Научная статья на тему 'ИСЛОМ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ ҲУЖЖАТЛАРИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МАСАЛАСИ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ'

ИСЛОМ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ ҲУЖЖАТЛАРИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МАСАЛАСИ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

55
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ислом ҳамкорлик ташкилоти / инсон ҳуқуқлари / Қохира декларацияси / гендер тенглиги / Инсон ҳуқуқлари бўйича мустақил доимий комиссия / аѐллар ҳуқуқлари / Аѐлларни ривожлантириш ташкилоти / Organization of Islamic Cooperation / human rights / Cairo declaration / gender Equality / Independent Permanent Commission on Human Rights / women's rights / Women's Development Organization

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Жасурбек Жахонгир Ўғли Мухаммаджонов

Ушбу мақолада бугунги куннинг муҳим ва ўрганилиши лозим бўлган мавзуларидан бири Ислом ҳамкорлик ташкилоти ва унинг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги фаолияти, айниқса, аѐллар ҳуқуқлари, гендер тенглиги масалаларида ИҲТнинг ташаббуслари ҳақида даврий маьлумотлар берилган. ИҲТ ва унинг инсон ҳуқуқлари бўйича тармоқ институтлари ташкил топиш эҳтиѐжлари тахлили ҳамда қабул қилинган дастурий ҳужжатлар, институт фаолиятига соҳа экспертларининг фикрлари иқтибос сифатида келтирилган. Мақоланинг мухимлиги шундаки, унда ҳозирги кунгача бўлган муддатда ислом оламида аѐллар ҳуқуқлари соҳасида эришилган дастурий ютуқлар ва мусулмон оламидаги халқаро ташкилотларнинг ўрни ҳам алоҳида қайд этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides periodic information on the Organization of Islamic Cooperation and its activities in the field of human rights, especially women's rights, OIC initiatives on gender equality. The analysis of the needs of the OIC and its sectoral institutions for human rights, as well as the adopted policy documents, the views of experts in the field of the institute are quoted. The importance of the article is that it highlights the programmatic achievements in the field of women's rights in the Islamic world to date and the role of international organizations in the Muslim world.

Текст научной работы на тему «ИСЛОМ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ ҲУЖЖАТЛАРИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МАСАЛАСИ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ»

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ИСЛОМ ХДМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ ХУЖЖАТЛАРИДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК МАСАЛАСИ ГЕНЕЗИСИ ВА ЭВОЛЮЦИЯСИ

Ушбу маколада бугунги куннинг мухим ва урганилиши лозим булган мавзуларидан бири Ислом хамкорлик ташкилоти ва унинг инсон хукуклари сохасидаги фаолияти, айникса, аёллар хукуклари, гендер тенглиги масалаларида ИХ,Тнинг ташаббуслари хакида даврий маьлумотлар берилган. ИХ,Т ва унинг инсон хукуклари буйича тармок институтлари ташкил топиш эхтиёжлари тахлили хамда кабул килинган дастурий хужжатлар, институт фаолиятига соха экспертларининг фикрлари иктибос сифатида келтирилган. Маколанинг мухимлиги шундаки, унда хозирги кунгача булган муддатда ислом оламида аёллар хукуклари сохасида эришилган дастурий ютуклар ва мусулмон оламидаги халкаро ташкилотларнинг урни хам алохида кайд этилган.

Калит сузлар: Ислом хамкорлик ташкилоти, инсон хукуклари, ^охира декларацияси, гендер тенглиги, Инсон хукуклари буйича мустакил доимий комиссия, аёллар хукуклари, Аёлларни ривожлантириш ташкилоти.

This article provides periodic information on the Organization of Islamic Cooperation and its activities in the field of human rights, especially women's rights, OIC initiatives on gender equality. The analysis of the needs of the OIC and its sectoral institutions for human rights, as well as the adopted policy documents, the views of experts in the field of the institute are quoted. The importance of the article is that it highlights the programmatic achievements in the field of women's rights in the Islamic world to date and the role of international organizations in the Muslim world.

Keywords: Organization of Islamic Cooperation, human rights, Cairo declaration, gender Equality, Independent Permanent Commission on Human Rights, women's rights, Women's Development Organization.

Жасурбек Жахонгир ртли Мухаммаджонов

Идтисодиёт ва таьлим факултети Ёшлар билан ишлаш масалалари буйича декан муовини "Кукон университета" МЧЖ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

November, 2022

КИРИШ

ХХ асрда инсон хукуклари масаласи хар бир давлатнинг нафакат ички балки ташки сиёсатида хам энг устувор масалалардан бири булиб колди. Айни шу асосдан келиб чикиб Бирлашган миллатлар ташкилоти халкаро микёсда инсон хукуклари кафолатини яратиш ва унга давлатларнинг огишмай амал килишини таьминлаш максадида 1948-йил 10-декабрида инсон хукукларининг халкаро майдондаги кафолатининг пойдевори булмиш Инсон хукуклари умумжахон декларациясини кабул килди ва ушбу хужжат куплаб давлатлар томонидан ратификация килинди. Кейинги йилларда эса айнан инсон хукукларини таьминлаш сохасида бошка бир катор хужжатлар 1989-йил "Бола хукуклари тугрисидаги конвенция", 1966-йил "Фукаролик ва сиёсий хукулар тугрисида халкаро пакт" хамда 1979-йилда БМТнинг "Аёлларга нисбатан камситишларнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисида"ги конвенцияси ва бошка куплаб хужжатлар кабул килинди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Гендер тенглиги масаласида муносиб ички хукукий тизим яратиш XXI асрнинг илк ун йиллигидан бошлаб дунё давлатларининг устувор вазифаларидан бирига айланди. Бу омиллар албатта халкаро хукукий хужжатлардан бевосита фундаментал асос сифатида фойдаланишни такозо этди. Халкаро ташкилотлар халкаро хукук субектларининг камров даражасига караб ушбу сохада фундаметал асослар яратиш учун асосий омил вазифасини утайдилар.

Айникса аксарият мусулмон мамлакатлари хозирги кунгача гендер тенглиги масаласида асосий танкидга ва куплаб норозиликларга учраётган давлатлар каторида туради. 1969-йилда ташкил этилган. Халкаро хукуматлараро Ислом хамкорлик конференцияси (2008 йилда ташкилоти) (ИХТ) уз фаолиятининг дастлабки йилларида асосий эбьтиборни аьзо давлатлар уртасидаги истисодий, ижтимоий ва бошка сохаларда хамкорлик масалаларига каратган булса-да, бирок Х1Х асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошларидан эътиборан ислом оламида инсон хукуклари сохасида мухим тадбирларни амалга оширди. Чунончи, 1990-йилда ИХ,Т ташки ишлар вазирларининг Мисрнинг Кохира шахрида булиб утган конференциясида 25-моддадан иборат булган Исломда инсон хукуклари буйича Кохира декларацияси кабул килинди. Ушбу декларациянинг 6-моддасида алохида таькидланишича: "Аёл эркаклар билан инсон кадр-киммати борасида тенг хукукли булиб, хам хукуклар, хам мажбуриятларга эга; у

November, 2022

247

муств^^ фукдролик мaк;oмигa Ba молиявий мycтaк,илликкa, уз исми Ba уругини caкдaш хукукига эта." Деклaрaция ислом oлaмидa aëл Ba эркaкнинг кддр-кдммвт бoрacидaги xyкyкдaрдa Ba мaжбрyиятлaрдa yзaрo тенг экaнлигини очик эьлон к^мо^в. Бу мусулмон мaмлaкaтлaрдa гендер тенглиги мacaлacигa жиддий ëндaшишни янaдa мухим босккичга олиб чикди.

Ислом Хдмкорлик Тaшкилoти x^H^o xaмжaмият тaнк,идлaрдaн сунг xmm^o мaвк;ейини мycтaxкaмлaш мaк;caдидa уз ycтaвини ^ama куриб чикди Ba унинг мyкaддимacидaëк кyйидaги yзгaришлaр aдoxидa кдйд этилди. Ундa aдoxидa кдйд этилишичa: "Мехрибон Ba рвхмли Aдлox номи билaн. Биз, Ислом Конференцияси Тaшкилoтигa aъзo дaвлaтлaрдa инсон xyкyкдaри Ba acocий эркинликлaри, яxши бoшк;aрyв, конун ycтyвoрлиги, демoкрaтия Ba хисобдорликни уз кoнcтитyтcиявий Ba хукукий тизимлaригa мyвoфик; тaрFиб килиш; aъзo дaвлaтлaрнинг конунлври Ba конунчилигига мyвoфик;, aëллaрнинг хукуктари Ba yлaрнинг xaëтнинг бaрчa coxaдaридa иштирок этишини химоя килиш Ba рaFбaтлaнтириш" гa aдoxидa эътибор кaрaтaди.

Ислом oлaмидa Aëллaр хукуклври учун кyрaш шу тврикд мухим axaмият кacб этиб борди. Боскдчмв боскич ИХ,Т ушбу мacaдaдa жиддийрок чорв-тaдбирлaрни aмaдгa оширди.

Хycycaн, xans^o aëллaргa ниcбaтaн зУрaвoнликкa кдрши кyрaш кyнидa (25 ноябр) ИХ,Т Бош котиби кyйидaгичa бaëнoт билaн чикди: "Бу куннинг нишoнлaниши бaрчa учун эcлaтиш вaзифacини yтaйди. Aëллaрнинг мадомини ошириш зaрyрлигини рaFбaтлaнтирyвчи БМТ Бош Accaмблеяcининг 1999 йил 54/134 сонли резолюцияси бутун x^R^o xaмжaмиятгa Иcлoмдa aëллaр xyкyкдaрини xyрмaт килиш Ba кyллaб-кyввaтлaш унинг энг к^мвши тaмoйиллaридa мycтaxкaмлaш зaрyрлигини aнглaтaди Aфcycки, xaли xaмoн aкcaрият жaмиятлaрдa, xycycaн, ривoжлaнaëтгaн Ba кaм ривoжлaнгaн мaмлaкaтлaрдa, aëллaрнинг купчилиги кaмcитишлaргa дуч келмoкдa, ижтимоий aдoлaтcизлик Ba зУрaвoнликдaн взият четок^."

2011-йил июньидв Ислом xaмкoрлик твшкилоти Твшки ишлвр вaзирлaрининг KoзoFиcтoннинг Остота шaxридa yткaзилгaн 38-cеccияcидa ИХ,Тнинг инсон хукуклври сохвсидв тврмок институтлвридвн бири булгж "Инсон хукуклври 6уйичв муст^^ доимий комиссия"ни твшкил этиш тyFриcидa резолюция кдбул килинди. Унинг всосий вaзифacи этиб ислом олвмидв инсон хукуклври сохвсидв aëллaр Ba бoлaлaр хукуклврини x^r^o мик^сдв xимoя килиш Ba твьминлвш белгилaнди. Длинк^, aëллaрнинг твьлим олиши, улврнинг ижтимoий-cиëcий онгини юксадтириш, иктисодий, твълим бериш, спорт, илм

November, 2022

248

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

фан каби сохаларда фаол иштирокини таьминлаш, шу сохаларда уз уринларини эгаллаши учун уларни укитишга кумаклашиш, таьлим сохасида оркада колаётган мусулмон мамлакатларида хотин-кизлар ва аёлларнинг таьлим олишини ва саводхонлиги даражасини кутариш учун молиявий ва амалий ёрдам курсатиш, уларни жамиятнинг барча сохаларида самарадор яшаш ва фаолият олиб боришларида ёрдамчи вазифасини бажариш устувор максад этиб белгиланди. Бу ташкилотнинг тузилишига куплаб гарб экспертлари хам ижобий фикр билдирдилар. Улардан Инсон хукуклари буйича Дания илмий-тадкикот институти изланувчиси Марий Ж. Петерсон ташкилот хакида куйидаги фикрларни келтириб утади: "Энг мухими Комиссия барча аьзо давлатларнинг узаро кучли сиёсий кумаги билан тузилган. Иккинчидан, янги комиссия оркали ИДТга аьзо давлатлар ички танкид ва уз-узини куздан кечириш учун жуда зарур форумни ташкил этишди.

Учинчидан, Комиссия таркибидаги баьзи экспертлар инсон хукуклари буйича катта тажрибага эга булмаса-да, бошка жихатдан миллий, минтакавий ёки халкаро жихатдан яхши тажрибага эга. Туртинчидан, комиссия аьзо мамлакатларни инсон хукуклари буйича турли хил сохаларда камраб олиш таьсирига эга."

Петерсон уз сузларини давом эттириб яна куйидагиларни таькидлайди: "ИДТ нафакат инсон хукуклари билан шугулланади, балки ИДТ контекстида тез -тез айтилганидек, аёлларнинг хукуклари ёки "аёллар тараккиёти" билан хам шугулланади. ... Бугунги кунда ИДТ узаро гуманитар ёрдам ва ривожланиш, атроф-мухит ва аёллар хукуклари каби сохаларга тобора купрок жалб этилмокда. Инсон хукуклари буйича мустакил доимий комиссия эса бу жараённинг мухим кисмидир."

Фикри ожизимизча, аёллар хукукларини таьминлашда юкорида келтирилган фикрлар уринли булиб, бу сохада ИДТ ва унинг махсус институтлари томонидан олиб борилаётган халкаро фаолиятда аёллар ва хотин кизларнинг барча сохаларда эркаклар сингари тенг хукуклилигини таьминлаш учун кураш хамда унинг халкаро хукукий асосларини яратиш ва ИДТга аьзо мамлакатлар ички хукукий тизимига имплементациясини амалга оширишда Инсон хукуклари буйича мустакил доимий комиссиянинг урни бекиёсдир.

Бундан ташкари, Туркиянинг Истанбул шахрида 2016-йил 1-3-ноябр кунлари ИДТга аьзо давлатлар вазирлар йигилишининг "Ривожланишда аёлларнинг роли" мавзусида ташкил этилган 6-сессиясида

Аёллар фаровонлигини ошириш буйича Даракатлар режаси

November, 2022

кабул килинди. Даракатлар режасининг хулоса кисмида шундай дейилади.

"Сунгги йилларда ИДТга аъзо давлатлардаги аёлларнинг ахволини яхшилашга катта эътибор каратилди, чунки бу масала ИДТнинг Ун йиллик Даракат дастурида мухим урин тутади, унда куйидагилар таъкидланган: ИДТга аъзо давлатларда иктисодий, маданий, ижтимоий ва сиёсий сохаларда; уларни турли хил зуравонлик ва камситилишлардан химоя килиш ва ижтимоий адолат ва гендер тенглигининг исломий кадриятларига мувофик, "Аёлларга нисбатан камситилишнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисида"ги Конвенция коидаларига риоя килиш устувор вазифалардан хисобланади."

Ислом хамкорлик ташкилотининг аёллар хукуклари ва гендер тенглигини таьминлаш буйича яна бир алохида ташаббуси билан 2021 йил 8 июлда Мисрда Ислом Дамкорлик Ташкилотининг Хотин-кизлар масалалари буйича Вазирлар конференцияси "Гендер тенглиги ва аёлларнинг имкониятларини СОВИД-19 пандемия ва ундан кейинги шароитида саклаб колиш" мавзусида халкаро даражада тажриба алмашиш учун йигилди.

ХУЛОСА

Ушбу йигилиш давомида Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Аёллар масалаларида мувофиклаштириш, хамкорлик, ресурслар ва баркарорлик буйича ижрочи директор уринбосари Анита Бхатия гендер тенглиги ва аёллар ва кизларнинг имкониятларини кенгайтириш хамда ички хукукий тизимда гендер тенглигининг хукукий асосларини такомиллаштириш ИДТга аъзо давлатларнинг асосий устувор вазифалари эканига алохида ургу берди.

2021 йил 6-7 июл кунлари булиб утган Олий расмий йигилишда ИДТнинг 7 - аёллар конференцияси резолюциялари ижроси куриб чикилди ва ИДТга аъзо давлатлар ва ташкилотларнинг аёлларнинг имкониятлари ва ривожланиши сохасида ташаббуслари куриб чикилди ва фаолияти тугрисида хисоботлар берилди. ИДТга аъзо давлатларда "Аёллар фаровонлигини ошириш буйича Даракатлар режасини амалга ошириш йулидаги ютуклар" мавзусидаги ИДТ аёллар ва тараккиёт хисоботи 2021 дан олинган хулосалар куриб чикилгандан сунг олий даражадаги йигилиш якунида ИДТнинг янги "Аёлларни ривожлантириш ташкилоти" уз ишини бошлаганлиги расмий равишда эьлон килинди.

2020-йил июль холатига кура ушбу ташкилотнинг низоми 22 аъзо давлат томонидан имзоланган ва уларнинг 15 таси расмий равишда бу хужжатни ратификация килган. Бу мухим кадам ИДТнинг бундан кейинги фаолиятида унга аьзо давлатларнинг ички

November, 2022

250

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

миллий хукукий тизими кандай булишидан катьи уларок аёллар хукуклари ва гендер тенглиги масаласида янгича ислохотлар амалга оширилиши лозимлигини англатади.

REFERENCES

1. Marie Juul Petersen (PhD, Project Researcher.) Islamic or universal human rights? The OIC's Independent permanent human rights commission. DIIS REPORT 2012:03; Printed in Denmark by Vesterkopi AS. Danish Institute for International Studies, DIIS Strandgade 56, DK-1401 Copenhagen, Denmark.

November, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.