CC BY
5Humanity space International almanac VOL. 1, No 4, 2012: 873-886
Chosen cultural events during Polish presidency 2011 in the European Union Council (to exist in the world of the chameleons)
M. Januszewska-Warych
Pawel Wlodkowic University College in Plock
Pedagogical Department, 09-402 Plock (Poland), Al. Kilinskiego 12
Высшее учебное заведение им. Павла Влодковица в Плоцке
Педагогический Факультет, 09-402 Плоцк (Польша)
Ал. Килиньскего 12; e-mail: januszewska_warych@poczta.fm
Key words: Polish Presidency in European Council; cultural program during Polish Presidency; Z.Bauman "Culture in a liquit modern world".
Ключевые слова: Польское председательство в Совете Европейского союза; Культурная программа во время польского председательства; З. Бауманн, "Культура в текучей действительности".
Abstract: The article refers to the chosen national and foreign events that took place during Polish presidency in the European Union Council in 2011. The paper is divided into two parts: the first one has a descriptive and documentary character, the second one - placed in the annex - is the write up of the Professor Zygmunt Bauman's book Kultura w plynnej nowoczesnosci (Culture in a liquid modern world), where the author presented the diagnosis of the difficult social problems of the Euroland.
This publication was prepared and published especially for the European Culture Congress, that took place on the 8-11 September 2011 in Wroclaw. The Congress was a part of the action aiming at the presentation of the cultural output of Poland during the presidency in the European Union Council.
Резюме: Статья ссылается на избранные культурные события в Польше и за рубежом, которые проходили во время польского председательства в Совете Европейского Союза в 2011 году.
Статья состоит из двух частей: первой, обладающей описательно-документальным характером, и второй, в приложении, в которой обсуждается книга профессора Зигмунда Баумана под заглавием Kultura w plynnej nowoczesnosci (Культура в текучей современности). Автор представляет в ней диагноз современных сложных социальных проблем Евроланда. Настоящая публикация была подготовлена и издана в связи с Европейским Конгрессом Культуры, который проходил 8-11 сентября 2011 года во Вроцлаве. Конгресс являлся частью мероприятия направленного на презентацию культурного наследия Польши в период председательства в Совете Европейского Союза.
[Янушевска-Варых М. Избранные культурные события в период польского председательства 2011 в Совете Европейского Союза (или как существовать в мире хамелеонов)]
Od 1 lipca do 31 grudnia 2011 roku Polska stala na czele Rady Unii Europejskiej. Kolejnosc sprawowania prezydencji w Radzie Unii Europejskiej ustalona zostala decyzj^. Rady z dnia 1 stycznia 2007 roku.
Wynika to z podstaw prawnych prezydencji, ktör^. stanowily
m.in.:
- Traktat Paryski ustanawiaj^cy Europejsk^. Wspólnoti Wigla i Stali (podpisany 18 kwietnia 1951 r., który wszedl w zycie 23 lipca 1952 r., art. 27);
- Traktaty rzymskie (podpisane 25 marca 1957 r., które weszly w zycie 1 stycznia 1958 r.).
Okres szesciu miesi^cy prezydencji - przewidziany w traktatach - okazal sii zbyt krótki, aby panstwo j^. sprawuj^ce moglo skutecznie zrealizowac zalozone cele swojego przewodnictwa, dlatego tez przyjito koncepcji prezydencji grupowej, w której trzy kraje sprawuj^ce po sobie prezydencji koordynowaly glówne zalozone cele.
Waznym etapem prac koordynacyjnych w ramach tria (Rzeczpospolitej Polskiej, Królestwa Danii, Republiki Cypryjskiej), rozpocz^tych juz w 2008 roku, byla wspólpraca na poziomie ministrów spraw zagranicznych oraz koordynatorów ds. przygotowan do opracowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej.
Na mocy Rozporz^dzenia Rady Ministrów z dnia 15 lipca 2008 roku zostal powolany Pelnomocnik Rz^du do spraw Przygotowania Organów Administracji Rz^dowej i Sprawowania przez Rzeczpospolit^. Polsk^. Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej.
Wymienione rozporz^dzenie nalozylo na Pelnomocnika obowi^zek opracowania projektu rz^dowego - Programu Przygotowan Rzeczpospolitej Polskiej do Objicia i Sprawowania Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej.
Dokument ten jako tekst ostateczny przyjity zostal przez Radi Ministrów w dniu 13 stycznia 2009 roku. Powstal on z uwzgl^dnieniem wkladu wielu ministerstw i urzidów centralnych, m.in.: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Spraw Wewnitrznych i Administracji, Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, Kancelarii Sejmu, Senatu Rzeczpospolitej, miçdzyresortowych zespolow opiniujyco-doradczych.
Integralny czçsciy przygotowan do objçcia prezydencji i istotnym elementem jej sprawowania jest program kulturalny polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Zalozenia strategiczne programu kulturalnego polskiej prezydencji w drugiej polowie 2011 roku6 ukazaly siç w sierpniu 2009 roku. Opracowane zostaly w trybie konsultacji przez Departament Wspolpracy z Zagranicy, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Adama Mickiewicza, Narodowy Instytut Audiowizualny w ramach prac miçdzyresortowego zespolu opiniodawczo-doradczego ds. promocji i kultury.
Cele programu majy sluzyc promocji:
- Polski w Unii Europejskiej,
- Polski i Unii Europejskiej (Polska w roli ambasadora Unii Europejskiej),
- Unii Europejskiej w Polsce.
Wedlug wytycznych zawartych w Programie Przygotowan Rzeczpospolitej Polskiej do Objçcia i Sprawowania Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powolal Radç Programowy ds. Oprawy Kulturalnej Polskiego Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej w 2011 roku7.
Zadaniem Rady jest opiniowanie oraz rekomendowanie Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektow i inicjatyw zwiyzanych z oprawy kulturalny polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej.
W proces tworzenia projektu kulturalnego zaangazowanych bylo wiele podmiotow, takich jak: narodowe instytucje kultury, najwazniejsze organizacje i instytucje kultury, Polska Organizacja Turystyczna, miçdzyresortowy zespol opiniodawczo-doradczy ds. promocji kultury, przedstawiciele miast i regionow.
Projekty wchodzyce w sklad programu kulturalnego polskiej prezydencji ze wzglçdu na zasiçg geograficzny mozna podzielic na:
- projekty w wybranych stolicach europejskich i pozaeuropejskich,
- projekty realizowane w Polsce8.
Zagraniczny Program Kulturalny Polskiej Prezydencji 2011 roku9, pod haslem I, CULTURE, to najwiçkszy z dotychczas
realizowanych przez Instytut Adama Mickiewicza (we wspolpracy z Instytutami Polskimi i Ambasadami Rzeczpospolitej Polskiej oraz partnerami lokalnymi) program promocji polskiej kultury za granic^.
Program ten mial na celu ukazanie Polski jako kraju nowoczesnego, unikatowego, o bogatej i kreatywnej kulturze wspolczesnej.
Polskie projekty (blisko 400 wydarzen w 10 miastach: w pi^ciu stolicach panstw Unii Europejskiej oraz w pi^ciu stolicach panstw spoza Unii) byly prezentowane w najlepszych galeriach, klubach, ukazane zostaly na festiwalach czy scenach w Berlinie, Brukseli, Londynie, Madrycie, Paryzu, Kijowie, Minsku, Moskwie, Pekinie i Tokio.
Zagraniczny Program Kulturalny Polskiej Prezydencji tworzylo 6 filarow, obejmuj^cych m.in. takie projekty, jak:
- Karol Szymanowski (m.in. wystawienie opery „Krol Roger");
- Stanislaw Lem ( plenerowy spektakl Planeta Lem);
- Czeslaw Milosz - Rok Milosza - setna rocznica urodzin autora „Rodzinnej Europy";
- Przewodnik do Polakow - cykl filmow dokumentalnych opowiadaj^cych w niebanalny sposob o wspolczesnym polskim spoleczenstwie. Rezyserii jednego z nich podj^l si^ nominowany do Oskara Bartek Konopka;
- Interaktywny multimedialny projekt w przestrzeni publicznej I, CULTURE
(tworzenie puzzli z materialu, budowanie i sledzenie ukladanki przez internautow);
- I, CULTURE Orchestra - nowatorskie przedsi^wzi^cie tworzone przez mlodych muzykow z Polski, Ukrainy, Bialorusi, Moldawii, Armenii, Azerbejdzanu, Gruzji.
Koncepcja i realizacja Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji 2011 roku10 powierzona zostala Narodowemu Instytutowi Audiowizualnemu.
Glownym przeslaniem programu jest kultura jako narz^dzie zmiany spolecznej - Art for Social Change (sztuka dla zmiany spolecznej).
Zalozenia Krajowego Programu Kulturalnego podkreslaly rol^ organizacji pozarz^dowych, oddolnych inicjatyw kulturowych,
podejmowaly temat tzw. Partnerstwa Wschodniego i inwestycji w kapital spoleczny.
Waznym zalozeniem byla interdyscyplinarnosc (lyczenie, wzajemne przenikanie si^ dziedzin, tworzenie nowych powiyzan mi^dzy kultury wysoky i popularny) oraz ciyglosc i trwalosc projektow (nawiyzanie kontaktow, ktore zaowocowaly lub majy szans^ zaowocowac wspolpracy przy kolejnych przedsi^wzi^ciach).
Na Krajowy Program Kulturalny zlozyly si^ m.in. projekty specjalne w wymienionych nizej miastach:
■ Krasnogruda: (30 czerwca) Europejska Agora (spotkania filozofow, poetow i artystow, wsrod ktorych byli m.in. Zygmunt Bauman, Cezary Wodzinski, Michal Pawel Markowski, Adam Zagajewski, Marcelijus Martinaitis, Alicja Rybalko). W ramach Agory Artystow oratorium „Powrot" Wlada Marhultsa, inspirowane wierszem Milosza, wykonala w bazylice w Sejnach orkiestra Sinfonietta Cracovia pod dyrekcjy Radoslawa Lubakhua Kiszewskiego.
■ Warszawa: (1 lipca) Inauguracja Przewodnictwa Polski w Radzie UE (calodniowe widowisko muzyczne na czterech scenach: glownej, eksperymentalnej, etnicznej i dzieci^cej dedykowane roznym gatunkom muzyki: powaznej, alternatywnej, jazzowej, mniejszosci narodowych, etnicznych, muzyce i projektom interdyscyplinarnym dla dzieci).
■ Sopot: (3-31 lipca) Otwarty Kurort Kultury. W jego ramach zrealizowano 16 oddolnych interdyscyplinarnych projektow, w ktorych wzi^lo udzial 150 artystow reprezentujycych niemal wszystkie dziedziny wspolczesnej sztuki. Przykladem moze byc Konferencja „Wi^cej Kultury" - We Are More, w trakcie obrad ktorej glos zabrali m.in. Chris Torch, Chrissie Faniadis, Sylvian Pasqua. Interaktywne warsztaty prowadzili doswiadczeni animatorzy i menadzerowie kultury z Unii Europejskiej.
Efektem konferencji bylo wypracowanie sposobow dotyczycych podniesienia poziomu finansowania kultury z funduszy spolecznych, edukacyjnych i infrastrukturalnych.
■ Katowice: (lipiec-wrzesien) TAKK! Tymczasowa Akcja Kulturalna Katowice. OFF Festiwal Katowice. Tymczasowa Akcja Kulturalna lyczyla projekty z pogranicza architektury, designu i wspolczesnej muzyki. Obejmowala dzialania w obr^bie pi^ciu
dziedzin: sztuki, designu, warsztatow, koncertow, wykladow (np. DESIGN PROJEKT: PODWORKO - rewitalizacja zaniedbanych katowickich podworek).
OFF Festiwal - najwiçkszy festiwal muzyki alternatywnej w Europie Srodkowo-Wschodniej odbywal siç na czterech scenach, na ktorych wyst^pilo 21 cenionych artystow z Polski i zagranicy (np. amerykanska wokalistka Glasser, polski zespol Baaba Kulka ).
■ Bialystok: (5 sierpnia-30 wrzesnia) Podroz na Wschod. Wystawa „Podroz na Wschod" prezentowala najnowsz^. sztukç artystow z krajow Partnerstwa Wschodniego: Armenii, Azerbejdzanu, Bialorusi, Gruzji, Moldawii, Ukrainy i Polski.
Wystawie towarzyszyly przedsiçwziçcia artystyczne i edukacyjne: koncerty, panele dyskusyjne poswiecone kondycji sztuki w krajach Partnerstwa Wschodniego, pokazy filmow dokumentalnych, wyklady, warsztaty dla dzieci „Refleksje zapisane na ziemi".
■ Warszawa: (wrzesien-listopad) Pawilon Olafura Eliassona. Odsloniçcie instalacji dunskiego artysty - Pawilonu Artystycznego, w ktorym odbywaly siç prezentacje polskich instytucji kultury.
■ Lublin: (wrzesien-pazdziernik) Mindware. Technologie dialogu. Najstarsze piesni Europy. Tradycja i awangarda. Miçdzynarodowy Festiwal. Konfrontacje Teatralne.
Mindware to program skladaj^cy siç z trzech czçsci: rezydencyjnej, publicznej prezentacji prac artystycznych oraz czçsci teoretycznej. Artystom towarzyszyli teoretycy zajmuj^cy siç komunikacje spoleczn^, mediami i sztukç. Ich wspolnym celem bylo ukazanie pojçcia Mindware przez pryzmat sztuki mediow, sztuki spolecznej, animacji komunikacji spolecznej i humanistyki.
W trakcie festiwalu „Najstarsze piesni Europy" odbyly siç 22 koncerty, w czasie ktorych zaprezentowano bogate tradycje spiewacze m.in. Albanczykow, Gruzinow, Bialorusinow, Finow.
Konfrontacje Teatralne wi^zaly siç z prezentacje i analiz^. przemian zachodz^cych w teatrze rosyjskim i teatrach dawnych republik radzieckich.
Wyst^pily podczas nich teatry z Rosji, Polski, Bialorusi, Ukrainy i Gruzji, gromadz^c okolo 20 tysiçcy osob.
■ Krakow: (pazdziernik) IETM Meeting. Krakowskie
Reminiscencje Teatralne. Unsound Festival.
Program w Krakowie skoncentrowano wokôl zjazdu miçdzynarodowej organizacji zrzeszajycej menadzerôw sztuk performatywnych - International Network for Contemporary Performing Arts (IETM). 400 delegatôw z 40 krajôw dyskutowalo na temat wartosci kultury w czasach socjopolitycznej niepewnosci i braku stabilnosci finansowej.
Uczestnikom zjazdu towarzyszyla 36 edycja Krakowskich Reminiscencji Teatralnych, wzbogaconych o polsky scenç teatru tanca wspôlczesnego oraz m.in. o pokaz twôrcôw rosyjskich.
Motywem przewodnim festiwalu muzyki postçpowej i pokrewnych sztuk wizualnych - Unsound Festival - byl „Future Shock" („Szok przyszlosci") zainspirowany przez ksiyzkç Alvina Tofflera pod tym wlasnie tytulem.
Artysci podjçli prôbç wyrazenia wizji przyszlosci widzianej z perspektywy nieodleglej przeszlosci.
■ Poznan: (listopad) Poznan Baroque. Festiwal Muzyki Dawnej. Old Music - New Dance.
W Poznaniu - stolicy kultury barokowej zagrali m.in. Arte dei Suonatori (polski zespôl barokowy), Orchestra Libera Classica pod dyrekcjy Hidemiego Suzuki, Al Ayre Español, Les Ambassadeurs, Wroclawska Orkiestra Barokowa. Koncerty odbywaly siç w trzech salach, a uczestniczylo w nich 10 tysiçcy sluchaczy.
Analiza teoretycznych zalozen muzyki dawnej oraz przelozenia ich na jçzyk wspôlczesnego tanca byla podstawy projektu Old Music - New Dance. Na ôw projekt zlozyly siç sesje taneczne i sesja naukowa „Barok - formy i kontekst".
■ Warszawa: (17 grudnia) W studio koncertowym im. Witolda Lutoslawskiego w Warszawie odbyla siç premiera III Symfonii Pawla Mykietyna, skomponowanej na specjalne zamôwienie Narodowego Instytutu Audiowizualnego.
■ Wroclaw: Europejski Kongres Kultury (8-11 wrzesnia 2011 roku) - najwazniejsze wydarzenie polskiej prezydencji 2011.
Intelektualne ramy kongresu okreslil w przygotowanej specjalnie na tç okazjç ksiyzce pt. Kultura w pfynnej nowoczesnosci, gosc specjalny, profesor Zygmunt Bauman. Wyglosil on odczyt
inauguracyjny dotycz^cy m.in. nowych strategii dla kultury europejskiej.
Program kongresu obejmowal spotkanie ministrow kultury krajow UE, spotkania i dyskusje czolowych europejskich intelektualistow, debaty w ramach inicjatywy A Soul for Europe i wydarzenia artystyczne.
Uczestnikami kongresu byli naukowcy, filozofowie, artysci, aktywisci, m.in.: Zygmunt Bauman, Miroslaw Balka, Andrzej Wajda, Zbigniew Libera, Gianni Vattimo, Jan Fabre, Brian Eno, Krzysztof Penderecki, Oliviero Toscani, Ryszard W. Kluszczynski, Fatos Lubonja, Jonny Greenwood, Pekka Himanen, Krzysztof Wodiczko, Dubravka Ugresic, Sara Arrhenius, Wiktor Jerofijew, Ewa Rewers.
Program obejmowal takze spektakle teatralne i performance, koncerty, projekcje filmowe i dzwi^kowe, wystawy z obszaru sztuk wizualnych, architektury i designu a takze interdyscyplinarne projekty artystyczne.
W ramach projektu muzycznego, w ktorym brali udzial Krzysztof Penderecki, Jonny Greenwood i Aphex Twin, zabrzmialy swiatowe prawykonania nast^puj^cych kompozycji: Aphex Twin „Threnody for the Victims of Hiroshima remix" i „Polymorphia Reloaded" oraz Jonny Greenwood „48 Responses to Polymorphia".
„Kongres byl platform^ spotkan, wymiany perspektyw i katalogow dobrych praktyk przez aktywnych uczestnikow zycia
spolecznego, w tym organizacji pozarz^dowych"11.
***
W trakcie prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej zrealizowano 1000 projektow w Polsce i 400 za granic^. Byla to najwi^ksza w historii powszechna akcja kulturalna, prezentuj^ca dorobek kulturalny kraju, aktywizuj^ca obywateli do podj^cia roli swiadomych uczestnikow kultury12.
PRZYPISY I ODSYLACZE
1. Dziennik Urz^dowy Unii Europejskiej, Decyzja Rady z dnia 01 stycznia 2007 roku w sprawie porz^dku sprawowania Prezydencji w Radzie (2007/S/WE, Euratom); Dziennik Urz^dowy Rady Europejskiej z dnia 01 grudnia 2009 roku w sprawie sprawowania prezydencji Rady (2009/881/UE) http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=0J:L:2007:001:0011:0012:E
N:PDF
2. Traktat Paryski, art. 27 [...] Urz^d Przewodnicz^cego piastuj^. kolejno wszystkie
Panstwa Czlonkowskie Rady [...] kolejnosc sprawowania urz^du jest ustalona przez Rad^ dzialaj^c^. jednomyslnie http://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/prawo/traktaty/Traktat_EWWiS.pdf s.16
3. Traktaty Rzymskie http://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/prawo/traktaty/Traktaty_rzymski e.pdf
4. Dziennik Ustaw Nr 133 poz. 843, Rozporz^dzenie Rady Ministröw z dnia 15
lipca 2008 roku, w sprawie ustanowienia Pelnomocnika do spraw Przygotowania Organöw Administracji Rz^dowej i Sprawowania przez Rzeczpospolitq. Polsk^. Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081330843
5. Program Przygotowan Rzeczpospolitej Polskiej do Obj^cia i Sprawowania
Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej http://pl2011.eu/sites/default/files/users/shared/o_prezydencja/program_polskiej_pre zydencji_w_radzie_ue.pdf
6. Strategiczne zalozenia programu kulturalnego polskiej prezydencji w II polowie
2011 roku, sierpien 2009; Komunikaty z posiedzen Komitetu Europejskiego Rady Ministröw (Komunikat z posiedzenia w dniu 28 sierpnia 2009 roku) http://archiwum-
ukie.polskawue.gov.pl/HLP/files.nsf/0/F668A5C126AAB8B1C125762A00 4E2179/$file/KERM2009_08_28.pdf
7. Zarz^dzenie nr 17 Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 11
sierpnia 2009 roku w sprawie powolania Rady Programowej ds. Oprawy Kulturalnej Polskiego Przewodnictwa w Radzie UE w 2011 roku. http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/index9efd.pdf
8. Strategiczne Zalozenia Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji w II polowie
2011 roku, sierpien 2009
9. www.iam.pl i www.culture.pl
10.
http://www.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/Krajowy_Program_Kult uralny_Polskiej_Prezydencji_2011_info rmacja_prasowa.pdf
11. http://www.nina.gov.pl/docs/default-document-library/kpkpp_broszura.pdf s.9-
10
12. http://www.mkidn.gov.pl/pages/posts/program-kulturalny-polskiej-prezydencji--
-podsumowanie-2632.php
Aneks
Istniec w swiecie kameleonow
[Omowienie ksi^zki Zygmunta Baumana, Kultura w pfynnej nowoczesnosci, wyd. Narodowy Instytut Audiowizualny, Agora SA, Warszawa 2011, ss. 144]
Najnowsza publikacja Zygmunta Baumana, wydana przez Narodowy Instytut Audiowizualny i Agor^ SA, to obj^tosciowo niewielki zbior kilku szkicow, ktorych intenj - jak s^dz^ - jest wprowadzenie czytelnika w te niepokoje, ktore najwyrazniej dr^cz^, ich Autora. Niepokoje o jutro swiata, zwlaszcza swiata ludzi, o jutro, ktore wylania si^ z dramatycznych, obecnie dokonuj^cych si^ przeobrazen w niemal wszystkich obszarach ludzkiego zycia.
To, ze otrzymalismy publikacja nie w postaci opaslej ksi^gi, lecz jako wybor tekstow, ktore mozemy uznac za nasycone tak refleksj^, jak i emoj eseje, dalej, ze wybor ten zostal przekazany piorem blyskotliwym, czyni lektur^ i przyjemn^, i poznawczo nader wartosciow^.
Zanim sprobuj^ uzasadnic tytul recenzji, pragn^ scharakteryzowac ksi^zk^ od strony formalnej. Zlozylo si^ na ni^, oprocz wst^pu i zakonczenia szesc odr^bnych, aczkolwiek koherentnie zestawionych szkicow o tytulach niekoniecznie wystarczaj^co oddaj^cych ich przewodnie mysli. W pierwszym Bauman ocenia zmiany w kulturze i w zachowaniach tworcow oraz odbiorcow/konsumentow kultury, w nast^pnym prezentuje mod^ jako spoleczny fenomen, w kolejnym ewoluj oswieceniowej mysli i oswieceniowej polityki, dalej zmiany w charakterze wi^zi spolecznej - od narodu-panstwa budowanego na okreslonym terytorium do wspolistnienia wspolnot w roznorodnosci, wreszcie przemiany mecenatu kulturalnego. Wszystko to sprowadza si^ do zarysowania obrazu swiata ludzi, ktorzy wprawdzie nadal zyj^, wedlug reguly l^cz^cej ci^glosc ze zmiany, lecz w ukladzie, w ktorym zmiana przytlacza przeszly dorobek, coraz bardziej spychaj^c go na margines naszej biez^cej egzystencji.
Czy jest to zestaw problemow wystarczaj^co przekonywaj^cy i w pelni oddaj^cy aktualny status spoleczenstw jesli nie calego
globu (aczkolwiek taki zamiar z ksiyzki wynika), to przynajmniej tak zwanego swiata zachodniego? Nie sydz^. Jest to wybór, jednakze trafny, gdyz dotyka spraw najzywotniejszych.
Indeks kwestii mozliwych do podj^cia w takiej publikacji móglby bye jednak zdecydowanie szerszy, ot choeby zblizony do tego, który zaprezentowali w zbiorze prac wielu autorów, zatytulowanym Socjologia codziennosci, Piotr Sztompka i Malgorzata Bogunia-Borowska (Socjologia codziennosci, red. P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska, Kraków 2008.). Tam poza tematami podobnymi do uj^tych w ksiyzce Baumana mamy odniesienia np. do takich zjawisk, jak problem singli, rodziny, czasu wolnego, pracy i kariery, zdrowia, sportu, religii i podobnych, z który ch najbardziej zbiezny w metodzie z analizy Baumana wydaje si^ szkic Sheldona Ungara Panika moralna versus spoieczenstwo ryzyka: konsekwencje zmian w sferze niepokojów spoíecznych (S. Ungar., Panika moralna versus spoieczenstwo ryzyka. Konsekwencje zmian w sferze niepokojów spolecznych (przekl. E. Kopczynska), [w:] Socjologia codziennosci, red. P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska, Kraków 2008)
Zdaj^ sobie spraw^ z tego, ze takie maksymalizowanie wymagan co do zakresu analizy nie jest w odniesieniu do ksiyzki Baumana zasadne, ale bye moze Czytelnik uzna je za uzasadnione w odniesieniu do problemu, jakim jest owo dramatycznie rozlewajyce si^ tsunami zmiany, ze wszystkimi jej destrukcyjnymi nast^pstwami.
Byloby blödem relacjonowae w szczególach tresC tej ksiyzki. Jest bardzo gqsta w projekcji charakteryzowanych zjawisk. To nie banalna fotografía, ale pogl^biony obraz, z rozwini^ty kolorystyky wszystkich tematów. Niemal kazde zdanie zmusza do refleksji, a to tym bardziej, ze Z. Bauman, mimo wlasnej pozycji intelektualnej, mimo iz w tym zakresie moze bye zaliczany do kr^gu celebrytów swiata intelektu, wspiera si^ ustaleniami dziesiytków znawców podejmowanych przez niego problemów. Chociaz wiesci upadek autorytetów i ich znaczenia, ze swej strony przywoluje nazwiska osób, które bezsprzecznie przynalezy do klubu dawnych i wspólczesnych glównych postaci swiatowego zycia umyslowego i zaznajamia nas z ich ustaleniami, co z jednej strony uchyla zarzut anonimowego przej^cia cudzej mysli, z drugiej wzmacnia wymow? wlasnej opinii. Wsród nich sy takie postaci, jak: T. W. Adorno, H.
Arendt, M. Arnold, P. Bourdieu, J. Derrida, Z. Freud, H. G. Gadamer, J. Habermas, R. Jacoby, B. Latour, R. Rorty, O. Wilde.
Kluczowy problem w tej pracy sprowadza siç do zobrazowania gwaltownej, stale przyspieszaj^cej zmiany spolecznej, gospodarczej, a bardziej jeszcze kulturalnej, cywilizacyjnej i politycznej, ktora przeobraza swiat, spoleczenstwa i ludzi, zywiolowo, poza kontrol^. instytucjonaln^, co powoduje, ze ksztalt przyszlosci rysuje siç mgliscie.
Motorem, wlasciwie winowajc^. zmiany jest rynek i konsumpcja. Rynek, ktory korzystaj^c ze srodkow produkcji nieporownywalnych z przeszlosci^, wytwarza masç coraz to nowych dobr, a szybko oferuj^c bardziej doskonale, te poprzednie kieruje na smietnik. Ludzie, aby utrzymac siç na poziomie najnowszej konsumpcji musz^. zmieniac i siebie, i swoj dom, i jego wyposazenie, i swoje srodowisko. Najsilniej, w sposob najbardziej widoczny, zaznacza siç to w modzie, gdyz sprostanie jej wymogom wyzwala zachowania wlasciwe kameleonom - stalego zmieniania zewnçtrznego oblicza, co takze nie pozostaje bez wplywu na zmianç oblicza duchowego. Pfynnie nowoczesna, na konsumenta zorientowana gospodarka - pisze Bauman - liczy na nadmiar swych propozycji, ich przyspieszone starzenie siç i szybki uwiqd ich uwodzicielskiej mocy [...] Kultura przeobraza siç dzisiaj w jeden z departamentow gigantycznego domu towarowego, jakim stat siç swiat przezywany przez ludzi przeobrazonych, po pierwsze, i po ostatnie, w konsumentow [...] kultura ptynnej nowoczesnosci nie posiada ,,ludu" do oswiecania i uszlachetniania; posiada natomiast klientow do uwodzenia. [...] Funkcjq kultury nie jest zaspokajanie istniejqcych potrzeb, ale stwarzanie nowych - przy rownoczesnym utrzymywaniu potrzeb juz wprzody zakorzenionych czy posianych w staniepermanentnego niezaspokojenia (s. 30).
Oczywiscie, mozemy zaznaczyc, ze tç funkcjç kultura moze realizowac w spoleczenstwach dobrobytu czy przynajmniej wzglçdnego dostatku, ale nie w tych, w ktorych wiçkszosc wci^z musi troszczyc siç o zaspokojenie elementarnych potrzeb i zapewnienie podstaw egzystencji, niekoniecznie poprzez zmianç polek sklepowych na coraz to wyzsze. Ale Bauman na co dzien przed oczyma ma wlasnie spolecznosci uwodzone przez, czçsto wyrafinowan^, konsumpcjç. W tych spolecznosciach tworz^. siç
wzorce wyscigu szczurow, zachowania nacechowane permanentnym stresem w imiç utrzymania siç ...nafali. Czy przynosi to korzystne dla czlowieka zmiany prowadzyce ku lepszemu zyciu, ku wyzszej jego jakosci? Postçp, pisze dalej Bauman ...przeniosl siç z dyskursu wspolnej poprawy zycia do dyskursu osobistego przetrwania. O postçpie nie mysli siç juz w kontekscie chçci do pçdu, ale w zwiqzku z rozpaczliwym wysilkiem, by za wszelkq cenç nie wypasc z biezni i uniknqc dyskwalifikacji oraz wykluczenia z wyscigu. [...] aby byc sobq i za takiego byc uznanym musisz udokumentowac swq moc bycia kims innym. Wzorem osobowym staran o tozsamosc jest kameleon. [...] Jest nakazem panujqcej dzis wszechwladnie kultury, bys nabral umiejçtnosci zmieniania swej tozsamosci (a przynajmniej jej publicznego obrazu) rownie czçsto, szybko i sprawnie, jak zmieniasz koszulç czy skarpetki. A juz rynek konsumpcyjny ci za drobnq, albo nie tak znow drobnq oplatq w nabyciu tej umiejçtnosci i dostosowaniu siç do kulturowej rekomendacji dopomoze (s. 40 i n.). Wyczuwamy w tej ironii dystans wobec charakteryzowanych fenomenow, a jednoczesnie pewny bezradnosc w stosunku do wszechogarniajycych ludzkosc zjawisk przeobrazajycych calkowicie ogromne ludzkie masy.
Bauman do niektorych zjawisk odnosi siç nie tylko jako ich diagnostyk, lecz rowniez jako potencjalny terapeuta, ktory oferuje kuracjç, bez przekonania wszakze, iz zostanie ona zastosowana. Takie stanowisko zaznacza siç w jego projekcjach obrazu wspolzycia ludzi w ogromnej liczbie grup etnicznych, szczegolnie w Europie. Oceniajyc krytycznie tak nacjonalistyczny, jak i liberalny model budowania narodu/panstwa, gdyz odbywalo siç to za cenç asymilacji drobnych spolecznosci i unicestwienia ich kultury, opowiada siç za troskliwy ochrony multikulturalnego obrazu Europy. Trafnie wydobywa z faktycznej niepamiçci wielkich tego kontynentu wiedzç o tym, ze w dziesiytkach drobnych kultur, operujycych wlasnym jçzykiem, zawarte sy wartosci, ktore nie powinny zginyc, lecz wzbogacac caly europejsky spolecznosc. „Zadanie Europy", twierdzi Gadamer, polega na przekazaniu wszystkim sztuki uczenia siç wszystkich od wszystkich. Dodalbym: to misja Europy, a dokladniej mowiqc los Europy, ktory czeka, bysmy wspolnymi silami przekuli go w nasze przeznaczenie (s. 103).
Nie wiem, jaki jest naklad ksiyzki Zygmunta Baumana.
Powinien byc duzy i szeroko rozpowszechniany, cieszyc siç specjalny promocjy. W zgielku przemian, w przytlaczajycym nas cywilizacyjnym chaosie pçdu ku czemus, co dla ogôlu jest niewyobrazalne, to Baumana trzezwe, calosciowe ujawnianie charakteru i ducha zmiany wychodzi naprzeciw naszym utajonym oczekiwaniom poznania. Poznania realnego, ktôrego sens odbiega od zalewajycych kulturç horoskopôw, wrôzb, proroctw wieszczycych koniec swiata. Koniec zapewne juz nastypil. Koniec tego, czego zalowac nie trzeba, ale czçsto i tego, z czym trudno siç rozstawac. Warto zadbac o to, aby nadchodzyce zmiany zasluzyly na przynajmniej wzglçdny trwalosc, ktôrej obecnie najczçsciej im brakuje. Jak to robic, mozemy miçdzy innymi dowiedziec siç z rekomendowanej tu ksiyzki.
Получена / Received: 18.07.2012
Принята/Accepted: 20.09.2012
