CC BY
41ЭОЖ 911.5 ( 574.53)
А. Отаров1, Ш.У Лайсханов1' 2, С.Н. ДYЙсеков1, М.Н. Пошанов1, Ж. Сманов1 ЖЕРД1 АРАЦАШЬЩТЬЩТАН ЗЕРДЕЛЕУ (ЖАЗ) МЭЛ1МЕТТЕР1Н ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, ОТЫРАР АУДАНЫНЫН, ЕГ1НШ1Л1К АГРОЛАНДШАФТТАРЫНДАГЫ ТОПЫРАЦТАРДЬЩ Т¥ЗДАНУ ЖАГДАЙЛАРЫН ЗЕРТТЕУ
19.О. Оспанов атындагы К,азак, топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы, эл-Фараби дацгылы, 75 В, Цазацстан, 2Цазац мемлекеттк цыздар педагогикалыцуниверситетi, 050000, Алматы,
Эйтеке би 99, Цазацстан, e-mail: shah_394@mail.ru Ацдатпа. Ма;алада агроландшафты топырактыц туздылыгын зерттеу Yшiн заманауи геоак;параттык; жYЙелер (ГАЖ) жэне ЖАЗ эдктерш ;олдану мYмкiндiгi ;арастырылран. ГАЖ жэне ЖАЗ эдктерш дэстYрлi жердеп эдiспен 6ipre ;олдану топыра;тыц туздануын тиiмдi диагностикалауга мYмкiндiк бередi. Осы эдк ар;ылы ОК^О Отырар ауданында 1988, 2010 жэне 2015 жылдары топыра;тыц туздану дэрежесшщ уза; мерзiмдi динамикасы жэне топыра;тыц туздану карталары жасалды.
ТYйiндi свздер: агроландшафтар, деградация, топыра; туздану, ;ашы;ты;тан зерделеу, спектральды арналар, регрессия, уза; мерзiмдi динамика.
К1Р1СПЕ
Суармалы жерлердiц aRiBmi реттiк туздану мэселесi, алгаш рет, ХХ гасырдын, бiрiнmi жартысында Н.А. Димонын, [1], М.М. Бушуевтын [2] енбектершде ;арастырылды. Олар бул мэселенiн непзп себебiне - суару каналдары мен курш егiстiктерiн сумен бeктiру нэтижесшде, оган жа;ын жерлердегi жерасты суларынын денгейiнiн кeтерiлуi мен топырацтагы туздардын мeлmерлерiнiн артуын жат;ызды. Топырацтагы туздардын шамадан тыс арты; болуы курштщ eнiмдiлiгiн 20-30 %-га, жYгерiнiн ешмдШгш 40-50 %-га жэне де бас;а да мэдени жэне мал азы;ты; eсiм-дiктердiн eнiмдiлiгiн аитарлы;таи тeмендетедi. АгрожYЙелердегi осындаи жагымсыз ;убылыстар, эаресе, мухит-;а шыга алатын су кeзi жо; респуб-ликанын онтYстiк бeлiгiнде eзектi мэселеге аиналган. Сонгы кездердегi жYргiзiлген зерттеулер нэтйжелерi ОнтYстiк ^аза;стан облысынын [3-6], онын шшде Отырар ауданынын [7, 8] топыра;тарынын туздану нэтйжесi -экологиялы; жагдаиынын кYрт нашар-лаганын кeрсетiп отыр.
Fарыmты; тYсiрiлiмдер ар;ылы елiмiздегi антропогендж фактордын агроландшафттардын жагдаиларына
эсерлерiн жэне цоршаган ортадагы керi eзгерiстер мен ;убылыстарды аны;тау аитарлы;таи арта тYскенi сeзсiз. Алаида, елiмiздегi агроландшафттардын жагдаиын тек ;ана онын eсiмдiктерiн дешифрлеу ар;ылы аны;тау боиынша б1р;атар ма;алалар мен енбектер жарияланганымен, Жердi ара;ашы;тан зерделеу эдiсi ар;ылы егшшыж жYЙелерiндегi агроландшафттардын ахуалын жэне олардагы eзгерiстердi, топыра;ты; ;урамбeлiктi терен зерттеу ар;ылы жYргiзген жумыстар eте аз кездеседi. Л.С. Бергтiн [9] «егер де адамзаттын ы;палымен бузылган ландшафттарды саналы тYPДе ;алпына кел^ру немесе оларда болып жат;ан табиги eзгерiстердi зерттеу ;ажет болганда, ен алдымен, топыракда кeнiл аудару керек» деген цагидасы, ландшафттардагы болып жат;ан YPДiстердi аны;тауда топыракда аса Yлкен мэн беру керектiгiн кeрсетедi. Ал, бул мэселеш ЖАЗ мэлiметтерiн паидалану ар;ылы жYзеге асыру eте манызды мэселелердiн бiрi болып саналады ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ЭД1СТЕР1 Жалпы алганда, Отырар ауда-нындагы егiнmiлiктiк агроланд-шафттар 42187,3 га ;ураиды. Жер бедерi Сырдария eзенiнiн ы;палымен
;алыптаск;ан бул аума;та тузданган шалгындык;- сургылт, ашы;- сургылт жэне сургылт-к;уба топыра; типтерi кец тараган. Жер бедерi Сырдария жэне Арас езендершщ ы;палымен ;алып-тас;ан бул аума;та егiн шаруашылыгы суару ар;ылы гана ;анагаттанарлык; енiм бередi. Ауыл шаруашылы; ешм-дерден: жYгерi, жоцышца, ма;та, кYздiк бидаИ, кекенiс жэне бау-ба;ша да;ыл-дары есiрiледi.
Fылыми ецбектерге талдау жасау ар;ылы, бiз, Отырар ауданыныц егiншiлiктiк агроландшафттарындагы басты деградациялы; YPДiс - туздану екендтн аньщтады;. Оныц
ландшафттардыц даму багытындагы релiн аны;тау Yшiн гарыштык; тYсiрiлiмдердi жэне далалы; зерттеу мэлiметтерiн паидалана отырып, кубылымдык; (динамикалы;) жагдай ларын аны;тау Yшiн туздану карталарын жасау ;ажет болды. Осылаиша, ILWIS 3.3.1 багдарламасын ;олдана отырып, гарыштык;, карто-
графиялы;, далалы; зерттеу жэне статистикалы; талдау эдiстерiн паидалану ар;ылы, 1988, 2010 жэне 2015 жылдар боиынша егiншiлiктiк агроландшафттарыныц туздану
карталары жасалды
Соцгы жылдары, ^аза;станньщ оцтYстiгiндегi суармалы ал;аптардын топыра;тарынын туздану жагдаила-рын аны;тау Yшiн гарыштык; тYсiрiлiмдердi дешифрлеу ар;ылы олардыц карталарын жасау - бiздi ;ызык;тырган мэселелердiц бiрiне аиналды. ДYниежYзi боиынша, осы багыттагы жYргiзiлген зерттеулерге талдау жасаи отырып, топыра;тардын, туздану карталарын жасау эдiстемесiн жасау жумыстарымен аиналысып жатырмыз [10, 11]. Осы эдюгемеге сэикес, Отырар ауданынын егiншiлiктiк агроландшафттарындагы топыра;тар-дын туздану карталарын жасау жумыстары бiр;атар операцияларды рет-ретiмен орындау ар;ылы жYзеге асырылды (сурет 1).
Сурет 1
Егiншiлiктiк агроландшафттардын туздану карталарын жасау Yшiн орындалатын жумыстардын ретi
Зерттеу аумагындагы агроландшафттардын туздану YPДiстерiн жэне онын ;убылымын (динамикасын) зерт-теуде ашы; саиттардан Landsat 4-5ТМ жэне Landsat-8OLI жер сержтершщ
мэлiметтерi паидаланылды. Тапсырыс беру жэне жYктеу кезiнде, олардын темендепдеи сапалы; сипаттамалары мен тYсiрiлiм уа;ыттары ескерiлдi (кесте 1).
Кесте 1 - Пайдаланылган гарышты; туарШмдердщ сапалы; сипаттамалары
Жер сержтершщ тYрлерi ТYсiрiлiм уа;ыты Булттылыгы Кещстжтщ айк;ындылыFы
Landsat 4-5TM 1987/6/22 0 % 30 м
Landsat 4-5TM 1988/11/7 0 % 30 м
Landsat 4-5TM 1989/6/19 0 % 30 м
Landsat 4-5TM 2009/6/18 0 % 30 м
Landsat 4-5TM 2010/7/23 0 % 30 м
Landsat 4-5TM 2010/11/28 1 % 30 м
Landsat 8OLI 2013/7/31 0 % 30 м
Landsat 8OLI 2014/7/2 0 % 30 м
Landsat 8OLI 2015/2/27 1 % 30 м
1-кестеде кeрсетiлгендей, тусi-рiлiм кезiндегi атмосферанын бултты-лыгы 1 %-дан аспайтын кектем, жаз жэне KY3 мезплдершщ тYсiрiлiмдерi пайдаланылды. 0йткенi, атмосфе-радагы булттылы; зерттеу нысанын жэне ондагы болып жат;ан YPДiстердi дешйфрлеуге кедерп келтiрушi ен басты фактор болып саналады [12].
Сондай-а;, Отырар ауданына далалы; зерттеу жумыстарына шыгып, туздардын концентрацйясын eлшейтiн Прогресс-1Т куралынын кемепмен барлыгы 165 кескiндiк нYктелердiн 0-20 см, 20-50 см, 50-100 см терен-дiктерi бойынша электрeткiзгiштiгi мен температурасы eлшендi жэне осы кескшдердщ коордйнаталары GPS куралынын кeмегiмен белпленш отырды. Бул жумыстар осы далалы; зерттеу мэлiметтерi мен гарышты; тYсiрiлiм мэлiметтерiн регрессйялы; талдау жасап, арасындагы байланысты аны;тау Yшiн жYргiзiлдi.
ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ
Зерттелген ландшафттардагы топыра;тарды дешйфрлеу, олардын туздану дэрежелерш аны;тау Yшiн эртYрлi уа;ытта тYсiрiлген гарышты; тYсiрiлiмдер пайдаланылды. Туздан-баган, шамалы тузданган жэне орташа тузданган топыра;тардын кескiнiн жасау Yшiн топыра; жамылгысынын бетi анагурлым ашы; болатын кYз немесе кeктем мезплдершде алынган
гарышты; тYсiрiлiмдер пайдаланылса, ;атты тузданган топыра;тарды аны;тауда жаз мезгШнщ тYсiрiлiмдерi ;олданылды.
Регрессйялы; талдау нэтйжесiнде Бeген eзенiнiн жайылмалы; жэне жайылмадан жогары террассалы; кешендерi жэне Сырдарйя eзенiнiн он жагындагы тузданган топыра;тарын жа;ын йнфра;ызыл (NIR) жэне ;ыс;а тол;ынды йнфра;ызыл (SWIR1) спектралды каналдары бойынша дешйфрлеуге болатынын ^рсет. Бiз, гарышты; тYсiрiлiмдердi осы каналдардын негiзiнде есептелетiн жэне сонгы кездерi шетелдiк галымдар [13-15] жйi ;олданып жYрген бiрынFайланFан топыра; йндексiн (NDSI (Normalized Difference Soil Index) = (SWIR1-NIR)/(SWIR1+NIR)) ;олдану ар;ылы тYсiрiлiмдердi автоматты турде дешйфрледiк. Нэтйжесiнде алынган NDSI бейнесiн тузданбаган, шамалы тузданган, орташа тузданган топыра; категорйяларына бeлу ар;ылы 3 дэреже бойынша тузданган (тузданбаган, шамалы тузданган, орташа тузданган) топыра;тардын контурларын аныктадык. Осындай жумыстар Сырдарйя eзенiнiн сол жагында жайгас;ан топыра;тарга да жасалды. Тек ;ана, оларды дешйфрлеуде SWIR2 спектралды каналы ;олданылды, ал жалпы алганда, Отырар ауданынын егiншiлiктiк агроландшафттарындагы
тузданбаган, шамалы тузданган жэне орташа тузданган топырацтарды дешифрлеуде 1988/11/7, 2010/11/28 жэне 2015/2/27 кYндерi боИынша тYсiрiлген гарыштыц тYсiрiлiмдер паИдаланылды.
Ал, цатты тузданган топырацтардын маскасын жасауда eсiмдiк жамылгысы цалын болып келетш маусым жэне шiлде аИларынын, тYсiрiлiмдерi паИдаланылды. Мысалы, 1988 жылгы цатты тузданган топырацтардын маскасын жасау Yшiн кeршiлес екi жылдын, ягни, 1987/6/22 жэне 1989/6/19 уацыттары тYсiрiлген тYсiрiлiмдер паИдаланылып, «тастанды жерлер» аныцталды. 0Иткенi, аИналымдагы жерлер кYштi туздану есебшен паИдаланыстан шыгып, тастанды жерге аИналган. Булар ILWIS
3.31 багдарламасындагы тандау цуралын паИдалана отырып, максИмалды уцсастыц эдiсiн цолдану арцылы автоматты тYPде жYргiзiлдi
0сiмдiкке ете жутан болып келетiн бул жерлерде ею жыл цатарынан eзгерiс баИцалмаса тастанды немесе цатты тузданган жерлерге жатцыздыц. Бул операцИя 4-3-2 каналдар комбИнацИясында жасалды. Нэтажесшде, цатты тузданган топырацтардын маскалары мен тузданбаган, шамалы тузданган жэне орташа тузданган топырацтардын маскалары бiрiктiрiлiп, 1988, 2010 жэне 2015 жылдар боИынша Отырар ауданынын егiншiлiктiк агроландшафт-тарындагы топырацтардын туздану карталары жасалды (сурет 2-4).
Сурет 2 - Отырар ауданындагы епншыжтж агроландшафттардын туздануы
(1988 ж.)
2-шi суретте керсетыгендеИ, 1988 жылы топырац категорИяларынын iшiнде тузданбагандардьщ Yлестерi басым болып, олардын кeлемi 14970,5 га жердi цамтыды жэне жалпы егшшглжтж агроландшафттардын 36 %-ын цурады. Ал, шамалы тузданган топырацтар 11162,4 га, орташа
тузданган топырацтар 9391,1 га жэне цатты тузданган топырацтар 6663,3 га жерлердi алып жатцаны белгШ болды. Осы топырац категорИяларынын шшде цатты тузданган топырац-тардын кeлемi анагурлым аз болып, жалпы жердщ 15,9 %-ын цураИды.
Сурет 3 - Отырар ауданындагы егiншiлiктiк агроландшафттардын туздануы
(2010 ж.)
3-суреттегi мэлiметтер боИынша, 2010 жылы егшшыжтж агроланд-шафттардагы топырацтардын агроме-лиоративтiк жагдаИы 1988 жылмен салыстырганда, кYрт нашарлаИ тYскен. 1988 жылы элаз жэне орташа тузданган топырацтар жаИгасцан кеИбiр агроландшафттар, арада 22 жыл eткеннен кеИiн, цатты тузданган
топырацца аИналган. МундаИ цубылыс эсiресе, Арыс жэне Бeген eзендерiнiн боИындагы, сонымен цатар, Балтакeл жэне Шэуiлдiр ауылдыц округтерiнiн агроландшафттарынан аИцын кeрiнедi. Сонымен цатар, тузданбаган топырацтардын Yлесiнiн кYрт тeмендегенiн де гарт отырмыз.
Сурет 4 - Отырар ауданындагы егшшыжтж агроландшафттардын туздануы
(2015 ж.)
2015 жылгы мэлiметтер бойын-ша, агроландшафттардагы топырацтар-дын туздану жагдайы 2010 жылга уцсас болып келетiнi аныцталды. ^атты туздангандыцтан, тастанды жерге айналган кейбiр агроландшафттардагы кейбiр тузданбаган топырацтардын контурлары жогалып кеткен. Ягнй, олар да тузданган жерге айналган деген сез. Мысалы, осындай цубы-лысты Сырдарйя езенiнiн бойындагы Сырдарйя, Жанкел, Аццум, Кексарай жэне Балтакел елдi мекендерiнiн егiншiлiктiк агроландшафттарынан байцауга болады.
Жогарыдагы картографйялыц мэлiметтер, егiншiлiктiк агроланд-шафттардагы топырацтардын эр жылдар бойынша туздану дэрежелерiн
аныцтап, олардыц цубылымын кер-сетуге мумкшдж бердi (сурет 5). 5-суреттен байцаганымыздай, 1988 жылмен салыстырганда 2015 жылы эртYрлi дэрежеде тузданган топырац-тардын келемi айтарлыцтай езгерiп отырган. Атап айтсац, тузданбаган топырацтардын келемi 1988 жылы 14970,5 га-ны цураса, 2015 жылы тузданбаган жерлердiн келемi ею есе азайып, 7238,8 га-ны цураган. Керiсiнше, цатты (кYштi) тузданган жерлердщ келемiнде есу байцалады. 1988-2010 жылдар аралыгында олар-дын келемi 3 есеге жуыц есiп, 18133,8 га жердi цамтыды. Ал, одан кешнп 2015 жылга дейiн олардын келемшде айтарлыцтай есу байцал-мады.
Сурет 5 - Тузданган топыра;тардын 1988-2015 жылдар аралыгындагы
;убылымы, га
Бул peTTeri орташа жэне шамалы тузданган топыра;тардын алып жат;ан аумагы 2010 жылга дeйiн айтарльщтай азайганымен, одан кeйiнгi 2015 жылгы зерттеу бойынша ;айтадан кебейе бастаганы бай;алады. Осы жылы шамалы тузданган топыра;тардын келeмi 10080,6 га-ны жэне орташа тузданган топыра;-тардын келeмi 6733,9 га-ны цураган. Кeлтipiлгeн мэлiмeттepдi талдау ар;ылы, сонгы 27 жылда агроландшафттардын жэне ауылшаруашылы-гынын дамуына нeгiз болатын тузданбаган жерлердщ келeмi азайып, кepiсiншe, анагурлым ;олайсыз ;атты тузданган немесе «тастанды» жерлердщ келемшщ улгайганы туралы ой кррытуга болады.
К;ОРЫТЫНДЫ Отырар ауданындагы агроландшафттардын туздану жагдайларын зерттеуде ЖАЗ мэлiмeттepiн пайда-ланудын маныздылыгы зор. 0йткeнi, йнновацйялы; эдiстepдi пайдалану ар;ылы дэстYpлi эдiстepмeн салыс-тырганда анагурлым аз кYш жумсап,
кеп нэтйжеге ;ол жeткiзугe мYмкiндiк бар. Сондай-а;, топыра;тардын туздану карталарын ;урастыру Yшiн гарыштык; TYсipiлiмдepдi дешйфрлеуде далалы; зерттеу мэлiмeттepiн де пай-даланудын арты;шылы;тары аны;-талды. Сол ар;ылы цурастырылган туздану карталарынын шынайылы; дэpeжeсi арта TYстi деуге болады.
Отырар ауданындагы агроланд-шафттар эpтYpлi дэрежеде
туздангандыгы аны;талды. Мундагы туздану YPДiсiнiн ;арк;ындылыгы -эpтYpлi ландшафтты; бipлiктepдe бipдeй дэрежеде жYpмeйдi. Бiздiн ойымызша, олар кeлeсi табйгй жэне антропогендж жагдайларга байланыс-ты кке асады:
-геоморфологиялыц, гидрогеология-лы; жэне географйялы; орналасуына;
-топырац пен ТАС-тын, сипатына жэне олардагы туз ;орынын мелше-piнe;
-туз цорларынын кещстжтеп багыт-ты; таралуы бойынша;
-жердi паидалану мен суару жумыс-тарына.
Бiз тал;ылап отырган зерттеу нысанындагы туздану Yрдiстерi антропогендiк фактордын ;атысуымен жYзеге ас;аны белгiлi. Сонды;тан, бул
аума;тын географиялы; ерекшелж-терш ескере отырып, тиiмдi паИдалану ете манызды.
ПАИДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Димо Н.А. ГлавнеИшие типы засоления почв и грунтов на территории России // Ежегодник отдела земельных улучшении. - 1913. - Ч. 1. - С. 65.
2 Бушуев М.М. Голодностепенское опытное дело // Отчет о деятельности опытного хлопкового поля Голоднои степи Самаркандскои области в 1906, 1907, 1908, 1909 и 1910 гг. - СПб.: Департамент земледелия, 1913. - 87 с.
3 Отаров А., Йбраева М.А., Усипбеков B., Wilkomirski M., Suska-Malawska Краткая характеристика почвенного покрова и анализ современного состояния плодородия почв Южно-Казахстанскои области // Журнал Почвоведение и агрохимия. - 2011. - №1. - С. 68-76.
4 Елюбаев С. Он^стж ^аза;стан облысы топырацтарынын экологиялы; жагдаиы жэне оны жа;сартудын жолдары // Жаршы. - 2009. - №7. - Б. 42-47.
5 Сейщазиев Э.С., ^уандыцова Г.Т., Сейщазиева ^.Э., Сабыралиева Б.Н. ШелеИттi аимацтардагы сургылт-шалгындык; топыра;тардын туздану себептерi // М.Х. Дулати атындагы ТарМУ хабаршысы. - 2010. - №3. - Б. 59-61.
6 Отаров А., Йбраева М.А. Рекомендации по освоению вторичнозасоленных «залежных» земель орошаемых зон в условиях неблагополучнои мелиоративнои обстановки. - Алматы: КазНИИПиА им. УУ Успанова, 2011. - 27 с.
7 Савин И.Ю., Отаров А., Жоголев А.В, Йбраева М.А., Дуисеков С. Выявление многолетних изменении площади засоленных почв Шаульдерского орошаемого массива по космическим снимкам Landsat // Бюллетень Почвенного института им. В.В. Докучаева. - 2014. - Вып. 74. - С. 49-65.
8 Мамонов А.Г., Отаров А., Сапаров А.С., Шахаров Р.Ж. Шэуiлдiр суармалы алцабындагы тузданган топырацтарындагы еарыген жYгерiге аз келемдеп адаптогендьпрепараттарды ;олдану боиынша усыныстар. - Алматы: ЖШС «Полиграфия-Сервис К», 2013. - 16 б.
9 Берг Л.С. Природа СССР: учебник, изд. 2-е. - М.: Учпедгиз, 1938. - 312 с.
10 S. D. Duisekov, A. Otarov, S. K. Kaldybaev, M. N. Poshanov, Sh. U. Laiskhanov The operation method of conducting large-scale salt survey and drawindg salinity maps of irrigated lands of the Akdalinsky array // Biosciences Biotechnology Research Asia. -2015. - Vol. 12. - P. 547-557.
11 Sh.U. Laishanov, A.Otarov, I. Y.Savin, S.I. Tanirbergenov, Z.U. Mamutov, S.N. Duisekov. A. Zhogolev Dynamics of Soil Salinity in Irrigation Areasin South Kazakhstan // Polish Journal of Environmental Studies. - 2016. - №6. Vol 25. - P. 2469-2475.
12 Книжников Ю.Ф. Аэрокосмические методы географических исследовании: учебник для студ. учреждении высш. проф. образования / Ю.Ф. Книжников, В.И. Кравцова, О.В. Тутубалина. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Издательскии центр «Академия», 2011. - 416 с.
13 Waqar M.M., Mirza J.F., Mumtaz R., Hussain E. Development of New Indices for Extraction of Built-Up Area & Bare Soil from Landsat Data // Open Access Scientific Reports. - 2012. - Vol.1. Is.1. - P. 8-12.
14 Potithep Supannika, Ishii Reiichiro, Suzuki Rikie The Potential of Normalized Difference Soil Indes (NDSI) for Soil Water Content Estimation in Mongolia // 30th Asian Conference on Remote Sensing. China: Beijing. - 2009. - Vol.1. - P. 356-360.
15 Wolf A. Using World View 2 Vis-NIR MSI Imagery to Support Land Mapping and Feature Extraction Using Normalized Difference Index Ratios: unpublished report. -Longmont, CO: Digital Globe, 2010. - 13 p.
REFERENCES
1 Dimo N.A. Glavneyshiye tipy zasoleniya pochv i gruntov na territorii RoSsii // Yezhegodnik otdela zemelnykh uluchsheny. - 1913. - Ch. 1. - S. 65.
2 Bushuyev M.M. Golodnostepenskoye opytnoye delo // Otchet o deyatelnosti opy-tnogo khlopkovogo polya Golodnoy stepi Samarkandskoy oblasti v 1906, 1907, 1908, 1909 i 1910 gg. - SPb.: Departament zemledeliya, 1913. - 87 s.
3 Otarov A., Ibrayeva M.A., Usipbekov B., Wilkomirski M., Suska-Malawska Krat-kaya kharakteristika pochvennogo pokrova i analiz sovremennogo sostoyaniya plodorodiya pochv Yuzhno-Kazakhstanskoy oblasti // Zhurnal Pochvovedeniye i agrokhimiya. - 2011. - №1. - S. 68-76.
4 Elyubayev S. OH,tystik ^aza;stan oblysy topyra;tarynyH ekologiyaly; zhardayy zh9ne ony zha;sartudyH zholdary // Zharshy. - 2009. - №7. - B. 42-47.
5 Seyt;aziyev 8.S., ^uandy;ova G.T., Seyt;aziyeva ^.8., Sabyraliyeva B.N. Sheleytti ayma;tardary syrrylt-shalryndy; topyra;tardyH tyzdanu sebepteri // M.Kh. Dulati atyndary TarMU khabarshysy. - 2010. - №3. - B. 59-61.
6 Otarov A., Ibrayeva M.A. Rekomendatsii po osvoyeniyu vtorichnozasolennykh «zalezhnykh» zemel oroshayemykh zon v usloviyakh neblagopoluchnoy meliorativnoy obstanovki. - Almaty: KazNIIPiA im. U.U. Uspanova, 2011. - 27 s.
7 Savin I.Yu., Otarov A., Zhogolev A.V, Ibrayeva M.A., Duysekov S. Vyyavleniye mnogoletnikh izmeneny ploshchadi zasolennykh pochv Shaulderskogo oroshayemogo massiva po kosmicheskim snimkam Landsat // Byulleten Pochvennogo instituta im. V.V. Dokuchayeva. - 2014. - Vyp. 74. - S. 49-65.
8 Mamonov A.G., Otarov A., Saparov A.S., Shakharov R.Zh. Sh9uildir suarmaly al;abyndary tyzdanran topyra;taryndary esirilgen zhygerige az kelemdegi adaptogendi -preparattardy ;oldanu boyynsha ysynystar. - Almaty: ZhShS «Poligrafiya-Servis K», 2013. - 16 b.
9 Berg L.S. Priroda SSSR: uchebnik, izd. 2-e. - M.: Uchpedgiz, 1938. - 312 s.
10 S. D. Duisekov, A. Otarov, S. K. Kaldybaev, M. N. Poshanov, Sh. U. Laiskhanov The operation method of conducting large-scale salt survey and drawindg salinity maps of irrigated lands of the Akdalinsky array // Biosciences Biotechnology Research Asia. -2015. - Vol. 12. - P. 547-557.
11 Sh.U. Laishanov, A.Otarov, I. Y.Savin, S.I. Tanirbergenov, Z.U. Mamutov, S.N. Duisekov. A. Zhogolev Dynamics of Soil Salinity in Irrigation Areasin South Kazakhstan // Polish Journal of Environmental Studies. - 2016. - №6. Vol 25. - P. 2469-2475.
12 Knizhnikov Yu.F. Aerokosmicheskiye metody geograficheskikh issledovany: uchebnik dlya stud. uchrezhdeny vyssh. prof. obrazovaniya / Yu.F. Knizhnikov, V.I. Krav-tsova, O.V. Tutubalina. - 2-e izd., pererab. i dop. - M.: Izdatelsky tsentr «Akademiya», 2011. - 416 s.
13 Waqar M.M., Mirza J.F., Mumtaz R., Hussain E. Development of New Indices for Extraction of Built-Up Area & Bare Soil from Landsat Data // Open Access Scientific Reports. - 2012. - Vol.1. Is.1. - P. 8-12.
14 Potithep Supannika, Ishii Reiichiro, Suzuki Rikie The Potential of Normalized Difference Soil Indes (NDSI) for Soil Water Content Estimation in Mongolia // 30th Asian Conference on Remote Sensing. China: Beijing. - 2009. - Vol.1. - P. 356-360.
15 Wolf A. Using World View 2 Vis-NIR MSI Imagery to Support Land Mapping and Feature Extraction Using Normalized Difference Index Ratios: unpublished report. -Longmont, CO: Digital Globe, 2010. - 13 p.
РЕЗЮМЕ
А. Отаров1, Ш.УЛаисханов1, 2, С.Н. ДYИсеков1, М.Н. Пошанов1, Ж.М. Сманов1 ИССЛЕДОВАНИЯ ЗАСОЛЕНИЕ ПОЧВ АГРОЛАНДШАФТОВ ОТРАРСКОГО РАИОНА С ПРИМЕНЕНИЕМ ДАННЫХ ДИСТАНЦИОННОГО ЗОНДИРОВАНИЯ ЗЕМЛИ (ДЗЗ) 1Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии
им. У.У. Успанова, 050060, г. Алматы, пр. аль-Фараби, 75 В, Казахстан, 2Казахский государственный женский педагогический университет, 050000, г.
Алматы, Айтеке би 99, Казахстан, e-mail: shah_394@mail.ru В статье рассмотрены возможности использования современных методов ГИС и ДЗЗ для исследования засоленности почв агроландшафтов. Установлено, что применение методов ГИС и ДЗЗ совместно с традиционным наземным методом позволяет достаточно эффективно диагностировать засоленность почв. Используя данный метод, была установлена многолетняя динамика степени засоления почв Отырарского раиона ЮКО и составлены карты засоленности почв за 1988, 2010 и 2015 годы.
Ключевые слова: агроландшафты, деградация, почвы, засоление, ДЗЗ, спектральные каналы, регрессия, многолетняя динамика.
SUMMARY
A. Otarov1, Sh.U. Laiskhanov1, 2, S.N. Dyusekov1, M.N. Poshanov1, Zh.M. Smanov1 INVESTIGATIONS SOLUTION OF SOILS AGROLANDSCAPES OF OTRAR REGION WITH APPLICATION OF DATA OF REMOTE SENSING OF EARTH (ERS). 1Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov,
050060, Almaty, 75 V al-Farabi avenue, Kazakhstan, 2Kazakh State Women's Teacher Training University, 050000, Almaty, Aiteke bi 99, Kazakhstan, e-mail: shah_394@mail.ru The article considers the possibilities of using modern GIS and ERS methods to study the salinity of agrolandscape soils. It is established that the application of GIS and ERS methods in conjunction with the traditional ground-based method allows to effectively diagnose soil salinity. Using this method, a long-term dynamics of the degree of soil salinization in the Otyrar district of the SKO and maps of soil salinity for the years 1988, 2010 and 2015 was compiled.
Key words: agrolandscapes, degradation, soils, salinity, remote sensing, spectral channels, regression, long-term dynamics.
