Научная статья на тему 'ИССЛЕДОВАНИЕ РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИКА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ'

ИССЛЕДОВАНИЕ РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИКА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
135
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ / НОВЫЕ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ / РЫНОЧНАЯ ЭКОНОМИКА / ЧАСТНЫЙ СЕКТОР / АГРОПРОМЫШЛЕННЫЙ КОМПЛЕКС / ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / ЭНЕРГЕТИКА / СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ РЕФОРМА / ВНУТРЕННЯЯ И ВНЕШНЯЯ ТОРГОВЛЯ / БАНКОВСКАЯ СИСТЕМА

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Махмадсафо И.

В статье освещаются вопросы развития социально-экономической жизни независимого Таджикистана, такие как становление и развитие частного сектора, экономическая реформа, представление особенностей и закономерностей предпринимательства в аграрном секторе, развитие индивидуального предпринимательства в сельской местности и ее социально-экономическая значимость в отечественной историографии. Особое внимание автор уделяет формированию новых экономических отношений в условиях перехода к рыночной экономике, земельно-водной реформе, единой системе электроснабжения, водно-энергетической безопасности, рациональному использованию водных ресурсов и отражению этих вопросов в работах исследователей. В статье также автором рассматривается вопросы, связанные с трудовой миграцией и ее влиянием на повышение благосостояния народа Таджикистана, социально-экономические причины трудовой миграции, трудоустройство таджикских мигрантов в регионах Российской Федерации, влияние этого процесса на экономику Таджикистана и стремление таджикских мигрантов к сохранению своей культуры и традиций.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESEARCH ON THE DEVELOPMENT OF SOCIO-ECONOMIC REPUBLIC OF TAJIKISTAN DURING THE YEARS OF INDEPENDENCE

The article discusses the coverage of the development of the socio-economic life of independent Tajikistan, such as the formation and development of the private sector, economic reform, the presentation of the features and patterns of entrepreneurship in the agricultural sector, the development of individual entrepreneurship in rural areas and its socio-economic significance in domestic historiography. The author pays special attention to the formation of new economic relations in the context of the transition to a market economy, land and water reform, a unified power supply system, water and energy security, the rational use of water resources and the reflection of these issues in the works of researchers. The article also examines issues related to labor migration and its impact on improving the well-being of the people of Tajikistan, the socio-economic causes of labor migration, the employment of Tajik migrants in the regions of the Russian Federation, the impact of this process on the economy of Tajikistan and the desire of Tajik migrants to preserve their culture and traditions.

Текст научной работы на тему «ИССЛЕДОВАНИЕ РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИКА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ»

providing creative and methodological assistance to state and public organizations, cultural and entertainment centers, creative unions and workshops, popularizing the rich and rich heritage of our country, our people and our ancestors and folk traditions, their comprehensive development and prosperity, provision of sectoral cultural and educational organizations with educational and methodological aids, analysis of the activities of cultural institutions of the country and the like, similar research Institute of culture and informationin.

Key words: culture, art, history, Tajik people, cultural heritage, cultural institutions, education, advocacy, cultural achievements.

Сведения об авторе: Хасанова Рузигул Хабибуллоевна-докторант 3-го курса Института истории, археологии и этнографии им. Дониша НАНТ. Тел:(+992) 934058101.E-mail: ruzigulhasanova@gmail.com.

Information about the author: Khasanova Ruzigul Khabibulloevna-3rd year doctoral student at the Institute of History, Archeology and Ethnography named after А. Donisha NANT. Tel: (+ 992) 934058101. E-mail: ruzigulhasanova@gmail.com.

УДК 33 (575.3)

ТАВДИЦИ РУШДИ ИКГИСОДЙ-ИЧТИМОИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ДАВРОНИ ИСТИЦЛОЛ

ма^мадсафо И.,

Донишгохи давлатии тичорати Точикистон

Тачрибаи таърихй собит сохтааст, ки дарачаи сохибистиклолии кишвар ва босуботии он аз бисёр чихат ба вазъи иктисод вобаста аст. Аз ин ру, хар як давлати сохибистиклол бахри рушди бонизому босуботи иктисодии худ муттасил талош меварзад ва билохира ба тачрибаи муайяне дар ин соха молик мегардад. Дар шароити гузариш ба демократикунонии чомеа, ошкорбаёнй, бунёди давлати сохибистиклол, демократй, хукукбунёд, дунявй ва ягона, омузиш ва чамъбандии тачрибаи мусбии хаёти иктисодии Чумхурии Точикистон дар давраи истиклол ва рушди он ба хайси давлати мустакил аз ахаммияти хоса бархурдор аст. Бо ба даст овардани макоми истиклол Точикистон ба ислохоти тамоми чанбахои зиндагй, аз чумла низоми иктисодй руй овард.

Аммо бевосита пас аз ба даст овардани истиклол чумхурй ба чанги шахрвандй кашида шуд, ки дар натича иктисоди кишвар ру бa таназзул оварда, арзишхои аслии истиклоли чумхурй ба нестй расиданд. Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар яке аз суханрониашон бахшида ба 15-солагии Истиклоли давлатй ва чашни Соли тамаддуни ориёй махз ин мушкилоти солхои аввали истиклолро ёдрас гардида, аз чумла кайд намуданд, ки чанги шахрвандй «аз лихози иктисодй ба маблаги зиёда аз 10 млрд. доллари амрикой хисороти моддй расонида, мамлакатро ба дахсолахо

ба кафо кашид». Яке аз масъалахои мyраккаб ва мухим дар ин давра, ба акидаи Сарвари давлат «рохбарй ба иктисоди давлати сохибистиклол ва берун кашидани он аз полати бухронй буд» [22,14].

Аз пайи ичрои дастуру нишондодхои Президенти кишвар дар солхои истиклол Хукумати Точикистон ба сохаи ик тисод таваччухи чиддй зохир намуд, ки дар сатхи сиёсати давлатй ахдммияти калони сиёсй, иктисодй, ичтимой ва фархангию равшаннамоиро доро буд. Зеро пешрафти чомеа, таъмини амнияти миллй ва давлатй ва умуман даст ёфтан ба сатхд чахонии техника ва технология, илм ва фарханг аз рушди босуботи иктисод вобастагй дорад.Бинобар ин омузиши таърихнигории тахкикоти таърихшиносии хаёти иктисодии Ч,умхурии Точикистон метавонад ба хусусиятхои инкишофи иктисодии кишвар равшанй андохта, ба муайян намудани самтхои афзалиятнок ва самараноки рушди он мусоидат намояд.

Аз чумлаи масоили иктисодию ичтимоии давраи гузариш ба иктисоди бозорй ва ташаккулёбии низоми нави муносибатхои моликият ташаккулёбй ва рушди бахши хусусй, ба хайси яке аз падидахои низоми сармоядорй чойгохи махсусро ишгол менамояд. Дар ин иртибот, тахлилхои таърихй, иктисодй ва ичтимоии фаъолияти бахши хусусй ба сифати яке аз унсурхои зарурии бозор, яке аз чанбахои мухимми тадкикоти муосири олимон-иктисоддонон ва таърихшиносони точик карор гирифтааст.

Дар ин корхо яке аз мавзуоте, ки дар илми ицтисодшиносй дар Точикистон самтхои асосии табаддулоти иктисодй ва чамъиятиро дар мархалаи муосир муайян намудааст, огоз ва густариши ислохоти моликияти давлатй бо ворид кардани он ба низоми муносибатхои бозорй мебошад. Х,аллу фасли ин масъала, аз дидгохи олимон-иктисоддонони точик, аз бисёр чихат, аз татбики барномахои хусусисозй ва рушди бахши хусусй дар иктисодиёт вобаста мебошад.

Масоили марбут ба раванди ислохоти иктисодии Ч,умхурии Точикистон ва ташаккулёбии бахши хусусй дар давраи гузариш ба иктисоди бозорй дар монографияи Р. Махкамов [13] мавриди тахкик царор гирифтааст. Боби якуми рисола ба шароити иктисодию ичтимоии Точикистон дар давраи гузариш ба бозор бахшида шуда, самтхои асосии тахаввулоти иктисодй нишон дода шудаанд. Дар бобхои дуюм ва сеюм ба раванди ташаккулёбй ва инкишофи шаклхои хусусисозй, бахши хусусй, сохибкорй ва бозори дохилии истеъмолй дар охири солхои 90-уми карни XX равшанй андохта шудааст.

Масоили ташаккулёбии бахши хусусии иктисод ва чойгохи касбу кори хурд ва миёна дар истехсолоти чамъиятии Ч,умхурии Точикистон дар чахорчубаи кавоиди амалкунанда дар рисолаи З. Юсуфчонов [29] мавриди тахкик карор гирифтааст.

Ба масоили рушди бахши хусусй дар давраи истиклол дар Точикистон тахкикоти якчояи С.Д. Комилов ва С.А. Камолов [12], ба масоили фаъолияти сохибкорй дар бахши аграрии иктисодиёт дар давраи истиклоли Ч,умхурии Точикистон таълифоти И.С. Донахонов [8] бахшида шудаанд. Х,адафи тахкики ин масоил муаррифии хусусиятхо ва конуниятхои рушди сохибкорй дар бахши аграрй ва дар ин асос коркарди пешниходот ва тавсияхо барои рушди босуръат ва боло бурдани самаранокии сохахои мухталифи он дар мархалахои истехсолот, табдил, нигохдорй ва расондани махсулоти кишоварзй ба истеъмолкунандагон мебошад. Инчунин, холати рушди фаъолияти сохибкорй дар бахши аграрии

иктисоди Точикистон ва масоили дигари марбут ба мачмуаи агросаноатии (МАС) Точикистон, рушди сохибкории инфиродй дар дехот ва ахаммияти ичтимоию иктисодии он ва гайра мавриди тахлилу баррасй карор гирифтаанд.

Бояд зикр кард, ки монографияи доктори илмхои таърих Н.Б. Х,отамов [26] дар омузиши тахаввулоти ичтимой-иктисодии Ч,умхурии Точикистон асари арзишманд махсуб меёбад. Дар он муаллиф таърихи тахаввулоти дар солхои 1991-2006 дар Чумхурии Точикистон ба амал омадаро дар сохаи саноат ва энергетика, мачмуаи аграрй-саноатй, наклиёт ва бунёди роххо, алока, савдои дохилй ва берунй, андозхо ва низоми андоз, сармоягузории хоричй, низоми бонкй ва карзй, вазъи ичтимой ва мухочирати мехнатй дар даврони истиклол мавриди тадкик карор додааст.

Ба акидаи профессор Н.Б. Х,отамов тахаввулоти иктисодие, ки барои Точикистони сохибистиклол хос буданд, дар мачмуъ ба мушкилихои зиёд ру ба ру омаданд.Мавсуф барои таквияти фикри худ аз маколаи академик НД. ^аюмов чунин иктибос овардааст: «хднгоми эълони истиклолият Точикистон ба мисли дигар кишвархои Осиёи Марказй барномаи мушаххаси аз лихози илмй асоснокшудаи тахаввулоти иктисодй надошт. Гузашта аз ин, ислохоте, ки дар мамлакат гузаронида шуданд, аз заминаи назариявии комил бархурдор набуданд. Аз ин ру, ин ислохот барои бисёр корхонахо ва хатто сохахои алохидаи иктисод фочиабор анчом пазируфтанд» [26, 4].

Бо вучуди ин, Н.Б. Х,отамов вазъи ичтимой-иктисодии Ч,умхурии Точикистонро дар даврони истиклол тахлил намуда, ба хулосае расидааст, ки ислохоти иктисодии дар солхои аввали сохибистиклолй гузаронидашуда дар сохахои алохидаи иктисод, аз чумла саноат ва сохибкорй, энергетика, хочагии кишлок, наклиёт ва бунёди роххо, алока, савдои дохилй ва берунй, андозхо ва низоми андоз, сармоягузории хоричй, низоми бонкй ва карзй, вазъи ичтимой ва мухочирати мехнатй баъзе дигаргунихои мусбй ба миён овард. Дар натичаи тахаввулоти иктисодй на танхо поёнравии иктисоди мамлакат боздошта шуд, балки низоми нави рохбарй дар шароити иктисоди бозорй бунёд гардид [26, 260].

Мутаассифона, монографияи Н.Б. Х,отамов бо инъикоси вазъи ичтимой-иктисодии чумхурй дар соли 2006 анчом пазируфта, тахлили иктисоди кишвар дар 15-соли охир, ки ба пешравихои назаррас ноил гардидааст, мавриди тахкики муаллиф карор нагирифтааст.

Масоили ичтимоию иктисодии ташаккулёбй ва рушди иктисоди бисёрукладй дар бахши аграрии мачмуаи агросаноатии Точикистон дар кори доктори илмхои иктисод Н.Т. Насриддинов [16] мавриди тахкик карор гирифтааст. Муаллиф асосхои назариявию методологии ташаккулёбии иктисоди бисёрукладй дар бахши хусусии мачмуаи агросаноатии Ч,умхурии Точикистонро мавриди баррасй царор дода, хамзамон самтхои асосии ин сохаи хочагиро муайян намудааст.

Ташаккулёбй ва рушди механизмхои бозории хочагидорй дар мачмуаи агросаноатии Чумхурии Точикистон дар тахкикоти З.Р. Шарифов [28] тахкик гардидааст. Ин кор чамъбасти илмию амалиявии тахкикоти бисёрсолаи муаллиф бахшида ба асосхои иктисоди бозорй ва механизми муносиби хочагидорй дар мачмуаи агросаноатии Ч,умхурии Точикистон мебошад. Рушди сохибкории истехсолотии мачмуаи агросаноатии Точикистон дар рисолаи К.Б. Шамсиев [27] ба тахкик расидааст, ки дар он муаллиф дар асоси тахлилу арзёбии холати ин

соха дар солхои истиклолият самтхои ояндадори рушди онро, ки посухгуи тахдввулоти иктисодй ва нигохдории рушд ва мувозинати иктисодии Тодикистон мебошанд, муайян намудааст. Мавзуи дараёни ислохоти аграрй ва истикрори муносибатхои бозорй дар ходагии дехоти Чумхурии Тодикистон дар кори олими тодик Х.Б. Рахматов [20] баррасй гардида, данбахои ташаккулёбй ва инкишофи бахши хусусй дар мадмуаи агросаноатии Тодикистон тахкик гардидааст.

Дар рисолаи илмии мухаккик и тодик А.С. Рахимов [18] масъалахои марбут бо бехбуд сохтани равияхои бахисобгирии захирахои гидроэнергетикаи хурди Чумхурии Тодикистон бо истифодабарии технологияхои муосири иттилоотй баррасй гардидаанд. Дар кор, дар асоси тахдили бонизом, холати хозира ва ояндаи инкишофи мадмуаи сузишворию энергетикии Чумхурии Тодикистон, ахаммияти истифодабарии захирахои гидроэнергетикаи хурд дар шароити махдудиятхои шадид дар давраи тирамохй ва зимистонй, хамчунин ташкили низоми самараноки таъмини гайримарказонишудаи барки Чумхурии Тодикистон, ки ба он 73% ахолии кишвар шомил аст, асоснок карда шудааст.

Мавзуи ташаккулёбии стратегияи мадмуи энергетикии Чумхурии Тодикистон ва накши он дар хамгироии энергетикии минтакаи Осиёи Марказй дар рисолаи М.Н. Зардибекова [10] баррасй гардидааст. Хддафи асосии кор омузиши холати мавдуда ва муайян намудани самтхои стратегияи рушди энергетикаи Чумхурии Тодикистон барои таъмини инкишофи собит бо назардошти ташаккулёбии хамгироии энергетикй дихати халлу фасли идораи захирахои обию энергетикии думхурихои Осиёи Марказй ва истифодабарии окилонаи тавони энергетикии минтака мебошад. Тамоюлоти инкишофи иктисоди Чумхурии Тодикистонро мавриди тахлил карор дода, муаллиф нишон додааст, ки иктисоди думхурй дар давраи мавриди омузиш инкишофи яктарафа доштааст ва воридоти acorä ба будет аз хисоби алюминий ва пахта будааст. Дар холе ки саноати алюминий ба неруи зиёд ниёз дошта мустакиман аз рушди сохаи энергетикй, асосан электроэнергетика вобаста мебошад. Хулоса карда мешавад, ки яке аз самтхои асосии инкишофи иктисодии думхурй, ки метавонад на танхо махаки харакати тамоми сохахои кишвар ва баровардани Тодикистон аз бухрон мебошад, балки инчунин инкишофи босуботи онро дар оянда таъмин менамояд, азхудкунии васеи тавони гидроэнергетикии кишвар мебошад [10]. Х,арчанд, ки Тодикистон бо сатхи пасти таъмин будан бо газ ва махсулоти нафтй фарк мекунад, вале дорои захирахои азими неруи обй ва ангиштсанг мебошад. Мавдуд будани захирахои калони обй инкишофи электроэнергетикаи кишварро дар рохи сохтмони истгоххои неруи барк муайян кардааст.

Инкишофи электроэнергетикаи Тодикистон дар асоси истифодабарии комплексии захирахои обй дар рисолаи Ш.Х. Холиков [25] мавриди баррасй карор гирифтааст. Дар кор вазъияти захирахои гидроэнергетикаи Тодикистон ва дойгохи он дар тавони минтакавй ва дахонй тахкик шуда, инкишофи электроэнергия ва истифодабарии захирахои обии Тодикистон мавриди тахлилу арзёбй карор гирифтааст.Инчунин тамоюлоти муосир ва чашмандозхои инкишофи электроэнергия дар асоси истифодабарии захирахои обию энергетикй дар давраи истиклолият омухта шудаанд.

Масоили марбут бо таъмини амнияти обию энергетикй инчунин дар корхои чунин олимон-иктисодчиёни тодик, ба мисли Абдусаматов М., Орифов Х. О., Ахмедов Х.М., Аминдонов М.А., Аминдонов P.M., Ганиев Т.Б., Чураев Д.К.,

Исоев Р.С., Исайнов Х.Р., ^удратов P.P., Мухаббатов Х.М., Одинаев Х.А., Петров Г.Н., Холиков Ш.Х., Умаров Х,.У. ва дигарон мавриди тахкик карор гирифтаанд.

Дар монографияи академик Талбак Назаров [15] раванди ташаккулёбй ва рушди равобити бозорй ва гузаронидани ислохоти иктисодй, чараёни чустучуйи роххои баркарорсозии баъдинизоии объектхои харобкардашудаи саноат ва хочагии кишлок тахкик гардидаанд.

Масоили марбут ба чанбахои иктисодии туризм дар монографияи Ч,. Ёров [9] мавриди баррасй карор гирифтааст. Дар монографияи мазкур самтхои асосии рушди туризм дар шароити бозор дар Чумхурии Точикистон, мушкилоти мавчуда ва чараёни ба танзимдарории давлатй ва вазъияти дастгирии сохаи туризм тахлил ва арзёбй гардида, имкониятхои инкишофи сохаи мазкур дар иктисодиёти кишвар муайян гардидааст.

Сахми ташкилоти байналмилалй дар халлу фасли масоили иктисодй дар Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон (ВМКБ) дар солхои истиклол (1991-2011) дар рисолаи К.Д. Собирова [24] ба тахкик расидааст. Дар боби дуюми кори мазкур сахми ташкилоти байналмилалй дар баркарорсозии баъдинизой ва инкишофи минбаъдаи иктисоди ВМКБ баррасй гардида, мусоидати ташкилоти зиёди байналмилалй дар гузаронидани ислохоти иктисодй ва эхёи саноат дар ВМКБ ва иштироки онхо дар инкишофи энергетика нишон дода шудааст.

Муаллиф кайд менамояд, ки ташкилоти бешумори байналмилалй дар халлу фасли масоили мураккаби иктисодии давраи гузариш, баркарор ва инкишофи иктисод дар кишвар, аз он чумла дар ВМКБ кумаки амалй расонидаанд. Минчумла ба Барномахои Рушди Созмони Милали Муттахид (ПРООН) дар Точикистон таваччух зохир шудааст, ки дар кишвар аз соли 1994 фаъолият мекунанд. Зикр карда мешавад, ки дар тули солхои фаъолияти намояндагии ПРООН дар Точикистон дар навохии мухталифи чумхурй як катор лоихахои хурд ба ичро расиданд, ки барои махалхои дар натичаи чанги шахрвандй осеб дида, аз ахаммияти мухимми иктисодй бархурдор буданд [14,130].

Зикр карда мешавад, ки инкишофи касбу кори хурд зарфиягии мухимро барои бехбуд сохтани иктисоди махаллй доро будааст ва дар ин самт сахми ташкилоти байналмилалй чашмрас будааст. Аз чумлаи чунин ташкилот Чдмъияти «Милал Интер» буд, ки дар соли 1994 таъсис ёфта, яке аз чамъиятхои аввалини касбу кор дар Точикистон ма^суб меёбад. Муассисони ин чамъият корхонахои аввалини ВМКБ «Комета», «Панч», «Муштарй», «Муслим» буданд ва рохбарони ин корхонахо кабл аз дигарон дарк карда буданд, ки инкишофи касбу кор имконияти ягонаи эхё ва инкишофи иктисодиёти вилоят мебошад.

Барои мусоидат ба халлу фасли мушкилоти иктисодй дар вилоят муаллифи рисола накши ташкилоти байналмилалй: кооперативи «Зиндагй» (Олмон); донорхои байналмилалии чамъиятхои амалкунанда дар вилоят: Айфекс, MOM, OBCE, GIZ, МОТ (IREC), Фонди Огохон ва равобити муштаракона бо як катор ташкилоти байналмилалй, минчумла САХ,А, Фонди Авруосиё, CIDA, лоихаи USAID ва хоказоро мавриди тахлилу арзёбии дакик карор додааст [24,92-166].

Иттилооти муфид оид ба накши ташкилоти байналмилалй ва ниходхои молиявй дар халлу фасли масоили иктисодии Ч,умхурии Точикистон, минчумла ВМКБ, дар солхои истиклол дар китоби Н. Салимов ва А. Шарифзода [23] низ оварда шудааст.

Дар рисолаи З.М. Бахромов [5] вазъияти хаёти иктисодии ВМКБ дар солхои истиклол мавриди баррасй карор гирифта, раванди татбиксозии ислохоти иктисодии ВМКБ нишон дода шyдааст.

Дар огози соли 2000 Чумхурии Тодикистон дар мархалаи гyзариши иктисодй карор дошт ва тадрибаи дахонй нишон медод, ки барои ба зудй паси cap намудани ин давра ниёз ба ворид шудани сармоягузорихо ба кишвар дар мадди аввал меистад. Дар рисолаи Р. Fафyров [6] накши сармоягузорихои хоридй дар инкишофи иктисоди Чумхурии Тодикистон то соли 2005 баррасй гардидааст. Дар кор вазъияти далб ва истифодабарии сармоягузорихои хоридй дар иктисоди думхурй, бо назардошти тамоми мадмyи махсусиятхо ва мушкилоте, ки кишвар дар он мархалаи таърихй дар ондо карор дошт, нишон дода шудааст. Ба гайр аз ин, муаллиф сиёсати сармоягузории онвактаи Чумхурии Тодикистон ва самаранокии онро арзёбй намуда, авомили монеъшавандаи дараёни калонмикёси сармояхои мустакими хоридиро шиносой кардааст, ки асоситарини онхо дар он давра номукаммал будани ислохот, заифии пойгохи хукукию меъёрии химояи сармоягузорони хоридй ба шумор мерафтаанд.

Афзалиятхои инкишофи иктисодии саноати Чумхурии Тодикистон дар солхои истик лолият дар рисолаи Ш.А. Атобоева[3] баррасй гардидааст. Муаллиф таъкид менамояд, ки бо вудуди доштани зарфияти кобили таваддух барои таъмини инкишофи пурсамари саноат, Чумхурии Тодикистон дар мархалаи аввалияи таддиди сохахои низоми миллии иктисодй карор гирифтааст. Дар кор холати воцеии саноати Чумхурии Тодикистон тахлил гардида, мохияти равандхои тахаввулотии ба танзимдарории зарфияти захиравии сохахои саноатии Чумхурии Тодикистон нишон дода шудааст.Дар асоси тахлили додахои оморй ва хусусиятхои саноати Чумхурии Тодикистон, ки дар инхисорияти сохахои энергетикй ва металлургй, вобастагй аз воридоти ашёи хоми сузишворию энергетикй карор дошт, самтхои тахаввули зернизоми саноатии иктисоди кишвар муаррифй шудааст.

С.Р. Бободонов [4] дар рисолаи худ асосхои ниходии ташаккулёбй ва истифодабарии захирахои инсониро дар шароити иктисоди гузариш дар Чумхурии Тодикистон мавриди тахкик карор додааст. Дар кор кайд карда мешавад, ки давраи имрузаи инкишофи Тодикистон бо гузариш ба шаклхо ва сатххои дадиди ба танзимдарории муносибатхои иктисодй ба манзури инкишофи минбаъдаи домеа тавсиф меёбад. ^айд карда мешавад, ки самаранокии инкишофи давлатхои муосир ба дарадаи зиёд аз он амр вобастагй дорад, ки чй кадар воситахоро онхо барои шахрвандони худ маблаггузорй мекунанд. Муаллиф бо итминони зиёд чунин мешуморад, ки яке аз нишондодхои мухимми сатхи маблаггузорй ба захирахои инсонй дар дахон ба таври мусбй бо нишондодхои баландтарини сатхи инкишофи иктисод дар дахон дар иртибот мебошад.

Ба хамин манзур, дар кори мазкур холати мухити ниходй ва масоили дорои захирахои инсонй дар сатхи идораи давлатии Чумхурии Тодикистон мавриди баррасй карор гирифта, баъзе самтхои такмилсозии ин раванд дар чахорчубаи барномахо ва стратегияхои инкишофи иктисодии кишвар пешниход гардидаанд.

Масоили марбут ба муходирати мехнатй ва таъсири он дар баланд бардоштани сат^и некуахволии халки Тодикистон дар монографияи доктори илмхои таърих, профессор Р.А. Абулхаев [2] мавриди баррасй карор гирифтааст.

Дар монографияи мазкур дар асоси маводи зиёди оморй ва манбаъхо таърихи мухочирати мехнатии ахолии Точикистон дар солхои 1991-2014 инъикос гардидааст. Муаллиф асосан сабабхо ва раванди мухочирати ахолии русзабони чумхурй, огози чанги шахрвандй ва дар иртибот ба он мухочирати ичбории мехнатии ахолии Точикистонро ба Федератсияи Россия тахкик намудааст. Илова бар ин дар монография дар асоси тахлили хамачонибаи манбаъхо ва адабиёти мавчуда сабабхои ичтимой-иктисодии мухочирати мехнатй, масоили ба кор таъмингардонии мухочирони точик дар минтакахои Федератсияи Россия, инчунин таъсири ин раванд ба иктисодиёти Точикистон, талоши мухочирони мехнатй бахри нигохдошти фарханг ва анъанахои хеш баррасй гардидаанд.

Ба масъалахои ислохоти обу замин ва гузариши умумии бахши кишоварзй ба муносибатхои бозаргонй Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон [21] дикдати махсус медихад.Сарвари давлат дар Паёми навбатии худ ба парлумони кишвар дар санаи 22.12.21 вазъи иктисодй-ичтимоии мамлакатро дар даврони истиклол амикан тахлил намуда, чунин изхор доштанд: «...дар сохаи кишоварзй чихати истифодаи самараноки обу замин ва хифзи амнияти озуцавории мамлакат бори аввал дар таърихи давлати сохибихтиёрамон ислохоти куллй гузаронида шуда, истифодаи замин ба сохиби аслии он - дехцон вогузор гардид, ки яке аз дастовардхои мухиммтарини даврони сохибистицлолй ба хисоб меравад"[17].

Ислохоти аграрй асосан дар корхои олимони пешбари илми ицтисодии кишвар, академик НД. ^аюмов ва доктори илмхои ицтисодй Х,У. Умаров [11] тахциц карда шудааст. Чднбахои гуногуни ислохоти ицтисодй дар Точикистон дар охири асри ХХ-ибтидои асри XXI дар тахцицоти ицтисодчиён, академикхо Р.К. Рахимов, Т.Н. Назаров, докторони илмхои ицтисодй С.Д. Комилов, С.Х,. Хдбибов, М.Н. Нурмахмадов, Д.У. Уроков, Х,.Н. Фациров [19] ва дигарон инъикос шудааст.

Монографияи доктори илмхои таърих Фозил Абдурашитов «Земельно-водная реформа в Таджикистане в конце XX - начале XXI вв.» [1], ки ба тозагй ба табъ расидааст, ба масоили аграрии Точикистони сохибистиклол бахшида шуда, нахустин тахкикоти алохида ва комил дар ин самт махсуб меёбад. Дар монографияи мазкур раванди ислохоти замин, тачдиди муассисахои хочагии кишлок, та-шаккул ва рушди хочагихои дехконй (фермерй) дар Точикистон дар охири асри XX-ибтидои асри XXI инъикос гардидааст. Муаллиф дар асоси маводи санадй масоили ислохоти сохаи об, таъсиси ниходхои чадиди обистеъмолкунй-Ассотсиатсияи обистеъмолкунандагонро мавриди тахлил карор додааст. Илова бар ин, асосхои хукукии ислохоти замину об, натичахои либерализатсияи ис-техсолоти сохаи кишоварзй, окибатхои ичтимой-иктисодии таносухи сохаи аграрии чумхурй аз нуктаи назари таърихй тахлил ва баррасй гардидаанд.

Бояд тазаккур дод, ки ба масоили марбут ба риштаи аграрй мухаккикони дигар низ дахл кардаанд. Вале бо мучиби он, ки тахкикоти эшон махз ба ин соха бахшида нашудааст, дар онхо танхо пахлухои алохидаи масоили мазкур инъикос ёфтааст. Монографияи Ф. Абдурашитов тахкикоти хоса дар боби ташаккул ва рушди сохаи аграрй махсуб меёбад. Xизмати шоёни муаллиф аз он иборат аст, ки мавсуф бори нахуст даврабандии сохаи аграрии Точикистони сохибистиклолро анчом додааст.

Таърихи равобити тидоратию иктисодии Чумхурии Тодикистон бо Федератсияи Россия (1991-2013) дар рисолаи Ч,.Г. Чураев [7] мавриди баррасй карор гирифтааст. Дар кор раванди рушди механизмхо ва динамикаи хамкории тидоратию иктисодй байни Тодикистону Россия дар заминахои хамкории пулию карзй ва сармоягузорй хам дар байни ду кишвар ва хам дар чахорчубаи Иттиходияхои байналмилалй нишон дода шудааст. Таваддухи хос ба хамкории харбию техникй байни ду кишвари мазкур ва масоили муходирати мехнатй дар заминаи иртибототи иктисодии Тодикистон ва Россия зохир карда шудааст.

АДАБИЁТ

1. Абдурашитов Ф.М. Земельно-водная реформа в Таджикистане в конце ХХ -начале XXI вв. / Ф.М.Абдурашитов. - Душанбе, 2018. - 365с.

2. Абулхаев Р.А. Из истории трудовой миграции Таджикистана в конце XX -начале ХХЬ. / Р.А. Абулхаев. - Душанбе, 2017. - 383с.

3. Атабаева Ш. А. Приоритеты эффективного развития промышленности Республики Таджикистан: диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук: 08.00.05-Экономика и управление народным хозяйством: экономика, организация и управление предприятиями, отраслями, комплексами / Ш.А. Атабаева.-Душанбе, 2013.-20 с.

4. Бабаджанов С. Р. Институциональные основы формирования и использования человеческих ресурсов в условиях трансформируемой экономики (на материалах Республики Таджикистан): диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук: 08.00.01-Экономическая теория / С.Р. Бабаджанов. - Душанбе, 2011.- 20 с.

5. Бахромов 3^. Социально-экономическая и культурная жизнь ГБАО за годы независимости (1991- 2008): дис. на соиск.уч. степ, канд. ист. наук / З. М. Бахромов. - Душанбе, 2009.

6. Гафуров Р. Иностранные инвестиции и их роль в развитии экономики Республики Таджикистан: диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук: 08.00. 05.-экономика и управление народным хозяйством (макроэкономика) / Р. Гафуров. - Душанбе, 2005.- 19 с.

7. Джураев Дж.Г. Торгово-экономические отношения Республики Таджикистан с Российской Федерацией в годы независимости (1991 - 2013 гг.): диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук / Дж.Г. Джураев. - Душанбе, 2015. - 24 с.

8. Донахонов И.С. Развитие предпринимательской деятелности в аграрном секторе экономики Республики Таджикистан: диссертация кандидата экономических наук: 08.00.05 / И.С. Донахонов.- Душанбе,

9. Ёров Дж. Развитие туристической сферы Республики Таджикистан в условиях рынка / Дж. Ёров.- Душанбе, 2009.-18 с.

10. Зардибекова М.Н. Формирование стратегии развития энергетического комплекса Республики Таджикистан и ее роль в энергетической интеграции центрально-азиатского региона: диссертации на соискание ученой степени кандита экономических наук: 08.00.14-Мировая экономика /М.Н. Зардибекова. - Москва, 2011. - 20 с.

11. Каюмов Н.К. Глобализация экономики и внешнеэкономические связи Таджикистана / Н. К. Каюмов, Х.У. Умаров. - Душанбе: Деваштич. 2005. -

192с.; Каюмов Н.К. Приоритеты и мери о стимулированию экономического развития Республики Таджикистан в переходный период / Н. К. Каюмов // Экономика Таджикистана: стратегия развития. - 2001.- №3. -195с.

12. Комилов С.Д. Проблемы развития частного сектора в Таджикистане / С. Д. Комилов, С.А. Камолов // Проблемы современной экономики. - 2005. - № 3/4 (15/16).

13. Махкамов Р. Проблемы реформирования экономики Республики Таджикистан и становления частного сектора в переходном периоде к рынку / Р. Махкамов. - Душанбе, 1998.

14. Назаров ^Н. Таджикистан: Экономическое сотрудничество и безопасность / Н.Т. Назаров. - Минск, 2003. -С. 130.

15. Назаров Т.Н. Таджикистан: экономика, политика, международное сотрудничество / Т.Н. Назаров. - Минск, 2003.

16. Насриддинов Н.Т. Социально-экономические проблемы формирования и развития многоукладной экономики в аграрном секторе АПК Таджикистана: автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / Н.Т.Насриддинов. - Душанбе, 2009.

17. Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй». - Душанбе. - 22.12.2021.

18. Рахимов А.С. Совершенствование методов расчёта ресурсов малой гидроэнергетики Республики Таджикистан с использованием современных информационых технологий: автореферат дис.кандидата технических наук: 05.14.08/А.С. Рахимов.Москва, 2012.-20 с.

19. Рахимов Р.К. Экономический рост: проблемы и механизмы решения / Р.К. Рахимов // Экономика Таджикистана: стратегия развития. - 2004; Назаров Т. Экономическая реформа, сотрудничество и безопасность / Т.Назаров.-Душанбе, 2013; Комилов С.Д. Инновационное развитие и совершенствование антикризисного управления предприятиями / С.Д. Комилов. — Душанбе, 2011.

20. Рахматов Х.Б. Аграрная реформа и становление рыночных отношений в сельском хозяйстве Республики Таджикистан (теория, методология, практика): автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / Х.Б.Рахматов. - Душанбе, 2009.

21. Рахмонов Э.Ш. Таджикистан по пути демократии и цивилизованного общества / Э.Ш. Рахмонов. - Душанбе: Ирфон, 1996.-230 с.; Рахмонов Э.Ш. Десять лет на пути независимости / Э.Ш. Рахмонов//Экономики Таджикистана: стратегии развития.-2001.-№ 4.; Рахмонов Э.Ш. Задействовать весь потенциал предпринимательства. Доклад на встрече с предпринимателями страны / Э.Ш. Рахмонов // «Народная газета».-23 июля 2003г., № 57-58 (19352) .

22. Речь Президента Республики Таджикистан Э.Рахмонова на торжественном заседании, посвященном 15-летию государственной независимости Республики Таджикистан и празднованию года Арийской цивилизации. 8 сентября 2006 г./ Э. Рахмонов // Экономика Таджикистана. Стратегии развития. - 2006. - №4. - С.14.

23. Салимов Н. Признанный миром таджик /Н.Салимов, А. Шарифзода.-Душанбе: Ирфон, 2011.

24. Собирова К.Д. Вклад международных организаций в решение политических, социально-экономических и культурных проблем Горно-Бадахшанской Автономной Области Республики Таджикистан в годы независимости (1991-2011гг.): диссертация на соискание ученой степени доктора исторических наук: 07.00.02-Отечественная история/ К.Д. Собирова. - Душанбе, 2015. -330 с.

25. Халиков Ш.Х. Развитие электроэнергетики Таджикистана на базе комплексного использования водных ресурсов: диссертация ... кандидата экономических наук: 08.00.05, 08.00.14 / Ш.Х. Халиков.- Москва, 2008.-199 с.

26. Хотамов Н.Б. Социально-экономические преобразования Республики Таджикистан в период суверенитета (1991-2006 гг.) / Н.Б. Хотамов.-Душанбе, 2008. - 268 с.

27. Шамсиев К.Б. Развитие производственного предпринимателства агропромышленного комплекса Таджикистана (теория, методология, практика): автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / К.Б. Шамсиев. - Душанбе, 2010.

28. Шарифов З.Р. Формирование и развитие механизмов хозяйствования в АПК Таджикистана: автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / З.Р. Шарифов.-Душанбе, 2009.

29. Юсупджонова З.Т. Развитие малого предпринимательства в АПК Республики Таджикистан: автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / З.Т. Юсупджонова. -Душанбе, 2009.

ТАЗИКИ РУШДИ ИКГИСОДЙ-ИЧТИМОИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ДАВРОНИ ИСТИКЛОЛ

Дар макола инъикоси масоили рушди хаёти иктисодй-идтимоии Тодикистони сохибистиклол, ба амсоли ташаккулёбй ва рушди бахши хусусй, ислохоти иктисодй, муаррифии хусусиятхо ва конуниятхои рушди сохибкорй дар бахши аграрй, рушди сохибкории инфиродй дар дехот ва ахаммияти идтимоию иктисодии он дар таърихнигории ватанй мавриди баррасй карор гирифтааст.

Муаллиф бештар ба масоили ташаккулёбии муносибатхои нави иктисодй дар давраи гузариш ба иктисоди бозорй, ислохоти обу замин, низоми ягонаи электроэнергетикй, таъмини амнияти обию энергетикй, истифодаи самараноки захирахои обй ва инъикоси ин масоил дар осори мухаккикон таваддухи хоса зохир намудааст.

Дар макола инчунин масоили марбут ба муходирати мехнатй ва таъсири он дар баланд бардоштани некуахволии халки Тодикистон, сабабхои идтимой-иктисодии муходирати мехнатй, масоили ба кор таъмингардонии муходирони тодик дар минтакахои Федератсияи Россия, таъсири ин раванд ба иктисодиёти Тодикистон ва талоши муходирони мехнатй бахри нигохдошти фарханг ва анъанахои хеш мавриди тахкики муаллиф карор гирифтаанд.

Калидвожахо: масоили ицтимой-ицтисодй, муносибатхои нави ицтисодй, ицтисоди бозорй, бахши хусусй, мацмуаи агросаноатй, саноат ва сохибкорй,

энергетика, хоцагии цишлоц, исло^оти ицтисоди, савдои дохили ва хорици, низоми бонки.

ИССЛЕДОВАНИЕ РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИКА

РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ

В статье освещаются вопросы развития социально-экономической жизни независимого Таджикистана, такие как становление и развитие частного сектора, экономическая реформа, представление особенностей и закономерностей предпринимательства в аграрном секторе, развитие индивидуального предпринимательства в сельской местности и ее социально-экономическая значимость в отечественной историографии.

Особое внимание автор уделяет формированию новых экономических отношений в условиях перехода к рыночной экономике, земельно-водной реформе, единой системе электроснабжения, водно-энергетической безопасности, рациональному использованию водных ресурсов и отражению этих вопросов в работах исследователей.

В статье также автором рассматривается вопросы, связанные с трудовой миграцией и ее влиянием на повышение благосостояния народа Таджикистана, социально-экономические причины трудовой миграции, трудоустройство таджикских мигрантов в регионах Российской Федерации, влияние этого процесса на экономику Таджикистана и стремление таджикских мигрантов к сохранению своей культуры и традиций.

Ключевые слова: социально-экономические проблемы, новые экономические отношения, рыночная экономика, частный сектор, агропромышленный комплекс, промышленность и предпринимательство, энергетика, сельское хозяйство, экономическая реформа, внутренняя и внешняя торговля, банковская система.

RESEARCH ON THE DEVELOPMENT OF SOCIO-ECONOMIC

REPUBLIC OF TAJIKISTAN DURING THE YEARS OF INDEPENDENCE

The article discusses the coverage of the development of the socio-economic life of independent Tajikistan, such as the formation and development of the private sector, economic reform, the presentation of the features and patterns of entrepreneurship in the agricultural sector, the development of individual entrepreneurship in rural areas and its socio-economic significance in domestic historiography.

The author pays special attention to the formation of new economic relations in the context of the transition to a market economy, land and water reform, a unified power supply system, water and energy security, the rational use of water resources and the reflection of these issues in the works of researchers.

The article also examines issues related to labor migration and its impact on improving the well-being of the people of Tajikistan, the socio-economic causes of labor migration, the employment of Tajik migrants in the regions of the Russian Federation, the impact of this process on the economy of Tajikistan and the desire of Tajik migrants to preserve their culture and traditions.

Key words: socio-economic problems, new economic relations, market economy, private sector, agro-industrial complex, industry and entrepreneurship, energy, agriculture, economic reform, domestic and foreign trade, banking system.

Сведения об авторе: Махмадсафо И. - старший преподаватель кафедры общественных дисциплин Таджикского государственного университета коммерции. Телефон: 918948662.

Information about the author: Mahmadsafo I. - senior Lecturer, Department of Social Sciences, Tajik State University of Commerce. Phone: 918948662.

БОСТОНШИНОСЙ - АРХЕОЛОГИЯ - ARCHEOLOGY ♦ ♦

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.