CC BY
12iNTEYER DiZAYN MEMARLIGIN iNKl§AFI KONTEKSTiNDa
9SG9R9Li-ZAD9 GULNAR9 SABiR QIZI
«Dizayn» kafedrasinin dosenti, Azarbaycan Memarliq va in§aat Universiteti, Azarbaycan, Baki
MiRZaYEVA FATiMa ELMAN QIZI
Azarbaycan Memarliq va in§aat Universiteti nazdinda in§aat kollecinin muallimi, assistent, Azarbaycan, Baki, [email protected]
Xulasa: Memarliq va interyer dizayni kalmalari oz hdqiqi mdnalarmi hala qddim dovrlardan-Antik dovrdan oz tasdiqini tapmi§dir vd muasir dovrumuzdak bir -biri ila vdhddt halinda inki§af edarak takamul yolu kegmi^dirlar. Memarligin koklari daqiq elmlar, fdlsafd, sosiologiya, psixologiya va digar elmlarla six bagli oldugu kimi interyer dizayninda da makanin badii tartibatnin duzgun hallinda bu faktorlar ahamiyyatli rola malikdir. interyer dizayninin inki§afinin memarligin inki§afi kontekstinda tahlili bir daha subut edir ki,butun bunlara baxmayaraq interyer dizaynin inki§afi bir ba§a olaraq dayman hayat §artlari va insan ovladinin durmadan muasirla^an ehtiyaclari ila six baglidir.
Agar sozlzr: Memarliq, makan, interyer, dizayn, funksionalliq, inki§af, maqbulluq amsali, badii tartibat.
Malumdur ki,insan yarandigi ilk gundan onun hayat tarzini aks etdiran memarliq va bu memarliq muhitinin daxili makaninin interyeri bir -biri ila vahdat halinda inki§af edarak takamul yolu ke9mi§dirlar. Muasir dovrumuzda da bazar iqtisadiyyati §araitinda memarligin inki§af qanunauygunluqlarina asaslanaraq proses hala da davam etmakdadir. interyer dizaynla ma§gul olan mutaxassislar makani tahlil edarak onun funksionalliq, konfort va ba§qa bu qabildan olan prinsiplarini nazara alaraq badii tartibatini ta§kil edan §axslardir. 9lbatta ki, memarliqda onamli yer tutan bu saha sadaca bolgu va badii tartibat masalalari ila mahdudla§mir. Ham^nin memarligin koklarinin daqiq elmlar, falsafa, sosialogiya, psixologiya va digar elmlarla six bagli oldugu har zaman a9iq aydin biruza olunur.
Gunumuzda daha da aktualla§an, muxtalif istiqamatlarda inki§af edan "interyer dizayn"-nin memarligin inki§afina tasiri necadir? insanliq texnoloji inki§afin an suratli 9aginda daxili makanlarin bolgu va tartibati masalasinda hansi muasir tabii ehtiyaclarla qar§ila§ib?, va bu tabii ehtiyaclarin odanilmasinda tadbiq edilan usullarin "maqbulluq amsali" neca muayyan edilir? Sualda qeyd edilan "maqbulluq amsali" anlayi§ini a9iqlamaq u9un ki9ik bir muqayisa aparaq. ilk cumlalarda adini qeyd etdiyimiz prinsiplardan biri olan "funksionalliq" qavrami nadir? Malumdur ki, memarliqda "funksionalliq" qavrami daima aktualdir. Daxili makanlarin dizayninda aparilan bolgu, badii tartibat tartibat va sair proseslar ilk onca hamin makanlarin tayinati ila bagli olur. "Tayinat" isa funksionalliq qavraminin hamin makan u9un tadbiq formasini diqta edir. Lakin he9 da har zaman bu formalar daxili makani ahata edan ( umumiyyatla atraf muhit va tabiat da ) atraf muhitla harmoniya §aklinda tadbiq olunmur. Bazan muxtalif ticari, iqtisadi maraqlar bazan da sadaca bilgisizliyin sabab oldugu yanli§lar "funksionalliq" amilini tabiat qanunlari va umumiyyatla atraf muhitla qar§i qar§iya gatirir. Mahz bu problemin halli u9un istanilan layihanin "maqbulluq amsalini" hesablamaq lazimdir. Bazar iqtisadiyyati §araitinda texnologiyanin va iqtisadi ehtiyaclarin suratli paralel inki§afi tikinti sektoruna da oz tasirini gostarir. ilk baxi§dan ecazkar gorunan goydalanlarin, zavod va fabriklarin, fardi evlarin , ticarat markazlarinin, korpu va yollarin in§aat dinamikasi artir. Bu artim suracinda ba§ veran pozuntular isa bazan falakatlara da sabab ola bilir. £ox sada bir numunaya nazar yetirak. Cografi, geoloji vaziyyati, tayinat masalalarini, alaqa yaratmaq va kommunikasiya problemlarini, eyni zamanda digar bir 9ox §artlari an xirda detalina qadar tahlil etmadan bir goydalan va ya zavod in§a etmak hansi manfi va ya musbat naticalara sabab ola bilar? Bu qabildan olan in§aat layihalarinin icrasi na qadar maqbuldur? Bu suallar uzarinda du§unduyumuz zaman ekoloji vaziyyatin pisla§masinda muasir urbanizasiyanin, umumiyyatla memarligin na qadar masuliyyat da§indigini qavraya bilarik.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Matnin avvalinda qeyd edildiyi kimi memarliqla interyer dizayni bir biri ila daim vahdat halinda oldugundan interyer dizayni da memarliq qadar masuliyyat da§iyir. 9lbatta ki, yena da avvalki cumlalarda istifada etdiyim "amsal" ifadasi bu maqalada falsafi qavram olaraq taqdim edilir. Lakin bu falsafi qavram oz koklarinda bir 9ox daqiq hesablamalari, statistik malumatlari, tahlillari ozunda aks etdirir.
interyer dizayninin ke9diyi tarixi, bu sahanin koklarini va galacak inki§af istiqamatini tahlil etdiyimiz zaman onun memarliqla qar§iliqli bir-biri ila alaqali munasibatlarini goz onunda canlandirmaq mutlaqdir.Bu bir haqiqatdir ki, hatta har dovrun ozunamaxsus interyer dizayninda olan iislub istiqamatbri memarliqda olan iislub istiqamatbri ila eynidir. (§akil 1)
§akil1. Klassisizm uslubunda memarliq va interyer dizayn numunasi
Memarliqda olan qotika, barokko, rokoko, klassik, neoklassik, muasir dovrumuzda hay-tek va s. iislublar interyer dizayninda da paralel olaraq addimlayir. (§akil 2)
§akil 2. Hay-tek uslubunda memarliq va interyer dizayn numunasi
Qeyd etmak vacibdir ki,memarliq hallinin duzgun ta§kilinda se9ilan muhitin rolu, kompozisiyanin qanunauygunluqlari va s. asas ahamiyyata malik olan faktorlar interyer dizayninda da eyni daracali rola malikdir.interyer dizayninin inki§afinin memarligin inki§afi kontekstinda tahlili bir daha subut edir ki, butun bunlara baxmayaraq daxili muhitda harmoniyanin qanunauygunluqlarin formala§diran daha 9ox fakrorlar(i§iq-kolga,rang,muxtalif forma va ol9uya malik dekorativ elementlar va s.) tasir edir.Memarliqda oldugu kimi interyer dizaynin inki§afi da bir ba§a olaraq dayman hayat §artlari va insan ovladinin durmadan muasirla§an ehtiyaclari ila six baglidir. Haqqinda soz etdiyimiz §artlarin va ehtiyaclarin dayi§im dinamikasini anlamaq u9un 9ox ke9mi§a getmadan, 20 - 30 il avvala baxmagimiz kifayatdir. Galin etiraf edak ki, 20-30 il bundan evlarda, ofislarda, elaca da inzibati, harbi tayinatli, istehsalatla bagli bina va tikililarda interyer dizayn standartlari tamam farqli idi. Bir az da darina gedib 50-100 ili tahlil etsak bu standartlarin zamanin tasiri ila neca dayi§diyini mu§ahida etmak mumkun olur. Lakin bu mu§ahidani apararkan texnoloji inki§af, cografi-ekoloji muhit bilgisi, har dovrun ozunamaxsus siyasi ideoloji mahiyyati va hakimiyyatlar, iqtisadi
çartlar va digar amillari da tahlil edak. Amma son iyirmi ilda sirf interyer dizaynin inki§afina tasir masalasinda "texnoloji inki§af" flaqman rolunda çixi§ etmakdadir. interyer dizaynin inki§af dinamikasi asas texnoloji inki§afin diqtasi altinda iralilayir. Bir çox "agilli" avadanliqlarin, masalan: televizor, bilgisayar, müasir komunikasiyalar, hamçinin agilli idaraetma elektron tadbiqlarinin hayatimiza daxil olmasi haqqinda bahs etdiyimiz "interyer dizayn" sahasina tasirsiz ötü§a bilmaz.
Bir qadar bu tasirin köklarina enmak, masalani daha aydin qavramaq istasak 19-cu asrdan etibaran sanayenin yüksali§ dövrünün ilk marhalalarina enmaliyik. ö§yalarin, müxtalif avadanliqlarin, bela demak mümkünsa o zamanki insanlarin hayat tarzinda mühüm nasnalarin kütlavi istehsalinin geni§lanmasi dizayn tarixinda önamli yer tutan Bauhaus maktabinin faaliyyatina böyük takan verdi. Sanaye prinsiplarini incasanatla qovuçduran va bu sintezin yaratdigi imkanlardan maksimum yararlanan bu maktab dizayn tarixinda mühüm §trixlar qoydu. Bu §trixlar özünda eyni zamanda memarligin va dizaynin sosial masuliyyatini da daçimaqda idi. Yani qar§iya qoyulan vazifalar sadaca funksionalligin, estetik talablarin tamin edilmasi deyil eyni zamanda funksionalliq va texniki imkanlarin vahdatini har kas ^ün alçatan etmak idi. ölbatta ki, haqqinda bahs etdiyimiz alçatanliliq prinsipinin lokomotiv oldugu dizayn sahasi getdikca daha da inkiçaf edir. Zaman keçdikca makanlar daralmaga, kiçilmaya baçladi. Vertikal istiqamatda galiçan memarliq getdikca daha da daralan makanlarla içlamaya baçladi. Müasir urbanizasiyanin asas mahsullarindan olan hündürmartabali ya§ayi§ binalari va göydalanlar bir növ yuxarida qeyd etdiyimiz "texnoloji inkiçaf va funksionalliq" vahdati üçün ideal §arait yaradir.
ölbatta ki, interyer dizayn ümumiyyatla memarliq alaminin gali§iminda avazsiz rol oynayir. interyer dizayn insan hayati, talablar va ehtiyaclarla six bagli oldugu üçün bu inkiçaf prosesinin markazinda mahz insan amilinin dayandigini desak sahv etmarik. Xüsusi olaraq qeyd etmak lazimdir ki, interyer dizayni hamin mühitin geyimi demakdir va bu geyim na qadar rahat olarsa insan özünü bir o qadar rahat hiss edar. Yani makanin dizayn halli zamani tamtaraqdan daha çox insan psixologiyasina müsbat tasir edan komforta diqqat etmak önamlidir.
Müasir dövrda haqqinda bahs etdiyimiz inkiçaf prosesinda asas rollardan birini mahz "trend" anlayiçi tutur. Har il dünyada interyer dizayn üzra sargilar va taqdimatlar keçirilir. Mebel, dekor, renglar, stillarla bagli asas istiqamatlar va idealar paylaçilir. Bu konseptlar müasir interyer dizayni formalaçdirir. Tabii ki moda va stil daimi olaraq dayiçdiyindan trendlarin mütamadi olaraq izlanilamasi ^ün peçakar baxiçin olmasi çox vacib masaladir. Har hansi bir trendin dayiçmasi an son dizayn konsepsiyalarinin yenidan içlanmasi peçakar baxi§ ila bütün informasiya axinin tahlilini edarak istiqamatin dogru seçilmasi ehtiyacindan ba§ verir. Bu çox tabii va garakli bir süracdir. interyer dizayn konseptinin aktual va an müasir üslubda formalaçmasi üçün bu idealarin vahid bir halda taçkil edilmasi daha dogrudur.
Son illarda dizaynerlar hazir brend markalardan istifada etmakdansa yerli ustalarin al içlarindan faydalanmaga daha çox üstünlük verirlar. Xüsusi ila an son dövrda evin dizayn konseptina uygun unikal elementlarin al i§i ila düzaldilmasinin çox ugurlu bir addim olmasini qeyd edirlar. Bu kiçik amili bela tahlil etdiyimiz zaman "trend"anlayi§inin interyer dizayna tasirini görmak, anlamaq olur. Trendlar, dabda olan üslublar va tarzlar zaman zaman dayiçir, müasirla§ir. Bu dayiçim bazan müxtalif üslublarin sintezina münbit çarait yaradir.
ölbatta ki, interyer dizaynindan daniçiriqsa , rang va rang seçimi ila bir ba§a bagli olan masalalara yer ayirmamaq düzgün olmaz. i.V. Höte rang haqqinda çox gözal ifada i§latmi§dir. "Rang-içigin yaratdigi musiqidir". Musiqi insan psixologiyasina neca müsbat tasir edirsa, daxili makanin dizayn hallinda rangin düzgün seçilmasi da eyni daracadadir. Qeyd etmak lazimdir ki, rangin qavranilmasi-mürakkab prosesdir, fiziki, fizioloji, psixoloji stimullarla çartlanir. Müasir elmlar rang görma qabiliyyatinda iki keyfiyyat saviyyasini aylrd edir: rangin hiss edilmasi va rangin qavranilmasi. [1.s.98] interyer dizayn konseptinda rang tonajlarinin seçilmasi, xüsusi ila evin dizayninin görüntüsü va dekorun formalaçmasi baximindan çox vacib elementdir. Evin rahat va geni§ görsanmasi üçün rang uygunluguna diqqat yerilmalidir.
Evin dekoru, mebellarin seçilmasi ^ün vahid bir konseptda dü§ünülmasi nazara alaraq brend firmalar öz mahsullarini ev konspetlarinin bir hissasi kimi taqdim edirlar. Mütamadi olaraq bu
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
brendlarin izlanilmasi arzusunda oldugunuz manzilin dizaynini sizin tasavvurunzda canlanmasina boyuk dastak veracakdir.
aDaBiYYAT
1. Agayeva N.3. interyer muhitinin dizayni. Baki-2013
2. Буймистру Т. А. Колористика:цвет-ключ к красоте и гармонии. М.: Издательство «Ниола-Пресс»-2008.
3. Рланировка и оформление. Стили интерьера. М.: Издательство «Ниола 21-й век» -2005
4. Стили интерьера - описание всех стилей с фото | Legko.com
