Научная статья на тему 'ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ИНФРАТУЗИЛМАСИ ВА УНИ РИВОЖЛАШТИРИШДА ЭРКИН ИҚТИСОДИЙ ҲУДУДЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ'

ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ИНФРАТУЗИЛМАСИ ВА УНИ РИВОЖЛАШТИРИШДА ЭРКИН ИҚТИСОДИЙ ҲУДУДЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
132
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
World science
Область наук
Ключевые слова
INFRASTRUCTURE / INDUSTRIAL AND SOCIAL INFRASTRUCTURE / MARKET INFRASTRUCTURE / ECONOMIC RELATIONS / LOGISTICS

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умирзоқов Жаьсур Артиқбой Ўғли, Ёқубжонов Самандар Сарвар Угли, Обидов Аслбек Нодир Угли

The article describes the economic content of the production infrastructure which is part of the overall concept and its infrastructure. Analysis of importance of the free economic zones in development of industrial infrastructure also shown.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ИНФРАТУЗИЛМАСИ ВА УНИ РИВОЖЛАШТИРИШДА ЭРКИН ИҚТИСОДИЙ ҲУДУДЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ»

ИШЛАБ ЧЩАРИШ ИНФРАТУЗИЛМАСИ ВА УНИ РИВОЖЛАШТИРИШДА ЭРКИН ЩТИСОДИЙ ^УДУДЛАРНИНГ А^АМИЯТИ

Умирзоцов Жаъсур Артицбой угли Ёцубжонов Самандар Сарвар угли Обидов Аслбек Нодир угли,

Тошкент молия институти талабалари, (Тошкент, Узбекистон)

Abstract. The article describes the economic content of the production infrastructure which is part of the overall concept and its infrastructure. Analysis of importance of the free economic zones in development of industrial infrastructure also shown.

Keywords. Infrastructure, industrial and social infrastructure, market infrastructure, economic relations, logistics.

Маълумки, хар бир мамлакатнинг миллий иктисодиётини ривожлантириш ва иктисодиёт тармокларини модернизация килишда хорижий инвестициялар билан бир каторда ушбу тармокларга хизмат курсатувчи мавжуд инфратузилма холатининг урни бекиёсдир. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкидлаб утганидек, "инфратузилма комплекси иктисодиётимизнинг бутун тузилмаси таянадиган пойдевордир. Республика бутун халк хужалик комплекси ишининг уЙFунлиги, унинг самарадорлиги, шунингдек, чет эл сармояларини жалб килиш ва узлаштириш имконияти бутунлай инфратузилма тизими ривожининг ^олатига ва даражасига боFликдир".[1]

Шундай экан, инфратузилманинг долзарблигини куриб чикиш учун аввало унга илмий -иктисодий категория сифатида ёндошиш лозим.

"Инфратузилма (структура)" атамаси ижтимоий-иктисодий тадкикотларда нисбатан янги булиб, (иктисодиётга оид адабиётларда ХХ аср 80-йиллардан ишлатилиб келинаяпти) у лотинча "infra" сузи билан рус тилидаги "структура", яъни узбекча "тузилма" сузларининг бирлашмаси сифатида ишлатилади. Лотинча "infra" - остидаги, тагидаги, тубидаги маъноларни англатади.

"Инфратузилма - . такрор ишлаб чикаришни таъминловчи умумий шароитлар тизими, иктисодиёт таркибини шакллантирувчи сохалар ва ахоли хаётий таъминоти самарадорлиги учун хизмат курсатувчи техник-технологик, ташкилий-иктисодий, информацион, ижтимоий ва бошка узаро алокадор тизим мажмуасидир". [2]

Инфратузилма моддй неъматлар ишлаб чикарувчи хамда хизмат курсатувчи тармокларнинг фаолият юритишлари учун шарт-шароитлар яратиб берувчи - "ёрдамчи ицтисодий восита" сифатида намоён булади.

Юкоридагилар асосида айтиш мумкинки, инфратузилма- бу ишлаб чикариш ва инсонларнинг турли фаолиятида шарт-шароитлар яратиб берувчи иктисодиётнинг тармоклар мажмуасидир ва албатта ижтимоий мехнат таксимоти махсулидир. У моддий ва номоддий сохага хизмат килади (ишлаб чикариш инфратузилмаси ва ижтимоий инфратузилма).[3]

Шу маънода айтиш мумкинки, тадкикот обьекти хисобланган ишлаб чикаришга хизмат килувчи инфратузилма - транспорт, алока, омбор хужалиги, йул хужалиги, сув ва энергетика таъминоти кабиларни уз таркибига олади. Мамлакатимизда таркибий узгартиш ва модернизация ишлари давом этар экан, аввало бу борада ишлаб чикаришнинг узлуксиз фаолият олиб боришини таъминлашда ишлаб чикариш инфратузилмасининг роли мухим. Шу сабабдан хам, "...ишлаб чикариш инфратузилмаси тармокларини бутун чоралар билан куллаб-кувватлашимиз, моддий, молиявий ва валюта ресурслари чекланганлигига карамай, уларни ривожлантиришга аямасдан сарфлашимиз керак".[4]

Хрзирги инфратузилма тизимини бозор иктисодиёти шароитида амал килаётганини таъкидлаган холда уни куйидагича гурухлаш мумкин. (1-расм)

Узбекистонда хам реал сектор тармокларини ривожлантириш, мавжуд техника ва технологияларни модернизация килиш, ишлаб чикариш фаолияти учун зарурий шарт-шароитларни яратиш максадида инфратузиманинг барча тармокларига алохида эътибор бериб келинмокда.

1-расм. Инфратузилма тармокларини гурухлаш жадвали

1. Бозор (макроиктисодий) инфратузилмаси

Асосий булимлари: а) Маркетинг тизимининг инфратузилмаси; б) Молия ва кредит инфратузилмаси; в) Ахборот тизимининг инфратузилмаси г) Бозор институтлари инфратузилмаси

Вазифаси: Бозор тизимида товар (хизмат)ларнинг даракати ва тадбиркорликнинг ривожланиши учун умумий шароитлар яратиш оркали иктисодиётнинг самарадорлигини ошириш ва ракобат мудитини шакллантириш.

2. Магистрал инфратузилмаси

Асосий булимлари: -

Вазифаси: Иктисодиётнинг барча тармокларини ривожлантириш ва инсон тараккиёти учун умумий шароит яратиш учун хизмат курсатиш

Асосий унсурлари Умумий: темир ва автомобил йуллари, даво ва сув транспортлари, сув, газ ва нефть кувурлари электр утказгичлар алока ва коммуникация

З.Ишлаб чикариш инфратузилмаси

Асосий булимлари: 1) худудий булинмалари: а) минтакавий б) мадаллий в) корхона 2) Функционал булинмалари: а) тармок инфратузилмаси б) тармоклараро

Вазифаси: Ишлаб чикариш жараёнининг узлуксиз янгиланиши, ракобатбардош махсулот ишлаб чикариш ва захиралардан самарали фойдаланиш учун умумий шароитлар яратиш

4.Ижтимоий (ноишлаб чикариш) инфратузилма

Асосий булимлари: Худудий булинмалари: а) минтакавий б) мадаллий в) корхона.

Вазифаси: Адоли ва ишчи кучини такрор ишлаб чикиши ва уларнинг сифат курсаткичларини ошириш учун хизмат килади.

Манба: Орипов М.А, Явмутов Д.Ш. Инфратузилма асослари. Маърузалар матни. Бухоро - 2013. 85 б.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 21 декабрдаги П^-1446-сонли ^арорига мувофик, "2011-2015 йилларда инфратузилмани, транспорт ва коммуникация Курилишини ривожлантиришни жадаллаштириш тyFрисида"ги Дастур кабул килинди.

Ундан кузланган асосий максад - ишлаб чикариш, транспорт ва мудандислик-коммуникация инфратузилмаларининг республика иктисодиёти тармоклари ва дудудларини истикболда ривожлантириш борасида амалга оширилаётган дастурлар билан узвий боглик холда илдам ривожланишини таъминлашдан иборат. Мазкур дастурдан жами 85 та лойида урин олган булиб, уларнинг ижроси натижасида 14394 та янги иш урни яратилиши кузда тутилган эди. (2-расм)

2-расм. 2011-2015 йилларда инфратузилмани, транспорт ва коммуникация курилишини ривожлантиришни жадаллаштириш Дастурининг асосий курсаткичлари

Иуналиш номи Лойида киймати (млн.доллар) Лойида сони

Дастурнинг умумий киймати 8503,0 85 та

шу жумладан,

Автотранспорт тизими 3544,0 11 та

Темир йул транспорта тизими 2146,6 14 та

Хаво йул транспорти тизими 993,7 14 та

Инженерлик-коммуникацияси ва телекоомунакиция тизими 1794,7 44 та

Шадар электротранспорти паркини янгилаш 24 2 та

Манба: Ш.Р.Джуманиязов. К..Э.Умаров. Ижтимоий сощ ва ишлаб чищриш инфратузилмасини ривожлантиришни такомиллаштириш йуллари. www.bdm.uz

26 № 5(9), Vol.2, May 2016

WORLD SCIENCE

Таъкидлаш лозимки, мамлакат итисодиётига хорижий инвестицияларни жалб этишда таянч нукталардан хисобланган эркин иктисодий худудлар (ЭИ^) ишлаб чикариш инфратузилмасини ривожлаштиришда алохида уринга эга.

Жумладан, мамлакатимизнинг Навоий вилоятида ташкил этилган "Навоий" ЭИИЗ ва унинг транзит ва транспорт-логистика хизматларини йулга куйиш баробарида ишлаб чикариш инфратузилмасининг асосий таркибий кисмларидан бири булган автомагистраллар, юк ташиш терминалларида катор ишлар олиб борилди. Навоий шахридан 3,5 километр узокликда Навоий халкаро эропорти жойлашган булиб, унинг хизматларидан "Кореан Эйр" ва "Московия" (Россия) каби халкаро юкташувчи компаниялар фойдаланади. Хозирги кунда ушбу аэропорт базасида халкаро интермодал логистика маркази фаолият юритмокда. Навоий халкаро аэропорти Узбекистон Республикасининг географик марказида жойлашгани боис ташки савдо юк ташувларини оптималлаштириш ва юкларга кайта ишлов бериш, ташки савдонинг транспорт харажатларини камайтиришда хал килувчи ахамият касб этмокда. Бундан ташкари, 2007 йилда ишга туширилган Тошгузар-Бойсун-Кумкургон темир йули Навоий шахри темир йул разъездига якин булиб, жанубий йуналиш буйича Афгонистон, Покистон, ^индистонга тугридан-тугри чикиш имконини беради. ЭИИЗнинг бевосита "Е-40" автомобил магистралига якинлиги энг киска йул билан Европа ва Хитойга чикиш имконини беради. Шунингдек, бу ердан утадиган темир йуллар оркали Марказий Осиё, МДД, Жанубий -Шаркий Осиё, Якин Шарк ва Форс курфази бозорларига кириш имконини яратиб берди.

Бундан ташкари, ишлаб чикаришаг хизмат килувчи инфратузилма тармокларини янада ривожланишининг узлуксизлигини таъминлаш максадида, Узбекистон Республикаси Президентининг "2015-2019 йилларда мухандислик-коммуникация ва йул-транспорт инфратузилмасини ривожлантириш ва модернизация килиш дастури тугрисида'ги карори асосида 2015-2019 йилларда "Узбек миллий автомагистрали" таркибига кирувчи республикадаги автомобил йуллари кисмлари ва умумий фойдаланишдаги автомобил йулларини куриш ва реконструкция килиш хамда йул ташкилотларининг ишлаб чикариш базаларини техник ривожлантириш чора-тадбирларининг манзилли руйхати тасдикланди. (3-расм).

3-расм. Республикадаги автомобил йуллари кисмлари ва умумий фойдаланишдаги автомобил йулларини куриш ва реконструктсия килиш хамда йул ташкилотларининг ишлаб чикариш базаларини техник ривожлантириш чора-тадбирлари[5]

Иуналиш номи 2015 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019й.

Республика йул жамгармаси маблаглари хисобидан умумий хисобда 1 227,8 км узунликдаги автомобил йуллари, куприклар ва йул утказгичларни куриш ва реконструкция килиш (км. уисобида) 204,6 257,8 213,5 277,9 274,0

Халкаро молия институтлари маблаглари хисобидан автомобил йуллари кисмларини ва ундаги транспорт ечимлари, куприклар ва йул утказгичларнинг 1 172,5 км кисмида курилиш ва реконструкция ишларини олиб бориш (км. уисобида) 156,5 191,0 258,0 303,0 264,0

Республика йул жамгармаси ва Жахон банки маблаглари хисобидан хам 299,5 км узунликдаги йулларда куриш ва реконструкция килиш ишлари белгилаб берилган булиб, бу микдорни йиллар кесимида куйидагича амалга ошириш (км. уисобида) 15,2 64,1 90,3 71,9 58,0

Хулоса килиб айтганда, иктисодиёт тармокларида жахон бозорига мулжалланган ракобатдош махсулотлар экспорти хажмини оширишда ишлаб чикариш инфратузилмасини ривожлантириш, эркин иктисодий худудлар хисобига алохида олинган махсус худудлар буйича инфратузилма тармоклари фаолиятини янада кенгайтириш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР РУЙХДТИ

1. Каримов И. А. Узбекистан иктисодий ислодотларни чукурлаштириш йулида. Т.: Узбекистон, 1995. 240 б.

2. Говорин А.А. Инфраструктура современного предпринимательства: проблемы теории и практики. М.: ЗАО "Финстатпром", 1999, с.53.

3. З.Абдалова, З.Тожиева. Иктисодий география. Укув кулланма. Т., "ИКТИСОД-МОЛИЯ"., 2013. 156-157 б. ^

4. Каримов И. А. Узбекистон иктисодий ислодотларни чукурлаштириш йулида. -Т.: Узбекистон,J995. 240-24- б.

5. "Узавтойул" ДАК ахборот хизматининг интернет маълумотлари асосида тайёрланди.

28 № 5(9), Vol.2, May 2016

WORLD SCIENCE

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.