Научная статья на тему 'Қийнашга қарши курашишнинг жиноят-ҳуқуқий чораларини такомиллаштириш'

Қийнашга қарши курашишнинг жиноят-ҳуқуқий чораларини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Қийнаш / дифференциация / муттасил / дўппослаш / моддий ёки бошқа жиҳатдан айбдорга қарам шахсга нисбатан / жисмоний дахлсизлик. / Torture / differentiation / continuous beatings / physical immunity against a person who is financially or otherwise dependent on the perpetrator.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Омонов Зафаржон Рахмоналиевич

Мақола қийнашга қарши курашишнинг жиноят-ҳуқуқий чораларини такомиллаштиришга бағишланган бўлиб, унда Ўзбекистон Республикасида Жиноят кодексида қийнаш учун жавобгарлик белгиланган норма юридик таҳлил қилиниб, суд-тергов амалиёти, қийнаш учун жавобгарлик белгиланган айрим хорижий давлатларнинг жиноят қонунчилиги қиёсий-ҳуқуқий таҳлил қилинган. Олиб борилган тадқиқотлар натижасида Жиноят кодекси 110-моддасини такомиллаштириш, қийнаш учун жавобгарликни дифференциация қилишга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF CRIME LEGAL MEASURES TO COMBAT TORTURE

The article is dedicated to the improvement of criminal law measures to combat torture, in which the norm establishing responsibility for torture in the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan is legally analyzed, judicial and investigative practice, criminal legislation of some foreign countries establishing responsibility for torture is comparatively analyzed. As a result of the conducted research, proposals and recommendations have been developed for improving Article 110 of the Criminal Code, differentiating responsibility for torture.

Текст научной работы на тему «Қийнашга қарши курашишнинг жиноят-ҳуқуқий чораларини такомиллаштириш»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

Уг\гл

0 V

ê

4 i 'flMfll

LAW, FINANCE AND APPLIED SCIENCES

в®.!»»»»""

ARTICLE INFO

Received: 18th August 2024 Accepted: 23th August 2024 Online: 24th August 2024

KEYWORDS Torture, differentiation, continuous beatings,

physical immunity against a person who is financially or otherwise dependent on the perpetrator.

IMPROVEMENT OF CRIME LEGAL MEASURES TO COMBAT TORTURE Omonov Zafarjon Rakhmonaliyevich

Independent researcher of the Academy of the MIA of the Republic of Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.13369670

ABSTRACT

The article is dedicated to the improvement of criminal law measures to combat torture, in which the norm establishing responsibility for torture in the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan is legally analyzed, judicial and investigative practice, criminal legislation of some foreign countries establishing responsibility for torture is comparatively analyzed. As a result of the conducted research, proposals and recommendations have been developed for improving Article 110 of the Criminal Code, differentiating responsibility for torture.

КИИНАШГА КАРШИ КУРАШИШНИНГ ЖИНОЯТ-ХУКУКИИ ЧОРАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Омонов Зафаржон Рахмоналиевич

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси муста;ил изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.13369670

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 18th August 2024 Accepted: 23th August 2024 Online: 24th August 2024 KEYWORDS

Цийнаш, дифференциация, муттасил, дуппослаш, моддий ёки бошца жщатдан айбдорга царам шахсга нисбатан,

жисмоний дахлсизлик.

Мацола цийнашга царши курашишнинг жиноят-^уцуций чораларини такомиллаштиришга багишланган булиб, унда Узбекистон Республикасида Жиноят кодексида цийнаш учун жавобгарлик белгиланган норма юридик та^лил цилиниб, суд-тергов амалиёти, цийнаш учун жавобгарлик белгиланган айрим хорижий давлатларнинг жиноят цонунчилиги циёсий-хуцуций та^лил цилинган. Олиб борилган тадцицотлар натижасида Жиноят кодекси 110-моддасини такомиллаштириш, цийнаш учун жавобгарликни дифференциация цилишга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Узбекистонда сунгги йилларда инсон хуку;ларини х,имоя ;илиш сох,асида куплаб ибратли ишлар амалга оширилмо;да. Хусусан, 2019 йил 2 сентябрдаги Узбекистон Республикасининг "Хотин-;изларни тазйи; ва зуравонликдан х,имоя ;илиш тугрисида"[1] ги Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 22

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

апрелдаги "Бола хукуклари кафолатларини янада кучайтиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида" [2] ги Карори кабул килинди. 2020 йилда Олий Мажлиснинг Инсон хукуклари буйича вакили (омбудсман) уринбосари - Бола хукуклари буйича вакил лавозими жорий этилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йилдаги "Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикасининг миллий стратегиясини тасдиклаш тугрисида" [3] ги фармони кабул килиниши мазкур йуналишда куйилган мухим кадам булишига карамасдан, 2019 йилда 14 та жиноят иши буйича 24 нафар шахсга нисбатан, 2020 йилда 21 та жиноят иши буйича 26 нафар шахсга нисбатан, 2021 йилда 30 та жиноят иши буйича 33 нафар шахсга нисбатан, 2022 йилда 42 та жиноят иши буйича 60 нафар шахсга нисбатан, 2023 йилда 46 та иш буйича 65 нафар шахсга нисбатан суднинг айблов хукми чикарилгани [4] мазкур жиноятларнинг динамикаси усиб бораётганлигини курсатмокда. Айни дамда кийнашнинг латентлик даражаси жуда юкори булиб, жиноятга оид статистик маълумотлар хакикий холатни акс эттира олмаётганлиги, вазиятни янада чигаллаштираётганлиги боис ушбу мавзуни тадкик этиш зарурати мавжуддир.

Суд-тиббий эксперти баданга етказилган жарохатларни муттасил равишда дуппослаш ёки кийнаш деб бахоламайди. Мазкур масалани аниклаш суриштирув, дастлабки тергов, прокуратура ва суд идораларининг ваколатига киради. Бирок суд-тиббий эксперти мазкур холатда жарохатнинг борлиги ва хусусиятини; жарохатларни етказиш муддатларидаги фаркни, жарохат етказиш усулининг белгилари ва куролини аниклаши лозим. Кийнаш жабрланувчининг танасига дуппослаш ёки бошкача харакатлар билан кийнаш оркали унинг соглигига зарар етказиш сифатида тавсифланади. Бинобарин, кийнаш натижасида шахс танасига жисмоний огрик етказилади (кон кетиши, тирналиш, тери рангининг кукариши ва бошк.). Шу нуктаи назардан цийнаш деганда, жисмоний ёки рухий азоб бериш максадида бошка шахсни муттасил равишда дуппослаш ёки узок вакт огрик бериш оркали бошкача харакатлар билан кийнаш тушунилади.

Жиноятнинг бевосита объекти бошка шахснинг соглигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар хисобланади. Объектив томондан кийнаш жинояти, биринчидан, муттасил равишда дуппослаш, иккинчидан, хукукка хилоф равишда жисмоний огрик берувчи кийнаш хусусиятига эга булган бошкача зуравонлик харакатларида ифодаланади. Аммо, хар икки холатда хам жиноий окибат сифатида Жиноят кодексининг 104-105-моддаларида назарда тутилган окибатлар келиб чикмаган булиши керак. Агар кийнаш жараёнида баданга огир, уртача огир шикаст етказилган булса, килмиш бундай жарохат етказишга нисбатан касд мавжуд булган такдирда, Жиноят кодекси 104 ёки 105-моддаси билан квалификация килинади ва унда килмишни Жиноят кодекси 110-моддаси билан кушимча квалификация килиш талаб этилмайди [5].

Муттасил равишда дуппослаш деганда, жабрланувчига жисмоний ёки рухий азоб бериш максадида ягона касд билан камраб олинган ва шахс баданига камида уч марта содир этилган зарба бериш тушунилади. Шунинг учун кийнаш хусусиятига эга булмаган холда жабрланувчини уриш, дуппослаш (масалан, узаро келишмовчилик асосида келиб чиккан жанжаллашиш окибатидаги дуппослаш) Жиноят кодекси 110-моддасида

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

назарда тутилган жиноят таркибини ташкил этмайди. Агар дуппослашдан сунг жабрланувчининг танасида жарохатлар колса, уларнинг огирлик даражаси баданга етказилган шикастнинг огирлик даражасини аниклашнинг умумий асосларидан келиб чиккан холда аникланади. Агар дуппослашдан сунг шахс баданида объектив излар колмаса, суд-тиббий эксперти уз хулосасида жабрланувчининг шикоятларини келтириб, жарохатларнинг объектив белгиларининг топилмаганлигини курсатиши керак.

Бошкача харакатлар билан кийнаш деганда, жабрланувчига жисмоний ёки рухий азоб бериш максадида узок вакт огрик бериш билан боглик харакатлар тушунилади. Масалан, узок вакт овкат, ичимлик, иссиклик, бошпанадан махрум этиш ёки соглик учун зарарли шароитда колдириш, чимчилаш, тилиш, утмас ёки уткир санчма предметлар билан куп сонли, лекин катта булмаган жарохатлар етказиш, термик омиллар ёки шу каби бошка таъсирлар оркали огриклар бериш. Бошкача харакатлар билан кийнаш муттасил равишда хам, бир марталик узок вакт огрик бериш усулида хам содир этилиши мумкин. Муттасил равишда дуппослаш ёки бошкача харакатлар билан кийнаш харакатлари жиноят таркибини ташкил этиши учун жабрланувчининг баданига жисмоний огрик етказилиши талаб этилади. Жабрланувчига етказилган рухий огриклар кийнаш жинояти таркибини ташкил этмайди ва килмишни бахолашга таъсир курсатмайди. Агар рухий жихатдан берилаётган огриклар жисмоний огрик билан бирга содир этилган такдирда, килмиш Жиноят кодекси 110-моддаси билан квалификация килинади. Шу боис муттасил равишда дуппослаш ёки бошкача харакатлар билан кийнаш жисмоний ёки рухий огриклар билан сабабий боглик холда содир этилган булиши лозим. Бунда кийнаш хусусиятига эга булган килмиш ва келиб чиккан окибатлар уртасида богликлик аникланиши керак.

Жиноят кодекси 110-моддасининг иккинчи кисмида тахлил этилаётган жиноятнинг куйидаги квалификацияга оид булган турлари назарда тутилган: а) вояга етмаган шахсга нисбатан; б) хомиладорлиги айбдорга аён булган аёлга нисбатан; в) ожиз ахволдалиги айбдорга аён булган шахсга нисбатан содир этилган кийнаш.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексида кийнаш учун жавобгарлик белгиланганлиги, шахснинг соглиги, жисмоний дахлсизлиги мамлакатимиз жиноят-хукукий сиёсатининг диккат марказида эканлигини ифодаловчи белгилардан биридир. Шахс унинг жисмоний дахлсизлигининг жиноят-хукукий мухофазасини такомиллаштириш долзарб ахамият касб этади. Шу максадда кийнашга карши курашишнинг жиноят-хукукий чораларини такомиллаштириш максадида илмий тадкикотлар утказиб, тадкикот натижаларига кура кийнаш учун жавобгарлик белгиланган 110-моддани такомиллаштириш буйича куйидаги таклифлар ишлаб чикилди:

Суд-тергов амалиётида кийнашни ухшаш таркибли жиноятлардан, жумладан оилавий (маиший) зуравонлик (126х-модда) учун жавобгарлик белгиланган норма билан фарклаш мухимдир. Муттасил равишда дуппослаш ёки бошкача харакатлар билан кийнаш хотини (эри), собик хотини (собик эри), бир рузгор асосида биргаликда яшаётган шахс (муайян хонадон ёки уйда эр-хотинлик муносабатларида яшовчи, умумий мол-мулк ва пул маблагларига эгалик килувчи эркак хамда аёл)га ёки умумий

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

фарзандга эга булган шахс (узаро муносабатлари натижасида фарзандли булган эркак ва аёл тушунилади)га нисбатан содир этилган булиб, баданга огир ёки уртача огир шикаст етказилмаган булса, килмиш ЖК 110-моддаси тегишли кисмлари билан квалификация килиниши лозим.

Фикримизча шахсни миллий, иркий, этник, диний адоват замирида кийнаш учун жавобгарликни дифференциация килиш лозим. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг шахсга карши жиноятлар (ЖК 97,104,105,173,235-моддалар)да килмишни мазкур мотив билан содир этиш учун жавобгарлик алохида огирлаштирилганлиги, шунингдек Россия Федерацияси (ЖК 117-модда) [9], Козогистон Республикаси (ЖК 110-модда), Киргиз Республикаси (ЖК 138-модда) [6], Арманистон Республикаси (ЖК 119-модда) [10] жиноят кодексларининг кийнаш учун жавобгарлик белгиланган нормаларида кийнашни миллий, иркий, этник, диний адоват замирида" содир этиш квалификациявий белги сифатида белгиланганлигини ижобий тажриба сифатида бахолаб, мазкур таклиф суд ва тергов органлари ходимлари уртасида утказилган анкета-суровда иштирок этган респондентларнинг купчилиги (71 фоиз) томонидан маъкулланганлигини таъкидлаб, ЖК 110-моддасининг 2-кисмини "миллий, иркий, этник, диний адоват замирида" деган банд билан тулдириш лозим.

Бундан ташкари, айбдорга моддий ёки бошка жихатдан карам шахсга нисбатан содир этилган кийнаш учун жавобгарликни дифференциация килиш лозим, чунки кийнаш объектив жихатига кура ухшаш булган Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг узини-узи улдириш даражасига етказиш учун жавобгарлик белгиланган 103-моддаси 2-кисми "а" бандида моддий ёки бошка жихатдан карам шахсга нисбатан содир этилганлиги учун жавобгарлик огирлаштирилган. Шунингдек Россия Федерацияси (ЖК 117-модда 2-кисми) [9], Беларусь Республикаси (ЖК 154-модда 2-кисми) [11], Козогистон Республикаси (ЖК 110-модда 2-кисми), Киргиз Республикаси (ЖК 138-модда 2-кисми) [6], Арманистон Республикаси (ЖК 119-модда 2-кисми) [10] жиноят кодексларининг кийнаш учун жавобгарлик белгиланган нормаларида кийнашни айбдорга моддий ёки бошка жихатдан карам шахсга нисбатан содир этиш квалификациявий белги сифатида белгиланганлигини, мазкур таклиф суд ва тергов органлари ходимлари уртасида утказилган анкета-суровда иштирок этган респондентларнинг купчилиги (69 фоиз) томонидан маъкулланганлигини таъкидлаб, ЖК 110-моддасининг 2-кисмини "моддий ёки бошка жихатдан айбдорга карам шахсга нисбатан" деган банд билан тулдиришни таклиф этамиз.

Жиноят кодексида килмишни икки ёки ундан ортик шахсга нисбатан содир этилиши жавобгарликни огирлаштирувчи холат сифатида бахоланиши нуктаи назаридан келиб чикиб, суд-тергов материалларини тахлили, кийнаш аксарият холларда икки ёки ундан ортик шахсга нисбатан содир этилишини курсатди. Мазкур холат МДХ давлатларининг деярли барчасида жавобгарликни огирлаштирувчи холат сифатида бахоланишини и, Узбекистон Республикаси ЖК 110-моддаси 2-кисмини "икки ёки ундан ортик шахсга нисбатан" деган банд билан тулдириш максадга мувофикдир.

Хулоса килиб, юкорида келтирилган таклиф ва тавсифларни Жиноят кодексига киритилиши, келгусида суд-тергов амалиётига кийнашга карши курашишнинг жиноят-хукукий чораларини кучайтиришга, кийнашнинг турли куринишлари учун

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

^aBoörap^HKHH ,цн$$epeнцнaцнA rçRflHHHmura, cogup этн^ган rçuflmHmHHHr h^thmohH xaB^uflura MyHocuö caH^HA^ap öe^rRflaHumura XH3MaT rçu^agu.

References:

1. YsöeKHCTOH Pecnyö^HKacHHHHr "XüTHH-^H3^apHH Ta3ßuK; Ba 3ypaBOH^HKgaH x,hmüh ^H^um TyFpucuga"[1] ru ^OHyHH https://lex.uz/acts/4494709.

2. Y30eKHcTOH Pecnyö^HKacu npe3ugeHTHHHHr 2019 hh^ 22 anpe^garu "Bo^a XyKyK^apu Ka^o^aT^apuHH AHaga Kynaßrapumra oug KymuMHa nopa-Tagöup^ap Tyrpucuga" [2] ru ^apopu https://lex.uz/docs/4302023.

3. Y30eKHcToH Pecnyö^HKacu npe3ugeHTHHHHr 2020 Hungaru "hhcoh xy^y^^apu öyßuHa Y30eKHcToH Pecnyö^HKacuHHHr mh^hh cTpaTeruAcuHH TacguK^am TyFpHcuga"rH ^apMoHH

https://lex.uz/docs/4872355?QNDATE2=21.04.2022&action=compare.

4. Y3ÖeKHcToH Pecnyö^HKacu O^uß cyguHHHr 2023 ßun 2 ^eBpa^garu 07/14-1866-105-pa^aM^H ^aBoö xaTH

5. Y3ÖeKHcToH Pecnyö^HKacu O^uß cygu ü^eHyMHHHHr «BagaHra rçacggaH muKacT eTKa3umra oug um^ap ôyHuna cyg aMa^uëra TyFpHcuga»rH 2007 Hun 27 HMHb 6-coh^h rçapopu // https://lex.uz/docs/1592419 .

6. ^upfH3 Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcu// https://online.zakon.kz/document.

7. Mo^goBa Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcu http://continent-online.com/Document/?doc_id=30394923#pos=2228;-48.

8. ЭcтoннA Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcu // https://www.legislationline.org/download/id/6462/file/Estonia_ CC_as_of_2002 _ru.pdf .

9. PoccuA OegepaцнACн ^hhoat KogeKcu: http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_10699/.

10. ApMaHucToH Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcu:http://www.parliament.am/legislation.php?ID=1349&lang= rus&sel=show.

11. Be^apycb Pecnyö^HKacu ^hhoat KogeKcu: https://kodeksy-by.com/ugolovnyj_kodeks_rb.htm.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.