Научная статья на тему 'Ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб-қувватлашда дастурий ёндашувлар'

Ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб-қувватлашда дастурий ёндашувлар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
595
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ш. Ш. Шадманов

Ушбу мақолада ишлаб чиқариш инфратузилмаси ривожланишининг иқтисодий ўсишга таъсири таҳлил этилган. Шунингдек, иқтисодиётни модернизациялаш ва диверсификациялаш энг аввало замонавий ва доимий равишда такомиллашиб борувчи ишлаб чиқариш инфратузилмасини тақозо этади. Мамлакатимизда ишлаб чиқариш инфратузилмасини янада ривожлантиришда уни давлат томонидан тартибга солиш ва рағбатлантириш муҳим шартлардан бири ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROGRAM APPROACHES OF GOVERNMENT IN STIMULATING THE PRODUCTION INFRASTRUCTURE DEVELOPMENT

This article analyses the influence of production infrastructure on economic growth. Along with this, the condition of modernization and diversification of economy is first of all modern and constantly improving production infrastructure. The control and stimulation by the government is an important condition in further development of production infrastructure in our country.

Текст научной работы на тему «Ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб-қувватлашда дастурий ёндашувлар»

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 47

V_

| Шадманов Ш.Ш. - ТМИ укитувчиси, тадк,ик,отчи

ИШЛАБ ЧИКАРИШ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШДА ДАСТУРИЙ ЁНДАШУВЛАР

Ицтисодиётни модернизациялаш ва диверсификаци-ялаш энг аввало замонавий ва доимий равишда такомил-лашиб борувчи ишлаб чицариш инфратузилмасини тацозо этади. Чунки, бевосита ишлаб чицариш жараёнларининг юцори технологик асосда ташкил этилиб, ривожланти-рилиши айни пайтда шундай даражага мос булган шарт-шароитларни, жумладан, энергия таъминоти, ишончли цамда сифатли йул, транспорт, алоца тармоцлари ва бошцаларнинг мавжуд булишини тацозо этади.

Бугунги кунда мамлакатимиздаги ижтимоий-иктисодий ривожланишни таъминлашда ишлаб чикариш инфратузилмасининг роли ва ахамияти тобора кенгрок намоён булиб бормокда. Бу борада Президентимизнинг: "Бу-гун мамлакатимизни модернизация килиш ва янгилаш, иктисодиётимизнинг сифат жихатидан янги, замонавий таркибий тузилмасини шак-ллантириш, худудларимизни комплекс ривож-лантириш буйича барча режаларимизнинг муваффакиятли амалга оширилиши инфрату-зилма тармокларини юксак суръатлар билан ривожлантиришга узвий боFлик экани хакида гапиришнинг хожати йук, деб уйлайман'^-деб таъкидлашлари мазкур соханинг иктисодиётни ривожлантиришдаги долзарб муаммо эканлиги-га берилган бахо хисобланади.

Умумий холда ишлаб чикариш инфратузилмасининг ривожланиши, унинг ишлаб чикаришнинг амалдаги холатига мутаносиблиги иктисодий усишнинг мухим омилларидан бири хисобланади. Ишлаб чикариш инфратузилма-

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан да-вом эттириш. 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. // "Халк, сузи" газетаси, 2013 йил, 19 январь.

сининг иктисодий усишга таъсирини куйидаги чизма оркали тасвирлаш мумкин (1-расм).

Чизмадан куринадики, ишлаб чикариш ин-фратузилмаси сохасининг ривожланиши, жумладан, автомобиль ва темир йулларнинг курилиши ёки реконструкция килиниши, энергия, сув, газ ва бошка ресурслар таъминоти тармокларининг ишга туширилиши, омбор хужаликлари, аэропортлар ва бошка куплаб мухандислик иншоотларининг курилиши, бир томондан, турли хужалик юритувчи субъектлар иктисодий фаолиятининг кенгайиши ва даро-мадларининг ошишига имкон яратса, бошка томондан, уй хужалиги тасарруфидаги ресурслар-ни ишлаб чикаришга жалб этиш имкониятлари-ни кенгайтириб, улар даромадларининг сези-ларли равишда купайишига олиб келади. Уз на-вбатида, даромадларнинг ошиши миллий бозор куламларининг кенгайишига таъсир килиб, бу-нинг натижасида миллий иктисодиётдаги нарх-лар даражаси пасайиб, ахолининг фаровонли-ги усади. Нарх даражасининг пасайиши узининг акс самараси оркали бозор хажмининг янада кенгайишига олиб келади. Ушбу жараёнлар таъ-сири натижасида миллий иктисодиёт усиш суръ-атлари ошиб, бу пировардида ахоли фаровон-лигининг янада юксалишига замин яратади.

Маълумки, ишлаб чикариш жараёнининг са-марали ташкил этилиши хамда амалга ошири-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

1-расм.

Ишлаб чикариш инфратузилмаси ривожланишининг и^тисодий усишга таъсири1.

лиши катор шарт-шароитларни такозо этади. Бу биринчи навбатда юкори малакали х,амда тегишли билим ва куникмага эга булган мута-хассис, ишчи-ходимлар, замонавий технологик асосга эга булган ишлаб чикариш бино ва ин-шоотлари, мах,сулотнинг асосини ташкил этув-чи сифатли хомашё ва ресурслар таъмино-тидан иборат. Бирок, масаланинг бошка бир мух,им жих,ати мавжудки, юкорида кайд этил-ган ишлаб чикаришнинг барча омиллари улар-нинг узаро самарали бирикиши ва амал килиши учун хизмат килувчи инфратузилма (яъни, автомобиль ва темир йуллар, газ, сув, электр энер-гияси тармоклари, алока ва бошка коммуника-циялар) мажмуасисиз самарали фаолият курсата олмайди.

Масалан, бугунги кунда мамлакатимизда-ги СурFил кони базасида киймати 25 миллиард АК,Ш долларидан ортик булган Устюрт газ-кимё мажмуаси курилиши бошланганлиги, бу мажмуа ишга тушса, йилига 4,5 миллиард куб метр та-биий газни кайта ишлаб, 400 минг тонна полиэтилен ва 100 минг тонна полипропилен ишлаб чикариш имкони кулга киритилиши жах,ондаги ноёб лойих,алардан бири сифатида эътироф этилмокда. Бирок, ушбу лойих,а амалга ошири-либ, газ-кимё мажмуасининг тулаконли фаолият курсатиши учун жуда катта микёсдаги инфратузилма объектларининг курилиши такозо эти-лади.

Шунга кура, 2012-2015 йилларда Устюрт газ-кимё мажмуаси учун киймати 300 миллион АКШ долларилик ташки инфратузилма курилишини

1 Куйидаги манба асосида муаллиф томонидан ту-зилган: http://www.unescap.org

амалга ошириш максадида Uz-Kor GasChemical Узбекистон-Жанубий Корея кушма корхонаси уз фаолиятини бошлади. Курилиши кузда тути-лаётган объектлар каторига сув ва энергия таъ-миноти, телекоммуникация, темир йул ва автомобиль йуллар тармоFи, шунингдек, техник сувлар ва сунъий сув х,авзалари киради. Хусу-сан, 2014 йилнинг августида 112 километр узун-ликдаги газ кувурлари ва конденсат кувурлари х,амда 105 МВт умумий кувватдаги электр энер-гиясини ишлаб чикариш буйича учта газ тур-биналарининг курилишини амалга ошириш мулжалланмокда. 2015 йилнинг учинчи чора-гида 150 километр умумий узунликдаги техник сувларни чикариб юборишга мулжалланган кувурлар, сув х,авзаси ва кунига 50 минг куб метр сувни тортиш кувватига эга насос станция-си курилишини якунлаш, шунингдек, 7 миллион куб метр х,ажмдаги резерв сув таъминотининг сунъий х,авзасини куриш кузда тутилмокда. Инфратузилма объектларини куришни молиялаш-тириш "Узбекнефтгаз" Миллий холдинг компа-ниясининг хусусий маблаFлари х,исобига амалга оширилади2. Бугунги кунда мамлакатимиз-да замонавий талабларга жавоб берувчи ишлаб чикариш инфратузилмасини барпо этишга каратилган бу каби мисолларни куплаб келти-риш мумкин.

Мух,ими шундаки, мамлакатимизда йирик ва истикболли инвестицион лойих,аларни амалга ошириш учун зарур булган ишлаб чикариш инфратузилмасини барпо этишнинг узига хос

2 Uz-Kor GasChemical построит инфраструктуру для Устюртского ГХК. - http://news.olam.uz/economica/9134. html

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 49 V_у

механизмлари йулга куйилди. |Энг аввало дав-лат томонидан мамлакатимиздаги мухим иш-лаб чикариш инфратузилмаси объектларини ривожлантиришга дастурий ёндашиш оркали иктисодиёт тармоклари ва ^удудларини му-таносиб ривожланишини таъминлаш чора-тадбирлари ишлаб чикилди. Хозирда "мам-лакатимизда чукур ва пухта тахлиллар асо-сида 2011-2015 йилларга мулжаллаб ишлаб чикилган, бир-бири билан узаро узвий боFлик булган туртта стратегик дастурни амалга оши-риш бошланган булиб, уларда саноат, инфрату-зилма, транспорт ва коммуникация курилишини ривожлантириш, молия-банк тизимини яна-да ислох этиш ва унинг баркарорлигини амалга ошириш, шунингдек, юртимизда кулай иш-чан мухит хамда уни бахолашнинг халкаро ме-зонларини шакллантириш кузда тутилади"1. Ушбу дастурларнинг изчил ва самарали амалга оширилиши куп жихатдан ишлаб чикариш ин-фратузилмасининг ривожланганлик холатига, уни давлат томонидан тартибга солиш жара-ёнларига боFлик. Мазкур жихатларни эътибор-га олган холда, ишлаб чикариш, транспорт ва мухандислик-коммуникация инфратузилмаси тармокларининг республика иктисодиёти тармоклари ва худудларини истикболда ривожлантириш борасида амалга оширилаётган да-стурлар билан узвий боFлик холда илдам ривожланишини, бунинг негизида янги иш жой-ларини яратиш, ахолининг бандлиги ва турмуш даражаси узлуксиз усиб боришини таъминлаш максадида Узбекистан Республикаси Прези-дентининг 2010 йил 21 декабрдаги ПК-1446-сон "2011-2015 йилларда инфратузилмани, транспорт ва коммуникация курилишини ривож-лантиришни жадаллаштириш туFрисида"ги Карори кабул килинди. Унда "2011-2015 йилларда инфратузилмани, транспорт ва коммуникация курилишини ривожлантиришни жадаллаштириш туFрисида"ги Дастур тасдикланиб, у куйидагиларни уз ичига олади:

- Дастурнинг асосий максадли курсаткичлари;

- Узбекистан миллий автомагистрали тар-кибига кирувчи автомобиль йуллари участка-ларини куриш ва реконструкция килишнинг максадли параметрлари;

1 Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (1990-2010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогнозлари: статистик туплам. - Т.: "Узбекистон", 2011, 119-б.

- инфратузилмани, транспорт ва коммуни-кацияларни комплекс ривожлантиришнинг максадли параметрлари;

- Узбекистон миллий автомагистрали буйлаб йул ёкаси инфратузилмаси ва сервисини ривожлантиришнинг максадли параметрлари;

- инфратузилмани, транспорт ва коммуника-цияларни ривожлантириш буйича инвестиция лойихалари руйхати.

Шунингдек, Дастурда Узбекистон Республикаси Давлат геология ва минерал ресурс-лар кумитаси К1оракалпоFистон Республикаси, Хоразм ва Бухоро вилоятларида кейинги йилларда геология-разведка ишларининг хар йили тасдикланадиган дастурлари доираси-да Узбекистон миллий автомагистрали участ-каларини реконструкция килиш ва куриш учун инерт материаллар захирасини аниклаш буйича геология-разведка ишларини олиб боришни таъминлаши белгилаб берилди.

Дастурга киритилган инвестиция лойихаларини амалга ошириш учун Вазир-лар Махкамаси томонидан тасдикланадиган руйхатлар буйича олиб келинадиган, республи-када ишлаб чикарилмайдиган ускуналар, хома-шё ва материаллар, эхтиёт кисмлар, бутловчи буюмлар ва узеллар, технологик хужжатлар ва жихозлар 201б йилнинг 1 январига кадар муд-датга божхона туловлари тулашдан (божхона расмийлаштируви йиFимларидан ташкари) озод этилди. Хар йили Инвестиция дастурини шак-ллантиришда мазкур Дастурда назарда тутилган инвестиция лойихалари белгиланган тартибда унга киритилиб боради.

Бундан куринадики, иктисодиётни модер-низациялаш шароитида ишлаб чикариш ин-фратузилмасини ривожлантиришнинг асосий йуналишларидан бири сифатида мазкур жара-ёнларни давлат томонидан тартибга солиш ва раFбатлантириш мухим ахамият касб этади.

Шунингдек, "Биз мамлакатимизда хори-жий инвесторлар учун мухим ахамият касб этадиган инвестиция лойихаларини амалга ошириш йулида зарур булган барча ишлаб чикариш инфратузилмаларини давлат маблаFлари хисобидан таъминлаш принципини нафакат кабул килдик, балки уни амалда жорий этмокдамиз.

Биз киймати 50 миллион АКШ долларидан ошадиган ва хорижий инвесторнинг улуши ка-мида 50 фоиз булган аник лойихаларнинг уз муддатида амалга оширилишини таъминлайди-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

ган инфратузилмани лойиха хужжатлари асоси-да уз вактида куриш мажбуриятини зиммамизга оламиз. СурFил кони негизида Устюрт газ-кимё мажмуасини куриш буйича амалга оширила-ётган лойиха бунинг яккол далилидир. Бу ерда умумий киймати 212 миллион АК.Ш доллари-ни ташкил этадиган ташки мухандислик инфра-тузилмасини барпо этишни давлат уз зиммаси-га олган. "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси ва "Ангрен" махсус индустриал зонасида яратилган шароитлар хам бунга мисол булиши мумкин"1.

Мамлакатимизда ишлаб чикариш инфра-тузилмасини янада ривожлантиришда маз-кур жараённи давлат томонидан тартибга со-лиш ва раFбатлантириш мухим шартлардан бири хисобланади. Ушбу жараёнларни куйидаги йуналишларда амалга ошириш максадга мувофикдир:

- иктисодиётнинг баркарор хамда жадал тараккий топиши учун кулай шарт-шароитлар яратувчи замонавий ишлаб чикариш инфрату-зилмасининг илдам ривожланишини таъмин-лаш;

- мамлакат минтакаларининг табиий хамда иктисодий салохиятидан самарали фойдаланиш, янги иш уринларини шакллантириш, ахоли да-ромадларини ошириш ва фаровонлигини юк-салтиришга имкон берувчи инфратузилма объ-ектларини ишга тушириш;

- хусусий товар ишлаб чикарувчилар томонидан уз фаолиятларини самарали ва тулаконли ташкил этилишини таъминлаш максадида зарур ишлаб чикариш инфратузилмаси объектларини

ишга тушириш ва ривожлантириб боришларини раFбатлантириш;

- корхоналарда янги технологияларни жорий этиш имконини берадиган ишлаб чикариш инфратузилмаси объектларини ташкил этиш;

- узининг жойлашуви, табиий ва иктисодий салохияти хамда бошка жихатлари буйича мил-лий ва халкаро ахамиятга эга булган, истикболли худудларни максадга мувофик ривожлантиришда ишлаб чикариш инфратузилмаси имконият-ларидан кенг фойдаланиш;

- иктисодиётда баркарор усиш суръатларини таъминлаш, хусусан, юзага келган ёки келиши мумкин булган инкирозли холатларнинг олдини олиш ёки салбий окибатларини бартараф этиш-да ишлаб чикариш инфратузилмасидан узига хос дастак сифатида фойдаланиш;

- мамлакат иктисодиёти тармоклари ва худудларини истикболда ривожлантириш бора-сидаги дастурларнинг самарали амалга ошири-лишини таъминлаш.

Юкорида белгиланган тадбирларнинг амалга оширилиши мамлакатимиздаги ишлаб чикариш инфратузилмаси асосий тармокларининг хори-жий ва махаллий инвесторларнинг ташаббус ва фаолиятларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, уларни янада раFбатлантириш асо-сида ташкил этилишининг кучайишига, инфратузилма объектларининг барпо этилиши ва ишга туширилиши жараёнларининг жадаллашиб, пи-ровардида ижтимоий-иктисодий тараккиёт учун янада мустахкам замин тайёрланишига им-кон яратади.

Адабиётлар руйхати:

Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. // "Халк сузи" газетаси, 2013 йил, 19 январь.

Uz-Kor GasChemical построит инфраструктуру для Устюртского ГХК. - http://news. olam.uz/economica/9134.html

Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йил-ларидаги (1990-2010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогнозлари: статистик туплам. - Т.: "Узбекистон", 2011.

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. // "Халк сузи" газетаси, 2013 йил, 19 январь.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.