Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

601
178
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Рақамли технологиялар / рақамлаштириш / ақлли қишлоқ хўжалиги / автоматлаштирилган тизимлар / технология / учувчисиз қурилмалар / транспорт воситалари / автоматлаштириш / датчик / сенсор / дехқончилик / чорвачилик / балиқчилик / истеъмолчилар / Фермер / интеллектуал ферма / Digital technologies / digitalization / smart agriculture / automated systems / technologies / drones / vehicles / automation / sensors / sensors / husbandry / livestock / livestock / consumers / farmers / intellectual farms

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Н. Каримов, Б. А. Қулматова, Д. А. Буранова

Ушбу мақолада ақлли қишлоқ хўжалигини юритишда рақамли технологияларни жорий этиш бўйича чет эл тажрибаси, шунингдек қишлоқ хўжалиги сохасида автоматлаштирилган тизимлардан фойдаланишга бўлган эҳтиёж ҳақида сўз боради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF INTRODUCING DIGITAL TECHNOLOGIES IN AGRICULTURE

This article discusses foreign experience in the introduction of digital technologies in the conduct of smart agriculture, as well as the need for the use of automated systems in agriculture.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ»

КИШЛОК ХУЖАЛИГИДА РАКАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ ЖОРИЙ

ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

Н. Каримов

Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялари институти

Б. А. Кулматова

Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялари институти

Д. А. Буранова

Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялари институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада ацлли цишлоц хужалигини юритишда рацамли технологияларни жорий этиш буйича чет эл тажрибаси, шунингдек цишлоц хужалиги сохасида автоматлаштирилган тизимлардан фойдаланишга булган эх,тиёж хацида суз боради.

Калит сузлар: Рацамли технологиялар, рацамлаштириш, ацлли цишлоц хужалиги, автоматлаштирилган тизимлар, технология, учувчисиз цурилмалар, транспорт воситалари, автоматлаштириш, датчик, сенсор, дехцончилик, чорвачилик, балицчилик, истеъмолчилар, Фермер, интеллектуал ферма.

PROBLEMS OF INTRODUCING DIGITAL TECHNOLOGIES IN AGRICULTURE

N. Karimov

Andijan Institute of Agroculture and Agrotechnology

B. A. Kulmatova

Andijan Institute of Agroculture and Agrotechnology

D. A. Buranova

Andijan Institute of Agroculture and Agrotechnology

ABSTRACT

This article discusses foreign experience in the introduction of digital technologies in the conduct of smart agriculture, as well as the need for the use of automated systems in agriculture.

Keywords: Digital technologies, digitalization, smart agriculture, automated systems, technologies, drones, vehicles, automation, sensors, sensors, husbandry, livestock, livestock, consumers, farmers, intellectual farms.

КИРИШ

Бугунги кунда иктисодиётнинг барча сохаларида ракамли технологиялардан фаол фойдаланишни куришимиз мумкин. Халк фаровонлигини оширишда асосий роллардан бирини уйнайдиган аграр соха хам бундан мустасно эмас. Бу йуналишда Узбекистонда кенг куламли ишлар олиб борилмокда, кишлок хужалигини тубдан узгартирадиган, сохага илFор ва инновацион ечимларни жадал жорий этадиган кишлок хужалигини ракамли трансформациясига каратилган катор йирик лойихалар амалга оширилмокда. Албатта белгиланган максадларга эришишда илмий ёндашув катта ахамиятга эга.

Нафакат битта соханинг, балки бутун мамлакатнинг тараккиёти айнан долзарб ва талаб килинадиган илмий тадкикотларга боFлик. Шунга асосланиб, 2020 йилнинг 29 октябрида давлатимиз рахбари "2030 йилгача фанни ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги фармонни имзолади. Хужжатнинг максади илмий, интеллектуал ва молиявий ресурсларни тулик сафарбар килиш билан инновацион салохиятдан кенг фойдаланишни таъминлаш, келажакда фанни узлуксиз ислох килишнинг устувор йуналишларини белгилашдан иборат.

МЕТОДОЛОИЯ

Таъкидлаш жоизки, бугун бу борада дастлабки кадамлар куйилди. Шулардан бири Андижон технопаркида "Monterra" сунъий интеллект платформаси ёрдамида кишлок хужалиги ерларини бошкариш буйича инновацион пилот лойихаси амалга оширилмокда. Лойиха доирасида олтита йуналиш танланди, улар вектор форматида ракамлаштирилди ва онлайн платформага киритилди. Платформа спутник оркали олинган расмларни анализ килади. Ушбу дастурий восита Андижон вилоятидаги кластерлар мисолида иш олиб боради. Платформа ёрдамида кишлок хужалиги ерлари эгалари тадкикот натижаларига кура сунъий йулдош технологияларидан фойдаланган холда керакли тавсиялар олишлари мумкин булади.

Электрон тизимнинг кулайлиги шундаки, у хосилни йиFиб олгандан кейин хам махсулотни кайта ишлаш, кадоклаш, тозалаш, саралаш ва етказиб бериш жараёнида кулланилади. Аклли дехкончилик технологиялари юкори махсулдорлик ва сифатга эришиш, сув сарфи ва ишлаб чикариш харажатларини камайтириш, экинларни режалаштириш ва прогноз килишда хам мухим рол уйнайди.

K,HmnoK xy^anHrura нннoвaцнanapнн ^opuft этнm coxacuga энг aBBano, MaB^yg ep, cyB Ba SomKa TaSuuft pecypcnapgaH oKunoHa ^oftganaHum hmkohhhh SepyBHH «AKnnu KumnoK xy^anurH» кoнцeпцнacнгa acocnaHraH. K,umnoK xy^anurH umnaS HHKapumuHHHr 3aMOHaBHH cuHanraH maKnnapuHH ^opuft этнm, arpap ceKTopga KumnoK xy^anurH umnaS HHKapumuHH MaKcuMan gapa^aga aBTOMaTnamTupum, xocungopnuKHH omupum Ba MonuaBHH KypcaTKHHnapHH axmunam, myHHHrgeK, MaMnaKaT o3HK-oBKaT xaB^cronuruHH TatMHHnam hmkohhhh SepyBHH нннoвaцнoн Foanap, umnaHManap Ba TexHonoruanapHH ^opuft этнmгa KyMaKnamum KaSu Ba3H$anapgaH uSopaT.

HATH^A^AP

npe3ugeHT ^apMoHnapu Ba Kapopnapura MyBo^HK, 2020 HungaH SomnaS KumnoK xy^anurH coxacuga So3op MexaHH3MnapuHH KeHraHTupum, ^epMepnapHHHr KH3HKumHHH omupum MaKcaguga gaBnaT naxTa Ba Fanna ynyH So3op TapTuSuHH SeKop KH^MoKga. ffly MyHocaSaT SunaH gaBnaTHMH3 paxSapu 2020 Hun 28 aHBapgaru «2020 Hunga Y3SeKHcTOH PecnySnuKacuHHHr KumnoK xy^anuruHH pHBo^naHTupumHHHr 2020-2030 Hunnapra Myn^annaHraH cTpaTeruacuga SenrunaHraH Ba3H$anapHH aManra omupum Syfiuna nopa-TagSupnap TyFpucuga» ru ^apMoHHH HM3onagu.

Кoнцeпцнaнннг acocufi MaKcagu KumnoK xy^anurH экннnapн xocungopnuruHH omupum, HopBaHHnHKHHHr MaxcyngopnuruHH omupum, KumnoK xy^anurH MafigoH^apuHH KacannuKnapgaH, 3apapKyHaHganapgaH, my ^yMnagaH xamapoTnapgaH, SeroHa yTnapgaH xuMoa Kunum, myHHHrgeK 3aMoHaBHH gexKoHHunuK ycynnapuHH ^opufi этнm Ba umnaS HHKapum KynaMHHH KyTapumgup. Кoнцeпцнaнннг ^opufi этнnнmн Ty^aftnu ganaga MexHaT yHyMgopnuru 30 ^orora omagu Ba naxTa Tepum TynuK TexHHKa SunaH aManra omupunagu. EuonoruK $aon Mogganapra Soh KumnoK xy^anurH экннnapннннг cTpeccra nugaMnu, cepxocun, KyHupunaguraH HaBnapuHH apaTum 100 Ka^onaTnaHraH. CyHtufi Hyngom

MatnyMoraapu Ba Maco^agaH TypuS 3oHgnam TexHonoruanapugaH ^oftganaHum KumnoK xy^anurH эpnapн Ba ynapga этнmтнpнnгaн экннnap xonaTHHH Te3 Ba aHHK Saxonamra hmkoh Sepagu. ^Ha Sup MyxuM nyHanum - "aKnnu uccuKxoHa" TexHonoruacugaH ^oftganaHraH xonga noftHxanamTHpunraH oS^KTnap cohhhh 500 Tara эткaзнm. ^opBanunuKga aBTOMaTnamTupunraH umnaS HHKapum th3hmh ^opufi этнnagн, SyHHHr HaTH^acuga MaxcynoT TaHHapxu 15 $orora nacaagu.

K,umnoK xy^anuruHH paKaMnamTupum Macaracuga anSaTTa puBo^naHraH MaMnaKaTnap Ta^puSacura TaaHraH xonga aManra omupum MaKcagra MyBo^HKgup.

Дунёда «аклли» кишлок хужалигига утиш секинлик билан, аммо ишончлик тарзда амалга ошириляпти. Бозорнинг катта кисми (53 фоизи) Шимолий Америкада жойлашган. IT-технологиялар ер майдонларида асосан дон экинлари етиштиришда фаол кулланиляпти ва бу «аник дехкончилик» номи билан аталяпти. Умуман олганда, куплаб мамлакатлар «аналог»дан «аклли»га утиш оркали уз кишлок хужалигини фаол ривожлантириб бораётганини тасдиклашяпти.

Албатта, буларнинг устида ишлаш учун хозиргидан тамомила бошкача машиналар ва агрегатлар керак. Таъкидлаш жоизки, кишлок хужалиги техникалари ишлаб чикарувчи дунёнинг етакчи компаниялари уз тараккиёт стратегияларини дехкончилик жараёнларини ракамлаштириш ва автоматлаштириш эхтиёжларидан келиб чиккан холда белгилаб олишни аллакачон бошлаб юборишган.

Масалан, АКЩнинг Жон Дир (Deere & Company) компанияси кишлок хужалиги техникалари ишлаб чикариш буйича дунёда етакчилардан бири. Компания уз тракторларига IoT (Internet of Things - нарсалар интернети) датчиклари ва веб-интерфейслар билан куллаб-кувватланган мажмуаларни жорий этишга киришган. Аграр техникалар сохасида «аклли» курилмаларни куллаш даражаси буйича Европа хозирча АКШдан ортда колмокда.

Учувчисиз транспорт воситалари. Tractica консалтинг компанияси маълумотига кура, 2024 йилга бориб, кишлок хужалиги роботлари етказиб бериш 32 мингтага ошиб, 594 минг бирликни ташкил этади. Тахлилчилар аграр ишлаб чикариш комплекси (АИЧК)да роботлар куллашнинг куйидаги мухим сохаларига эътибор каратишади:

- хайдовчисиз тракторлар ва учиш аппаратлари;

- моддий ресурсларни бошкариш;

- кишлок хужалиги вегетацияси автоматлаштирилган тизимлари;

- урмон ва ер ости бошкаруви;

- корамол фермаларини бошкаришнинг автоматлаштирилган тизимлари.

Трактор ва юк ташувчи машиналарга урнатилган узиюрар тизимларнинг инсон омили таъсирини камайтириш билан бир каторда, яна бир мухим афзаллиги бор: улар дон ва ёнилFи уFирлигини камайтиришга имкон беради.

Интеллектуал фермаларда нафакат хайдовчисиз транспорт воситалари, балки камера ва юкори сезувчи сенсорлар билан таъминланган учувчисиз учиш аппаратларидан хам фойдаланиш мумкин. Улар бир неча соат давомида кишлок хужалиги участкаларида тадкикот олиб бориш, камера ва сенсорлар ёрдамида

йиккан маълумотларни фермерга етказиш, майдонлар электрон харитасини 3D форматда яратиш, экинларни самарали ^итлаш максадида меъёрлаштирилган вегетация индексини хисоблаш, олиб борилаётган ишларни хатлаш, ерни химоялаш ва бошка имкониятларга эга. Х,озирда учувчисиз курилмалардан АК,Ш, Хитой, Япония, Бразилия ва ЕИ мамлакатлари кишлок хужаликларида кенг фойдаланилмокда.

Дехкончиликда датчик ва сенсорлардан фойдаланиш - интеллектуал ферма ташкил этишда мухим кадам хисобланади. Унлаб квадрат километр жойдан улар радио каналлар оркали назоратдаги объектлар холати - асосан, тупрокнинг намлик даражаси, харорат, усимликнинг соFломлик даражаси, ёнилFи захираси ва бошка мухим параметрлар хакида узлуксиз маълумот етказиб тура олади.

Масалан, назорат нукталарига урнатиладиган сенсорлар тупрок хусусиятларининг асосий тизимларини аниклашга мослаштирилган. Датчиклар эса табиий хилма-хиллик (релеф, тупрок тури, ёруFлик, об-хаво, бегона утлар ва зараркунандалар микдори), касалликка чалинган усимлик, хосилдорлик хакида олдиндан маълумот беради. Сенсор ва датчиклар нафакат экин етиштиришга, балки хосилни тулик саклашга хам ёрдам беради. Буларнинг бари усимликларни парваришлашга акл билан ёндашувни таъминлайди.

Электрон курилмалар чорвачилик ва баликчилик хужалигини самарали бошкаришга хам ёрдам беради - корамоллар жойлашган жой ва об-хаво узгаришларини назорат килади. Бундай курилмалар оркали фермерлар аллакачон жониворлар хомиладорлиги, соFиш вакти ва касаллик белгиларини аниклашни урганиб олишган.

К,орамолларни сунъий йулдош оркали назорат килувчи «FindMySheep» машиналараро ечими бунга ажойиб мисол була олади. Бу тизим датчиклари харитада хар кандай хайвоннинг харакатини курсатиб, уларни бириктириб туради. «General А1егЪ>нинг бошка бир тизими эса фермалардаги хайвонларни кузатиш билан бирга, уларнинг саломатликларини хам текширади.

МУ^ОКАМА

К,ишлок хужалигига интеллектуал технологияларни жорий этиш истеъмолчилари, албатта, фермерлар ва фермер хужаликлари рахбарларидир. Технологик провайдерлар эса етказиб берувчилар хисобланади. Улар истеъмолчилар учун инновацион дастурлар ёки мобил иловалар, М2М ускуналари, датчиклар ва кузатув курилмалари, алока каналлари, маълумотларни тахлил килиш воситалари ва бошка аклли ечимлар ишлаб чикиш

учун жавобгардир. Аммо, хар бир ферма (хар бир фермер) хам интернетга уланган эмас. Хдтто тармоцца уланиш учун унча катта булмаган фермага етарлича сармоя лозим. Бюджети кам хужаликларга цандай ёрдам бериш керак?

Япониянинг «SoftBank» медиакорпорацияси эса июль ойида Колумбияда ацлли датчиклар парвози синовини якунлади. Шоли майдонлари учун мулжалланган бу цурилма тупроц ва сувнинг озуцавий мицдори, намлик ва харорат даражасини улчайди хамда йиFилган маълумотларни смартфонлар орцали хар бир фермерга индивидуал жунатади.

Узининг барча афзалликларига царамай, ацлли цишлоц хужалиги хали ривожланишнинг бошланFич босцичида. АКШ нинг "Trimble" компанияси хисоботига кура, дунёдаги хар туртта фермадан фацат биттаси маълумотлар йотиш базасидан фойдаланади. Бунга молиявий омиллар (бундай инфратузилмани ташкил этиш фермерлар томонидан салмоцли дастлабки сармоя талаб цилади) асосли тусиц булиб турибди. Бундан ташцари, маълумотлар хавфсизлиги, дехцончиликдаги узига хос сиёсат ва об-хаво хам аксарият фермерларни иккилантиради.

ХУЛОСА

Узоц йулни босиб утган технологиялар хамон ривожланишда. Бугунги кунга келиб, веб-интерфейсли цурилмалар ва хизматлар анча куп оммалашди, шунинг учун хам нарсалар интернетига булган цизициш рекорд даражада юцори уринни банд этиб турибди. Фермерликнинг анъанавий усуллари усиб бораётган озиц-овцат талабига тенглаша олмайди, шу боис фермерлар ацлли цишлоц хужалигига тобора купроц мурожаат цилишмоцда. Ва бу келажаги порлоц ягона соха булишига шубха йуц.

Хулоса цилиб айтганда, юртимиз замини серхосил, бахорда таёц суцсак кузда мева беради. Лекин, ахолимизнинг йилдан йилга купайиб бораётганини, сув, электр энергияси ва бошца табиий захираларимизнинг чекланганини инобатга олсак, «ацлли» цишлоц хужалигининг нацадар ахамияти катталигини англаб етамиз. Шундай экан, аграр сохага замонавий тизимни татбиц этиш мухим вазифалардан биридир.

REFERENCES

1. Ш. М. Мирзиёев. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халцимиз билан бирга цурамиз. / Тошкент: "Узбекистон", 2017.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24

январда Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномаси.// «Халк сузи», 2020 й., 25 январь.

3. Б. Кулматова. Д. Буранова." Автоматлаштирилган офис технологиялари (Automated office technologies)". Global Congress of Contemporary Study virtual conference 2020 Multidisciplinary International Scientif c Conference Pune, M.S, India www.econferenceglobe.com. November 7 th, 2020

4. Б. Кулматова. Д. Буранова. "Таълим жараёнида электрон таълим ва ананавий таълимнинг интеграцияси".НамДУ илмий ахборотномаси.2020 йил 2-сон.366-373 бет.

5. Н. Каримов, Б. А. Кулматова, Д. Буранова. "Аклли кишлок хужалигини юритишда ракамли технологияларнинг жорий этиш масалалари". «The XXI Century Skills for Professional Activity» International Scientific -Practical Conference. TASHKENT, UZBEKISTAN 2021, MARCH 15.

6. Б. Кулматова, З. Запаров, Д. Буранова, "Способы защити от интернет-мошенничеств". Научно-методический журнал "Academy". Россия. 2019 декабрь.

7. Б. Кулматова, Д. Буранова, "Требования к созданию электронных образовательных ресурсов и технологии их использования". Научно-методический журнал "Academy". Россия. 2019 июль.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.