CC BY
0UOT: 372. 8:53
IX SiNiF FiZiKA KURSUNDA "C9R9YANLARIN MAQNiT QAR§ILIQLI TaSiRi" MÖVZUSUNUN TÖDRiSiNDa ViRTUAL T9CRÜB9L9RD9N iSTiFADÖ
TEXNOLOGiYASI
HACIYEV TOFiQ MiRABDULLA OGLU
Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universitetinin ba§ müallimi, Azarbaycan
iSMAYILBaYLi GÜL8R 9Li QIZI
Ming39evir Dövlat Unuversitetinin müallimi, Azarbaycan
Xülasa: Orta maktablarda fizika fdnninin tddrisindd §agirdlarin ddrs materiallarini - fiziki hadisa, qanun, kdmiyydtldr vd onlarin vahidldrinin daha ddrinddn manimsamasi vd fanna maraqlarinin artirilmasinda virtual tacrübalardan sistemli olaraq istifada olunmasi aktualdir.
Tadqiqatin nazari ahamiyyati IX sinif fizika kursunda "Carayanlarin maqnit qar§iliqh tasiri" mövzusunun tadrisinda virtual nümayi§ tacrübasindan istifada texnologiyasini tatbiq etmakdan ibaratdir.
Apardigimiz ara§dirmalar naticasinda müayyan etdik ki, IXsinif fizika kursunun mövzularinin tadrisinda virtual nümayi§ tacrübalarinin (fiziki animasiya va simulyasiyalarin) tatbiqi fiziki hadisa, qanun va kamiyyatlarin §agirdlar tarafindan yax§i va aydin manimsanilmasina kömak edir.
Talim prosesinda virtual fiziki tacrübalardan (animasiyalar va simulyasiyalardan) istifada olunmasi qazanilan faktoloji biliklarin tabiat va hayati hadisalarin, texnoloji proseslarin elmi asaslarinin izah eda bilmak bacariqlarinin formala§masina effektiv tasir göstarir.
Talim prosesinda virtual fiziki nümayi§ tacrübalarindan istifada olunmasi §agirdlarda mü^ahidalara, müqayisa va naticalara maraq oyatmaqla, onlari ahata edan hayati praktika va hayat hadisalari asasinda onlarda fiziki anlayi§larin formala§masini süratlandirir.
Agar sözlar: fizika, elektrik, carayan, maqnit sahasi, induksiya xatlari.
ТЕХНОЛОГИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВИРТУАЛЬНЫХ ЭКСПЕРИМЕНТОВ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ТЕМЫ «МАГНИТНОЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТОКОВ» В КУРСЕ
ФИЗИКИ IX КЛАССА
ГАДЖИЕВ ТОФИК МИРАБДУЛЛА
Старший преподаватель Азербайджанского государственного педагогического
университета, Азербайджан
ИСМАИЛБЕЙЛИ ГЮЛЕР АЛИ КЫЗЫ
Преподаватель Мингячевирского государственного университета, Азербайджан
Аннотация: В преподавании физики в средних школах актуально систематическое использование виртуальных экспериментов для более глубокого усвоения учебного материала - физических явлений, законов, величин и их единиц, а также для повышения интереса к предмету.
Теоретическое значение исследования заключается в применении технологии использования виртуальных демонстрационных экспериментов при обучении теме "Взаимодействие токов и магнитных полей" в курсе физики 9 класса.
В результате проведенных исследований мы установили, что применение виртуальных демонстрационных экспериментов (физических анимаций и симуляций) в процессе обучения темам курса физики 9 класса способствует лучшему и более ясному усвоению учащимися физических явлений, законов и величин.
Использование виртуальных физических экспериментов (анимаций и симуляций) в учебном процессе эффективно влияет на формирование навыков объяснения научных основ природы и жизненных явлений, технологических процессов, основанных на полученных фактических знаниях.
Применение виртуальных физических демонстрационных экспериментов в учебном процессе вызывает у учащихся интерес к наблюдениям, сравнениям и выводам, что ускоряет формирование физических понятий на основе жизненной практики и событий, окружающих их.
Ключевые слова: физика, электричество, ток, магнитное поле, линии индукции.
TECHNOLOGY OF USING VIRTUAL EXPERIMENTS IN TEACHING THE SUBJECT "MAGNETIC INTERACTION OF CURRENTS" IN THE IX CLASS PHYSICS
COURSE
HAJIYEV TOFIG MIRABDULLA Head teacher of Azerbaijan State Pedagogical University, Azerbaijan
ISMAYiLBEYLi GULER ALi GiZi
Teacher of Mingachevir State University, Azerbaijan
Abstract: In the teaching of physics in secondary schools, the systematic use of virtual experiments is crucial for students to gain a deeper understanding of the lesson material-physical phenomena, laws, quantities, and their units-and to increase their interest in the subject.
The theoretical significance of the research lies in the application of the technology of using virtual demonstration experiments in teaching the topic "Interaction of Currents and Magnetic Fields" in the 9th-gradephysics course.
Our research findings indicate that the use of virtual demonstration experiments (physical animations and simulations) in the teaching of topics in the 9th-grade physics course aids students in understanding physical phenomena, laws, and quantities more clearly and effectively.
Utilizing virtual physical experiments (animations and simulations) in the instructional process has a positive impact on the formation of skills to explain the scientific foundations of natural and life events, as well as technological processes based on the factual knowledge acquired.
Incorporating virtual physical demonstration experiments into the teaching process stimulates students' interest in observations, comparisons, and conclusions, thereby accelerating the formation of physical concepts based on the practical experiences and life events that surround them.
Keywords: physics, electricity, current, magnetic field, lines of induction.
Bu movzunun tadrisina qadar §agirdlar "Maqnit hadisalar. Sabit maqnitlar", "Maqnit sahasi. Maqnit sahasinin mangayi", "Maqnit sahasinin induksiyasi", "Carayanli duz naqilin maqnit induksiyasi" va s. movzularin tadrisi prosesinda maqnit hadisalari, sabit maqnitin xassalari, maqnit sahasi va onun man§ayi, maqnit sahasinin induksiya vektoru va onun istiqamati, carayanli duz naqilin maqnit induksiya xatlari va maqnit induksiya vektorunun istiqamatinin tayini mexanizmini manim-sayarak, onlar maqnit sahasi va onu xarakteriza edan anlayi§lar va kamiyyatlari oyranirlar. §agirdlar "Maqnit sahasi" faslinin movzularinin tadrisi prosesinda elektrik va maqnit hadisalari arasindaki alaqa ila tani§ olurlar. Bu da §agirdlarin politexnik dunyagom§unun inki§afinda boyuk ahamiyyata malikdir.
Carayanin maqnit sahasini oyranarkan carayanin istiqamati ila maqnit quvva xatlarinin istiqamati arasindaki alaqa avvalca maqnit aqrabinin komayi ila muayyan edilir, sonra isa "sag burgu qaydasi" ila tayini izah edilir. Metodik olaraq "burgu qaydasi" ona gora ahamiyyatlidir ki, elektrik carayani ila maqnit sahasi arasindaki alaqani ayani §akilda gostarir. Quvva xatlarinin istiqamatini bilarak carayanin istiqamatini tayin etmak olur. §agirdlarin "burgu qaydasi"ni yax§i manimsamasi
ûçûn "düz va dairavi carayanin" maqnit sahasini nümayi§ etdirmakla qaydanin tatbiq edilmasini göstarmak kifayatdir.
"Maqnit sahasi" faslinin materiallari ancaq keyfiyyatca öyranilir, yani bütün naticalar müallimin nümayi§ etdirdiyi tacrübalardan va ya laboratoriya i§larinin icrasi vaxti mü§ahidalardan çixarilir. Ona göra da nümayi§lari sözla tasvir etmakla avaz etmak olmaz. Bir çox hallarda bu nümayi§ tacrübalarini nümayi§ etdirmak ûçûn lazimi avadanliqlar olmur. Texniki imkanlar sayasinda müallim bu mövzularin tadrisi prosesinda virtual tacrübalardan istifada eda bilar.
Maqnit sahasinin manzarasini nümayi§ etdirmak ^ün müallim "Maqnit", düz-xatli carayanin maqnit sahasini nümayi§ etdirmak ^ün isa "Carayanli naqilin maqnit sahasi" adli animasiyadan istifada eda bilar.
Talim prosesinda "Maqnit" adli virtual tacrüba nümayi§ etdirilir va qeyd olunur ki, sabit maqnit atrafinda yerla§dirilan çoxlu sayda maqnit aqrablarinin "§imal" uclari sabit maqnitin "canub" qütbüna, maqnit aqrablarinin "canub" uclari isa sabit maqnitin "§imal" qütbüna dogru istiqamatlanirlar. Qeyd edilir ki, maqnit sahasinin qüvva xarakteristikasi, maqnit sahasinin induksiyasi adlanir.
Maqnit sahasinin induksiya vektorunun (В) istiqamati sahanin verilmi§ nöqtasinda yerlaçan maqnit aqrabinin §imal qütbü istiqamatinda yönalir (§akil 1:a). Ona göra da maqnit sahasinin manzarasi maqnit qüvva xatlari ila modellaçdirmak olur (çakil 1:b).
a) sakil 1 b)
Müallim "Carayanli naqilin maqnit sahasi" adli virtual tacrübalari nümayi§ etdirarak §agirdlarin diqqatini carayanli naqil atrafinda hami§a maqnit sahasinin yaranmasina yönaldir va bu sahanin yaranmasi elektrik yüklarinin harakati ila alaqadar oldugu izah edilir. §agirdlar düz carayanin atrafinda maqnit sahasinin qüvva xatlarinin çevralarla yerlaçdiyini görürlar (§akil 2:a,b).
Virtual tacrübanin nümayi§i ila naqildaki carayanin istiqamati ila maqnit sahasinin qüvva xatlarinin istiqamati arasindaki alaqanin oldugu müayyan edilir.
Qeyd olunur ki, carayanli naqil atrafinda bir neça maqnit aqrabi yerlaçdirdikda, maqnit aqrablarinin §imal istiqamati maqnit induksiya vektorinin istiqamatinda yönalir. Düz naqillardan axan carayanin istiqamatini dayiçmakla maqnit aqrablarin istiqamatlarinin dayiçmasi asasinda qüvva xatlarinin istiqamatinin neca dayiçmasi çagirdlara izah edilir (çakil 2: a,b).
Yani, tacrüba asasinda müayyan edilir ki, maqnit sahasinin qüvva xatlarinin istiqamati naqildan axan carayanin istiqamati ila baglidir. Qüvva xatlarinin istiqamati sag burgu va sag al qaydalari ila neca tayin edilmasi §agirdlara izah olunur (çakil 2: a,b).
b> sskil 2 C) d)
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
1820-ci ilda fransiz fiziki A.Amper apardigi tacrubalar asasinda muayyan etmi§dir ki, carayanli paralel naqillar arasinda maqnit qar§iliqli tasirlar movcuddur.
Carayanli paralel naqillar arasindaki qar§iliqli tasiri "Amper qanunu" adli animasiyadan istifada etmakla numayi§ etdirmak olar.
Numayi§ asasinda muayyan edilir ki, paralel naqillardan axan carayanlar eyni istiqamatli olduqda, onlar arasinda maqnit sahalarinin aks qutblari yarandigindan onlar bir-birini cazb edirlar (§akil 3:a,b).
a) sakil 3 b)
Paralel naqillardan axan carayanlar aks istiqamatli olduqda isa onlar arasinda maqnit sahasinin eyni qutblari yarandigina gora onlar bir-birindan italanir (§akil 4: a, b).
• Carayanli paralel naqillar naqillar arasindaki qar§iliqh tasir - maqnit qar§iliqh tasir quvvasi adlanir.
a) sakil 4 b)
Carayanli paralel naqillar arasindaki maqnit qar§iliqli tasir quvvasinin qiymati naqillardaki carayan §iddatindan, naqillarin uzunlugundan va onlar arsindaki masafadan asilidir.
F M ll'12 Л/
F = -----¡—•M
2 n a
Burada F-carayanli paralel naqillar arasindaki maqnit qar§iliqli tasir quvvasinin modulu, д-maddanin maqnit nufuzlugu, I1 va I2-paralel naqillardaki carayan §iddati, Д/-naqillarin uzunlugu, d-onlar arasindaki masafadir.
Carayan §iddatinin BS-da vahidi-amper (A) carayanli paralel naqillar arasindaki maqnit qar§iliqli tasir quvvasina asasan tayin olunmu§dur.
9D9BiYYAT
1. M.i.Murquzov, R.R. Abdurazaqov, R.M. 9liyev, D.Z. 9liyeva. Fizika 9, Darslik, Bakina§r, 2017. 224 s.
2. M.i.Murquzov, R.R.Abdurazaqov, R.M.0liyev, D.Z.0liyev, H.L.Bayramli Fizika 9, Muallimlar u9un metodik vasait, Bakina§r, 2020. 224 s.
3. Физика в школе - HTML5 (Физика. Анимации/Симуляции). 2021 https://www.vascak. cz/physicsanimations.php?l=ru.
4. Phet.colorado.edu simulations. https://phet.colorado.edu/en/simulations/filter? subj ects=physics&type=html,prototype
