Научная статья на тему 'ҚИСҚA, ЎРТA ВA УЗОҚ МAСОФAЛAРГA ЮГУРУВЧИЛAРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛAНИШИ ВА АНАТОМИК ФИЗИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚИСҚA, ЎРТA ВA УЗОҚ МAСОФAЛAРГA ЮГУРУВЧИЛAРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛAНИШИ ВА АНАТОМИК ФИЗИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
10
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анотомик-физиологик / жисмоний ривожланганлиги / функционал / техник / тактик ва жисмоний тайёргарлик / мoрфологик хусусиятлари. / anatomic-physiological / physical development / functional / technical / tactical and physical training / morphological characteristics.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Хакимов, С., Худойқулов, Ш.

Ушбу мақолада қисқa, ўртa вa узоқ мaсофaлaргa югурувчилaрнинг жисмоний тайёргарликни спорт машғулотларининг уч ва тўрт йиллик дастур бўйича жисмоний ривожлaниши ва анатомик физиологик хусусиятлари аниқлаш бўйича илмий тадқиқот натижалари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Хакимов, С., Худойқулов, Ш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHYSICAL DEVELOPMENT AND ANATOMICAL PHYSIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF SHORT, MIDDLE AND LONG DISTANCE RUNNERS

In this article, the results of scientific research on physical development and anatomical physiological characteristics of short, medium and long distance runners are described.

Текст научной работы на тему «ҚИСҚA, ЎРТA ВA УЗОҚ МAСОФAЛAРГA ЮГУРУВЧИЛAРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛAНИШИ ВА АНАТОМИК ФИЗИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

КИС^А, УРТА BA УЗОК МАСОФЛЛЛРГЛ ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИ ВА АНАТОМИК ФИЗИОЛОГИК

ХУСУСИЯТЛАРИ

С.Хакимов

Фаргона давлат университети укитувчиси, Ш.Худойкулов Фаргона давлат университети талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада цисца, урта ва узоц масофаларга югурувчиларнинг жисмоний тайёргарликни спорт машзулотларининг уч ва турт йиллик дастур буйича жисмоний ривожланиши ва анатомик физиологик хусусиятлари аницлаш буйича илмий - тадцицот натижалари баён цилинган.

Калит сузлар. анотомик-физиологик, жисмоний ривожланганлиги, функционал, техник, тактик ва жисмоний тайёргарлик, марфологик хусусиятлари.

ABSTRACT

In this article, the results of scientific research on physical development and anatomical physiological characteristics of short, medium and long distance runners are described.

Keywords. anatomic-physiological, physical development, functional, technical, tactical and physical training, morphological characteristics.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президентининг ПФ-5924-сонли "Узбекистан Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармонида "Мамлакатда юксак маданиятга эга булган хар томонлама етук хамда жисмонан соглом инсонни шакллантириш максадида, ахолининг жисмоний тарбия ва спорт сохасида малака ва билимларини орттиришга каратилган устувор йуналишларни белгилаш, иктидорли спортчиларни танлаб олиш (селекция) жараёнига инновацион шакллар ва усулларни жорий этиш" зарурлиги алохида курсатиб утилган хамда жойларда ёшлар орасидан иктидорли спортчиларни танлаб олиш (селекция)нинг самарали ва шаффоф турт боскичли - ташкилот-туман (шахар)-худуд-республика тизимини ишлаб чикиш ва жорий этиш назарда тутилган.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дунё спорт амалиётида енгил атлетика спорт тури буйича утказилаётган мусобакаларда спорт ракобатининг кучайиб бораётганлиги спортчилар тайёрлаш тизимини янги технологиялар асосида такомиллаштиришни такозо этмокда. Енгил атлетиканинг югуриш турлари буйича юкори малакали спортчиларни тайёрлаш тизимида спортчиларни комплекс тайёргарлигини такомиллаштириш бугунги кунда жахон микёсида мухим ахамиятга эга булган вазифалардан саналмокда. Югуриш турларида спортчиларни куп йиллик боскичларига саралаш ва тор ихтисосликка йуналтириш, машгулот жараёнларини режалаштириш, нуфузли спорт мусобакаларига тайёрлаш жахон хамжамияти эътиборини узига тортиб келмокда. Утказилаётган йиллик тайёргарликнинг боскич ва даврларида машгулотларни олиб бориш, спортчиларнинг жисмоний, техник-тактик, функционал, психологик ва интеграл тайёргарлигини такомиллаштириш, машгулот ва мусобака фаолиятида спорт формасини ушлаб туриш каби вазифаларни хал этиш талабини куймокда.

Енгил атлетиканинг киска, урта ва узок масофаларга югурувчи талаба спортчилар билан утказиладиган спорт машгулотларида уларни жисмоний ривожланганлиги, функционал, техник, тактик ва жисмоний тайёргарлик курсаткичларининг узаро корреляцион богликлигини ташкил килиши билан бегиланади.

Талаба спортчиларни тактик тайёргарлигини квалификациясини инобатга олган холда ишлаб чикилган методика асосида ривожлантириб, машгулот ва мусобака жараёнларида жорий, оралик мусобока олди ва мусобакаларда педагогик назорат килиш шкалалари ва мобил электрон стартёр ускунаси ишлаб чикилиб, амалиёт жараёнида кулланиш натижасида югуриш турларида малакали спортчиларни тайёрлаш учун хизмат килиши билан изохланади.

Енгил атлетикачи талаба-спортчиларни анотомик-физиологик хусусиятларини урганишга оид адабиётлар тахлили шундан хулоса чикариш имконини бердики, спортчиларни жисмоний ривожланиш конуниятлари, уларнинг марфологик хусусиятлари, жисмоний сифатарини ривожлантиришнинг ёшга оид жихатлари очиб берилган. Лекин киска, урта ва узок масофаларга югурувчиларни жисмоний ривожланишида комплекс ёндашув асосида юкламаларини таъсири етарлича урганилмаган.

Спринтерларда юкори натижаларни курсатишда жисмоний ривожланганликнинг ахамияти катта эканлигини олиб борилган тадкикот натижаларида аникланди.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Жисмоний ривожланиш буйича олиб борилган изланишларнинг курсатишича, бир хил гурухларидаги спортчиларда хар хил куринишдаги жисмоний ривожланиш, уртача булган ва турли даражадаги жисмоний тайёргарликка эга спортчиларни жисмоний ривожланиши хам турлича булиши аникланди.

Спортчиларни жисмоний ривожланиши харакат сифатларининг ривожланиши энергетик тизимлар динамикаси хусусиятлари билан хам богликлиги тадкикотларда аникланди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Турли мушак гурухларининг хар йилдаги усиши бир хил эмаслиги тадкикотларда аникланган. Усмирларда 10 дан 14 ёшгача булган даврда оёкларни букувчи ёзувчи мушаклар кучининг усиши 85% ни ташкил этар экан. Елка камарини букувчи мушаклар кучининг усиши 24% ни ташкил килиши аникланган. Шу сабабли нисбий кучни ривожлантириш 13 ва 15 ёшдан бошлаб ривожлантириб бориш тавсия этилган.

1-жадвал

Киска масофага югурувчи талаба-спортчилар учун йиллик тайёргарлик юкламаларининг оптимал тузилиши

Ойлар Сентябр Октябр

Х,афталар с 9

Йиллик циклнинг тузилиши Даврлар Тайёргарлик

боскичлар Умумий тайёргарлик

Тайёргарлик боскичлардаги асосий курсаткичлари Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик даражасини ошириш

1. Умумий машгулотлар сони 6 6 6 6 6 6 6 6 6

2. Умумиймашгулотларсоати 18 18 18 18 18 18 18 18 18

3. Умумий югуришлар хажми, км 25 27 20 24,4 26,9 20,5 22,3 22,2 24,8

Югуриш хажми ва шиддати 96100%, км 1,2 1,2 1,2 0,6 1,2 1,2 1,2 1,2 0,8

Югуриш хажми ва шиддати 9196%, км 2,2 2,2 1,6 2,6 2,6 2,6 1,4 1,8 2,2

Югуриш шиддати 90% гача, км 4,2 4,2 3,4 4,2 4,2 3,4 4,4 4,4 3,0

Югуриш машклари хажми, км 2,1 2,1 1,9 1,9 1,9 1,5 1,5 1,8 1,8

4. Сакраш машклари хажми, км 3,3 3,3 1,9 3,1 3,0 1,8 1,8 3,0 3,0

5. Огирликлар билан бажариладиган машклар, т 4,5 4,5 5 4,5 4,5 5 5 5 4

6. УЖТ, с 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

7. Кросс югуришлар 12 14 10 12 14 10 12 10 14

8. Назарий тайёргарлик, с + + + + + + + + +

9. Мусобакалар сони /стартлар, назоратлар н м н н м

10. Ташкилий ва хдкамлик амалиёти, с + + + + + + + + +

11. Тиббий назорат, с + +

12. Тарбиявий ишлар, с + + + + + + + + +

2-жадвал

Урта ва узок масофаларга югурувчиларда жисмоний ривожланишнинг тотал курсаткичлари (n=20)

Тана узунлиги (см) Вазни (кг) Кукрак кафаси айланаси (см)

Тинч х,олатда (см) Нафас олганда(см) Нафас чикарганда (см)

X 165 65,05 78,11 79,68 78,84

о 2,69 4,99 4,28 4,95 4,5

V, % 1,5 7,92 6,21 6,16 4,57

Биз томонимиздан киска масофага югурувчи талаба-спортчилар учун йиллик тайёргарлик дастурини иклим шароитимизни инобатга олиган хрлда ишлаб чикдик.

Дастурда киска масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний, функционал, техник ва тактик тайёргарлиги инобатга олиниб ишлаб чикилган.

3-жадвал

3000 м масофага югурувчиларда функционал курсаткитчларнинг тадкикот олдида шаклланганлик даражаси

Ф.И Кдцам

1 Ши д.з он % каденс

2 Шид .зон 3 Шид.з он 4 Шид .зон 5 Шид.з он Югуриш мароми мин/кмМа юкс макс/ур тача и1даки кадаМ акс/ми кКал кДж %

% % % % кс/мин н

(сонда )

1 Ш.Худойкулов 16 8 13 28 35 02:01/ 04:10 208/159 104/19 313

2 Б.Журахонов 22 15 24 18 21 02:35/ 04:00 197/160 111/27 338

3 А.Усмонов 13 18 21 27 21 02:14/ 04:12 195/158 147/24 318

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

4 З.Хасанов 20 12 26 22 20 02:22/ 03:58 202/156 135/28 287

5 Р.Собиров 14 7 25 17 37 02:27/ 03:56 189/163 127/23 335

6 Б.Хожиакбаров 12 16 19 24 29 02:39/ 03:51 191/154 119/29 346

7 Н.Анваралиев 10 14 18 30 28 02:41/ 04:02 201/161 109/35 365

Шунинг учун, узок масофага югурувчиларни машгулотлар жараёнида вакт билан маконни хис килишга ургатиш югуриш маромини узлаштиришини улар онгига сингдиришимиз лозим. ^олаверса узок масофага югурувчиларни комплекс тайёрлашда функционал холатини яхшилашга каратилган машгулот услубиятини такомиллашган дастурини ишлаб чикиш ва илмий асосослаган холда амалиётга татбик этиш максадга мувофикдир.

4-жадвал

Енгил атлетика узок масофаларга югурувчиларнинг машFулотлар

сони, шиддати ва хажми

Умумий Умумий Умумий Югуриш Югуриш Югуриш Кросс

машгулотла машгулотла югуришлар хажми ва машклари шиддати югуришлар

р сони р хажми шиддати хажми хажми

320 640 1197,9 км 96-100% 66,6 км 91% 580 км

■ 4 йиллик дастур 13 йиллик дастуръ

1-расм. Енгил атлетика ихтисослиги узок масофаларга югурувчиларнинг 4 йиллик ва 3 йиллик дастурларида курсатилган спорт педагогик махоратини ошириш машFулотларининг таксимланиши

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

H.MHH-MeTogHK agaSHëT.apra acocaH eHru. araeTHKaHHnapHH Kyn hhmhk TaHëprapnHK SocKUHnapu SyHHHa eHru. araeTHKa MamFynoraapHHH SomKapum, TaHëprapnHK KoMnoHeffraapuHH pHBo^naHTHpum, pe^anamTHpum Ba Kyn hhmhk TaHëprapnHK SocKUHnapugarH MyaMMo.apHH ypraHHm SyHHHa h.mhh umnap o.hs SopunraH. ammo, eHru. araeTHKaHH Ta.a6a-cnopTHH.apHH komhtokc TafiëprapnHrHHH omupum ro3acugaH h.mhh TagKHKoraap eTap.HHa ohhs 6epu.MaraH. Taxnun Ku^HHraH umnapga cnopTHH.apHH TaHëprapnHrHHH pHBo^naHTHpHm SyHHHa Typ.HHa ëHgamyB.ap MaB^yg. ffly MyHocaSaT SunaH eHrH. araeTHKaHH Ta.a6a-cnopTHH.apHH komhtokc Tafiëp.am SyHHHa h.mhh TagsuKoraap yTKa3um 3apyp.HrHHH Kypcaragu.

^hcmohhh puBo^naHHm SyHHHa o.u6 SopunraH H3naHHmnapHHHr KypcaTHmHHa, Sup xh. rypyxnapugaru cnopTHH.apga xap xh. KypuHHmgaru ^hcmohhh puBo^naHHm, ypTaHa SynraH Ba Typ.H gapa^agaru ^hcmohhh TaHëprap.HKKa эгa cnopTHH.apHH ^hcmohhh puBo^naHumu xaM Typ.HHa Synumu MyMKHH. Typ.H TagsuKoraapga rorypum Typ.apura HXTucoc.amraH cnopraunapga SyH Ba Ba3H KypcaTKHHnapu Sup-Supura MyTaHocuS SynHmnuruHH KypcaraS yTraH.

ammo Su3HHHr $HKpHMH3Ha, SyH Ba Ba3H orupnuru cnopTHH.apHH reorpa^HK ^oHnamyBH Su.aH xaM sofhhk. ^yHKH, EBpona, ABCTpa.ua, AMepHKa Ba A^pHKa KHTtanapuHHHr KucKa Maco^ara rorypyBHHnapuga TaHa Ty3H.Hmuga oëK y3yH.Hru KynpoK Ky3ra Tam.aHHm SapoSapuga MymaK.apHHHr maK.naHraH.HrH aKKo. HaMoëH Synagu. YpTa Ba y3oK Maco^anapra rorypyBHH EBpona Ba A^puKa KHTtacu BaKHnnapuga ypTaHa TaHa Ty3H.HmHra эгa SynraH cnopTHH.ap KynpoK yHpaHgu. Ocuë KHTtacu BaKHnnapuga эca TaHa Ty3H.Hmu oëK KucMHra HucSaraH Sen KucMHHHHr y3yH.Hru Ky3ra TamnaHagu, rorypum Typnapuga ^hcmohhh puBo^naHHmHHHr axaMuaTH ^yga KaTTa экaнnнгн Ky3arangH. ^yHKH, rorypumga KagaMnap HacTOTacu, KagaM.ap y3yH.Hru Ba rorypum KageHcu ^hcmohhh pHBo^.aHraH.HK gapa^acu SunaH sof.hk xpnga umnamu KepaK.

KucKa, ypTa Ba y3oK Maco^anapra rorypyBHunapHH negaroruK Ha3opaT Kunum mKanacu rorypyBHunapHH gacraaSKH TaHëprapnHK, opa.HK, MycoSaKa ongu Ba MycoSaKa ^apaëHnapuga ynapHH capanam, Harn^anapHH ongHHgaH SamopaT KHnum Ba SomKapum HMKoHuaraapuHH omupagu, my Souc ymSy negaroruK Ha3opaT Kunum mKanacuHH cnopTHHnap aManuëT ^apaëHHra TaBcua этнnagн.Taпa6a cnopTHunapHH rorypum Typnapuga TaKTHK TafiëprapnHrHHH maKnnaHTHpum yHyH umnaS HHKunraH TaKTHK TafiëprapnHK MeTogHKacu rorypumra HXTucocnamraH yHHHHH pa3pagnu cnopTHHnapgaH SomnaS xa.Kapo Tou^agaru cnopT ycTanapuHHHr Typnu мнкpoцнкnnapga rorypum TaKTHKacuHH y3.amTHpHmH yHyH TaBcua этнngн.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Енгил атлетикачи талаба-спортчиларни югуриш турлари буйича мусобакаларга комплекс тайёрлаш учун ишлаб чикилган методикалар уларни йиллик тайёргарлик циклларида жисмоний, функционал, техник ва тактик тайёргарлигини рвиожлантиришда ва уларни дастлабки тайёргарлик, оралик, мусобакаолди ва мусобака циклларида нуфузли мусобакаларга саралаб олиш, натижаларини олдиндан башоратлаш ва бошкаришда илмий-оммавий ва назарий жихатдан асосланган дастур сифатида югуриш буйича спортчилар тайёрлаш тизимига тавсия этилади. ХУЛОСА

Турли тадкикотларда югуриш турларига ихтисослашган спортчиларда буй ва вазн курсаткичлари бир-бирига мутаносиб булишлигини курсатиб утган. Аммо бизнинг фикримизча, буй ва вазн огирлиги спортчиларни географик жойлашуви билан хам боглик.

Киска масофаларга югурувчиларнинг жисмоний тайёргарлигини ва спорт натижасининг юкори булиши нафакат тос-сон болдир мушакларининг ривожланганлигига ва уларнинг портловчанлик кучи даражасига асосланади.

Урта масофага югуришга ихтисослашган талаба-спортчиларда уч бугимни ва бошка бугимлларни хамда оёкнинг букувчи ва ёзувчи мушакларни бир вактда ва алохида ривожлантиришга мулжалланган интеграл ва локал таъсир этувчи восита ва усулларни ишлаб чикишни талаб этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида. ПФ-5924-сон. Тошкент ш.,2020 йил 24 январь.

2. Дукальская А.В. Современное представление о развитии физических качеств волейболистов. - Росгов-на-Дону, 1995.- 24 с.

3. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. - М.: Физкультура и спорт, 1991.- 543 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Олимов М.С. Югуриш турларида енгил атлетикачи талабаларни тайёрлашнингилмий педагогик асослари Авторефарат.Чирчик-2022.

5. Khakimov, S. T. (2022). INCREASE IN THE LEVEL OF PHYSICAL TEXT CHAMPIONSHIP, DIFFERENTIATED BY YOUNG VOLLEYBALLS ACCORDING TO THE SPECIALTY OF THE GAME. Academic research in educational sciences, 3(3), 549-556.

6. Khakimov, S. T. (2022). THE WAYS TO ENHANCE THE TRAINING

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

PROCESS OF YOUNG VOLLEYBALL PLAYERS. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal, 2022(2), 118-135.

7. Shermukhammadov, B. (2022). Creativity of a Teacher in an Innovative Educational Environment. Journal of Higher Education Theory and Practice, 22(12), 127.

8. Siddikov, B. S. (2020). The importance of sports and recreation activities for a harmoniously developed generation. In Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания общества (pp. 107-111).

9. Tulanboevich, K. S., & Nishanbaevich, M. O. (2021). Improving physical fitness and training process in young volleyball players. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 312-316.

10. Tulanboyevich, K. S. (2022). THE EFFECTIVENESS OF DEVELOPING STRENGTH AND PHYSICAL QUALITY OF HIGH SCHOOL STUDENTS THROUGH GYMNASTIC TRAINING. Conferencea, 176-184.

11. Tulanboyevich, X. S., & Kamolaxon, U. (2022, October). GIMNASTIKA DARSIDA SNARYADLARDA BAJARILADIGAN MASHQLARNI O 'RGATISH USULLARI. In E Conference Zone (pp. 68-73).

12. Yuldashev, M. (2021). INNOVATIVE ASPECTS FOR HEALTHY LIFESTYLE FORMATION AND DEVELOPMENT OF SPORTS. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 2(05), 102-107.

13. Сиддиков, Б. (2014). УЧЕБНО-ВОСПИТАТЕЛЬНЫЕ КОМПЛЕКСЫ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 71-74.

14. Сиддиков, Б. С. (1994). Физическое воспитание школьников в условиях учебно-воспитательного комплекса (на материале сельских школ Узбекистана).

15. Сиддиков, Б. С. (2019). Физическое воспитание как фактор развития личности. International scientific review, (LXIV), 57-58.

16. Сиддиков, Б. С., & Джалалов, Б. Б. (2016). OBJECTIVES OF THE YOUTH ACTIVITY BY TEACHING TRAINING. Учёный XXI века, (6-2 (19)), 41-44.

17. Хайдаралиев, Х. Х. (2022). РОЛЬ РИТМИЧЕСКОЙ ГИМНАСТИКИ В ДОШКОЛЬНОМ ОБРОЗОВАТЕЛЬНОМ УЧРЕЖДЕНИИ ДЛЯ ДОШКОЛЬНИКОВ. Academic research in educational sciences, 3(3), 591-599.

18. Хакимов, С. Т. (2021). Ёш волейболчилар жисмоний тайёгарлигини уйин ихтисослиги буйича такомиллаштириш. Ташкилий цумита, 234.

19. Шермухаммадов, Б. (2012). Использование различных методов, форм и средств в воспитании молодежи. Актуальные проблемы современной науки, (5), 80-83.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.