Научная статья на тему 'ҚИСҚА МУДДАТДА (ЭКСТЕРНАТ) ФИЗИКАНИ ҚАЙТА ЎРГАНИШ МУАММОЛАРИ'

ҚИСҚА МУДДАТДА (ЭКСТЕРНАТ) ФИЗИКАНИ ҚАЙТА ЎРГАНИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
132
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
физика / физика атамалари ва терминлари / физика қонунлари / қонуниятлари / жараёнлари / таянч конспект / физикадан масалалар / тест вазифалари / билимни баҳолаш / экстернат / сертификат. / физика / понятия и термины физики / законы / правила / закономерности / процессы физики / опорный конспект / задачи и тесты по физике / оценка знания / экстернат / сертификат.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хусанов Зафар Жўрақулович, Турсунметов Камилжон Ахмедович

Мақолада ўқувчиларнинг элементар физика курсини мустақил такрорлаш ва қайта ўрганиш масалалари баён қилинган ҳамда ўқувчиларнинг билимини баҳолашни амалга ошириш муаммолари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ПОВТОРНОГО ИЗУЧЕНИЯ ФИЗИКИ ЗА КОРОТКИЙ СРОК (ЭКСТЕРНАТ)

В статье изложены аспекты повторного изучения и повторения самостоятельно учащимся элементарного курса физики, а также освещены проблемы оценки знания учащихся по физике.

Текст научной работы на тему «ҚИСҚА МУДДАТДА (ЭКСТЕРНАТ) ФИЗИКАНИ ҚАЙТА ЎРГАНИШ МУАММОЛАРИ»

Хусанов Зафар Журак,улович,

Навоий кончилик институти умумий физика кафедраси, катта укитувчиси Турсунметов Камилжон Ахмедович,

Мирзо У^бек номидаги Узбекистан Миллий университети "Физика" факультети умумий физика кафедраси профессори, физика-математика фанлари доктори;

КИСКА МУДДАТДА (ЭКСТЕРНАТ) ФИЗИКАНИ К.АЙТА УРГАНИШ МУАММОЛАРИ

УДК: 373.5, 537.10

ХУСАНОВ З.Ж., ТУРСУНМЕТОВ К.А. К,ИСК,А МУДДАТДА (ЭКСТЕРНАТ) ФИЗИКАНИ К,АЙТА УРГАНИШ МУАММОЛАРИ

Маколада укувчиларнинг элементар физика курсини мустакил такрорлаш ва кайта урганиш масалалари баён килинган х,амда укувчиларнинг билимини бах,олашни амалга ошириш муам-молари ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: физика, физика атамалари ва терминлари, физика конунлари, конуниятлари, жараёнлари, таянч конспект, физикадан масалалар, тест вазифалари, билимни бах,олаш, экстернат, сертификат.

ХУСАНОВ З.Ж., ТУРСУНМЕТОВ К.А. ПРОБЛЕМЫ ПОВТОРНОГО ИЗУЧЕНИЯ ФИЗИКИ ЗА КОРОТКИЙ СРОК (ЭКСТЕРНАТ)

В статье изложены аспекты повторного изучения и повторения самостоятельно учащимся элементарного курса физики, а также освещены проблемы оценки знания учащихся по физике.

Ключевые слова и понятия: физика, понятия и термины физики, законы, правила, закономерности, процессы физики, опорный конспект, задачи и тесты по физике, оценка знания, экстернат, сертификат.

HUSANOVZ.J., TURSUNMETOV K.A. PROBLEMS OF REPETETED STUDY OF PHYSICS IN A SHORT PERIOD OF TIME (EXTERNAT)

The article outlines the aspects of re-studying and repeating the elementary physics course by students themselves, and also highlights the problems of students' physics knowledge assessment.

Key words and concepts: physics, concepts and terms of physics, laws, rules, laws, physics processes, supporting abstract, problems and tests in physics, knowledge assessment, external studies, certificate.

Кириш. Бугунги куннинг таълимга булган асосий талабларидан бири - бу ракобатбардош баркамол мутахассислар тайёрлашдир. Республикамизнинг жадал тараккиётини амалга оширишда етук кад-рларнинг урни бекиёсдир. Шунинг учун бугун Республикамиз учун замонавий техника ва технологияларни тушуниб, уларни бошкарадиган мутахассислар керак. Бунинг учун улар техника ва технологияни асоси булган физикани чукур билишлари керак.

Бугунги кунда элементар физикани укитиш савияси талабга жавоб беради деб булмайди. Буни олий укув юртларига кирувчиларнинг физикадан эришган курсаткичларидан х,ам куриш мумкин.

Бу эса катор факторларга боFлик. Бир томондан кадрлар муаммоси булса, бошка томондан укув воситаларнинг етишмов-чилигидадир. Укув воситаларига дарслик-дан ташкари укув кулланмалар, методик кулланмалар, кургазмали намойиш асбоб-ускуналари, укув лаборатория курилмалари, жадваллар, укув плакатлари, укув кинофиль-млари, электрон ишланмалар, электрон дарс-ликлар, виртуал лаборатория ишлари, физикадан масала ечиш методикалари буйича адабиётлар киради. Бу укув воситаларининг физика таълимида етишмаслиги физикани укитиш х,амда физикани урганиш савиясига таъсир этмокда ва укувчиларнинг физикага иштиёкини тушиб кетишига олиб келмокда.

Мавзунинг долзарблиги, олий укув юртларига кирувчилар, киришга тайёргар-лик курувчилар элементар физиканинг асосий конун, коида, конуниятлари, жараёнла-рини узлаштирган булиши керак. Бунинг учун физикани киска муддатда такрорлашлари ёки кайта урганишлари керак булади. Хуш, буни амалга оширишлари учун кандай имконият-лар, методлар ва омиллар бор деган савол тугилади.

Бу саволларга куплаб педагоглар ва пси-хологлар1 жавоб беришга х,аракат килганлар. Уларнинг барчаси укувчиларда мустакил таълим олиш малакаси ва куникмаси йук эканлигини таъкидлашган. Шу жумладан

укувчиларни тезкор-экстернат услубда тайёр-лаш методикалари тавсия килинган2.

Аммо, физика фани х,ам назарий, х,ам экс-периментал мураккаб фан булгани учун, улар таъкидлаган ва курсатган материалларни куллаш билан муаммони х,ал килиб булмайди.

Биринчидан, Узбекистон Республикаси-нинг х,озирги кунда жах,он х,амжамиятида тут-ган урни, фан-техника тараккиёти ва унинг ривожланиш даражаси, бозор иктисодиёти шароитининг кундалик турмуш тарзига таъ-сирини х,исобга олган х,олда 6 та таянч: ком-муникативлик, ахборот билан ишлаш, шахс сифатида уз-узини ривожлантириш, ижти-моий фаол фукаролик, умуммаданий, математик саводхонлик, фан ва техника янгили-кларидан хабардор булиш компетенциялари ва 3 та фанига оид: 1) физик х,одисалар ва жараёнларни кузатиш, тушуниш ва тушунти-риш; 2) тажрибалар утказиш, физик каттали-кларни улчаш ва хулосалар чикариш; 3) физик билимлар ва асбоблардан амалиётда фой-далана олиш компетенциялари белгиланиб, компетенциявий ёндашувга асосан ДТС ва укув дастурлари ишлаб чикилган3.

Буни амалга ошириш учун катор психологик ва дидактик х,амда ташкилий муам-молар х,ал килиниши керак булади. Булар укувчиларда фанга булган мотивацияни уЙFотиш, укув дастурини яратиш; укув воси-талари ва улардан фойдаланиш методика-сини ишлаб чикиш; таълимнинг тизимлиги ва узвийлиги, эксперимент ва фикрий экспе-риментларни бажариш шарт-шароитларни ишлаб чикиш, укувчиларда мантикий фик-рлашни ривожлантирувчи омилларни яратиш; укувчиларнинг билимини боскичма-боскич ташхислаш каби муаммоларни х,ал килишдир.

Иккинчидан, укувчиларнинг мустакил физикани урганиш учун укув кулланма ва укув

1 Жарова Л.В. Учить самостоятельности. - М.: "Просвещение", 1993. - 205 с.; Обобщающее повторение: Методические указания / Под ред. Карева В.А./ - Уфа: УфГУ. 1982. - 82 с.

2 Жарова Л.В. Учить самостоятельности. - М.: "Просвещение", 1993. - 205 с.; Обобщающее повторение: Методические указания / Под ред. Карева В.А./ - Уфа: УфГУ. 1982. - 82 с.; Гидронович В.А. Организация обобщенного повторения и выпускных экзаменов по физике. Автореф. дис. канд. пед. наук. - М.: 1988. - 21 с.; Иванова Л.А. Активизация познавательной деятельности учащихся при изучении физики. - Москва: "Просвещение", 1983. - 160 с.

3 Усаров Ж.Э. Таянч ва фанга оид компетенциялар асо-сида таълим мазмунини такомиллаштириш ва укувчилар компетентлигини ривожлантириш. Пед. фанлари док-тори дис. автореферати. - Тошкент: 2019. - 31б.

воситаларни яратиш зарур. Укув муассаса-сида укитиш функциясини укитувчи бажарса, мустакил таълимда бу функцияни дарслик ва укув воситалари бажаради. Бунда укув воси-талари маълумотларни етказувчи пассив укув куролидан фаол дидактик системага айла-нади. Укув воситалари билимларни опера-тив урганишга ва уз-узини назорат килишга имкон бериши х,амда мантикий фикрлашиши-нинг шакллантиришига имкон бериши керак.

Шунингдек, укув кулланма ва укув воситалари 7 хил билимлар: тушунчалар, конунлар, конуниятлар, илмий фактлар, эксперимент, назарий ва амалий билимларни уз ичига олиши зарур.

Асосий цисм. Физикани такрорлаш ва кайта урганиш 2 хил шаклда: укув муассаса-сида жамоа булиб укитувчи рах,барлигида ва укув муассасасидан ташкари индивидуал мустакил ёки ярим мустакил, яъни ота-она ёки репетитор рах,барлигида амалга ошири-лади.

Жамоа булиб укитувчи рах,барлигида физикани такрорлашда куйидаги муаммо ва маса-лаларни х,ал килиш керак1:

• укув материалини такрорлаш ёки кайта урганиш (жамоа булиб) технологиясини ишлаб чикиш;

• укувчиларда аввал урганилган физи-кадан материалларни кайта урганиш мусбат мотивациясини уЙFотиш (х,осил килиш);

• укувчиларни физикани урганишга булган талаблар билан таништириш;

• такрорлаш ва кайта урганиш зарур булган асосий мавзу ва саволларни ажратиш;

• луFат, изох,ли луFат, маълумотнома, модель, схема, диаграмма ва укув плакатла-рини куллаш;

• физикани ургатишда индивидуал, шах-сга йуналтирилган таълимни амалга ошириш;

• физикани ургатишда инновацион педа-гогик технология ва методлардан фойдала-ниш;

• укувчиларнинг билимларини чукурлаштириш ва тизимлаштиришга имкон берувчи тест вазифалари ва масалалар систе-масини танлаш;

1 Хусанов З. Ж., Турсунметов К.А. Турдиев. Н.Ш. Физи-калан укувчиларнинг мустакил ишларини ташкил этиш ва утказиш шакллари. Физика, Математика, Информатика. - Тошкент: 2012. №2. - Б. 71 -76.

• такрорлаш материаллари ва уларни укувчиларга етказиш методикалари укувчиларнинг дарсда ва мустакил фаолия-тида мустакил фикрлашини фаоллаштириши керак.

Укувчиларнинг мустакил фаолияти укитувчиларнинг бевосита х,амда билво-сита рах,барлигида х,ам ташкил килинади. Иккинчи х,олда укитувчининг (репетитор-нинг) курсатмаси ва методикасига биноан укувчининг мустакил фаолияти ташкил килинади.

Укувчининг мустакил фаолиятининг максади билимларни мустакил эгаллаш, бу билимларни амалиётда х,амда турмушда куллай билишдир. Бу фаолиятда укувчилар физикани мустакил урганишларида дарслик, укув кулланмалари ва воситалардан фойда-ланиш малака ва куникмаларига эга булиши керак:

- укилган материалдан асосийларини ажратиш;

- математик ифодаларни келтириб чикаришни урганиш;

- график, схема, расм, диаграмма, жад-валлардан фойдалана билиш х,амда улардан маълумот олиш;

- укилган материаллардан таянч конспект тузиш;

- назорат саволларига жавоб топиш;

- мундарижа, предметли ва исмли курсаткичлар-каталоглардан фойдаланиш;

- маълумотнома, энциклопедия, изох,ли луFат ва кушимча адабиётлардан фойдала-ниш;

- электрон материал, виртуал лаборатория ишлари х,амда интернет материалларидан фойдаланиш;

- фикрий экспериментларни еча олиш;

- уй-тажрибаларини ташкил килиш ва утказиш.

Киска вактда укувчилар физикани такрорлаш ёки кайта урганиш жараёнини ташкил килиш, утказиш х,амда укувчилардаги катор психологик барьерларни йукотиш ва укувчининг фаолиятини енгиллашти-риш х,амда интенсивлаштириш учун, бизнинг фикримизча куйидаги укув кулланмалар ва воситалари керак:

Физик термин ва атамалар луFати, чунки купгина адабиётлар рус тилида мавжуд;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

1. Физиканинг изохли лугати;

2. Физик термин, атама, конун, конуниятларни киска вактда тyFри талкин килиш учун физикадан глоссарийлар туплами;

3. Физик жараён, ходиса, конун ва конуниятларни киска вактда кайта урганиш ва такрорлаш учун зарурий маълумотномалар;

4. Дарслик ёки укув кулланмалар (таянч конспект куринишида);

5. Укувчилардаги психологик барьер-ларни бартараф килувчи савол, тест вазифа-лари ва турли кийинчилик даражадаги маса-лалар туплами;

6. Укувчиларнинг физикани урганиш, уларнинг билимларини назорат килувчи электрон дарсликлар, электрон материаллар, электрон ишланмалар.

Бу сохада - укувчиларнинг физикани мустакил такрорлаши ва кайта урганиши учун республикамизда катор имкониятлар яра-тилди ва яратилмокда:

1. Академик Р.Бекжонов рахбарлигида физикадан русча-узбекча атамалар лугати ишлаб чикилган, чоп этилган. Сабаби, акса-рият физикадан адабиётларнинг купчилиги рус тилида мавжуд1.

2. Академик П.К.Хабибуллаев рахбарлигида физикадан изохли лугат яра-тилдики, укувчилар физик термин ва атама-ларнинг маъноларини хамда аник таржимала-рини урганиб оладилар2.

3. Физик атама, термин, конун, конуният ва жараёнларнинг маъносини киска вактда урганиб олишларига имкон берувчи глоссарийлар яратилди ва яратилмокда3.

4. Физиканинг барча булимларини уз ичига олган ва таянч конспект куринишдаги "Fizikani takrorlang" маълумотнома яратилди, бир неча марта чоп этилди ва амалиётга татбик этилди4.

1 Бекжонов Р., Комолхужаев Ш., Ризаев Х. Физикадан русча-узбекча атамалар луFати. - Тошкент: "Укитувчи", 1991. - 296 б.

2 Хабибуллаев П.К. ва б. Физикадан изохли луFат. - Тошкент: "Энциклопедия", 2002. - 304 б.

3 Турсунметов К.А. ва б. Физикадан глоссарийнинг маз-муни, аспектлари. / «Uzluksiz ta'lim" журнали, 2014. №3. - Б. 61-65.

4 Турсунметов К.А., Худайбердиева А.И., Хусанов Э.Ж.

Физикани такрорланг. - Тошкент: "Укитувчи", 2008. - 200

б.

5. Таянч конспект куринишдаги 900 дан ортик тест вазифалари (жавоблари билан) булган Физика I, Физика II укув кулланмалари чоп килинди, 3 марта кайта нашр килинди ва укув жараёнига татбик этилди5.

6. Беш хил кийинчилик даражадаги масалалари булган "Физикадан масалалар туплами" яратилди, кайта тулдирилиб нашр этилди ва укув жараёнига татбик этилди6. Шу жумладан, укув кулланмада масала ечиш учун барча зарурий физикадан формулалар х,амда масала ечиш намуналари келтирилган.

7. О.Тигай билан биргаликда физикани укитувчи-назорат килувчи электрон дарс-лиги7 яратилди. Унда умумий физика буйича назарий материаллари, виртуал лаборатория ишлари, анимацион материаллар, наза-рий саволлар ва тест вазифалари туплами х,амда уларнинг жавоблари келтирилган. Бу электрон дарслик укувчиларнинг элементар физика курсини интенсив урганиш ва кайта урганишга имкон беради х,амда узининг били-мини боскичма-боскич назорат килишга имкон беради.

Хулоса ва амалий таклифлар. Юкорида келтирилган укув дарсликлари ва воситалари укувчиларнинг физиканинг барча мавзулари-дан таянч конспект килишга, узларини билимларини тизимлаштиришга х,амда умумлаш-тиришга имкон беради, назорат саволларига мустакил жавоблар топишга, тест вазифалари х,амда даражаланган масалаларни ечиш асо-сида машк киладилар ва узларининг билимларини бах,олайдилар. Укувчилар юкорида зикр этилганларга асосан улар физикадан мустакил таълим олишлари мумкин.

Лекин, купгина укувчилар мустакил фао-лият килиш малака ва куникмаларига эга эмас! Улар мутахассислар, укувчилар ва репетитор-ларнинг ёрдамига мух,тож. Шунинг учун улар мустакил, киска вактда, экстернат шаклида физикани урганиш ва уларнинг физик билим-

5 Оплачко Т.М., Турсунметов К.А. Физика I. Тошкент: "Чулпон", 2007. -206 б. ва Оплачко Т.М., Турсунметов К.А. Физика II. - Тошкент: "Илм Зиё", 2007. - 235 б.

6 Турсунметов К.А. ва бошкалар. Физикадан масалалар туплами. - Тошкент: "Укитувчи", 2003. - 160 б.

7 Тигай О.Э., Турсунметов К.А. Физика. Электронный контрольно-обучающий учебник. Патент Республики Узбекистан №D GU 2008150.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

1-расм. Укувчиларнинг физикани киска вактда такрорлаш ва кайта урганиш ^амда физикадан эгаллаган билимни бах,олаш вариантлари.

ларининг бах,олаш вариантларини диаграмма шаклида келтирдик (1-расм).

Укувчилар физикани киска вактда кайта урганиш ва такрорлашни узлари хох,лаган х,олда ва имкониятларидан келиб чиккан вариантларда амалга оширадилар. Уларнинг билимларини бах,олаш турли комиссиялар томонидан бах,оланиб, уларга маълумотнома беришларини ташкил килиш мумкин.

Лекин бу жараён анча мураккаб булиб, куп вакт, катта маблаF сарф булади х,амда куп сонли мутахассисларни жалб килишга туFри келади. Турли комиссия аъзолари укувчиларнинг билимини бах,олашга тур-лича ёндашиш мумкин ва уни биз куйидаги чизикли (1-расм,).

Лекин бундай амалиёт керакми деган савол туFилади. Ха, албатта керак! Хеч кимга сир эмас, бугунги кунда умумий урта, урта махсус укув муассасаларини тугатганлар-нинг купчилик кисмида физикадан билимлари жуда паст ва улар жуда катта кийинчилик билан олий укув юртларида физикани аранг узлаштирмокдалар.

Шунинг учун жах,он амалиётида инглиз тили (бошка чет тиллари)дан укувчилар экстернат имтих,он топшириб (мас.: TOEFL, IELTS) сертификатлар олмокдалар, узларининг чет тилидаги билимларини чукурлаштирмокдалар ва мукаммаллаштирмокдалар. Шу амалиёт шаклидан фойдалансак укувчиларнинг респу-бликамизда физикадан "оксокланаётган"

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

билимларини киска вактда "тузатиш" учун шу методикани куллаш максадга мувофик деб х,исоблаймиз. Шу жумладан келтирилган ама-лий тавсия берамиз.

Агар тест маркази бу экстернат имтих,онларни йил давомида олиб, ягона стандартлашган (ДТС талаблари асосида) сертификатлар беришни йулга куйишса, укувчиларнинг физикадан билими жадаллик билан ортар эди.

Бу эса уз навбатида укувчиларнинг август ойини кутиб тайёрланмасдан, йил давомида физикани укиб, узларининг билимларини бах,олаб борардилар. Шунингдек, физика фанига кобилияти булмаган укувчилар физика устувор булган йуналишдаги олий укув юрт-ларига "адашиб" кириб колишмайди х,амда

улардан "нунок" мутахассис ва мух,андислар тайёрланмайди.

Албатта бу катта мех,нат ва сарф-харажатни талаб килади. Бунда етакчи мутахассис-лар тайёрланади, "on-line" шаклида синов-дан утадилар х,амда сертификатлар олади-лар. Бу харажатларнинг асосий кисми албатта укувчилар томонидан копланиши режалашти-рилиши керак.

Таклиф килинган методика республика-мизда физика таълимини савиясини сузсиз яхшилаб, физик саводхонликни янги боскичга кутаради. Шунингдек, ОУЮ ларга кириш сино-вини осонлаштиради, иш х,ажмини х,амда укувчиларнинг кириш синовларида буладиган психологик нокулайликларни камайтиради.

Адабиётлар руйхати:

1. Жарова Л.В. Учить самостоятельности. - М.: "Просвещение", 1993. - 205 с.

2. Обобщающее повторение: Методические указания / Под ред. Карева В.А./ - Уфа: УфГУ. 1982. - 82 с.

3. Гидронович В.А. Организация обобщенного повторения и выпускных экзаменов по физике. Автореф. дис. канд. пед. наук. - М.: 1988. - 21 с.

4. Иванова Л.А. Активизация познавательной деятельности учащихся при изучении физики. - Москва: "Просвещение", 1983. - 160 с.

5. Усаров Ж.Э. Таянч ва фанга оид компетенциялар асосида таълим мазмунини такомиллаштириш ва укувчилар компетентлигини ривожлантириш. Пед. фанлари док-тори дис. автореферати. - Тошкент: 2019. - 31б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Хусанов З. Ж., Турсунметов К.А. Турдиев. Н.Ш. Физикалан укувчиларнинг мустакил ишларини ташкил этиш ва утказиш шакллари. Физика, Математика, Информатика. -Тошкент: 2012. №2. -Б71-76.

7. Бекжонов Р., Комолхужаев Ш., Ризаев Х. Физикадан русча-узбекча атамалар лугати - Тошкент: "Укитувчи", 1991. - 296 б.

8. Хабибуллаев П.К,. ва б. Физикадан изошли лугат. Тошкент: "Энциклопедия", 2002. -304б.

9. Турсунметов К.А. ва б. Физикадан глоссарийнинг мазмуни, аспектлари. / «Uzluksiz ta'lim" журнали, 2014. №3, - Б. 61-65.

10. Турсунметов К.А., Худайбердиева А.И., Хусанов Э.Ж. Физикани такрорланг. -Тошкент: "Укитувчи", 2008. - 200 б.

11. Оплачко Т.М., Турсунметов К.А. Физика I. Тошкент: "Чулпон", 2007. -206 б. ва Оплачко Т.М., Турсунметов К.А. Физика II. - Тошкент: "Илм Зиё", 2007. - 235 б.

12. Турсунметов К.А. ва бошкалар. Физикадан масалалар туплами. - Тошкент: "Укитувчи", 2003. - 160 б.

13. Тигай О.Э., Турсунметов К.А. Физика. Электронный контрольно-обучающий учебник. Патент Республики Узбекистан №D GU 2008150.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.