CC BY
57ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
QLOBALLA§MA §>3RAiTiND3 K3V-iN GENDER STEREOTiPL3RlNlN
FORMALA§MASINA TBSiRl
M9MM9DOVA GUNAY KAMiL QIZI
Azarbaycan Dillar Universiteti, Region§unasliq kafedrasinin muallimi
Annotasiya. Qloballa§ma dovrunda cdmiyydt uzvlarini narahat edan эп aktual masalalardan biri gender problemidir. Gender rollari insan anadan oldugu gundan formala§maga ba§layir. Bu istiqamatda "Hakimiyyatin dorduncu qolu" adlandirilan KiV-in da uzarina muhum vazifalar du§ur. Bela ki, KIV-in "Soz birfikri ifada edir, §akilmin" masalina da asaslanaraq insanlaringundalikhayat tarzlarina, beyinlarina, du§uncalarim, axlaqi dayarlarina, dunyagoru§um, sosial munasibatlarina tasir gostardiyini qeyd eda bilarik. Muasir dunyada camiyyatin ela bir uzvu tapilmaz ki, KIV-in tasirindan qaga bilsin. KIV-nin camiyyatda malumatlandirici, maariflandirici va aylanca funksiyasi kimi musbat taraflari ila yana§i, manfi taraflari da olur. KIV informasiyani gatdirmaqla barabar onlari tahlil edarak insanlarin fikir va du§uncalarim farqli istiqamatda tasir gostara bilir. Bixeviorizm nazariyyasina asasan insanin davrani§ina xarici muhitda ba§ veran musbat va manfi hadisalar tasir gostarir.
Agar sozlw. Kutlavi informasiya vasitalari, gender stereotiplari, gender rollarinin formala§masi, gender assimmetriyasi, psixoloji tazyiq
Beynalxalq ictimaiyyati va ali tahsil muassisalari da daxil olmaqla bir 9ox maraqli taraflari calb edan gender barabarliyi 2030-cu iladak Davamli inki§af Gundaliyina nail olmaq u9un sosial siyasatin inki§afi u9un hayati amiyyat kasb edir. 2030-cu il Gundaliyi "insan huquqlarina va insan layaqatina universal hormat" dunyasini va "har bir qadin va qizin tam gender barabarliyindan istifada etdiyi va onlarin salahiyyatlarinin artirilmasi u9un butun huquqi, sosial va iqtisadi manealarin aradan qaldirildigi" dunyani nazarda tutur. Gundalik gender barabarliyini takca fundamental insan huququ kimi deyil, ham da dinc, firavan va davamli dunya u9un zaruri tamal kimi tasdiq edir (UNDP 2016). Cinsiyyata gora ayri-se9kiliya yol verilmamasi beynalxalq prinsiplarin va normalarin inki§afinda tamal da§i olmu§dur. Umumdunya insan Huquqlari Bayannamasinda (BMT 1948, madda 2), Qadinlara qar§i ayri-se9kiliyin butun formalarinin lagv edilmasi haqqinda Konvensiya (CEDAW 1979), 1995-ci ilda Pekinda ke9irilmi§ Qadinlarin huquqlari uzra IV Umumdunya Konfransi (BMT Pekin PfA 1995, band 3) va s. beynalxalq konfranslarin protokollarinda gender barabarliyina nail olmagin beynalxalq, regional va milli prinsiplari oz aksini tapmi§dir. Bu illar arzinda gender barabarliyinin tamin olunmasinda, gender stereotiplarinin transformasiyaya ugramasinda muhum iralilayi§lar olmu§dur [7. s. 24 ]. 9srlar boyu insanlar arasinda fardi xususiyyatlarindan, §axsi keyfiyyatlarindan va ya§indan asili olmayaraq, bu va ya digar cinsin numayandalari tarafindan hala da rahbar tutulan ki§i va qadinlarin davrani§ numunalari haqqinda stereotipik fikirlar movcud olmu§dur. insan davrani§inin bu modellari sosialla§ma prosesinda ortaya 9ixir va bu prosesda media an guclu tasir vasitalarindan birina 9evrilmi§dir. Gender anlayi§i bioloji olaraq tayin olunmur, camiyyat va fardlar tarafindan formala§ir. Bu o demakdir ki, gender haqqinda tasavvurlar daim inki§af edir va madaniyyatlar, olkalar va nasillar arasinda ahamiyyatli daracada farqlana bilar. Qadinlarin va ki§ilarin camiyyatdaki rolu ila bagli dayar va ideyalar kutlavi informasiya vasitalari (bundan sonra KiV) tarafindan yayimlanan malumat axinlarinda oz aksini tapir. Media ham ananavi, ham da muasir camiyyatlarda sosial anlayi§in yaranmasinda va dovriyyasinda asas amildir. Buna gora da, medianin insanlara camiyyat daxilinda muayyan inanc va anlayi§ tarzina tasir etmak u9un guclu va 9evik bir "alat" kimi istifada oluna bilacayi iddia edilir. Sosialla§ma prosesinda media muhum rol oynayir. Har bir u§agin sevimlisi olan cizgi filmlarindan tutmu§ realiti §oulara qadar hamisinin hayatimiza boyuk
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
tasiri var. Hayatimiz muxtalif media formalari atrafinda firlanir. O, dunyada ba§ veranlar haqqinda malumat vermakla yana§i, ham atrafimizdaki vaziyyat haqqinda anlayi§imizi muayyan edan bir 9ar9iva yaradir, ham da yaradiciligimizi va du§unca prosesimizi mahdudla§dira bilir. Belalikla, media takca bizim diqqatimizi 9akan deyil, ham da harakatlarimizi va du§unca proseslarimizi muayyan edan gundami muayyan edir [10]. Gender dunyagom§umuzun formala§masinda bir ne9a sababdan medianin ailamizdan, dostlarimizdan, muallimlarimizdan daha tasirli rola malik oldugunu qeyd eda bilarik. Birincisi, media ganclarin oz ailalari va ya hamya§idlari arasinda rastla§a bilacayi onlarla modeldan 9ox, yuzlarla model taklif edir. Ustalik, gorunu§, ozuna inam va guc baximindan media personajlari orta saviyyadan daha "calbedici" olurlar. ikincisi, media ham birba§a, ham fardi modellar vasitasila, ham da dolayi yolla valideynlarin, hamya§idlarin va muallimlarin qabul etdiyi va oturduyu dayarlara tasiri ila normalarin formala§masina komak edir. U9uncusu, hazirda media istehlak saviyyasi ganclar va yeniyetmalar arasinda aila, dostlarla, hamya§idlarla ke9irilan vaxti gerida qoyur. Onlarin muvafiq olaraq 4 saat 44 daqiqa va 7 saat 22 daqiqa media vasitalarindan istifada etdiklari qeyd olunur. Nahayat, media sosial oyranma prosesinda gender stereotiplari formala§diran yegana manba olmasa da, gender madaniyyatinin, gender dunyagoru§unun formala§masinda ahamiyyatli rola malikdir. Bununla bela, camiyyatda movcud olan gender ol9usunun tahlili gostarir ki, media oz rolunu effektiv §akilda yerina yetira bilmir. KiV i§9ilari, xabar istehsal9ilari bazan bilmayarakdan, farqina varmadan, bazan da bilarakdan, reytinq qazanmaq xatirina gender stereotiplarinin darinla§masina xidmat edan informasiyalar yayirlar, xabarda gender balansinin pozulmasina gatirib 9ixaran tahriflara yol verirlar. Yeni media anlayi§ina dair CM/Rec(2011)7 sayli Tovsiya media mazmununun yaradicilarini, redaktor va yayim9ilarini "diskriminasiya va stereotiplar aleyhina mubariza aparmaq, gender barabarliyini ta§viq etmak u9un nazarda tutulan standartlar daxil olmaqla, muvafiq pe§akar standartlara amal etmaya davat edir. Gender barabarliyi va media uzra CM/Rec(2013) sayli Tovsiya isa bu masala ila bagli an muhum son sanadlardan biridir. Real demokratiya qadin va ki§ilarin camiyyatda barabar i§tirakini talab edir. Demokratiya va gender barabarliyi bir-birindan qar§iliqli §akilda asili olub, bir-birini qar§iliqli §akilda mohkamlandirir. Barabar huquqlar va imkanlar qadin va ki§ilarin demokratik idaraetma, saglam qararverma prosesinda i§tiraklarinin asas §artidir. Gender barabarliyi dedikda media daxil olmaqla ictimai hayatin butun sferalarinda qadin va ki§ilarin birga gorunmasi, huquq va salahiyyatlarinin geni§landirilmasi, masuliyyati va i§tiraki nazarda tutulur. 2013-cu il 4-5 iyul tarixinda Amsterdamda ke9irilmi§ "Media va Qadinlarin Obrazi " movzusunda konfransin naticalari xususila maraqli olmu§dur: "Media sanayesi u9un aydin standartlar muayyan etmakla, cinsi obrazlarin pislanilmasina qar§i mubariza aparilmasi, inki§afin tamin edilmasi [...] va §ikayat prosedurlari daxil olmaqla, etik davrani§ macallalarinin hazirlanib ictimaiyyata geni§ tarzda taqdim edilmasi" tamin olunmalidir. "informasiyanin taqdimati u9un taklif edilan yollarindan biri da onun internet media sahifalarinda yayilmasi olmu§dur (MU§FIQ 4, 9). Kutlavi informasiya vasitalarinin ki§i va qadinlarin sosial rollarini taqdim etma tarzi onlarin sosial statusuna boyuk tasir gostarir va bununla yana§i, ganc nasilda munasibat, inanc va davrani§ stereotiplarini formala§dirir. Mahz buna gora da bu gun medianin camiyyat qar§isinda sosial masuliyyati problemi, xususan da cinsindan asili olmayaraq insan huquqlarina hormat olunmasi ila bagli aktualdir. Kutlavi informasiya vasitalarinda gender stereotiplari geni§ §akilda taqdim olunur va bu zaman §axsiyyatin ki§i va qadin anlayi§lari haqqinda camiyyat tarafindan qabul edilmi§ fikirlara asaslanir. Muasir kutlavi kommunikasiyalar onlari matbuatda, internetda, radio va televiziyada aks etdirarak §axsiyyatin muayyan davrani§ munasibatlarinin formala§masina komak edir. Gender stereotiplari camiyyatdaki rollarin dayi§masi sababindan tarixi inki§af prosesinda dayi§a bilar [3. s. 2-3]. Qloballa§ma dovrunda KiV-dan, xususila internetdan, sosial §abakalardan istifada xususi tendensiyaya 9evrilarak insanlarin hayat tarzina tasir edir va bu tasir istiqamatinda camiyyatda gender hissiyyati, gender assimmetriyasi, gender dunyagoru§unun formala§masini da xususi qeyd etmak lazimdir. Bu o zaman ugurlu alinir ki, jurnalistlar, reklam9ilar oz faaliyyatlarinda obyektivlik numayi§ etdirib, gender dayarlarini va prioritetlarini duzgun aks etdirarak gender barabarsizliyina tasir gostaran amillari va problemin halli
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
istiqamatina müsbat tasir göstaracak yollari taqdim etsinlar. Müasir dövrda gender stereotiplarinin formalaçmasina an çox televiziya tasir edir. Araçdirmalara göra, televizora tez-tez baxan uçaqlar gender-stereotipik faaliyyatlarla daha çox maçgul olurlar va onlarin gender rollarina baxiçlari daha sabitdir. Uçaqlarin informasiya dünyasi kifayat qadar mahdud oldugundan, televiziya veriliçlarina tez-tez va çox baxanlar televiziyani sosial realligin tasviri kimi qabul eda va gender stereotipli malumatlari realliga tam uygunluq kimi qabul eda bilarlar. Televiziya kanallari vasitasila auditoriyaya galan malumatlar qadin va kiçilarin stereotipik obrazlarini formalaçdirir [3. s. 2]. Biz kütlavi informasiya vasitalarinin vasitasila öz beynimizda kiçi va qadin stereotiplarini formalaçdiririq. Stereotiplar ümumiyyatla müayyan qruplarin üzvlarinin xüsusiyyatlari, atributlari va davraniçlari haqqinda inanclar toplusu kimi müayyan edilir. Belalikla, gender stereotiplari müayyan xüsusiyyatlar, atributlar va davraniçlarin müxtalif cinslari farqlandirdiyina dair inanclara asaslanir. Bu fikirlarin, inanclarin dünyagörü§ümüzda formalaçmasinda reklamlarin tasiri böyükdür. 1950-ci illardan bari zaman keçdikca KiV-da gender stereotiplari da müayyan dayiçikliya ugrayib. Gender stereotiplarina reaksiyalar müxtalif madaniyyatlar va müxtalif zaman dövrlari arasinda dayi§a bilar. Bu dayiçiklik isa, gender anlayiçina ictimai baxiçin dayiçmasi naticasinda mümkündür. Qeyd edildiyi kimi, stereotiplar madani va müvaqqati olaraq §arti xarakter daçiyir va zaman keçdikca va madaniyyatlar dayiçdikca gender stereotiplari da dayiçacak. KÍV-da gender stereotiplari dörd ölçüda xarakteriza olunur: fiziki xüsusiyyatlara, rol davraniçlarina, pe§a statusuna va çaxsiyyat xüsusiyyatlarina aid gender stereotiplari. Digar stereotiplar kimi, gender stereotiplari da evristikanin bir növü kimi faaliyyat göstarir, çünki onlar malumatin içlanmasini asanlaçdirir va belalikla, malumati emal etmak ^ün daha az idrak sayi talab edir. Bununla bela, bunu gender stereotiplarina maruz qalmanin manfi tasirlari ila müqayisa etmak lazimdir. Reklamlarda gender stereotiplarinin formalaçmasinin manfi tasirlarindan biri kimi onun pe§a seçimina tasirini da qeyd etmak lazimdir. Yetkin qadinlar aksar hallarda evdar qadinlar, analar va hayat yoldaçlari kimi tasvir olunurlar, onlar saglamliq, tamizlik, gözallik va moda ila alaqali maiçat texnikasi, mebel va mahsullarla alaqalandirilir. Kiçilar adatan güclü va müstaqil kimi tasvir edilir, tez-tez i§ yerlarinda göstarilir va elektron, avtomobil, maliyya va sigorta mahsullari, qida va içkilarin reklaminda istifada olunur. Masalan, ev içlari ila bagli reklamlari daha çox qadinlar, ticarat-kommersiya i§lari ila alaqali reklamlari kiçilar taqdim edirlar. Bununla da, özlüyümüzda bela bir fikir formalaçdiririq ki, ev içlari ila qadinlar, biznes, kommersiya içlarila isa kiçilar maçgul olmalidirlar. A.Lebedev-Lyubimovun fikrinca, reklamlardan çox istifadanin asas sabablarindan biri reklamin güclü psixoloji tazyiq göstarma tasirinin olmasidir. Gender rollarinin da reklamlarda öz aksini tapmasi insanlarin beyninda qeyri-iradi olaraq stereotiplar formalaçdiraraq onlarin davraniç tarzina da tazyiq göstarir. Bir reklami misal göstarak "San qabyuyan deyilsan, san qadinsan". Bu reklamda hazirki dövrda ev içlarini görmayin ancaq qadina maxsus olmadigi kimi ideyalarin da mövcud oldugunu görmak olar. Taninmi§ biheviorist Albert Bandura televiziyanin taqlid üçün rol modellari manbayi olaraq valideynlarla va müallimlarla raqabata gira bilacayi ideyasini irali sürmü§dü. Vandeberq va Strekfussun (Vandeberg & Streckfuss, 1992) an alveriçli efir vaxti üç an iri Amerika kanalindan birinda iki hafta arzinda translyasiya edilan 116 televiziya proqramininin tahlilinda proqramlar üzra ki§i va qadin rollarinin nisbati 2:1 ( yani, 65% ki§i va 35% qadin) ötmami§di. Îçlayan qadinlar çox seyrak tasvir olunur. Bu isa, camiyyatda i§ yerlarinda asas vazifalari kiçilarin tutdugu fikrini formalaçdirir. Reklamlarda gender rollarindan daniçarkan ictimai va özal media vasitalarini da bir-birindan farqlandirmak yerina dü§ardi. Bela ki, ictimai telekanallar özal telekanallara nisbatan gender stereotiplarini daha az nümayi§ etdirir. Özal kanallarda gender stereotiplari birbaça mahsulun sati§i vasitasi kimi taqdim olunur.
Rus tadqiqatçisi N.Acixinaya göra sanki KÍV köhna tasavvürlarin dayaniqligi va yeni stereotiplarin yaranmasi istiqamatinda laboratoriya rolunu oynayir. Müallifin fikrina göra, jurnalistikadaki stereotiplar, jurnalistika ila bir yerda yaranmi§dir-jurnalistika mövcud camiyyatda an ananavi gender rollarini möhkamlada-möhkamlada gender farqlarini aks etdirir. Müallif "Rabotnitsa" jurnalinda çap edilan bir yazidan misal gatirib bela yazir: Ma§hur bir rejissor, siyasi xadim
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
"Rabotnitsa" jurnalinin qadin jurnalistina müsahiba verarkan bela söylayir: "Man tabiatan asiyali hesab edildiyima göra qadin manim ^ün a§agi statuslu varliqdir", "biz Konstitusiyani qadin va uçaqlar ^ün deyil, ciddi adamlar üçün, özümüz üçün yaziriq". Bu yazi darc olunandan sonra camiyyatda bu diskriminativ yaziya qar§i heç bir reaksiya olmadi. Ela bu sababdan da bir çox ölkalarda bu tip yazilarin KÍV-da getmasi adi haldir [1.s. 251]. Filmlarda va seriallarda asas qadin obrazlarinin tahlili onlarin kifayat qadar darin transformasiyaya ugradigini göstarir. Televiziyadaki müasir qadinlarin gender diskursu qizin öz gender rolunu manimsamasi prosesini xeyli çatinlaçdirir va sonradan yetkin qadinda onun §üurunda vahid va ahangdar oriyentasiya olmamasi sababindan yaranan bir sira problemlara sabab olur. Rus filosofu Т.Э. Klimenkova iddia edir ki, kütlavi informasiya vasitalari patriarxal nizamin asasi kimi "gender qarazliyi"ni saxlamaq ^ün güclü silahdir. Bu fikir J.E. Tiknerin fikri ila üst-üsta dü§ür. Tikner bildirir ki, Qarbda qarar qabul edanlarin imici hami§a hegemon kiçilik alamatlari ila güclü §akilda alaqalandirilib. Kütlavi informasiya vasitalari uzun müddatdir ki, camiyyata tahrif olunmu§ qadin obrazini talqin edir, bununla da manfi va ya yanli§ stereotip formalaçdirir. Filmlarin va televiziya seriallarinin tahlili iki standart ki§i tipini ayird etmaya imkan verir: peçakar kiçi va aila baççisi, ev sahibi. Öz i§ini dü§ünan peçakarin rolu onu "asl" insan adlandirmaga imkan veran bütün keyfiyyatlara malik olan insani tasvir etmayin ananavi üsuludur (Vakil, Milli Tahlükasizlik Agenti, Polis Döyü§lari). Bela bir adam baçqasinin hayatini xilas etmak, daha geni§ çakilda desak, milli tahlükasizlik namina hayatini riska atmagi bacarir. Bela bir tipda ananavi kiçi keyfiyyatlari güc, zaka, qatiyyat, peçakarliq, casarat kimi xüsusiyyatlar toplanmiçdir. KÍV-in taqdim etdiyi baçqa bir kiçi obraz isa ev sahibi, u§aq tarbiyasi va ev tasarrüfati ila maçgul olan aila baççisidir. Bela obrazlar çox deyil. Kütlavi informasiya vasitalarinin biza ötürdüyü hamin gender obrazlari cinslar arasinda münasibatlarin real manzarasini aks etdirmakla yanaçi, bu münasibatlar sistemini da qurur. Ona göra da qadinliq va kiçilik stereotiplari takca insanlarin davraniçini formalaçdirmir. Onlar tez-tez insanlara cinsindan, müayyan psixoloji keyfiyyatlarindan, davraniç normalarindan, maçguliyyatindan, peçasindan asili olaraq tasir edirlar. Gender stereotiplari va ideologiyalari güclüdür va qavrayiçlar, diqqat va yaddaç, sosial davraniçlar, maraqlar da daxil olmaqla, psixoloji faaliyyatimizin çoxsayli aspektlarina tasir göstarir.
Qadinlarin mediada i§tirak saviyyasi va tasir saviyyasi da media mazmununa tasir göstarir: qadin media peçakarlari kiçi hamkarlarindan daha çox digar qadinlarin ehtiyaclarini va perspektivlarini aks etdirirlar. Bununla bela, etiraf etmak vacibdir ki, mediada çaliçan qadinlarin heç da hamisi genderdan xabardar olmayacaq va qadinlarin ehtiyaclarini va perspektivlarini içiqlandirmaga meylli olmurlar. 18 farqli ölkadan aparilmiç son araçdirmalar göstarir ki, kiçi va qadin jurnalistlarin münasibati ahamiyyatli daracada farqlanmir. Buna baxmayaraq, qadinlarin radioda, televiziyada va naçriyyatda olmasi qadinlar va qizlar ^ün müsbat örnak olmaq, qadinlarin manba va müsahib kimi etimadini qazanmaq va qadin auditoriyani calb etmak baximindan daha ahamiyyatlidir. Ganclari hadaf alan müxtalif televiziya proqramlarinin tahlili göstarir ki, oglan va kiçilarin sayi qizlari va qadinlari üstalayir, personajlarin taxminan 60%-ni va ya daha çoxunu taçkil edir. U§aq proqramlarinin tahlili göstarir ki, naqliyyat, in§aat, idman oyuncaqlari üçün reklamlarin 83%-da yalniz oglanlar i§tirak edir, ki§i personajlar qadin personajlardan daha çox fiziki aqressivdir va atrafdakilara amr verir, qadin personajlar ki§i personajlardan daha çox bayanilir, onlar nazakatli, zarif, aila yönümlüdürlar. Bütün bu hallar tamaçaçilar tarafindan hiss olunur va uçaqlar tamsil olunan stereotiplari qabul etmayi öyranirlar. Onlarin gördüklari camiyyatimizda ki§i va qadin dayarlarina münasibatlarina tasir edir [9].
Kütlavi informasiya vasitalarinda gender problemini araçdirarkan bela bir qarara galmak olar ki, ki§ilarin hayat va faaliyyati ictimai sfera ila, qadinlarinki isa daha çox özal hayatla (aila, ev, uçaqlarin tarbiyasi va s) baglidir. Bu cür taqdimatlar isa insanlarin davraniçina neqativ tasir edir. öslinda an önamli masalalardan biri KiV-in da kömayi ila insanlarin ananavi qadin va ki§i rollari haqqinda fikirlarini dayiçmakdir. Bütün içlayan personajlarin 80,5%-i kiçi, 19,5%-i isa qadindir ki, bu da i§çi qüvvasinin 50%-ni ta§kil edan qadinlarin real statistik göstaricilari ila ziddiyyat taçkil edir. Yalniz tahsil, tadqiqat, tabligat vasitasila gender stereotiplari ila bagli media manzarasini dayi§a
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
bilarik. Avropa Çurasinin gender barabarliyi üzra эп son sanadi olan Gender Barabarliyi Komissiyasinin 2018-2019-cu illar üzra Faaliyyat Planinda (GEC) tasbit edilan strateji maqsadlardan biri da, gender stereotiplarinin formalalaçmasina qar§i mübarizadir. Media bu qararin icra edilmasinda mühüm rol oynamalidir. Qeyd olunur ki, "jurnalistlar mediada cinsi mansubiyyati konkret olaraq vurgulamamalidirlar" [2.s. 10]. Bela ki har hansi proqram zamani kiçilari daha çox amirana, masalan, biznes mahsullari va investisiyalarla bagli içlarda, qadinlari ev içlari göran kimi taqdim etmakdansa, har hansi bir vazifada masalan, hüquq maslahatçisi rolunda kiçi taqdim edilarkan onun opponenti kimi qadin tasvir edilmasi va bu kimi obrazlarin taqdimati gender barabarliyinin tamin olunmasinda ananavi ideyalarin transformasiya olunmasina istiqamatlandira bilar. Kütlavi informasiya vasitalari gender madaniyyatinin formalaçmasina tasir göstarmakla yanaçi insanlarin davrani§ini da istiqamatlandirir. Bela ki, aqli va intellektual saviyyasi yüksak inkiçaf etmi§ insanlar bela KiV-in tasirina maruz qalirlar. Televizora çox baxmayan, radio va digar KiV vasitalarindan az istifada edanlar bela gender ismariclarini asanliqla qabul edirlar. Bu istiqamatda mediada taqdim olunan proqramlar arasinda müqayisa aparsaq, filmlarin, musiqili videolarin, reklamlarin tasirinin sosial çabakalar va çap mediasindan daha çox oldugu naticasina gala bilarik.
9D9BÎYYAT SÎYAHISI
1. Agayeva K.C. Azarbaycanda gender masalalari. Baki: Qarb universiteti, 2014, 416 s.
2. Müfiq ölasgarli., Yelena Surcilija Milojevic "Media va gender barabarliyi". Azarbaycanda xabar istehsalçilari ûçûn baladçi. Avropa Çurasi, 2019.
3. Белинская Е.П. Психология Интернет-коммуникации. М.,Воронеж, 2013, 192с.
4. Грошев И.В. Гендерные образы рекламы // Вопросы психологии. 2000. № 6. С. 3849.
5. Фомичева И.Д. Социология СМИ: учеб. пособие для студентов вузов. М.: АспектПресс, 2007. 335 с.
6. Павелкина Л.С. Влияние СМИ и рекламы на формирование гендерных моделей поведения. Коммуникативные исследования. 2014. № 2. С. 159-165.
7. Gender, media & ICTs: new approaches for research, education & training. UNESCO, 2019. 129 p
8. Gender stereotypes in advertising have negative cross-gender effects https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/EJM-02-2019-0125/full/html
9. Media and the Development of Gender Role Stereotypes. Annual Review of Developmental Psychology. Volume 2, 2020. Ward, pp 177-199
https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-devpsych-051120-010630
10. The role of media in spreading (mis)information on gender inequality https://www.europeontrack.org/the-role-of-media-in-spreading-misinformation-on-gender-inequality/
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
