Научная статья на тему 'Ғишт пишириш хумдонлари учун иссиқбардош темир бетон ёпма плита'

Ғишт пишириш хумдонлари учун иссиқбардош темир бетон ёпма плита Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
11
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иссиқбардош плита / мустаҳкамлик / ғоваклик / структура / қурилиш материаллари / қурилиш конструкциялари / эксперимент / heat resistant slab / strength / porosity / structure / сonstruction materials / building structures / experiment

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Раззоқов Собиржон Жўраевич, Абдураҳмонов Адҳамжон Султонбоевич

Мақола ғишт пишириш хумдонларида иссиқликни сақлаш учун ишлаб чиқилган иссиқбардош темир бетон плитани амалий қўллаш муаммосига бағишланган. Унда йиллар давомида олиб борилган илмий изланишларга оид таҳлилий маълумотлар, муаммонинг долзарблиги ҳамда зарурати бўйича олинган хулосалар, экспериментал синаш натижалари, ишлаб чиқилган иссиқбардош плита конструкцияси материалининг ғоваклиги ва структурасининг янги илмий-тадқиқот натижалари келтирилган ва таҳлил қилинган. Мазкур иссиқбардош темир бетон плита Наманган ва Андижон вилоятларидаги ғишт ишлаб чиқариш заводларида синовдан ўтган ҳамда олинган илмий натижаларнинг ишлаб чиқаришда қўлланилиши билан амалий аҳамиятга эгадир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Раззоқов Собиржон Жўраевич, Абдураҳмонов Адҳамжон Султонбоевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Heat-resistant reinforced concrete slab in kilns

The article is devoted to the issues of heat preservation of the developed heat-resistant reinforced concrete slab in kilns. It contains the information about the scientific research conducted by the authors over the years, the results on the priority and relevance of the problem, the conclusions of the tentative experiments, new research results on the porosity and structure of the material of elaborated the reinforced concrete slab. This heat-resistant reinforced concrete slab has been tested at brick factories in Namangan and Andijan regions and has practical significance in manufacturing

Текст научной работы на тему «Ғишт пишириш хумдонлари учун иссиқбардош темир бетон ёпма плита»

УУК: 624.012

ГИШТ ПИШИРИШ ХУМДОНЛАРИ УЧУН ИССЩБАРДОШ ТЕМИР БЕТОН ЁПМА ПЛИТА

Раззо;ов Собиржон Жураевич,

техника фанлари доктори, профессор, «Курилиш-технология» факультети декани; Абдурах;монов Адх;амжон Султонбоевич,

таянч докторант

Наманган мудандислик-^урилиш институти

Аннотация. Мацола гишт пишириш хумдонларида иссщликни сацлаш учун ишлаб чщилган иссщбардош темир бетон плитани амалий цуллаш муаммосига багишланган. Унда йиллар давомида олиб борилган илмий изланишларга оид тацлилий маълумотлар, муаммонинг долзарблиги щмда зарурати буйича олинган хулосалар, экспериментал синаш натижалари, ишлаб чицилган иссицбардош плита кон-струкцияси материалининг говаклиги ва структурасининг янги илмий-тадцицот натижалари келти-рилган ва тацлил цилинган. Мазкур иссицбардош темир бетон плита Наманган ва Андижон вилоятла-ридаги гишт ишлаб чицариш заводларида синовдан утган щмда олинган илмий натижаларнинг ишлаб чицаришда цулланилиши билан амалий ащмиятга эгадир.

Таянч сузлар: иссицбардош плита, мустащамлик, говаклик, структура, цурилиш материаллари, цурилиш конструкциялари, эксперимент.

ЖАРОСТОЙКАЯ ЖЕЛЕЗОБЕТОННАЯ ПЛИТА ПОКРЫТИЯ ДЛЯ КИРПИЧНЫХ ОБЖИГОВЫХ ПЕЧЕЙ

Раззаков Собиржон Жураевич,

доктор технических наук, профессор,

декан строительно-технологического факультета;

Абдурахмонов Адхамжон Султонбоевич,

докторант

Наманганский инженерно-строительный институт

Аннотация. Статья посвящена вопросам сохранения теплоты разработанной жаростойкой железобетонной плиты в обжиговых печах. В ней даны сведения о научных исследованиях, проведенных авторами в течение многих лет, получены выводы по актуальности проблемы, проанализированны результаты экспериментальных опытов и новых научных исследований по пористости и структуры материала разработанной железобетонной плиты. Данная жаростойкая железобетонная плита прошла апробацию на кирпичных заводах Наманганской и Андижанской областей и имеет научно-практическое значение при производстве.

Ключевые слова: жаростойкая плита, прочность, пористость, структура, строительные материалы, строительные конструкции, эксперимент.

HEAT-RESISTANT REINFORCED CONCRETE SLAB IN KILNS

Razzakov Sobirjon Juraevich,

Doctor of Technical Sciences, Professor,

Dean of the Faculty of Construction and Technology;

Abdurakhmonov Adkhamjon Sultonboevich,

PhD student

Namangan Institute of Engineering and Construction

Abstract. Ifo article is devoted to the issues of heat preservation of the developed heat-resistant reinforced concrete slab in kilns. It contains the information about the scientific research conducted by the authors over the years, the results on the priority and relevance of the problem, the conclusions of the tentative experiments, new research results on the porosity and structure of the material of elaborated the reinforced concrete slab. is heat-resistant reinforced concrete slab has been tested at brick factories in Namangan and Andijan regions and has practical significance in manufacturing.

Keywords: heat resistant slab, strength, porosity, structure, сonstruction materials, building structures, experiment.

Кириш

Республикамизда ^урилиш содасида энергия ва ресурс тежовчи технологияларни жорий этиш буйича кенг куламли чора-тадбир-лар амалга оширилмоеда. 2017-2021 йиллар-да республикамизни янада ривожлантириш буйича Даракатлар стратегиясида, жумладан, «...ишлаб чи^аришга энергия тежамкор технологияларни кенг татби^ этиш...» вазифалари белгилаб берилган [1]. Мазкур вазифаларни бажаришда мудим адамиятга эга булган объ-ектлардан бири гишт ишлаб чи^ариш завод-лари сифати ва самарадорлигини таъминлай-диган ^урилиш конструкцияларини ишлаб чи^ишдир [2].

Бизга маълумки, гишт пишириш хум-донларидаги ички дарорат 1000 °С атрофида булиши мумкин. Гишт пишириш хумдонлари устини ёпиш учун я^ин ва^тларгача каолинли исси^лик сацловчи плитадан фойдаланилган. Бундай иссивда чидамли материаллар (каолинли) Россиядан жуда катта сарф-харажатларга олиб келинар эди. Бунинг устига мазкур исси^бардош материалдан тайёрланган ёпма конструкциялардан максимал долатда энг купи билан 6-8 ой муддат давомида фойдаланиш мумкин булган, холос. Шу боис бу йуналишда илмий изланишлар олиб бориш, гишт пишириш хумдонлари учун мадаллий саноат чи^индилари асосида арзон, иссивда чидамли ёпма конструкциялар ишлаб чи^ариш ва улар-

ни экспериментал тад^и^ ^илиш вазифалари белгилаб ^уйилган эди. Бундай исси^бардош ёпма плита конструкцияларининг йу^лиги дисобига дозиргача ишлаб чи^арилаётган гишт сифати етарли даражада таъминланмаганлиги-ни куплаб гишт заводларида куриш мумкин.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили

Темир бетон конструкциялари ва материал-ларининг исси^бардошлиги буйича жадон олимлари томонидан куплаб тад^и^отлар олиб борилган ва салмо^ли натижаларга эришилган [3, 4, 5]. Лекин мазкур тад^и^отларда мавжуд бинолар ва иншоотлар дамда темир бетон конструкцияларининг оловбардошлиги, ёнгин руй берганда, конструкциялардаги кучланганлик - деформацияланувчанлик долатлари чу^ур урганилган, холос. Ю^ори дароратнинг (6001000 °С) узо^ ва^т - 10-12 соат давомидаги таъсирлари кам урганилган ва исси^бардош чидамли конструкциялар яратиш борасида илмий тад^и^отлар етарли даражада олиб бо-рилмаган. Шу жумладан, саноат чи^индилари асосида тайёрланадиган исси^бардош керамик темир бетон конструкциялари тайёрлаш тех-нологиялари борасидаги изланишлар дам ри-вожлантирилмаган.

Тадцицотнинг методологияси

Ишлаб чи^илган исси^бардош темир бетон плитанинг исси^лик-техник сифатини урганиш ма^садида темир бетон плита кон-струкцияси материалининг говаклиги тад^и^

щлинди. Бунда инфрэдизил Фурье-спектро-метридан (SHIMADZU, Япония, 2017) фойда-ланилди [6]. Тайёрланган намуналарнинг ички структуралари урганилди ва тадлил ^илинди. Спектрал диапазони шкаласи буйича тул^ин курсаткичлари сонлари - 4000^40 мм-1; рухсат этилгани - 4 мм-1; сезгирлик нисбати сигнал/ шовщн - 60:1; тасвирга тушириш тезлиги се-кундига - 20 спектрни ташкил ^илди.

Та^лил ва натижалар

Янги исси^бардош темир бетон плита са-ноат чи^индилари асосида тайёрланиб, улар-нинг гишт ишлаб чи^ариш хумдонлари ва уст ёпмаларида ^улланилиши кузда тутилади. Таклиф ^илинаётган исси^бардош темир бетон плита тайёрлашда йирик тулдирувчи си-фатида ^урилишдаги гишт сини^лари ишла-тилади. Кейинги йиллар ичида Наманган ва Андижон вилоятлари гишт ишлаб чи^ариш заводларида олиб борилган илмий изланиш-лар, тайёрланган янги исси^бардош темир бетон плиталар гишт пишириш хумдонла-ридаги ю^ори дарорат таъсирига бардошли эканлигини курсатди. Исси^бардош плита Наманган ва Андижон вилоятлари гишт заводларида 5 йил давомида муваффа^иятли синовдан утди. Мазкур таклиф этилаётган темир бетон плита мавжуд юк кутарувчи ора ва том ёпма плиталаридан ^уйидаги жидатлари билан фар^ ^илади: йирик тулдирувчи си-фатида гишт сини^ларидан тайёрланган йирик тулдирувчи олинган; ишчи арматура чузилиш зонасидан дисоблаш асосида маъ-лум масофага силжитилган, сабаби чузилиш зонасидаги дарорат ю^ори (1000 °С атро-фида); исси^бардош темир бетон плита

мустадкамлигини таъминловчи ^ушимча тулдирувчилар мавжуд.

Темир бетон плитага ^ушиладиган гишт сини^лари бетон плита макроструктура-сини белгилайди. Бунда мустадкамлик ва сини^ларнинг характерлари, уларнинг йирик ёки майдалиги, шакли ва гранулометрик таркиби дам мудим адамиятга эга. Шу билан бирга, ^ум, темир бетон плита материалининг мезоструктураси ва цемент билан богланиши дисобига сув-цемент нисбатини маълум миедорда белгилайди дамда плита конструк-цияси бетонидаги макроструктура шакллани-шида мудим урин тутади.

Намуналарнинг мустадкамлиги Муста^ил Давлатлар Дамдустлиги дамкорлигида тасди^-ланган хал^аро стандартлар [7, 8] талабларига риоя ^илган долда ани^ланди. Яъни R = a—Kw формулага асосан, бетон кубнинг уртача мустадкамлиги (R) 110,9 дан 154,4 кг/см2 ни ташкил этди.

Темир бетон плита конструкциясининг исси^ликни са^лашида говаклик алодида урин эгаллайди. Сабаби говаклик дисобига исси^ликни са^лаш даражаси таъминлана-ди. Шунинг учун темир бетон плиталарнинг энг мудим тавсифларидан бири говаклик дисобланади. Говаклик - говакликнинг фа-зовий параметрлари, умумий дажмнинг бир ^исми булганлиги, дажмни эгаллаши ва улчамларининг фар^лари дисобига жойлашиш-лари дамда улчамлари диапазонлари билан тав-сифланади. Шунингдек, IUPAK (International Union of Pure and Applied Chemistry) хал^аро ташкилоти томонидан ва М.М. Дубинин классификацияси буйича темир бетоннинг

1-жадвал

Намунанинг структуравий говаклик характеристикаси

т/р Курсаткичлар "Йлчов бирлиги Мицдори

1 2 3 4

1 Умумий говаклик дажми мм3/ г 158,15

2 Говакларнинг умумий сирт юзаси мм2/г 11,906

3 Говакларнинг уртача диаметри мкм 0,0531

4 Говак уртасидаги диаметри мкм 0,1107

5 Говакнинг модал диаметри мкм 0,0089

6 Намунанинг умумий говаклиги % 158,15

2-жадвал

Намуна говаклари тула улчамларининг курсаткичлари

т/р Говаклар пара-метрлари диапазоны Говак уртаси-даги диа-метри Солиш-тирма ;ажми Солиш-тирма х;ажми Нисбий ;ажми Нисбий ;ажми Говаклиги

мкм мкм мм3/г % мм3/ г % %

1 2 3 4 5 6 7

1 15,0000-10,2221 12,6111 0,21 0,13 0,21 0,13 0,041

2 10,2221-6,9661 8,5941 0,5 0,31 0,28 0,18 0,054

3 6,9661-4,7473 5,8567 0,85 0,54 0,35 0,22 0,067

4 4,7473-3,2351 3,9912 1,49 0,94 0,64 0,4 0,122

5 3,2351-2,2047 2,7199 2,55 1,61 1,06 0,67 0,203

6 2,2047-1,5024 1,8535 3,97 2,51 1,42 0,9 0,271

7 1,5024-1,0239 1,2631 17,02 10,76 13,06 8,26 2,494

8 1,0239-0,6977 0,8608 44,71 28,27 27,69 17,51 5,29

9 0,6977-0,4755 0,5866 52,8 33,39 8,09 5,11 1,545

10 0,4755-0,3240 0,3998 59,42 37,57 6,62 4,18 1,264

11 0,3240-0,2208 0,2724 65,59 41,47 6,17 3,9 1,179

12 0,2208-0,1505 0,1857 72,42 45,8 6,84 4,32 1,306

13 0,1505-0,1026 0,1265 80,74 51,05 8,32 5,26 1,589

14 0,1026-0,0699 0,0862 88,88 56,2 8,14 5,15 1,555

15 0,0699-0,0476 0,0588 101,97 64,48 13,09 8,28 2,5

16 0,0476-0,0325 0,04 120,32 76,08 18,35 11,6 3,506

17 0,0325-0,0221 0,0273 139,63 88,29 19,31 12,21 3,688

18 0,0221-0,0151 0,0186 150,8 95,36 11,18 7,07 2,135

19 0,0151-0,0103 0,0127 155,46 98,3 4,66 2,95 0,891

20 0,0103-0,0070 0,0086 158,15 100 2,68 1,7 0,512

21 Йигиндиси 30,212

цемент тошидаги микроговаклар (2 нм дан кичик) улчамлари, мезоговаклар (2-50 нм) ва макроговакларнинг (50 нм дан катта) маълум булинишлари белгиланганлиги маълум.

Шулардан келиб чищб, исси^бардош-ликни тад^и^ ^илиш ва экспериментам тад^и^отлар утказиш ма^садида намуналар тайёрланди дамда уларнинг структуралари бир неча таркибда урганилди. Жумладан, бири сифатида ^уйидаги таркибдаги намуналар: 0,5 мм дан кичик булган фракциялар мивдори 7,5 кг; 0,5-20 мм гача булган фракциялар миедори 7,5 кг; 2,0 кг ^ум, 2 кг кул, 4 кг М400

маркали цемент ва 3,5 литр сув. Куйидаги 1-2-жадвалларда таркиб буйича тайёрланган намуналарнинг говаклигини лаборатория ша-роитида олинган натижалари келтирилди.

Намуна энг йирик говакларининг мар-казланиб тупланиши 2,879 ми^дор ва унинг улчамлари 3,2351-2,2047 мкм диапазонни таш-кил ^илди (1 -расм).

Намунанинг умумий солиштирма дажми 88,38 мм3/г ни ташкил ^илди (2-расм).

Намуна говаклигининг энг катта эгал-лаган дажми 13,12 мм3/г ни ташкил ^илди (3-расм).

1-расм. Намуна говакларининг улчамлари буйича булиниши

2-расм. Намуна говакларининг солиштирма дажми

г*1

г

я -

м

10

и

I 10

17 6»

/ \ 1911

/ 1 и

и ¿е 13» 1Ш

/ ки » »12 8 \/ -J V6

0 е. л 104 1 / он огв о» \ги

.ь1 л4 О дл ^ (5* в? V8 -Л о. Л ,ЛС>

л> # ^ ^ ¿р- <$> £ ^ уГ ^ ¿Р ^ ^ ¿С1 ^

Л ^ л? ^ ¿Г ^ У* V ¿Р Л? л4'0 Л*^ ^

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

й <Г О* в' <1 О О О

Говакларнинг улчамларн диапазон», мкм

3-расм. Намуна говакларининг нисбий ;ажми

Хулоса ва таклифлар

Синовдан утказилган намуналар буйича ^уйидаги экспериментам натижалар олин-ди: биринчи экспериментам намуналарда-ги умумий говаклик 19,391 %, шу жумла-дан, микроговаклик (2 нм дан кичик булган) 0 (ноль) %, мезоговаклик (2-50 нм гача) 0,722 %, макроговаклик (50 нм дан кат-та) 18,699 % ни ташкил этди [4]. Иккинчи таркибдаги экспериментам намуналарда-

ги умумий говаклик 30,212 %, шу жумла-дан, микроговаклик (2 нм дан кичик булган) 0 (ноль) %, мезоговаклик (2-50 нм гача) 10,732 %, макроговаклик (50 нм дан кат-та) 19,48 % ни ташкил этди. Умумий долда, гишт пишириш хумдонлари учун таклиф ^илинадиган исси^бардош темир бетон плита учун танланган таркиб исси^лик агрегатлари деворларини ^оплаш учун дам ^улланишга тавсия этилди.

Манба ва адабиётлар

1. Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида: Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли фармони.

2. Деворбоп материаллар ишлаб чи^аришни купайтиришни рагбатлантириш ва сифатини яхшилаш борасидаги ^ушимча чора-тадбирлар тугрисида: Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 19 июндаги ПК^-1134-сонли ^арори.

3. Милованов А.Ф. Стойкость железобетонных конструкций при пожаре. - М.: Стройиздат, 1998. - 304 с. - ISBN 5-274-01695-2.

4. Полевода И.И., Зайнудинова Н.В. Моделирование поведения железобетонных предварительно напряженных плит без сцепления арматуры с бетоном в программном комплексе ANSYS / / Вестник Университета гражданской защиты МЧС Беларуси. - 2017. - Т. 1. - № 4. - С. 385-391.

5. Демехин В.Н. Поведение бетонных конструкций при пожаре / / Стройпрофиль. - СПб, 2011. -№ 7 (93). - С. 10-12. - Режим доступа: http://www.spf.ccr.ru, http://www.stroy-press.ru.

6. Абдурахмонов А.С. Пути снижения обезвоживания бетонной смеси и трещинообразования в железобетонных изделиях при их изготовлении / / Актуальные вопросы архитектуры и строительства: XI Всероссийская научно-техн. конф. - Новосибирский государственный архитектурно-строительный университет, 2018. - С. 37-42.

7. ГОСТ 10180-2012. Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации. Бетоны. Методы определения прочности по контрольным образцам. - М.: Стандартинформ, 2013. - 31 с.

8. ГОСТ 20910-2019. Бетоны жаростойкие. Технические условия. Межгосударственный стандарт. Бетоны жаростойкие. - Официальное издание. - М.: Стандартинформ, 2019. - 17 с.

Тацризчи:

Эргашев М. техника фанлари номзоди, доцент, Фаргона политехника институти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.