Научная статья на тему 'Ипакчилик тармоғини ривожлантириш самарадорлигини кластерлар асосида тадқиқ этиш хусусида'

Ипакчилик тармоғини ривожлантириш самарадорлигини кластерлар асосида тадқиқ этиш хусусида Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
255
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маджидов Ш. А., Хакимов Б. Д.

Республикамизда инвестицияларни жалб этиш асосида иқтисодиётни ривожлантириш устувор йўналишлардан бири ҳисобланади. Устувор тармоқлардан ҳисобланган ипакчилик саноатини ривожлантиришнинг 2011-2015 йилларга мўлжалланган тармоқ инвестицион дастури қабул қилинди. Инвестицион дастурда замонавий техника ва технологиялар асосида янги ипакчилик корхоналарини барпо этиш, корхоналарни модернизация қилиш ва қайта жиҳозлашни амалга ошириш кўзда тутилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ипакчилик тармоғини ривожлантириш самарадорлигини кластерлар асосида тадқиқ этиш хусусида»

V_/

Маджидов Ш.А.

Тошкент тукимачилик ва

енгил саноат институти катта.укитувчиси,

и.ф.н. Хакимов Б.Д.

Тошкент тукимачилик ва

енгил саноат институти магистранти

ИПАКЧИЛИК ТАРМОМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ КЛАСТЕРЛАР АСОСИДА ТАДЩ ЭТИШ ХУСУСИДА

Республикамизда инвестицияларни жалб этиш асосида ицтисодиётни ривожлантириш усту-вор йуналишлардан бири цисобланади. Устувор тармоцлардан цисобланган ипакчилик саноатини ри-вожлантиришнинг 2011-2015 йилларга мулжалланган тармоц инвестицион дастури цабул цилинди. Инве-стицион дастурда замонавий техника ва техноло-гиялар асосида янги ипакчилик корхоналарини барпо этиш, корхоналарни модернизация цилиш ва цайта жицозлашни амалга ошириш кузда тутилган.

Мустакиллик йилларида мамлакати-миз минтакаларини ривожлантириш, янги иш уринларини барпо этиш оркали ижтимоий-иктисодий муаммоларни х,ал этишга Республикамиз Хукумати томони-дан катта эътибор берилмокда. Жумладан, туFридан-туFри куйилмалар киритаётган хорижий инвесторлар учун максимал да-ражада кулай инвестиция мух,итини яра-тиш, республика минтакаларига хорижий сармоялар ва замонавий технологиялар жалб этишни раFбатлантириш максадида хорижий инвестициялар иштирокида-ги корхоналар учун кенг куламдаги кафо-латлар, имтиёзлар ва афзалликлар тизими яратилган.

Корхоналарни модернизациялаш, техник ва технологик янгилаш, уларни энг замонавий юкори технологик ускуна-лар билан жих,озлаш, мах,аллий хом ашё-ни чукур ва сифатли кайта ишлаш неги-зида ракобатбардош мах,сулотларни иш-лаб чикаришни купайтириш х,амда экспорт салох,иятининг баркарор усиб бори-

шини таъминлашда, айнан шундай имтиёзлар берилиши назарда тутилган1.

Шунингдек, Президентимиз

И.А.Каримов Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаларида "...мамлака-тимизда фаолият курсатаётган корхоналарни модернизация килиш, техник ва технологик кайта жих,озлаш х,амда замонавий, юксак технологияларга асосланган янги ишлаб чикаришни ташкил этишни тезлаш-тириш борасида фаол инвестиция сиёсати

1 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 11.04.20l2 "ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар жалб этишни раFбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фар-мони. Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 15 декабрдаги ПК.-1442 - сонли "2011 — 2015 йилларда Узбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йуналишлари туFрисида"ги Карори.

1-расм.

Республикамизда йиллар кесимида тайёрланган пилла хом ашёси, тонна1.

30000

I I Ш Ж Щ шк

0 --

2006 2007 2008 2009 2010 2011

юритишга алохида эътибор каратилиши лозимлигини таъкидлаганлар"1.

Бу йуналишда устувор тармоклардан хисобланган ипакчилик саноатини боскичма-боскич ривожлантиришни на-зарда тутган Хукумат карори ва тармок инвестицион дастурини кабул килиниши, соха учун кенг имкониятлар яратиб бермокда3.

Унга кура, биринчи боскичда (20062010 йй.) ипакчилик сохасини узаро-узвий боFланган Кишлок ва Сув хужалиги пилла-чилик озука базасини яратиш, уруFчилик ва пилла етиштириш сохасида чукур ислохотлар амалга оширилди хамда "Узбекенгилсаноат" ДАК таркибида замо-навий пиллакашлик корхоналарини бар-по этилиши натижасида ипакчилик саноа-

1 И.А.Каримов "2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади". Узбекистон Республикаси Президенти Ис-лом Каримовнинг 2011йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожланишининг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. Халк сузи, 2012 йил 20 январ.

2 Манба: Кишлок ва Сув хужалиги вазирлиги маълумотлари асосида муаллифлар ишланмаси.

3 Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2006 йил 15 ноябрдаги ПК-512 - сонли "Республика пиллачилик тармоFини янада ислох, килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги Карори. "Узбекенгилсаноат" дАКнинг "2011-2015 йиллар-да хорижий инвестиция ва банклар кредитларини жалб этиш асосида ипакчилик, пиллани кайта иш-лаш ва шойи тукиш корхоналари ривожланишининг комплекс дастури".

ти учун етарли микдордаги хом ашё база-си яратилди (1-расм).

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, хозирги кунда мамлакатимизнинг барча худудларида пилла етиштирилсада, улар-ни дастлабки кайта ишлаш ва ипакдан тай-ёр махсулот ишлаб чикарувчи корхоналар бир маромда жойлаштирилмаган. Корхо-наларнинг аксарияти анъанавий ипакчилик сохаси ривожланган ФарFона водийси вилоятларида жойлашган.

Ушбу муаммони пилла етиштирувчи минтакаларни кластерларга булиш асосида тадкик этилди. Унга кура минтакалардаги вилоятлар куйидаги кластерларга булинди: I - ФарFона, Андижон, Наманган; II -Тош-кент, Сирдарё; III - Жиззах, Самарканд; IV - Бухоро, Навоий; V - Кашкадарё, Сурхон-дарё; VI - Хоразм, КоракалпоFистон Республикаси.

Минтакаларни кластерларга булишдан асосий максад, пилла етиштириш ва кайта ишлаш жараёнидаги харажатларни, жум-ладан, транспорт харажатларини мини-маллаштириш хамда барпо этиладиган корхоналарни оптимал жойлаштиришдан иборат.

Кластерлар буйича етиштирилган тирик пилла ва уларга булган эхтиёж хакидаги маълумотлар куйида келтирилган (1-жад-вал).

Жадвал тахлили шуни курсатадики, I -кластердаги мавжуд пиллакашлик корхоналарни курук пиллага булган эхтиёжидан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2012

V_/

1-жадвал.

Республика зддудлари буйича 2011 йилда етиштирилган тирик пилла, тайёрланган к,урук, пилла ва унга булган эх,тиёж, тонна1

Кластер Етиштирилган тирик пилла микдори Курук пиллага булган йиллик эцтиёж Класслардаги хом ипак и/ч корхоналар куввати Амалда тайёрланган курук пилла Эцтиёждан ортик, (кам), тайёрланган курук пилла

А В С = В-А

I. 8524,8 2156 599 3077,5 921,5

II. 1760,8 2333 648 635,6 -1697,4

III. 3364 270 75 1214,4 944,4

IV. 4066,5 836 232 1468,0 632

V. 4303,3 864 240 1553,5 689,5

VI. 2647,5 180 50 955,7 775,7

Жами 24666,9 6639 1844 8904,7 2265,7

ортиFи 921,5 тн. ташкил этган. Худди шун-дай цол III-VI - кластерларда цам куза-тилган. II - кластерда эса, к,урук, пилла-га булган эцтиёж 1б97,4 тн. кам эканли-ги аникланди. Демак, тармок буйича янги пиллакашлик корхоналарни хом ашё ба-заси якин булган минтакаларда, тирик пиллага булган эцтиёжидан келиб чикган цолда (2265,7 тн. курук пилла) барпо этиш лозим. Бунда, янги корхоналар йилига 816 тн. хом ипак ипини ишлаб чикариш кувватига эга булиши максадга мувофик,.

Инвестицион дастурнинг иккинчи боскичида (2011-2015 йй.) замонавий техника ва илFор технологияларга асослан-ган янги шойи тукиш ва тайёр ипакчилик мацсулотларини ишлаб чикарувчи корхоналарни барпо этиш, мавжуд корхоналарни модернизация килиш ва кайта жицозлашни амалга оширилиши асосида халкаро андозалар талаблари-га жавоб бера оладиган ракобатбардош мацсулотлар ишлаб чикариш цамда экспорт килиниши натижасида давлат бюд-жетига эркин алмаштириладиган валюта-ларни тушириш имконияти ошади.

Дастур доирасида республикамиз минтакаларида шойи тукиш корхонала-рини барпо этишга каратилган инвестицион лойицалар ишлаб чикилган. Жумла-дан, Наманган вилоятидаги «Водий ипа-ги» МЧЖ негизида, лойица киймати 5,2 миллион АКШ долларига тенг булган, йи-лига 1,0 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб

1 Манба: Кишлок, ва Сув хужалиги вазирлиги цамда "Узбекенгилсаноат" ДАК маълумотлари асосида муаллифлар ишланмаси.

чикарадиган ва буяш жараёнини уз ичига олган (2011-2012й.й.) цамда «Голден Силк» шуъба корхона негизида, лойица киймати 1,3 миллион АКШ долларига тенг булган, йилига 0,5 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган (2012 - 2013 йй.); ФарFона вилоятида «Сингапур Самарканд» хорижий корхона негизида, лойица киймати 2,7 миллион АКШ долларига тенг булган, йилига 1,0 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган (2012 - 2013 йй.) цамда «Нурли тонг Силк» МЧЖ негизида, лойица киймати 1,3 миллион АКШ долларига тенг булган, йилига 0,5 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган (2011 - 2012 йй.); Хо-разм вилоятида «Хоразм ипаги» МЧЖ негизида, лойица киймати 1,3 миллион АКШ долларига тенг булган, йилига 0,5 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган (2011-2012 йй.); Сурхондарё вилоятида «Сурхон Тер-миз Силк» ХК негизида, лойица киймати 2,7 миллион АКШ долларига тенг булган, йилига 1,0 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган (2014 - 2015 йй.) корхоналар барпо этилади.

Юкоридаги киймати 14,5 миллион АКШ долларига тенг булган инвестицион лойицаларни амалга оширилиши натижасида, тармок буйича йилига 4,5 миллион квадрат метр шойи ва шойи-аралашмали матоларни ишлаб чикарадиган кувватлар барпо этилади. Бу лойицалар куйидаги манбаалар цисобига амалга оширилади:

2-Расм.

Ипакчилик тармогига киритилаётган инвестициялар салмоги, %1

35 30 25 20 15 10 5 0

34,6

10,8

14,6

2оо62оо72008 —

2009 2010 20П

2012

2013

2014

2015

корхоналарнинг маблаFлари - 1,4 миллион АКШ доллар; банклар кредитлари 11,3 миллион АКШ доллар; хорижий инвестициялар 1,8 миллион АКШ доллар.

Ипакчилик тармоFига 2006-2015 йил-лар мобайнида киритилаётган инвестици-яларни салмоFини динамикаси (2-расм) да келтирилган.

Расмдан куриниб турибдики, инвестициялар тармок,ни боск,ичма-боск,ич ри-вожлантирилишини х,исобга олган х,олда, яъни 2006 йилда - 7.5 %, 2007 йилда

- 10,8 %, 2008 йилда - 4,0 %, 2009 йилда

- 7,4 % ва 2010 йилда - 34,6 % киритил-ди. Яъни, жами хорижий инвестициянинг 32,7 % (2006-2010 йй.) хом ипак ипи ишлаб чикарувчи, 67,3 % (2011-2015 йй.) эса тай-ёр мах,сулотлар ишлаб чикарувчи корхона-ларни барпо этиш учун йуналтирилмокда.

Таъкидлаш жоизки, мамлакатда янада кулайрок инвестиция мух,имтини яратиш, ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик янгилаш буйича лойих,аларни туFридан-туFри хорижий ин-вестицияларни жалб этиш асосида амалга оширувчи шойидан тайёрланган газлама-лар ва тайёр буюмларни ишлаб чикарувчи хорижий инвестициялар иштирокидаги

корхоналарга кафолатлар, имтиёзлар ва афзалликлар яратилган2.

Хозирги кунда тармок инвестицион да-стурига киритилган лойих,аларни ипакчилик сох,аси ривожланган Хитой, Япония, Корея, Въетнам каби мамлакатларда ишлаб чикарилаётган замонавий дастгох, ва ускуналар билан жих,озлаш мумкин.

Бу жараёнда инвестицион лойих,алардан самарадорлиги юк,ори булган лойих,аларни танлаб олиш ва амалга ошириш мух,им ма-салалардан х,исобланади.

Лойих,аларни самарадорлик

курсаткичлари сифатида ик,тисодий, техник, экологик ва бошк,а ечимлар асос булиб хизмат килади. Инвестицион лойих,аларни самарадорлигини бах,олашда бир к,атор усуллардан фойдаланилади. Жах,он ама-лиётида самарадорлик курсаткичини анъ-анавий усуллар асосида х,исоблаш билан бир каторда статистик курсаткичлар ёки вак,т омилини х,исобга олувчи дисконтлаш усулларидан фойдаланилади. Анъанавий усуллар ёрдамида мех,нат унумдорлиги-ни ошириш, мах,сулот таннархини камай-

1 Манба: "Узбекенгилсаноат" ДАК маълумотла-ри асосида муаллифлар ишланмаси.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 11.04.2012 "ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар жалб этишни раFбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фар-мони.

тиpиш, кoплaш мyддaти кaби иктишдий кypcaткичлapни x1иcoблaш opк1aли ca-мapaдopлик aниклaнaди. бу ycyллap-ни кУллaшдa, инвecтициoн лoйиx1aлapни caмapaдopлиги тyFpиcидaги мaълyмoт-лapни тyFpидaн-тyFpи aниклaш им^ни-яти мaвжyд эмac. Шу нyктaи нaзapдaн, вaкт oмилини x1иcoбгa oлyвчи инвecти-ция caмapaдopлигини бax1oлoвчи диcкoнт-лaш кypcaткичидaн фoйдaлaниш мaкcaдгa мyвoфикдиp.

Лoйиx1aлapни caмapaдopлигини aнъ-aнaвий ycyл билaн диcкoнтлaш ycyли-ни тaккocлaниши, диcкoнтлaш ycyли-ни aфзaллигини кypcaтди. Диcкoнтлaш opкaли лoйиx1aлapни caмapaдopлиги-ни aниклaшдa, диcкoнтлaшнинг coф жo-pий киймaт, дapoмaднинг ички мeъëpи, peнтaбeллик индeкcи вa диcкoнтлaшнинг Koплaш мyддaти ycyллapини кУллaш aco-cидa бax1oлaнишдaн фoйдaлaнилди. Нaти-жaдa, лoйиx1aнинг aбcoлют жoзибaдopли-гини aниклaш имшнияти тyFилди.

Бу ycyллap acocидa, xopиждa ишлaб чикapилгaн дacтгox1лap мaжмyacи би-лaн жиx1oзлaб бapпo этилaëтгaн киймaти 1084,9 минг АКШ дoллapини тaшкил эт-гaн шoйи-тУкиш кopxoнacи миcoлидa ин-вecтициoн лoйиx1aнинг caмapaдopлиги x1иcoблaб чикилди. Диcкoнтлaш шэффи-циeнти 10% бул^н х^л учун x1иcoблaш иш-лapи aмaлгa oшиpилaди.

Taдкикoт нaтижacигa кypa, шшйи-тукиш кopxoнacигa киpитилгaн жaми 1084,9 минг АКШ дoллapлик инвecтиция-ни диcкoнтлaнгaн кoплaш мyддaти 3 йил б oйни тaшкил этaди. Typли инвecтици-oн лoйиx1aлap бyйичa x1иcoблaнгaн caмa-paдopлик кypcaткичлapи acocидa тapмoк бyйичa мaкбyл, caмapaдopлиги юкopи бyлгaн лoйиx1aлapни тaнлaш имшнини бe-paди. Лoйиx1a caмapaдopлигини диcкoнт-лaш ycyлидa бax1oлaш бyйичa тaйëpлaнгaн ycлyбиëт «Узбeкeнгилcaнoaт» ДАК тapки-бидaги ипaкчилик тapмoFигa тaдбик этиш учун ^бул килинди.

Aдaбиëтлap pyйxaти:

1. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнти Иcлoм Кapимoвнинг 11.04.2012 "TyFpидaн-тyFpи xopижий инвecтициялap жaлб этишни paFбaтлaнтиpишгa oид кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги Фapмoни.

2. И.А.Кapимoв "2012 йил Baтaнимиз тapaккиëтини янги бocкичгa кyтapaдигaн йил бyлaди". Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнти Иcлoм Кapи-мoвнинг 2011йилнинг acocий якyнлapи вa 2012 йилдa Узбeкиcтoнни ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнишининг ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Baзиpлap Мax1кaмacининг мaжлиcидaги мaъpyзacи. Хaлк cyзи, 2012 йил 20 янвap.

3. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2010 йил 15 дeкaбpдaги ПК-1442 - coнли "2011 — 2015 йиллapдa Узбeкиcтoн Pecпyбликacи caнoaтини pи-вoжлaнтиpишнинг ycтyвop йyнaлишлapи тyFpиcидa"ги Kapop^

4. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 200б йил 15 нoябpдaги ПК-512 - coнли "Pecпyбликa пиллaчилик тapмoFини янaдa иcлox1 килиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги Кapopи.

5. "Узбeкeнгилcaнoaт" ДАКнинг "2011-2015 йиллapдa xopижий инвecтиция вa бaнклap кpeдитлapини жaлб этиш acocидa ипaкчилик, пиллaни кaйтa иш-лaш вa шoйи тукиш кopxoнaлapи pивoжлaнишининг кoмплeкc дacтypи".

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.