Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕРЛАРИ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЕР СОЛИҒИТИЗИМИНИНГ РОЛИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕРЛАРИ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЕР СОЛИҒИТИЗИМИНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
254
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ер солиғи / солиқ тизими / ерларнинг норматив қиймат баҳоси / солиқ имтиёзлари / қишлоқ хўжалик товарлари ишлаб чиқарувчилари. / land tax / tax system / the normative value of the land / tax deductions / agricultural producers.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Зафаржон Файзуллаев

Мақолада қишлоқ хўжалиги ерларининг мелиоратив ҳолатини яхшилаш ва тупроқ унумдорлигини оширишга қаратилган бўлиб, ушбу йўналишда ер солиғи тизимининг ўрни ва аҳамияти ҳамда ер солиғининг рағбатлантирувчи моҳияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF LAND TAX SYSTEM IN IMPROVING OF RISING SOIL PRODUCTIVITY IN AGRICULTURAL LANDS

The article aims to improving meliorative condition of lands and rising soil productivity, in this direction, the role of land tax system and its importance and also incentive essence of united land tax were written.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЕРЛАРИ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЕР СОЛИҒИТИЗИМИНИНГ РОЛИ»

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ ЕРЛАРИ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЕР

СОЛИГИТИЗИМИНИНГ РОЛИ

Зафаржон Файзуллаев АННАТОЦИЯ

Маколада кишлок хужалиги ерларининг мелиоратив холатини яхшилаш ва тупрок унумдорлигини оширишга каратилган булиб, ушбу йуналишда ер солиги тизимининг урни ва ахамияти хамда ер солигининг рагбатлантирувчи мохияти ёритилган.

Калит сузлар: ер солиги, соли; тизими, ерларнинг норматив киймат бахоси, солик имтиёзлари, кишлок хужалик товарлари ишлаб чикарувчилари.

THE ROLE OF LAND TAX SYSTEM IN IMPROVING OF RISING SOIL PRODUCTIVITY IN AGRICULTURAL LANDS

Abstract

The article aims to improving meliorative condition of lands and rising soil productivity, in this direction, the role of land tax system and its importance and also incentive essence of united land tax were written.

Keywords: land tax, tax system, the normative value of the land, tax deductions, agricultural producers.

Кириш: Республикамизда амалга оширилаётган иктисодиётни ривожлантириш ва модернизация килишни рагбатлантириш, хужалик субъектлари ва ахоли учун солик юкини изчил равишда камайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш, инвестиция ва ишбилармонлик мухитини яхшилашга каратилган сиёсат юкори макроиктисодий курсаткичларни оширишга хамда ахоли турмуш даражасини яхшилашга хизмат килмокда [1-3].

Мамлакатимиз иктисодиётида кишлок хужалиги энг мухим тармоклардан бири хисобланади. Маълумки, кишлок хужалиги мамлакатимиз ахолисининг озик-овкат махсулотларига, саноат тармокларини эса хом ашёга булган талабини кондирибгина колмасдан, экспорт салохиятини оширувчи истикболли манбалардан бири саналади. Кишлок хужалигини ривожлантириш масаласи Республикамиз иктисодиётини ривожлантиришнинг мухим устувор йуналишларидан бири сифатида эътироф этилмокда [4-6].

^онунчилигимизда ерларни табиий ресурс, ишлаб чикариш манбаи нуктаи назаридан мухофаза килиш, табиий объект сифатида тупрокни ва тупрок

унумдорлигини мухофаза килишга каратилган нормалар хозирда уз самарасини бермаяпти. Бугунги кунда тупрок унумдорлигини саклаб колиш ва ошириш масаласи тобора мухим муаммога айланиб бораётганлиги, тупрок унумдорлигини оширишнинг конуний асосларини янада чукуррок тахлил килиш оркали конун хужжатларини такомиллаштириш зарурати пайдо булмокда [7-9].

Мамлакатимизда аграр соханинг баркарор ривожланишида кишлок хужалиги ерларининг мелиоратив холатини яхшилаш, тупрок унумдорлигини ошириш, ер ресурсларини мухофаза килиш, улардан окилона ва самарали фойдаланишни ташкил этишда хамда сугориладиган ерларнинг унумдорлигини ошириб боришни рагбатлантиришда ер солиги ва амалдаги солик тизими дастлабки ва асосий унсурлардан бири хисобланади [10-12].

Амалдаги солик тизими шундай булиши керакки, у кишлок хужалигигида иктисодий ислохатларни кучли рагбатлантирувчи омил булиб хизмат килиши, натижа эса у ер ресурсларидан фойдаланишнинг салбий окибатларига олиб келмасдан, балки улардан фойдаланишнинг иктисодий самарадорлигини оширишга ва хужалик муносабатларини ижтимоий адолат сари харакатланишига хамда ерларнинг унумдорлигини оширишга ижобий таъсир курсатиши керак [1315].

Тадкикот услубиёти: Ушбу маколада кишлок хужалиги ерларининг мелиоратив холатини яхшилаш ва тупрок унумдорлигини оширишда амалдаги ер солиги тизими, конунчилигимизда мавжуд кишлок хужалик товар ишлаб чикарувчиларига берилган имтиёз ва рагбатлантириширлар тахлил этилган. Шунингдек маколани ёритишда киёсий тахлил, мантикий, абстракт муаммога тизимли ёндашув каби усуллардан кенг фойдаланилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси: Узбекистон Республикаси Солик кодексининг 429-моддасига мувофик, ер солиги туловчилари кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчилар ва кишлок хужалиги йуналишидаги илмий-тадкикот ташкилотларининг тажриба экспериментал хужаликлари ва таълим муассасаларининг укув-тажриба хужаликлари хисобланади. Куриниб турибдики ер солиги туловчиларини асосан фермер хужаликлари ташкил этади. Мазкур кодекснинг 428-моддасига асосан кишлок хужалиги ерлари учун маълум имтиёзлар белгиланган жумладан, 10-бандда кишлок хужалиги максадлари учун янги узлаштирилаётган ерлар, уларни узлаштириш ишлари бажариладиган даврда ва улар узлаштирилган вактдан эътиборан беш йил мобайнида; 11-бандда мелиорация ишлари амалга оширилаётган мавжуд сугориладиган ерлар, ишлар бошланганидан эътиборан беш йил муддатга; 12-бандда янги барпо этилаётган боглар, токзорлар ва тутзорлар егаллаган ерлар,дарахтларнинг катор ораларидан кишлок хужалиги экинларини экиш учун фойдаланишидан катьий назар, уч йил муддатга; 9-бандда сувни тежайдиган (томчилатиб, ёмгирлатиб, дискрет ва

бошка) сугориш технологиялари жорий этилган ерлар — сувни тежайдиган сугориш технологиялари жорий этилган ойнинг бошидан эътиборан беш йил муддатга ер солиги тулашдан озод этиладилар. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Ер кодексининг 82-моддаси билан юкоридаги имтиёзлар ва кушимча рагбатлантириш йуналишлари белгиланган [16-18].

Юкорида келтириб утилган конунчилигимиздаги имтиёзлар, рагбатлантиришлар ва Республикамиз бюджетидан хар йили ерларнинг мелиоратив холатини тиклаш ва яхшилаш максадлари учун сарфланаётган катта микдордаги маблагларга карамай Республикамиз ерларининг мелиоратив холати ёмонлашиб, тупрок унумдорлиги тургун холатдадир (2008-2020 йилларда Республика буйича уртача 55 бонитет бални ташкил этган). Бунга сабаб килиб ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва тупрок унумдорлигини оширишга каратилган аник иктисодий механизмлар мавжуд эмаслиги, мазкур сохада давлат органлари аралашуви ва юкорида келтирилган имтиёзларни амалиётда куллаш механизмлари тулик ишлаб чикилмаганлиги хамда ушбу имтиёзлардан фойдаланиш тартибини мураккаблигини курсатиш мумкин.

Солик кодексининг 429-моддасига мувофик, солик солинадиган ер участкаларининг конун хужжатларига мувофик белгиланган норматив киймати солик солиш базаси хисобланади. Яъни, ерларнинг норматив киймати Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2014 йил 28 авсутдаги "Кишлок хужалиги экин майдонларининг норматив кийматини аниклаш тизимини такомиллаштириш тугрисида"ги 235-сонли ^арори билан тасдикланган "Кишлок хужалиги экин майдонларининг норматив кийматини аниклаш тартиби тугрисидаги" Низомга асосан куйидаги формула билан аникланади:

РПп х К х К? х К-*

Сн = -пр--- х 100

н П

Сн — сугориладиган хайдов ернинг норматив киймати, минг сум/га;

Рпр — сугориладиган хайдов ердан олинадиган хисоблаб чикилган фойда, минг сум/га;

П — хисоблаб чикиладиган фойданинг капиталлашуви фоизи;

Ki — хужалик юритиш ва кишлок хужалик ишлаб чикариши интенсивлиги даражаси хисобга олинадиган минтакавий коэффициент;

К2 — сугориш учун сув чикариш усули хисобга олинадиган коэффициент;

К3 — хосилнинг нобуд булиш фоизи хисобга олинадиган коэффициент;

Бу ерда, Рн — Нпск 1 га кишлок хужалиги экинларининг норматив унумдорлигидан келиб чикиб хисоблаб чикилади (минг сум).

П, хисоблаб чикиладиган фойданинг капиталлашуви фоизи 5% деб кабул килинган.

Колган К1, К2, К3 коефициентлар ердан фойдаланувчининг жойлашган урни ва экин турига караб кабул килинган меъёрларга асосан кулланилади иловага асосан кулланади.

Формулада келтирилган Рпрва К3 курсаткичларининг киймати бевосита сугориладиган ер майдонининг тупрок бонитет балидан келиб чикади.Куриниб турибдики, ердан фойдаланувчилар экин майдонларининг тупрок бонитет балли канчалик юкори булса, улар шунчалик куп микдорда ер солигини тулайдилар. Ердан фойдаланувчилар тупрокнинг балл бонитетини ошириш, яъни ерларнинг мелиоратив холатини яхшилашдан манфаатдор эмас, аксинча, улар ерларнинг тупрок бонитет баллини оширишга кетган харажатлари ва яна ер солигига кушимча маблаг тулайдилар. Шу сабабли, хозирги кунда фермер хужаликлари ва бошка ердан фойдаланувчилар ерларнинг мелиоратив холат ва сифатига ортикча сарф-харажат ва эътибор бермайдилар.

Узбекистон Республикаси Солик кодексига асосан ер солиги ставкаси норматив кийматдан 0.95% килиб белгиланган.

Ерларнинг норматив кийматидан келиб чикиб, ер солиги куйидаги формула оркали аникланади:

ЯЕС0Л = Сн X 0.95%

Хрзирги кунда, 150 мингдан ортик кишлок хужалик товарлари ишлаб чикарувчилари булиб, улар жами 13 738 минг гектар кишлок хужалиги ерларидан фойдаланиб келишмокда. Куриниб турибдики, фермер хужаликлари ортикча сарф-харажатдан кочиб мамлакатимиз иктисодиёти учун ахамиятли булган кишлок хужалигига мулжалланган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва тупрок унумдорлигини ошириш уларга манфаатсиз булганлиги сабабли, мазкур ерларнинг холати йилдан йилга ёмонлашиб бормокда.

Юкорида мамлакатимиздаги амалдаги кишлок хужалигига булган ер солиги тизими куриб чикилди. Юкоридаги тахлилларга кура кишлок хужалиги ерларидан фойдаланишдаги экин ерларининг норматив киймати асосида белгиланиши иктисодий жихатдан узини окламаётганлигини куришимиз мумкин. Бизнингча, кишлок хужалиги ерларидан фойдаланишда ер солигини ер рентаси асосида белгиланишини максадга мувофик деб хисоблаймиз. Ер рентаси, ер эгасининг уз ерини табиий ресурс сифатида ижарага берганлиги учун оладиган даромади тушунилади. Бевосита кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчилари томонидан яратилган кушимча махсулотнинг ер эгалари томонидан мулк эгалиги хукукига кура узлаштирилган кисми. Кишлок хужалигида фойдаланиладиган ер майдонлари табиатан чекланганлиги сабабли, барча ерлар мустакил товар ишлаб чикарувчилар томонидан эгаллаб олинади ва ерга хужалик объекти сифатида

монополия вужудга келади, натижада ер билан боглик рента муносабатлари пайдо булади [19].

Ер рентаси иктисодий доктрина булиб, кишлок хужалигида рента муносабатлари доимо илмий тортишувлар предмети булган. Рента назарияси буйича куплаб илмий изланишларга карамасдан, мамлакатимизда ердан фойдаланганлик учун туловларни аниклаш учун ер рентасидан келиб чикиб амалга ошириш масаласи хамон ечимини топмаган. Бозор муносабатлари шароитида ер рентасини шаклланиши ва уни адолатли таксимланиши масаласи кишлок хужалигида тобора долзарб муаммога айланмокда.

Кишлок хужалиги ерларидан окилона ва самарали фойдаланиш ернинг бозор киймати, ер солиги, ер ижараси оркали тартибга солишни комплекс чора тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш, биринчи навбатта ерни бахолашнинг илмий асосланган методологиясини ишлаб чикишни талаб этади [20].

Ерларни бахолашда рента даромадларидан келиб чикиб бахоланиши максадга мувофикдир. Ерларни бахолаш методологиясини ишлаб чикишда ернинг кийматига таъсир этувчи асосий омиллар яъни ернинг табиий унумдорлиги, ер участкасини географик жойлашган урни, транспорт коммуникация тармокларини мавжудлиги ва якинлиги, маъмурий худуд марказига узок-якинлиги, турли инфраструктуралар билан таъминланганлиги, жойнинг ландшафт тавсифи кабилларни хисобга олиш зарур.

Юкоридагилардан келиб чикиб, куйидаги таклиф ва тавсияларни амалиётга киритилиши максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- мамлакатимизда ер солиги тизимини такомиллаштириш ер рентаси асосида ер солиги ва ер ижара хаккини белгилаш механизмини жорий этишнинг хукукий асосларини ишлаб чикиш;

- ер рентаси асосида ерларни бахолашнинг илмий асосланган услубиётини ишлаб чикиш хамда ер рентаси асосида солик ставкаларини белгилаш механизмларини жорий этиш;

- ер солигининг янги механизмини ишлаб чикишда, ер солиги факат фискал томонини хисобга олмасдан унинг тартибга солувчи ва рагбатлантирувчи вазифаларини хам хисобга олиш мухимдир. Шунингдек, конунчилигимизда белгиланган амалдаги солик имтиёзларини куллашнинг аник тартибини ишлаб чикиш ва ушбу механизмни кулланувчанлигини ошириш яъни соддалаштириш лозим;

Хулоса киладиган булсак,мамлакатимизда ер солигига тортиш ёки ер ижарасини белгилашнинг назарий ва методологик жихатлари танкидий урганилган холда ягона ер солигини жорий килиш юзасидан ижобий ишлар амалга оширилган, аммо бу борада уз ечимини кутаётган масалалар мавжуд.

Aйник;сa, ер солFини ёки ер ижapaси хдкдни x1исоблaш тapтибидa pентa дapомaдлapининг шaкллaниши билaн боFлик жapaёнлap, мaзкyp дapомaдлapнинг тaксимлaниши Ba бyлap оркдпи солик ёки ижapa хдкдни тyловчилap-еpдaн фойдaдaнyвчилapнинг молиявий-хyжaдик фaолиятини тaбaк;aдaштиpишнинг aдолaтли Ba paFбaтлaнтиpyвчи тapтиб-тaомиллapини ишлaб чикиш 6угунги куннинг долзapб мaсaдaдapи xдсоблaнaди.

REFERENCES

[1] Узбекистон Респyбликaсининг Kонститyцияси (aсосий конун). - Тошкент: Узбекистон, 2005.

[2] Узбекистон Республи^^ни^ Ер кодекси.Тошкент: Aдолaт, 2011.

[3] Узбекистон Республи^^ни^ Солик кодекси.Тошкент: Aдолaт, 2010.

[4] Узбекистон Республи^си Президентининг "Узбекистон Республи^^ни^ 2018 йилги aсосий мaкpоиктисодий кypсaткичдapи прогнози Ba дaвлaт бюджети пapaметpлapи тyFpисидa"ги ПК-3454-сон ^рори (2017 йил 29 детабрь).

[5] Узбекистон Республи^си Вaзиpлap Max1кaмaсининг "Кишлок хyжaлиги экин мaйдонлapининг ноpмaтив киймaтини aникдaш тизимини тaкомиллaштиpиш тyFpисидa"ги 235-сон Кдрори (2014 йил 18 aвгyст).

[6] Aлтиев A.C., Ер pесypслapидaн фойдaлaниш тизимини тapтибгa солиш мехaнизмлapини тaкомиллaштиpиш. и.ф.д илмий дapaжaсини олиш учун тaйёpлaнгaн диссеpтaция. 2018.

[V] Жypaев A., Тошмaтов Ш., Aбдypax1монов О., Солик Ba солик^ тортиш. Тошкент: Hоpмa, 2009.

[8] "Ирригация Ba Mелиоpaция" илмий-aмaдий, arpap-иктисодий жypнaди. 2018.

[9] Muhammadbek, M. (2018). Improving the Methods of Forecasting the Diversification of the Land Fund in the Region. International Journal of Engineering, 2(4), 88-92.

[10] Ugli, M. M. D. (2019). Economic evaluation of land in land fund diversification. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(3), 167-172.

[11] Mahsudov, M. D. (2018). Land use and management issues in local areas.

In Problems of improving the efficiency of work of modern production and economy of energyresources ''International Scientific and Practical Conference materials.-Andijan, Uzbekistan: -2018.

[12] Maхсyдов, M. Д. У. (2021). ЕР ФОHДИДAH ФОЙДAЛAHИШ ДИВЕРCИФИKAЦИЯCИHИ БОШ CХЕMA ОРКДЛИ TART^rA СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).

[13] Mahsudov, M. D. (2019). Дивеpсификaция землепользовaния является фaктоpом pasBrnra. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 71-72.

[14] Mahsudov, M. D. U. (2021). PRIORITIZATION OF EXPORT PRODUCTS IN THE LAND USE DIVERSIFICATION. Scientific progress, 1(6).

[15] M Muhammadbek. DIVERSIFICATION OF LAND USE. Збiрник таукових ^a^ АОШХ, 2021

[16] Mahsudov, M. D. (2019). IMPROVEMENT OF THE ALLOCATION OF LAND FUND DURING THE DIVERSIFICATION PROCESS. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 103-111.

[17] Maхcyдов, M. Д. У. (2017). Современное зтачение геодезии и кaртогрaфии. Academy, (8 (23)).

[18] Ugli, M. M. D., & Qizi, B. S. S. (2019). Economic basis of evaluation of land resources and their capitalization. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(2), 101-103.

[19] Mahsudov, M. D. U., Khakimova, S.A. (2021). ISSUES OF ATTRACTING INVESTMENT TO DIVERSIFICATION THE USE OF LAND FUND. Scientific progress, 1(б).

[20] Shohruh, A., & Muhammadbek, M. (2019). Development of mechanisms to regulate land use diversification. South Asian Journal of Marketing & Management Research, 9(1), 48-56.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.