансияни куриш ва янгилаш. Республика ахолисининг ичимлик суви билан таъминланганлик даражасини 87 фоизга етказиш, 32 та йирик шахарлар ва 155 та туман марказларида окова сув тизимларини янгилаш. Сув таъминоти кувурларидаги сув таркатиш нукталарини сунъий йулдош технологияси оркали масофадан зондлаб аниклаш ва таъмирлашга замонавий технологияларни жорий етиш. Тошкент шахрида окова сувили тозалаш тизимини шахар худудидан ташкарига чикариб, давлат-хусусий шериклик асосида янги иншоотларни барпо етиш. Худудларда хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантириш оркали кейинги 5 йилда хизмат курсатиш хажмини 3 бараварга ошириш хамда ушбу йуналишда жами 3,5 миллион янги иш уринларини яратиш. Шахар ва туманлар марказларида ахолининг кундалик ехтиёжи юкори булган маиший ва коммунал хизматларни ривожлантириш буйича пуллик сантехника, електрик, уй жихозларини таъмирлаш, кейтеринг каби хизматларни курсатиш пунктларини ривожлантириш. Республика худудларида савдо ва йулбуйи хизматларини ривожлантириш оркали 130 та замонавий бозорлар ва савдо комплекслари, шунингдек, йулбуйи инфратузилмасини ривожлантириш буйича 65 та йирик хамда 5000 та кичик хизмат курсатиш обектларини ташкил етиш. Серние сохасида яширин иктисодиёт улушини 3 бараварга кискартириш. Хизматлар сохасининг жозибадорлигини ошириш максадида сохадаги тадбиркорлик субектларига кушимча имтиёзлар такдим етиш худудларни комплекс ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий омилларига еътибор каратиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Шавкат Мирзиёев. Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси. Тулдирилган иккинчи нашри. Тошкент: "Узбекистон" нашриёти, 2022.-416 бет.

2. Президентимизнинг 2020 йил 1 майдаги "Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришни рейтинг бахолаш тизимини жорий етиш тyFрисида"ги ПК- 4702-сон карори.

3. Смешко О.Г.С 50 Регионалная економика: факторы развития: монография. СПб.: Издателство Санкт-Петербургского университета управления економики, 2014. — 266 с.: ил. ИСБН 978-5-94047-703-7

4. Индустриал манагемент анд иц импортанте ин сустаинабле ешномто девелопмент МИ Кутхитдинова - Ешномтос анд Инновативе Течнологиес, 2018

5. Девелопмент оф брандинг стратегй ин тхе сйстем оф маркетинг оф чилдренъс гоодс КМ Иноятовна, МДБ ^изи, КС Мирвахитовна ACAДЕMИCИA: Aн Интернатионал Мултидисотплинарй, 2021

6. Матякубов, A. М., & Матризаева, Д. (2019). Сустаинабле ешномто гроwтх wrn^, инновативе манагемент ин Узбекистан. ИСЖ Тхеорет^ал & Aпплиед Сотетое, 08 (76). 250-257.

7. Метякубов A. Д., Матризаева Д. Ю. Економический анализ еффективности управления инвестисиями в промышленности // Бюллетен науки и практики.2020. Т. 6. №7. С. 251256. хттпс://дои.орг/10.33619/2414-2948/56/27

8. Матризаева Д.Ю. Рол инновасионного управления економического роста Б промышленных Бюллетен науки и практики. 2020. Т. 6. № 4. С. 303-308. Б обеспечении предприятиях

9. Метякубов A. Д. Вопросы привлечения инвестисий в промышленности Республики Узбекистан (на примере производства строителных материалов) //Бюллетен науки и практики. 2018. Т. 4. №7. С. 379-387. Режим доступа:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.