CC BY
57Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
ISLOM MOLIYA INSTITUTLARI FAOLIYATINING ASOSIY
XUSUSIYATLARI
Mohirjon Nazirjon o'g'li Zokirov
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti Xalqaro moliya va investitsiyalar kafedrasi magistranti
Ilmiy rahbar: I.f.n., dotsent, A.X. Muratov ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada Islom moliya institutlari faoliyatining asosiy xususiyatlari haqida so'z yuritilgan. Islom moliyasining amalda rivojlanishi ko'plab dolzarb iqtisodiy muammolarni nazariy tushunishdan oldinda ekanligiga qo'shilib bo'lmaydi. Biroq, islomiy moliyaviy mexanizmlar hali boshlang'ich bosqichida. Shuning uchun islom moliya tizimining afzalliklari va kamchiliklari haqida bir ma'noda hukm qilish qiyin. Islom moliya institutlarining haqiqatdan ham shubhasiz ustunligi diniy sabablarga ko'ra an'anaviy moliyaviy munosabatlarda ishtirok etmayotgan shaxslarning moliyaviy resurslarini jalb qilish qobiliyatidir. Shuning uchun ham musulmonlar soni ko„p bo'lgan mamlakatlardagi har qanday moliya tizimi islomiy va an'anaviy moliyaviy mexanizmlarning samarali uyg'unlashuviga asoslanishi kerak.
Kalit so'zlar: iqtisodiyot, moliya, investitsiya, biznes, Islom moliyasi, kapital bozor, sug'urta, shartnoma, kredit, litsenziya.
ABSTRACT
This article discusses the main features of the activities of Islamic financial institutions. It cannot be agreed that the development of Islamic finance in practice is ahead of the theoretical understanding of many current economic problems. However, Islamic financial mechanisms are still in their infancy. It is therefore difficult to judge in one sense the advantages and disadvantages of the Islamic financial system. The truly undoubted advantage of Islamic financial institutions is their ability to attract the financial resources of individuals who are not involved in traditional financial relationships for religious reasons. That is why any financial system in a Muslim-majority country must be based on an effective combination of Islamic and traditional financial mechanisms.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
Keywords: economy, finance, investment, business, Islamic finance, capital market, insurance, contract, credit, license.
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматриваются основные особенности деятельности исламских финансовых институтов. Нельзя согласиться с тем, что развитие исламских финансов на практике опережает теоретическое осмысление многих текущих экономических проблем. Однако исламские финансовые механизмы все еще находятся в зачаточном состоянии. Поэтому трудно судить в каком-то смысле о преимуществах и недостатках исламской финансовой системы. Поистине несомненным преимуществом исламских финансовых институтов является их способность привлекать финансовые ресурсы лиц, не вовлеченных в традиционные финансовые отношения по религиозным мотивам. Вот почему любая финансовая система в стране с мусульманским большинством должна основываться на эффективном сочетании исламских и традиционных финансовых механизмов.
Ключевые слова: экономика, финансы, инвестиции, бизнес, исламские финансы, рынок капитала, страхование, договор, кредит, лицензия.
KIRISH
Islom moliya institutlari zamonaviy jahon iqtisodiyotining bir qismi bo'lib, boshqa an'anaviy moliya bozori ishtirokchilari kabi iqtisodiy qonunlarga bo'ysunadi. Davlat arboblari va an'anaviy banklar islom bank ishi va moliyasida istiqbolli biznes imkoniyatlarini ko'rishadilar. Islom kapital bozori mexanizmi hammaga ma'lum bo'lganidan farq qiladi. Iqtisodiy agentlar nafaqat huquqiy qoidalarga, balki Muqaddas Kitob, Qur'onda ko'rsatilgan qoidalarga ham amal qiladilar. Islom moliyasi turli xil moliyaviy mahsulotlarni taqdim etadi. Islom moliya institutlari tomonidan qo'llaniladigan moliyalashtirishning asosiy vositalari o'ziga xos xususiyatlarga ega. Har qanday aktivning qiymatini uning haqiqiy qiymatidan kelib chiqib baholash, har bir shartnoma faqat moliyaviy xizmatlarning bir turi bo'yicha tuziladi, tovarlar narxini aniq belgilash va xizmatlar hamdir.
Islom moliya biznesining geografiyasi 50 dan ortiq mamlakatlarni, jumladan Yevropa, MDH, AQSH, Avstraliya va boshqalarni qamrab olgan bo'lib, ularda bugungi kunda 300 dan ortiq islom moliya institutlari faoliyat ko'rsatmoqda. Ularning umumiy aktivlari 1 trillion dollardan oshadi. Yillik o'sish sur'ati 10-15% dir.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
Islom moliya institutlari zamonaviy jahon iqtisodiyotining bir qismi bo'lib, moliyaviy bozorning an'anaviy noislomiy bo'lmagan ishtirokchilari bilan bir xil iqtisodiy qonunlarga bo'ysunadi.
METODOLOGIYA
Amalda islom moliyasining roli yil sayin ortib bormoqda. Ushbu hodisani keltirib chiqaradigan ba'zi sabablarni ko'rib chiqilsa. Birinchidan, ko'plab mamlakatlarda musulmonlar sonining tez o'sishi kuzatilmoqda. Yevropadagi musulmonlar jamiyati yildan-yilga siyosatchilar bilan bir qatorda iqtisodchilar tomonidan ham ko'proq e'tiborga olinmoqda.
Ikkinchidan, hozirda musulmon bo'lmaganlar orasida halol ya'ni ruxsat berilgan moliyaviy mahsulotlarga qiziqish ortib borayotgani kuzatish mumkin. Yevropa banklarining sukukka ya'ni Islom qimmatli qog'ozlari investitsiyalari investitsiya qarorlarida axloqiy va diniy jihatlarni hisobga olishni xohlovchi xususiy investorlarda qiziqish uyg'onish tobora ortmoqda.
Shariatga mos mahsulotlarni tanlab, ular din sanoati nuqtai nazaridan axloqsiz narsalarga sarmoya kiritmasliklariga ishonch hosil qilishlari ko'rish mumkin.
Bu boshqa din vakillari uchun ham muhim bo'lishi mumkin. Ular taqiqlangan foizlar chiqarib tashlanishiga ishonch hosil qilishlari mumkin. Uchinchidan, shariatga muvofiq chakana bank xizmatlarini ipoteka, sug'urta va kreditlar litsenziya va ruxsatnomalar berish imkoniyatlari mavjud. Yevropa hukumatlari ham o'z siyosatini o'zgartirmoqda. Ular Yevropadagi musulmon jamoalarining ehtiyojlariga ko'proq e'tibor berishga chaqirmoqda.
To'rtinchidan, qolaversa bunda istiqbolli biznes imkoniyatlarini ko'rmoqdalar. Bundan tashqari, ko'plab professional investorlar islomiy moliyaviy mahsulotlarni diversifikatsiya qilish uchun o'z portfeliga kiritishni xohlashmoqda.
Qolaversa Prezident Shavkat Mirziyoyev mamlakatimizda Islom moliyaviy xizmatlarini joriy etish bo'yicha huquqiy bazani yaratish vaqt-soati yetib kelgani to'g'risida o'z nutqida aytib o'tganini keltirib o'tish mumkin . Bu borada Islom taraqqiyot banki va boshqa xalqaro moliya tashkilotlari ekspertlari jalb etish kerakligi keltirib o'tganlari bunga yaqol misoldir. 2020 yil 4 fevral kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasida bo'lib o'tgan majlisda Markaziy bank raisi o'rinbosari Botir Zohidov shu yilning o'zida O'zbekistondagi 3ta bankda islomiy moliyalash joriy etilishi mumkinligini aytdi. Bundan tashqari, islomiy moliya tarmog'i bugungi kunda jahonda jadal rivojlanib borayotgan va innovatsion moliyalashtirish mexanizmlarini
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
o'zida jamlagan sohalardan biri hisoblanadi. Moliyalashning bu tizimi foyda va zararni bo'lishish hamda real aktivlarga asoslangan moliyalashtirishni o'zida namoyon qilishi bilan an'anaviy banklardan farq qiladi.
MUHOKAMA
Islomiy banklar mijoz talabi bilan obektni qurib berishi, asbob-uskunalar, tovar, xomashyolar olib berishi yoki ularni ijaraga berishi mumkin. Moliyalashtirish asosida savdo amaliyoti yotadi. Zamonaviy bank tizimida esa banklarning savdo amaliyotlarini amalga oshirish qonunchilik nuqtayi nazaridan mushkul bo'lib, bunga soliq hamda bank faoliyatiga taalluqli me'yoriy-huquqiy hujjatlar to'sqinlik qiladi. Ma'lumotlarga ko'ra, keyingi yillarda islomiy moliya muassasalari yalpi aktivlari miqdori 2,5 trillion dollarni tashkil etib, yiliga 15-20 foizga o'sib bormoqda.
2020-yil boshida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot dasturi doirasida "O'zbekistonda islomiy moliya mahsulotlari tahlili" bo'yicha amalga oshirilgan tadqiqot va uning doirasida o'tkazilgan so'rovnoma natijalariga ko'ra, bank kreditlaridan foydalanmaslikning asosiy sabablari sifatida avvalambor, diniy qarashlar, kreditlar bo'yicha yuqori foiz darajasi va kreditlashtirishning murakkabligi ko'rsatilgan bo'lib, agar mamlakatda islom moliya muassasalari tashkil etilsa, yuqoridagi so'rovnomada ishtirok etgan qatnashuvchilarning aksariyati ushbu muassasa xizmatlaridan foydalanishlari mumkinligini ta'kidlashgan.
Islom moliya institutlari, ilmiy-nazariy jihatdan o'rganish jahonning yirik Islom moliya iqtisodchilari, olimlar, islomiy moliya tashkilotlari, siyosiy ilmiy-tahliliy markazlar tomonidan amalga oshirilmoqda. O'zbekistonlik iqtisodchi va olimlar Ahmadjonov, A.A bdullayev, Abdupattoyev, M Sultonovva, O Ahmadjonov, A Abdullaev,B Umarjonov, MShamsiddinov, boshqalarni misol keltirishimiz mumkin. Ushbu sohada ilmiy tadqiqot olib borgan xorij olimlaridan, Muhammad Taqiy Usmoniy, Salma Sairally, Karim, Nimra; Tarazi, Maykl; Reilli, Zavier, Ibrohim Warde, Hans Visser, Abu Umar Foruq Ahmad va boshqa olimlarni misol sifatida olishimiz mumkin.
O'tgan 50 yil ichida islom davlatlari o'zlarining moliyaviy tizimini faol rivojlantirmoqdalar, ular axloqiy, huquqiy va iqtisodiy tamoyillar nuqtai nazaridan sanoati rivojlangan mamlakatlarning bozor iqtisodiyoti asosini tashkil etuvchi tamoyil va qadriyatlardan sezilarli darajada farq qiladi. Ushbu tizimning ishlash tamoyillari iqtisodiy hayot tizimini tashkil qilishda tubdan boshqacha yondashuvni
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
ifodalaydi, u o'zining axloqiy, huquqiy va iqtisodiy sharoitlarida sanoati rivojlangan mamlakatlarning bozor iqtisodiyoti asosidagi tamoyillar va qadriyatlardan sezilarli darajada farq qiladi. Ushbu yondashuv Qur'onda bayon etilgan huquqiy va iqtisodiy munosabatlar tamoyillarini shakllantiradigan, hozirgi islom jamiyatida hali ham qo'llaniladigan axloqiy tizimlarga asoslanadi.
TAHLIL NATIJALARI
Islom moliyasining paydo bo'lishiga quyidagi holatlar sabab bo'ldi:
- neft narxining ko'tarilishi va Fors ko'rfazining arab davlatlariga doimiy ravishda neft dollarlari oqimi. Islom moliya institutlarining paydo bo'lishi an'anaviy moliya institutlari bilan bir qatorda to'plangan valyuta mablag'larini kapitallashtirish mexanizmiga aylandi.
- islom jamiyati diniy ongining keskin o'sishi, "islom uyg'onishi" deb atalmish, jamiyat hayotida islomga yo'naltirilgan hukumatlar, tashkilotlar, qonunlar, ijtimoiy yordam xizmatlari va ta'lim muassasalari sonining ko'payishi orqali namoyon bo'ldi. banklar sifatida.
- so'nggi yillarda islom kredit tashkilotlari xizmatlariga talabning ortishi, bu Yevropa va AQShda musulmonlar sonining ko'payishi jarayoni bilan bog'liq.
- islom moliyasi o'z faoliyat tamoyillari (foizsiz moliyalashtirish, xavfli operatsiyalarni taqiqlash) tufayli global moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashga hissa qo'shishi mumkinligini tushunish.
Islom moliyasining konseptual asoslari, islom moliya institutlari, bozorlari va vositalarining xususiyatlari va afzalliklari biroz batafsil o'rganiladi. Eng ommabop yo'nalishi - islom banki. Ushbu sohadagi birinchi muhim tadqiqotlar 1980-yillarning boshlariga to'g'ri keladi. Bu vaqtga kelib dunyoda 15 musulmon davlatini ifodalovchi 30 ta islom banklari faoliyat yuritgan edi. XX asrning 90-yillaridan boshlab Islom moliya institutlari barqaror sifat va miqdoriy o'sishni namoyish etib kelmoqda. Ayni paytda Islom taraqqiyot banki ma'lumotlariga ko'ra, 75 ta davlatda asosan, Yaqin Sharqda o'z vakili bo'lgan 300 dan ortiq islom moliya institutlari Islomiy moliya institutlari mavjud. Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyo. Ularning umumiy aktivlari 500 milliard dollarni tashkil etadi va yiliga o'rtacha 15 foizga o'sadi. Biroq, jahon moliya tizimida islom moliya institutlarining ulushi hamon ahamiyatsiz. Masalan, islom banklarining aktivlari umumiy bank aktivlarining 1% dan kamrog'ini tashkil etadi.
Islom moliyasiga yuqori qiziqish nafaqat musulmonlar, balki G'arb davlatlari tomonidan ham ko'rsatilmoqda. Bu, bir tomondan, islom moliyasi rivojlanishidagi
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
ijobiy dinamika bilan bog'liq. Boshqa tomondan, "xulq-atvor iqtisodiyoti" va "xulq -atvor moliyasi" kabi ilmiy yo'nalishlarning mashhurligidir. Iqtisodiy fikrning klassik va neoklassik yo'nalishlari mavhum shaxs - "iqtisodiy odam"ning xulq-atvorini tahlil qiladi. Biroq, iqtisodiy qarorlar asosan xulq-atvor omillari, shu jumladan etnik omillar bilan belgilanadi. Milliy iqtisodiy model har doim ijtimoiy-madaniy va diniy xususiyatlarga ega etno-iqtisodiy yondashuvdir. Mamlakatimizda islomiy moliya bo'yicha fundamental tadqiqotlar vaqti-vaqti bilan olib borilmoqda.
Islom iqtisodiyoti atamasi islomga mos keladigan ideal iqtisodiy tizim ma'nosida 1947 yilda paydo bo'lgan. 1970-yillardan boshlab u keng qo'llanila boshlandi. Lekin turlicha tushuniladi. Ikkita asosiy talqin mavjud:
- an'anaviy islom iqtisodiyoti - islom huquqi shariat me'yor va tamoyillariga mos keladigan. Faqat musulmon jamoasi manfaatlarini ko'zlab rivojlanayotgan iqtisodiy tizim.
- Amaliy Islom iqtisodiyoti shariatga mos keladigan universal iqtisodiy tizimdir. Islom iqtisodiy munosabatlari alohida ilmiy fanning predmeti bo'lib, islom iqtisodining nazariy asoslari jahon iqtisodiy tafakkurining yo'nalishlaridan biridir. Oxirgi talqin bizga islom iqtisodiyotining kengroq ta'rifiga o'tish imkonini beradi. Bizning fikrimizcha, uni muayyan axloqiy tamoyillarga yo'naltirilgan universal iqtisodiy tizim sifatida belgilash mumkin.
XULOSA
Barcha odamlarning asosiy ehtiyojlarini oziq-ovqat, kiyim-kechak, boshpana, tibbiy yordam va ta'lim qondirish, imkoniyatlar tengligini ta'minlash, boylikning bir kishi ustidan hukmronlik qilish vositasiga aylanishining oldini olish uchun boylik va tengsizlikdan qochish, har kimga ma'naviy o'zini-o'zi takomillashtirish imkoniyatlarini taqdim etish. Ushbu maqsadlarga erishish uchun barqarorlik va iqtisodiy o'sishni ta'minlash.
Islomiy moliya - bu foizga asoslangan moliyalashtirishga muqobil bo'lgan va shariat tamoyillariga rioya qilishga imkon beruvchi usullar va mexanizmlar yig'indisidir.
REFERENCES
1. Islom bank boshqaruv, aktivlar va Majburiyatlar-2021y.
2. Islom moliyasining xususiyatlari. Ilmiy taraqqiyot 2 (8), 634-638.-2021
3. Introduction to Islamic Finance, 1998: p.11 The Historic Judgment on Interest
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-205-211
Delivered in the Supreme Court of Pakistan
4. "Evaluating the 'social responsibility' of Islamic finance: Learning from the experiences of socially responsible investment funds" (PDF). In Munawar Iqbal; Salman Syed Ali; Dadang Muljawan (eds.). Advances in Islamic economics and finance: Proceedings of 6th International Conference on Islamic Economics and Finance. Vol. 1. Jeddah: Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank. pp. 279-320. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 16 May 2017.
5. "Islamic microfinan ce: An emerging market niche" (PDF). CGAP Focus Notes. Consultative Group to Assist the Poor. 49: 1
6. Islamic finance in the global economy Edinburgh: Edinburgh University Press -2010
7. Islamic Finance: Principles and Practice (Second ed.). Elgar Publishing 7 December 2016.
8. Theory and Practice of Modern Islamic Finance: The Case Analysis from Australia Universal-Publishers. pp. 98-9. 17 May 2017
9. Мусаев Р.А., Магомедова Ю.Д. Исламские финансовые институты в мировой экономике // Вестник Московского университета. - 2013. - №2. - С. 18-29 (0,5 п.л. в соавторстве; 0,45 -личный вклад).
10. Мусаев Р.А., Магомедова Ю.Д. Особенности деятельности Исламского банка развития и пути сотрудничества с Россией // Философия хозяйства. Альманах Центра общественных наук и экономического факультета МГУ. -2014. - №6. - С. 148-161 (0,9 п.л. в соавторстве; 0,85 п.л. - личный вклад).
11. Мусаев Р.А., Магомедова Ю.Д. Тенденции развития исламских финансовых институтов в условиях глобализации // Проблемы теории и практики управления. - 2015. - №11- С.39-49 (0,6 п.л. в соавторстве; 0,5 -личный вклад).
