CC BY
17УДК- 37 (575.В) (Q9)
АЗ ТАЪРИХИ РУШД ВА ДИГАРГУНЩОИ СИФАТЙ ДАР HИЗОМИ МАОPИФИ МИНТАЦАИ КУЛОБ
CАФАPЗОДА Fазалшо, Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Дар рушд ва дигаргунихои сифатй дар низоми маорифи минтакаи Кулоб дар самти такмили шаклу усулхои таълим, бехтарсозии сифати таълиму тарбия, фарогирии талабагон бо тахсил, тайёрии пурраи омузгорон ба дарсхо, таъмини мактабхои минтака бо тачхизоту бисоти зарурй, бехтарсозии полати таъмири мактабхо, ташкили курсхои такмили ихтисос барои омузгорон ва мураббиён, чоннок кардани фаъолияти махфилхои фаннй, компютерикунонии раванди таълим, таквияти омузиши забонхои хоричй, пеш аз хама, забонхои русй ва англисй, тайёр намудани хонандагон ба озмунхои мухталифи фаннй, ба рох мондани хамкорй бо ниходхои давлатй ва созмонхои гайридавлатй ва монанди ин падидахои матлуб мушохида карда мешаванд.
Чуноне, ки мутахассисони соха кайд кардаанд [1],мактаби тахсилоти умумй дар ин давра хамкадами таърихи чомеа ба як чараёни пурталотуми дигаргунсозихои катъй ворид гардид. Хусусияти хоси ин давра дар чустучуи шаклбадалкунии тахсилот зохир мегардад.Шароити тагйирёфтаи ичтимоию иктисодй дигаргунсозии кариб тамоми мухтавои тахсилотро такозо мекарданд ва мутаносибан ба ин, тахсилот низ дар манотики кишвар вобаста ба ин такозо рушд намуд. Дар низоми тахсилоти давлатй тагйироти сохторй ба вучуд омаданд, ки ба пайдоиши навъхои нави мактабхо бо омузиши амики фанхои алохида мусоидат намуданд.
Дар низоми тахсилоти минтака шабакаи муассисахои тахсилотии навъи нав васеътар мешавад: литсею гимназияхо, коллечхо, муассисахои интернатй барои кудакони болаёкат ба вучуд омада, шумораашон сол аз сол меафзояд.
Алалхусус, рушд ва дигаргунихои сифатй дар низоми маориф дар самти мактаб-интернатхои минтака дар давраи мавриди баррасй ва дастовардхои кобили тахсин будааст. Дар мачмуъ, дар соли соли хониши 2012-2013 дар муассисахои интернатии вилояти Хатлон 3300 нафар тарбиятгирандагон ба таълим фаро гирифта шудаанд, ки аз онхо 581 нафарашонро духтарон, 29 нафарашонро кудакони оилахои маъюб, 89 нафарашонро кудакони ятим, 877 бепадар, 184 бемодар, 1146 нафарашонро кудакони оилахои камбизоат, 400 нафари кудаконе, ки дар
махаллй зисташон мактаб надоранд ва 575 нафари бокимондаро бачагони лаёкатманд ташкил медиханд [2].
Дар ин самт 247 нафар омузгорон ба таълиму тарбияи тарбиятгирандагони ин мактаб - интернатхо машгул мебошанд,ки аз онхо 110 нафарашонро занон ташкил медиханд.Онхо аз руи маълумотнокй 200 нафар бо маълумоти олй, 13 нафар маълумоти олии нопурра,28 нафар тахсилоти миёнаи педагогй, 7 нафар тахсилоти миёнаи умумй ба таълиму тарбияи кудакони ятиму бепарастор ва оилахои камбизоат машгул мебошанд.
Гуфтан мумкин аст, ки макомоти ичроияи хокимияти давлатии шахру нохияхо, сарпарастон, ташкилоту муассисахои вилоятй, чумхуриявй пеш аз хама чихати ичрои дастуру супоришхои Асосгузори сулху вахдати миллй -Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба кудакони ниёзманди чомеа ру овардаанд.
Чунончй, Амри Президенти Чумхурии Точикистон аз 12 январи соли 2008 № АП- 467 бо максади ба низом даровардани кумакрасонии доимии хайрия ба муассисахои махсуси томактабй, мактабй, статсионарй, тиббй ва дигар муассисахои хизматрасонии ичтимой, вазорату идора, ташкилот ва корхонахои чумхурй вобаста карда шуданд.
Чихати таъмини ичрои саривактии ин амри Сарвари давлат ба мактаб-интернати кудакони ятими шахри Кулоб-Вазорати молияи Чумхурии Точикистон, ба хонаи кудакони дехаи Танобчии нохияи Темурмалик-Вазорати энергетика ва саноати Чумхурии Точикистон, ба мактаб-интернати ёрирасони шахри Кулоб-ШСХК «Барки точик», мактаб-интернати чумхуриявии нохияи Шурообод-Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатии Чумхурии Точикистон, мактаб-интернати шахраки Кангурти нохияи Темурмалик -КВД «Рохи охани Точикистон», ба мактаб интернати ятимони дехди Арали нохияи Восеъ -Ширкати давлатии сугуртаи Точикистон «Точиксугурта», ба мактаб -интернати ятимони нохияи Муъминобод - КВД «Точиксемент», ба мактаб - интернати ятимони дехаи Кадучии нохияи Восеъ-Мачмааи давлатии «Кохи Борбад», ба хонаи кудакони нохияи Фархор - ташкилоти молиявии гайрибонкии «Кредит - Инвест» сарпараст таъин карда шудаанд.
Мукаррар карда шуд, ки вазорату идорахо, ташкилоту корхонахои сарпарасти чумхурй хукук доранд кумаки хайриявии доимии худро дар асоси дархости рохбарони муассисахои махсуси томактабй, мактабй, статсионарй, тиббй ва дигар муассисахои хизматрасонии ичтимой бо дарназардошти талаботу эхтиёчи ин муассисахо яъне таъмири чорй, харидории молхои саноатй, маводи дафтардорй ва гайра, амалй намоянд. Сарпарастон инчунин вазифадор карда шудаанд, ки на ба таъмини сару либос, хурока, балки ба таъмиру тармим, сохтмони бино, харидани
тачхизот, дохил намудан ба мактабхои олии ватанй ва хоричи кишвар, бо чои кор таъмин намудан, сохиби оила хонаву дар намудан сару кор гиранд.
Вобаста ба дастури мазкури Сарвари давлат карори дахлдори Раиси вилояти Хатлон аз 23 апрели соли 2008, №140 содир гардид, ки мувофики он, аз хисоби ташкилоту муассисахо, корхонахо, идорахои давлатии дар сатхи вилоят амалкунанда, ба муассисахои интернатии вилояти Хатлон сарпарастхо таъин карда шудаанд.Масалан, ба мактаб-интернати нохияи Темурмалик-Ч,СШК «Точиказот», хонаи бачагони дехаи Танобчии нохияи Темурмалик-Бахши 56-и бонки давлатии амонатгузории «Амонатбонк»-и минтакаи Кулоб, ба интернати давлатии дехаи Арали нохияи Восеъ -Ширкати давлатии сугуртаи вилоят, ба мактаб-интернати нохияи Муъминобод - шуъбаи Бонки миллии дар минтакаи Кулоббуда, ба мактаб-интернати ёрирасони шахри Кулоб - Шабакаи барки минтакаи Кулоб, ба мактаб-интернати чумхуриявии шахри Кулоб - Сарраёсати молияи вилоят вобаста карда шудаанд.
Чуноне ки аз маълумоти омори соха бармеояд, кумакхои расонидашуда ба муассисахои интернатии вилояти Хатлон дар соли 2008165191 сомонй, дар соли 2009 - 159289, дар соли 2010 - 221772, дар соли 2011-193553 ва дар семохаи аввали соли 2012 бахшида ба Иди байналмилалии Навруз-114312 сомониро ташкил медиханд[3]. Бахшида ба иди байналмиллалии Навруз-2013 ба муассисахои интернатии вилояти Хатлон аз хисоби сарпарастон 214137с., ташкилоту муассисахо 28763с., шахсони алохида 14479с., Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон 90 хазор, хукуматхои махаллй 14055 сомонй кумак расонида шудааст. Маблагхои умумии кумакхои расонидашуда 361434 сомониро ташкил медиханд.
Х,амаи муассисахои интернатии минтака бо кадрхои омузгорй, китобхои дарсй, маводи таълимй таъмин мебошанд.Иштироки тарбиятгирандагон дар озмунхои фанни шахриву нохиявй ва вилоятй назаррас буда, дорандагони медалхои тилло, нукра ва биринчй ба назар мерасанд. Масалан, дар озмуни гузаронидашудаи соли хониши 2011-2012-ум 17 нафар тарбиятгирандагони муассисахои интернатии вилояти Хатлон сазовори чойхои ифтихорй дар вилоят гардиданд, ки аз онхо 5 нафарашон барои иштирок кардан дар озмуни чумхуриявй роххат гирифтанд.
Х. Бобоев кайд кардааст, ки ин микдор маблаге, ки имруз давлат барои муассисахои таълимй чудо менамояд, барои ташкили кори муътадили таълим кофй нест [4].Бинобар он, бо мададу дастгирии сарпарастон, шахсони алохида шароити зиндагй, таъмин бо сару либос, хурока дар муассисахои интернатй py ба бехбудй ниходааст.Соли хониши 2011-2012 дар умум 124 нафар тарбиятгирандагони мактаб - интернатхои
вилояти Хатлонро хатм намуда, аз онхо 107 нафарашон ба мактабхои олии дохил ва хоричи кишвар ва тибки квотаи Президента дохил шуда, тахсилашонро давом доданд. Бокимонда 17 нафар дар коллечу омузишгоххои касбй тахсил намуданд [5].
Бо максади баланд бардоштани майорату малака, коргузорй ва хуччатнигорй, мураббияхои мактаб-интернатхои минтакаи Кулоб дар хамкорй бо кормандони Донишкадаи бозомузии кормандони омузгории назди Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон, дар мохи апрели соли 2012 дар Донишкадаи бозомузии кормандони омузгории вилояти Хатлон шахри Бохтар гузаронида шуда, иштирокчиён бо шаходатномахо кадр карда шуданд.
Аз маълумоти пешниходнамудаи шахру нохияхо оид ба кудакони ятиму бепарастор, бепадар ва бемодар бармеояд, ки теъдоди кудакони ятиме, ки дар муассисахои таълимии вилояти Хатлон ба таълим фаро гирифта шудаанд 849 нафарро ташкил медиханд, ки аз онхо 397 нафарашонро духтарон ташкил медихднд. Теъдоди кудакони бепадар 15761 нафар 6891 нафарашон духтарон, бемодар 5907 нафар, 2604 нафарашонро духтарон ташкил медиханд. Ч,амъи умумии кудакони ятим, бепадар ва бемодарро дар вилоят 22517 нафар ташкил медиханд, ки аз онхо 9892 нафарашонро духтарон ташкил медиханд.
Дар хамкорй ба Макомоти ичроияи хокимияти давлатии шахру нохияхо, шахсони алохида, сарпарастон соли чорй камбудихои чойдошта бартараф карда шуда, барои тарбиятгирандагон шароитхои мусоид фарохам оварда мешавад.
Бо ташаббуси Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон хамаи муассисахои интернатй бо китобхои дарсй таъмин гардиданд. Вазъи таълиму тарбия, нигохубин, таъмини тарбиятгирандагон бо китобхои дарсй, маводи таълими, сару либос, хурока, маводи гигенй, холати санитарй-гигиении ошхонахо, синфхонахо, чои зисти тарбиятгирандагон, кабули тарбиятгирандагон ба мактаб - интернатхо зери назорати катъии Макомоти ичроияи хокимияти давлатии минтака карор дорад.
Яке аз вазифахои мухиммтарини ислохоти сохаи маориф ин замонавй сохтани мактабхои тахсилоти миёнаи умумй мебошад, ки бояд "хизматрасонии самаранок ва муассири сохаи маориф ва дастрасй ба сифати шоистаи тахсилотро барои хама таъмин мекард"[6].Мактаби миёна, кишрхои бузурги ахолии кишварро фаро гирифта, ба механизми мухимми давлатй дар омодасозии насли навраси хаматарафа инкишофёфта мубаддал гардидааст. Имрузхо талаботе, ки ба мактаби миёнаи тахсилоти умумй гузошта мешаванд, ахаммияти онро дар тарбия ва тайёр намудани аъзоёни шоистаи чомеа таквият дода, дар назди он вазифахои наву мураккабтареро мегузоранд [7].
Соли 1990 дар вилоят 937 адад мактабхо (192 мактабхои ибтидой, 161 мактабхои асосй, 561 мактабхои миёна), соли 2003 1256 адад мактабхо (236 мактабхои ибтидой, 272 мактабхои асосй, 717 мактабхои миёна),соли 2010 1272 адад мактабхо (167 мактабхои ибтидой, 213 мактабхои асосй, 892 мактабхои миёна), соли 2012 1290 адад мактабхо (160 мактабхои ибтидой, 200 мактаби асосй, 885 мактаби миёна) ва соли 2013 фаъолият менамоянд. Дар давоми 20 соли истиклолият 353 адад мактабхои нав сохта ба истифо-да дода шуд.
Ислохоти мазмуну мухтавои маориф стандартхои миллии тахсилотро мувофики талаботи стандартхои байналмилалии тахсилот дигаргун месо-зад. Дар солхои ислохоти босуръати соха тагйирот назаррас буда, хадафхо ва мухтавои тахсилот тачдиди назар гардида, хокимияти ому томи идеоло-гияи яккахизбй аз байн бурда шуд. Дар сатхи давлатй аз «дурустии бечуну чаро»-и идеологияи ин ё он хизб расман даст кашида шуд. Дар асоси ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи тахсилот» Консепсияи мактаби миллй, тахсилоти томактабй, кори тарбия кабул гардида, накшахо ва бар-номахои гуногунранги таълимй барои хамаи намудхои муассисахои тахси-лотй сохта шуда, кор дар самти тафрикабандии мазмуни тахсилот бо-муваффакият идома ёфт, ки хукуки интихоби хонандагон ва волидони онхоро оид ба навъи муассисаи таълимй, ки ба талаботи онхо чавобгу ме-бошад, таъмин намуд.
Илова бар ин, мувофики ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» кор дар самти гайримарказонидани идоракунии муассисахои таълимй идома ёфта, хамаи мукаррароти муассисахои таълимии тамоми сатххо тачдиди назар гардида, низоми хадамоти давлатии аттестатсионй ва ичозатномадихии муассисахои таълимй таъсис дода шуд. Тагйирот ин-чунин дар худи сохтори тахсилот низ сурат гирифтанд.
Вале мувофики акидаи мухаккикон [8], азхампошии низоми Шуравй мукаррароти кухнаи психологиро аз байн бурда натавонист. Тул кашидани замони давраи гузариш, номувофик ва гайримуассир будани табиати ислохот нишон медихад, ки микдори назарраси моделхо ва арзишхои ичтимой, ки дар системаи каблй тавлид шудаанд, мавчуданд ва чорчубаи умумии тартиботи ичтимоиро ба мисли собика муайян мекунанд. Тахаввулоти нопурраи муносибатхои даврони Шуравй сохтори дигар ниходхои ичтимоиро, ки ба мисли пешина фаъолият доранд, кариб ки бетагйир бокй гузоштааст. Ин аз хама бештар ба сохаи маориф тааллук дорад, ки дар он бо вучуди тагйироти назаррас, хамоно мукаррароти даврони Шуравй амал мекунанд. Гузаришхои кисман муносибатхои энергетикии давраи Шуравй сохторхои дигар муассисахои ичтимоиро аз кор мемонанд.
Ба назар чунин мерасад, ки сабабхои бухрони системаи мавчудаи маориф танхо бо мушкилоти маблаггузории сохаи маориф марбут нестанд.Молия танхо ифодаи арзиши таълим дар назари чомеа мебошад. Дар ин маврид мо бо акидаи МД. Тавакалова шарикем, ки самти асосии тахсилот на дар ташаккули хавасмандй ба муносибати эчодй, рушди мустакили потенсиали шахсй, балки бояд ба нигох доштани он дар сатхи миёнаи миёнаи барои аксарияти ахолй хос бошад [9].Дар ин сурат, мушкилоти системаи маориф ба дигаргунсозии мукаррарот ва арзишхои бунёдии ахолй рабт мегиранд, ки ислохоти усулии худи накшаи низомро бозмедоранд.
Дар баробари мактабхои маъмулй навъхои нави мактаб-литсейхо, гимназияхо, коллечхо, комплексхои богчаи кудакон-мактаб, гимназия -муассисаи олии тахсилоти касбй ва монанди инхо ба вучуд омада, рушд карда истодаанд. Дар Донишгохи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллохи Рудакй низоми бисёрзинагии тахсилот бо дарёфти тахассуси мутахассиси хурд, бакалавр ва магистр амал мекунад [10].
Соли 1991 дар вилоят ягон мактабхои намуди нав (гимназия ва лит-сейхо) фаъолият намекарданд. Соли 2003 дар вилоят 27 мактабхои намуди нав ва соли 2010 дар вилоят 44 мактабхои намуди нав фаъолият карда истодаанд, ки аз онхо 4 ададашро мактабхои хусусй ташкил медиханд. Х,ам-чунин дар вилоят 2 литсей-интернатхои муштарак фаъолият карда истода-анд.
Соли 1990 дар муассисахои тахсилоти умумии вилоят 423703 нафар хонандагон, соли 2003 606477 нафар хонандагон, соли 2010 643417 нафар хонандагон ва соли 2012 647919 нафар хонандагон ба тахсил фаро гирифта шудаанд.
Соли 1999 8641 нафар омузгорон бо маълумоти миёнаи умумй фаъолият менамуданд. Дар соли 2010 дар муассисахои таълимии вилоят хамагй 2608 нафар бо маълумоти миёнаи умумй фаъолият менамуданд.
Соли 1990 дар муассисахои тахсилоти умумии вилоят 7538 нафар занхо, соли 2003 11773 нафар занхо ва соли 2010 14437 нафар занхо ба тар-бияи шогирдон машгуланд.
Солхои 1990 ба 1053 нафар омузгорон, соли 2003 ба 5453 нафар омузгорон ва соли 2010 ба 35 нафар омузгорон муассисахои таълимй эхтиёч доштанд.
Муассисахои типи нав аз соли 1993 дар минтака фаъолият доранд. Х,амзамон бояд кайд намуд, ки шумораи ин мактабхо сол ба сол зиёд гар-дида истодааст. Дар вилояти Хатлон 45 мактаби типи нав, аз чумла 19 адад мактабхои типи нав дар гурух и шахру нохияхои Кулоб фаъолият доранд. Дар мачмуъ аз 45 мактаби типи нав хамчун мактаби тахсилоти умумй 2 таълимгох танхо зинаи аввали тахсилоти умумй (синфхои 1-4), 1-то зинаи дуюми тахсилоти умумй, 5-то зинахои аввал ва дуюми тахсилоти умумй
(синфхои 1-9), 13 адад зинахои дуюм ва сеюми тахсилоти умумй (синфхои 5-11) ва 19 таълимгох хар се зинаи тахсилоти умумй (синфхои 1-11)-ро амалй гардонида истодаанд. Аз 45 мактаби типи нав (25 гимназия, 20 литсей), аз чумла 22 гимназияи давлатй, 3 гимназияи гайридавлатй, 17 литсейи давлатй ва 3 литсейи хусусию муштарак, фаъолият доранд. Дар 45 гимназия ва литсейхои дар худуди вилоят фаъолиятдошта, чамъ 14578/3534 нафар хонанда дар 644 синф ба таълим аз руйи 3 равия: чамъиятй-гуманитарй (82 синф 1727/384 хонанда), табий-математикй (156 синф 3622/717 хонанда) ва умумй (406 синф 9229/2433 хонанда) чалб карда шудааст, ки ба таълимй онхо 914/467 нафар омузгорон фаро гирифта шудаанд. Аз 45 мактаби типи нав ичозатномадихй, аттестатсия ва аккредитатсияи 6-тои онро Агентии давлатии назорат дар сохаи маорифи назди Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон мегузаронад, бокимондаи онхо дар салохияти шуъбаи вилоятии Агентии давлатии назорат дар сохаи маорифи назди Раёсати маорифи вилоят мебошанд. Х,ар сол аттестатсияи литсейю гимназияхо аз руи накша мувофики чадвали тасдиккардашуда, гузаронида мешаванд.
Яке аз нишондихандахои рушд ва дигаргунихои сифатй дар низоми маорифи минтака иштироки хамасолаи хонандагон дар озмуну олимпиадахои сатхи чумхуриявй мебошад.Чунончй, соли 2013 мактабхои типи нав нисбат ба мактабхои тахсилоти миёнаи умумй дар даври чоруми (чумхуриявй) олимпиадаи фаннии мактаббачагон чойхои ифтихории зиёдтар гирифтанд. Аз 111 чойхои ифтихорй 67 чойи ифтихориро мактабхои намуди нав гирифтанд, ки ин 60%-ро ташкил дод. Довталабони гимназияю литсейхои вилоят аз руи равияи фанхои табий-риёзй 38 чой ва аз руи фанхои чамъиятй-гуманитарй бошад, сохиби 28 чойи ифтихорй гардидаанд.
Дар ин самт нишондихандахои шахру нохияхои минтакаи Кулоб назаррас мебошанд. Дар миёни мактабхои намуди нав, гимназияи макоми чумхуриявидоштаи нохияи Дангара бо 14 чой (4 чойи якум, 6 чойи дуюм, 4 чойи сеюм), литсейи давлатии №1-и ба номи Исмоили Сомонии шахри Кулоб бо 8 чой (2 чойи якум, 2 чойи дуюм, 4 чойи сеюм), мактаби Президентии нохияи Дангара бо 8 чой (1 чойи якум, 4 чойи дуюм, 3 чойи сеюм), литсейи давлатии №1-и нохияи Мир Саид Алии Х,амадонй бо 1 чой (1 чойи сеюм), гимназияи нохияи Темурмалик бо 1 чой (1 чойи якум) сазовор гардиданд.
Ч,амъбасти даври чоруми олимпиадаи фаннии хонандагон аз муассисахои таълимй дар соли хониши 2012 нишон дод, ки аз фанхои таълимй миёни шогирдони довталаб аз синфхои 11 дар мачмуъ аз 111 чойи ифтихорй намояндагони шахру нохияхои Дангара - 24, Кулобу Фархор -7, Мир Сайид Алии Х,амадонй, Ховалинг - 6, Восеъ, Муъминобод
-3, Темурмалик-2, Шурообод-1 чойи ифтихорй гардидаанд.Дар олимпиадаи байналмилалй (фосилавй) сохиби 87 медали тилло, 116 медали нукра, 124 медали биринчй гардида, дар озмуни хатми мактаб хонандагон - Юнусов Точиддин, Тагоева Рухсора аз нохияи Дангара бо медали нукра хатм карданд, ки дар мачмуъ нисбати соли 2011-ум 263 адад зиёд аст.
Дар соли 2013 хонандагони лаёкатманди муассисахои таълимии вилоят дар олимпиадаи даставй сохиби 5 чой, байни мактабхои Президентй сохиби 5 чой ва дар олимпиадаи номй сохиби 27 чой, олимпиадаи анъанавй - 65 чой, олимпиадаи фосилавй - 9 чой гардиданд, ки теъдоди умумии чойхои ифтихорй 111 адад, аз он чумла -22 медали тилло, 32 медали нукра ва 57 медали биринчиро ташкил медихад. Аз 111 чойхои ифтихорй 55 (49,5%) чойхои гирифта ба гурухи шахру нохияхои минтакаи Кулоб ва 56 (50,5%) чойи дигар ба гурухи шахру нохияхои минтакаи Бохтар ба хисоб меравад. Чуноне ки аз маълумоти омори расмй бармеояд, дар ин сол аз 111 чойи ифтихорй, намояндагони шахру нохияхои Дангара сазовори 29, Кулоб - 9, Ховалинг, Фархор, Шурообод, Мир Сайид Алии Х,амадонй-3, Восеъ, Муъминобод-2, Темурмалик-1 чойи ифтихорй гардиданд.
Дар хамон сол дар олимпиадаи байналмилалй (фосилавй) аз 393 чойхои ифтихорй, чойи якум 174-то, чойи дуюм 129-то ва чойи сеюм 90-то буда, дар чамъбасти соли хониш 3 нафар хонандагон аз литсейи №1-и шахри Кулоб Амирчони Махмадёр, Исмоилов Комил, Каримов Сиёвуш (дар равияи тибий-риёзй) сохиби медали нукра гардиданд. Мохи июли худи хамон сол дар олимпиадаи байналмилалй аз фанни математика дар шахри Москваи Федератсияи Россия дар соли 2013-ум 3 нафар хонандагони муассисахои таълимии вилоят, аз чумла, Махмадрахимов Зоиршо аз мактаби №3-и нохияи Дангара сохиби чойи дуюм (медали нукра) гардиданд.
Яъне дар ин самт пешрафтхо хеле диккатчалбкунанда буда, чуноне ки аз маълумоти омори соха бармеояд, тайи 7 сол (2006-2013) хонандагони муассисахои таълимии шахру нохияхои вилоят сохиби 1307 медал, аз чумла 376 медали тилло, 422 медали нукра, 509 медали биринчй гардиданд.
Х,амин тавр, зикр кардан бамаврид аст, ки тачдиди мухтаво ва сохтори таълим бо назардошти консепсияи мактаби миллй гуногунрангии таълимро дар доираи накшаи давлатии таълим дар назар дорад, ки якнавъии модели мактабро бартараф намуд. Дар раванди ислохот дар чараёни таълими мактабхои миёнаи минтака накшахои нави таълим, барномахо ва китобхои дарсии нав бо назардошти мукаррароти тамоилхои чахонй дар сохаи рушди сатхи тахсилоти умумии наврасон
татбик ёфтанд, ки мухтавои тахсилоти миёнаро дар асоси анъанахо ва арзишхои ичтимоию фархангии халки точик мукаррар намуданд.
Вазъи мактаб дар чомеа ба куллй тагйир ёфта, накши он хамчун манбаи мустакили фархангу маданияти миллй васеъ гардид [11]. Хусусияти хоси мазмуни тахсилоти мактабй дар он аст, ки дар асоси ба истилох накшаи таълими бунёдй мактаб метавонад, ки барои худ бо назардошти шароит ва имкониятхои мавчуда, варианти накшаи таълимии худро, аз доираи соатхои таълимии нишондодашуда набаромада, тартиб дихад ва зимнан аз стандарти мукарраргардидаи давлатй набарояд. Гузариши мактабхо ба накшахои нав, барномахо ва китобхои дарсй ба тавсифоти мухтавои раванди таълим тагйироти назаррас ворид кард.
Хислати оммавй ба худ касб кардани равандхои инноватсионй, аз як су номуназзамй, ба таври кофй асоснок набудани онхоро аз чихати ичтимой ва илмй ба вучуд овард. Дар баъзе мактабхои минтака дар солхои гузашта кушиши бидуни тахлили мачмуии хаматарафаи фаъолияти онхо тагйир додани самти таълим ба мушохида мерасид. Х,ол он ки дода шудан ба шаклхои нав бидуни тагйироти усулии мохияти мухтавои раванди таълим метавонад, ки вазъро дар сохаи маориф танхо мушкилтар намояд.
Ч,араёни тачдиди тахсилот тафаккури назариявй ва асосноккуниро такозо менамояд, ки идоракунии самараноки онхоро ёд гирем. Набудани равиши системавй, ки тамомият ва хаматарафагии дигаргунсозихои тахсилотро таъмин менамоянд, ба натичахои онхо низ таъсир расониданд - яъне дар баробари бехтар гардидани сифати тахсилот, мушкилоту таззодхои нав ба нав низ ба миён омаданд.
АДАБИЁТ
1. Х,усейнзода М.О. Народное образование Республики Таджикистан в период суверенитета, 1991-2001 гг. /М.О. Х,усейнзода. - автореферати дисс. номзадй. - Душанбе, 2002. -С.7.
2. Маълумот оиди нишондихандахои асосии сохаи маориф дар соли тахсили 20122013 /Раёсати маорифи Макомоти ичроияи хокимияти давлатии вилояти Хатлон. -Кургонтеппа, 2008. -С.5.
3. Омори маорифи вилояти Хатлон дар 22 соли истиклолият. /Мачмуаи оморй. -Бохтар, 2013. - С.27.
4. Бобоев Х. Маориф сохаи афзалиятноки сиёсати давлатии Точикистон. /Маорифи Точикистон дар солхои истиклолият. - Душанбе, 2006. - С. 133.
5. Маълумотнома оид ба нишондихандахои асосии сохаи маориф дар соли тахсили 2011-2012 дар вилояти Хатлон. - С.7.
6. Стратегияи миллии рушди маорифи Ч,умхурии Точикистон барои солхои 2008-2015. - Душанбе, 2008.-С. 29.
7. Рашидов Т. Ё. Татбики ислохоти мактаби миёнаи тахсилоти умумй дар Ч,умхурии Точикистон дар солхои 1991-2011. /Автореф. рис. номзадй. - Душанбе, 2012.-С.3.
8. 8.Тавакалова М.К. Образование как социокультурный фактор формирования ценностных ориентаций молодежи (Социально-философский анализ). /М. К. Тавакало-ва. - Душанбе, Дисс... к.ф.н., 2016. -С.87.
9. Тавакалова М. К. Х,амон чо. -С.87.
10. [Пойгохи электронй]: https://kgu.tj/donishgo-i-mo/tarikhi-donishgoh.php
11. Рахмонов А. А., Расулов А. Б., Крдиров К. Б., Афзалов Х. С. Дируз ва имрузи маорифи Ч,умхурии Точикистон. - Душанбе: ЧДММ "Полиграфгрупп", 2011. -С.174.
АЗ ТАЪРИХИ РУЩД ВА ДИГАРГУНЩОИ СИФАТЙ ДАР НИЗОМИ МАОРИФИ МИНТАЦАИ КУЛОБ
Дар макола раванди рушди сохаи маориф ва сифати таълим дар мактабхои тахсилоти умумии минтакаи Кулоби вилояти Хатлон мавриди тахлил карор гирифтааст.Муаллиф дар асоси хисоботи шуъбахои маорифи минтака, вилоят ва Вазорати маориф ва илми Ч,умхурии Точикистон, адабиёти мавчуда ва оморй раванди таълим ва сифатнокии онро баррасй намудааст. Натичаи ба даст овардаи макотиби тахсилоти умумй, мактаб - интернатхо, литсею гиназияхо ва коллечхои минтака нишон дода шудаанд. Инчунин муаллиф камбудихои сохаро низ нишон додааст.
Калидвожахо: таусилот, мактаб, раванди таълим, тарбия, сифати таълим, синфхона, квота, омузгор, талабот, литсей, гимназия, коллец.
ИЗ ИСТОРИИ РАЗВИТИЯ И КАЧЕСТВЕННЫХ ИЗМЕНЕНИЙ В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ
В статье анализируется процесс развития образования и качество обучения в общеобразовательных школах Кулябского района Хатлонской области. На основе отчетов областного отдела и Министерства образования и науки Республики Таджикистан автор анализирует существующую литературу и статистические данные о процессе образования и его качестве.
Показаны недостатки в работе общеобразовательных школ, интернатов, лицеев, спортзалов и колледжей области.
Ключевые слова: образование, школа, учебный процесс, воспитание, качество обучения, класс, квота, учитель, востребованность, лицей, гимназия, колледж.
FROM THE HISTORY OF DEVELOPMENT AND QUALITATIVE CHANGES IN THE EDUCATION SYSTEM OF THE KULOB REGION
The article analyzes the process of education development and the quality of education in the general schools of the Kulyab district of Khatlon region. Based on reports from the regional, regional and Ministry of Education and Science of the Republic of Tajikistan, the author analyzes existing and statistical literature on the education process and its quality. The results of comprehensive schools, boarding schools, lyceums, gymnasiums and colleges of the region are shown.
Key words: education, school, educational process, education, quality of education, class, quota, teacher, demand, lyceum, gymnasium, college.
Сведения об авторе: Сафарзода Газалшо Гулом - соискатель Института истории, археологии и этнографии имени Ахмада Дониша. Телефон: (+992) 938171917.E-mail:qazalshoh@ mail.ry
Information about the avtor: Safarzoda Gazalshoh Gulom- Safarzoda Gazalço Gulom-soiskatelb istorii Institute of Archeology and Ethnography of Imeni Axmada Doniça. Phone: (+992) 938171917.E-mail: qazalshoh @ mail.ry
УДК-9 (с 53)
НАКШИ КУВВАХОИ ^ОМИИ СУЛ^И ИТТЩОДИ ДАВЛАТ^ОИ МУСТАКИЛ ДАР БАРТАРАФ СОХТАНИ НИЗОИ БАЙНИ ТОЧ,ИКОН
МУ^АММАДИЗОДА М. Б.,
Донишгох,и давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Гафуров
Яке аз мушкилоти асосй дар давоми чанги шахрвандии Точикистон ин масъалаи баргардонидани гурезагон ба хисоб мерафт ва дар натичаи авч гирифтани оташи чанги шахрвандй шумораи онхо зиёд мегардид. Хамчунин вазъи сархади Точикистону Афгонистон дар холати хеле вазнин карор дошт. Ин холат Хукумати мамлакат ва кишвархои аъзои ИДМ-ро ба ташвиш андохта буд.
Ч,анги шахрвандии Точикистон дар давоми соли 1993 ранги дигар гирифт. Агар то ин дам амалиётхои чангй факат дар дохили кишвар сурат гирифта бошанд, пас он дар натичаи пурзур гардидани кувахои хукуматй аз хисоби куввахои дастачамъии ИДМ кисми зиёди дастахои мухолифинро мачбур сохт ба каламрави Афгонистон гузашта, амалиёти чангии хешро асосан дар сархад идома диханд.
Мохи сентябри соли 1993 аз чониби нозирони СММ 20-хазор нафар гурезагони точик аз Афгонистон баргардонида шуда буданд, ки дар натичаи амалиёти чангй 15 нафари онхо дар шахри ^ургонтеппа кушта шуданд. Баъди ин вокеа вазъияти сиёсии мамлакат боз хам вазнин гардид.
Дар давоми мохи октябри соли 1993 ташкилоти харбии Россия ва Осиёи Марказй, ки дар Точикистон фаъолият доштанд, расман ба куввахои дастачамъии ИДМ муттахид карда шуданд [2,32].
Аз сабаби вазнин будани вазъи иктисодии Точикистон таъминоти модиву техникии куввахои сулххохи ИДМ низ аз чониби худи мамлакатхои аъзои ин созмон таъмин мегардид.
Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон хангоми посух ба саволхои мухбири рузномаи "Красная звезда" доир ба таъминоти куввахои коллективии ИДМ чунин нуктаро баён намуда буд: "Харочоти нигахдории нерухои коллективии сулххох дар Точикистон ба таври зер таксим шудааст. Россия нисфи харочоти марбут бо ин нерухоро ба души
