Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҒИДАН ОИЛАДА ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИ'

ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҒИДАН ОИЛАДА ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оила / интернет / ота-она / фарзанд / муносабатлар.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Камола Умарқулова

Ушбу мақолада ёшларнинг интернет ва ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш маданиятини шакллантиришда ота-оналарнинг саводхонлигини ошириш ҳақида ёритилган. Бу борада ота-оналарга тавсиялар берилган. Оиладаги муҳит ва интернет тармоғи ўртасидаги муносабатларни илмий таҳлил қилинган. Ушбу масалани ўрганиш оила педагогикаси учун муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҒИДАН ОИЛАДА ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИ»

ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОГИДАН ОИЛАДА ФОЙДАЛАНИШ

МАДАНИЯТИ Камола Умаркулова

Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика Университети "Маънавият асослари ва

хукук таълими" кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10806239

Аннотация. Ушбу мацолада ёшларнинг интернет ва ижтимоий тармоцлардан фойдаланиш маданиятини шакллантиришда ота-оналарнинг саводхонлигини ошириш уацида ёритилган. Бу борада ота-оналарга тавсиялар берилган. Оиладаги мууит ва интернет тармоги уртасидаги муносабатларни илмий та^лил цилинган. Ушбу масалани урганиш оила педагогикаси учун мущм а^амиятга эга щсобланади.

Калит сузлар: оила, интернет, ота-она, фарзанд, муносабатлар.

Аннотация.В этой статье основное внимание уделяется повышению осведомленности родителей о том, как использовать интернет для развития культуры использования интернета для молодежи. Родителям рекомендуется по этому вопросу.Научно-аналитический анализ взаимосвязей между семейной средой и интернетом. Изучение этой проблемы важно для семейной педагогики.

Ключевые слова: семья, интернет, родители, дети, отношения.

Abstract. This article focuses on increasing parents' awareness of how to use the Internet to develop a culture of using the Internet for young people. Parents are advised on this subject. The relationship between the family environment and the Internet has been scientifically analyzed. Studying this issue is important for family pedagogy.

Keywords: family, internet, parents, children, relationships

Х,озирда ёшлар интернет ва ижтимоий тармокларидан кенг фойдаланмокдалар. Узбекистон Республикасида интернет тизими ижтимоий-маданий хдётимизнинг ажралмас кисмига айланди. Бунинг натижасида ёшларимизнинг дунёни англаш кулами, уз билим-салох,иятини ошириш эх,тиёжининг кондирилиши х,олати зурайиб бормокда. Миллий ва умуминсоний кадриятлари маскани булган оилага х,ам интернет тармоги тармоклари оркали кириб келди. Бу уринда оила аъзолари уртасидаги муносабатларга кай тарзда таъсир килади? Баъзи ота-оналар учун "бегона", "тушуниш кийин булган" бу "матох,лар"га нисбатан эътибор ва фарзандлари тарбияси борасида кийинчиликлар юзага келадими? Узбек халкининг азалий кадриятларига уз таъсирини утказмокда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан имзоланган "Узбекистон Республикасида оила институтини мустах,камлаш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ^арорида х,ам "Ахборот-коммуникация технологиялари ва интернет тармогининг оила мустах,камлигига ва ривожига таъсирини урганиш, оилавий турмуш тарзи кадриятларини оширишни таргиб килишда, оилалардаги салбий ижтимоий х,олатларни профилактика килишда ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш" хдкида берилган[1].

Биргина ZOOM тармоги оркали ёшлар турли конференция ва анжуманларда катнашиб уз билимларини ошириб келишмокда. Аслида Zoom дастурини А^Ш фукаролигига эга булган хитойлик миллиардер Эрик Юан томонидан 2011 йилда ишлаб чикарилган. Бу вактда у Хитойда талаба эди. Wikipedia маълумотига кура талаба Эрик ёктирган кизи билан куришиш учун 10 соатлаб поездда юришига тугри келган ва шу

боисдан унинг «учратиш»нинг осонрок йулларини излашга тушиши ортидан Zoom пайдо булган. Аввалига Zoom Video Communications корпоратив мижозлар билан шартнома имзолаб, иш берувчиларга масофадан туриб сухбат уюштириш, ходимларга эса узаро мулокот килиш имконини берган. 2014 йилда фойдаланувчилар сони 10 миллионгача усган, сервисга 20 минг ташкилот обуна булган. 2019 йилнинг апрелида Zoom илк марта акцияларини очи; савдога чикарган, шунда компания 16 миллиард долларга бахоланганди. 2020 йил март -апрель ойларида Zoom.us трафиги 535 фоизга усган. iOS учун иловаси эса App Stored энг куп юкланаётган иловага айланган. Пандемия бошидан бери компания акциялари икки баробар кимматлаган. 2020 йил мартида Zoomнинг кунлик аудиторияси 200 миллион киши булган. Бу - 2019 йил декабридан 20 баробар куп дегани. Трафикнинг бундай ошишига сабаб - Юан сервисдан фойдаланишни мактаблар ва университетлар учун текин килиб куйди, укувчилар учун кунгирок лимити хам бекор килинди. Минглаб таълим муассасалари Zoomда онлайн дарслар ута бошлашди.

Ривожланган мамлакатларда оиланинг роли пасайиб бормокда: ажралишлар сони, никохдан утмаётган катта ёшли ёлгизлар хиссаси, фарзандсизлар хамда фарзанд эр-хотинлар сони ортиб бормокда. Х,озирги вактда А^Ш ва Европа мамлакатларида анъанавиц, тулик оила ноёб булиб, бундай оила моделига интилиш баъзан кераксиз ва идеаллаштирилган ходисадек танкидга учрамокда. Бирок бугунги кунда оиланинг мукаддаслиги ва унинг узига хос анъаналари ва кадриятлари мавжуд эканлиги маълумдир. Айникса узбек оиласининг алохида "мен"лар йигиндиси эмас, балки мустахкам маънавий анъаналарга таянадиган ягона ва яхлит организмга айланишга кумаклашувчи конунларга таянади. Оилада ота алохида уринга эга булиб, унинг оила аъзолари орасида ёки унинг узи оилага эътиборли булиши шарт. У оила бошлиги, оила фаровонлиги учун масъул, оила аъзоларини куллаб кувватлайди, химоя килади. Угил болалар гудаклигиданок ушбу кадриятлар тизимида тарбияланган.

Ер юзида 1,5 миллиард киши Интернетдан фойдаланаётган булса, Узбекистоннинг 30 миллион ахолисининг 8 миллиондан ортиги ундан фойдаланаётганлиги фикримизнинг исботидир. Айни пайтда ёшларимиз кайси сайтлардан фойдаланаётганлигини аниклаш ва бу борада иш олиб боришни мухим деб биламиз. Бу фикрнинг накадар жиддий асосга эга эканлигини Интернетда мавжуд салбий ва зарарли сайтлар, яъни уз-узини улдириш-худкушликнинг осон йулларини таргиб этувчи сайтлар карийб 10 мингга якинлашганини, шундан купчилиги террорчилик ва экстремистик сайтлар, карийб 5 мингги эротик сайтлар ва бошка тарбияга зид сайтлар купайганлиги хам тасдиклайди.

"Coogle" компанияси тахлилларига кура Узбекистондан кунига "Одноклассники.т" сайтига 200 мингдан ортик, "Facеbook" сайтига 90 мингдан ортик, "Мой мир" сайтига 40 мингдан зиёд киши кираётир. Хуш, бу нарса нимани англатмокда? Энг аввало ёшларда Интернет тизимига куллик, тобеликни кучайтирмокда, уларда узига хос технократик маданиятни шакллантирмокда. Бизнинг фикримизча технократик маданият-факат техник воситаларнигина тан олиш, уларга англанмаган холда мослашув, пировард натижада интернетга тобеликдан иборатдир. Афсуски, бу хаммаси эмас. Энг мухими технократик маданият туфайли айрим узбек ёшларида миллатимизга хос булган жамоавийлик рухияти урнига индивидуалистик карашлар, самимийлик, мехрибонлик хислатлари урнига куполлик, дагаллик, агрессивлик сифатлари кучайиб бормокда. Булар эса худбинлик, узаро маносабатларни инкор этиш, миллий кадрият, урф-одатларни унутиш, айрим холларда космолитик (дунё фукароси) дунёкарашга даъво килиш каби салбий иллатларни юзага

келтирмокда. Фикримизча, технократик маданият ёшларнинг муайян кисмида китоб феномени, китоб укиш маданиятини инкор этмокда. Китоб укишнинг камайиши эса идрок этиш, мушохада килиш, узини англаш каби сифатларга салбий таъсир курсатмокда.

Шу боис оилада китоб укишни таргиб килиш, китоб укишни тартибга солиш лозим. Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 12 январдаги "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутооласи ва китобхонлик маданиятини ошириш хамдатаргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"ги фармойишлари долзарб ва ижтимоий-иктисодий ахамияти жихатидан тарихий вокеа булди дебхисоблаймиз[2]. Шу фармойишга мувофик миллий ва жахон адибларининг китобларини электрон шаклини яратиб интернет тармогига жойлаштириш буйича хам бир катор вазифалар белгиланган.

Агар утган асрнинг 90-йиллари урталарида ёшларнинг энг севимли машгулотлари мусика тинглаш ва телекурсатувлар куриш булган булса, хозирги пайтда эса компьютер ва интернет аввалги кизикишларни ёш авлод хаётидан сикиб чикарди. Замонамиз ёшларининг 70 фоизи уз кизикиш ва севимли машгулотлари хакида суз юритганда спорт, дустлар билан сухбатлашиш, гоявий ва маданий хордик чикариш билан бир каторда компьютер технологиялари, интернетга булган кизикишини биринчи уринда тилга олади.

Оилада фарзандлар купрок уй вазифаларини бажаришда интернет тармокларидаги маълумотларидан фойдаланишади. Жумладан, Канада ёшларининг ярмидан купи интернет ва компьютер технологияларини ота-оналаридан яхширок билишини айтган. Уларнинг 80 фоизи мустакил равишда интернетга уланишини, ота-оналари компьютерга химоя воситаси булган фильтрлаш дастурини урнатиб куймагани ва фарзандлари кандай сайтларга киришини назорат килмаслигини тан олишди. Умуман олганда, аксарият ота-оналар, аникроги, уларнинг 65 фоизи фарзандлари интернетдан факат уй вазифасини тайёрлаш учун фойдаланади, деган фикрдадир. Аммо, хозирги ёшлар электрон дарсликлар ва адабиётларни укишади. Китоб матнини укиш билан электрон матнни укиш орасида катта фарк мавжуд. Электрон матнга факат ахборот олиш учун каралган. Матндаги маълумотлар инсон миясида тулик акс бермайди.

Ёшларнинг учдан икки кисми интернетга янги дустлар орттириш ва ким биландир сухбатлашиш максадида уланади, уларнинг 15 фоизи бу муносабатларни кейинчалик реал хаётда давом эттирар экан. Мулокотнинг бу каби шакллари яхши албатта. Бирок масаланинг иккинчи томони хам борки, унга чукуррок назар ташлаш лозим. Алохида эътибор талаб этадиган жихат - интернет оркали тахдид деб номланади. Интернет сайтларида ёшларга кучли таъсир этувчи ахборотларни куйидагича таснифлаш мумкин. Биринчи тоифадаги ахборотлар сирасига ёт, бузгунчи гоялар (диний экстремизм ва террорчилик гоялари, миллатчилик, иркчилик, садизм кабилар)ни киритиш мумкин. Иккинчи тоифадаги ахборотлар эса гарб хаёт тарзига хос, узбек менталитетига зид одатлар ва куникмаларни таргиб этади. Бу айникса, гарб ёшларининг кийиниши, одатларини таргиб килувчи маколалар, клиплар, фильмларда яккол намоён булади. Учинчи тоифага эса порнографик ахборотларни киритиш мумкин. Туртинчи тоифага эса хали текширилмаган, уз исботига эга булмаган турли хужумкор ахборотларни киритиш мумкин. Интернет сайтларидан таркатилаётган бу каби ёт гоялар ва ахборотларни ёшлар томонидан кабул килинаётганлиги ва унинг окибатлари жахондаги барча мамлакатлари халкини хам ташвишга солмокда. Бундан ташкари интернет тизимида ахлоксизлик ва шафкатсизликни таргиб этадиган, инсон рухиятига салбий таъсир этадиган, турфа хил кимор уйинлари

жойлаштирилган куплаб сайт ва порталлар мавжyдлигини эътиборга олиш зарyр. Масалан, Star craft, Line age, GTA, Cat Woman, Sims sity, Mortal combat, War Craft каби юзлаб сайтларда жойлаштирилган yйинларда "кахрамон" никоби остида yта ёвyз ва шафкатсиз FOяларнинг тарFиб килинаётгани ёшларнинг ахлокини 6уткул издан чикариб юбориши, yларнинг дийдасини котириб, эзгулик ва ёвузликни фаркламайдиган, хамма нарсага бефарк, Узига хос манкуртларга айлантириб куйиши хеч гап эмас[3].

Интернетни ривожланиши асосан янги хакикатни пайдо булиши олиб келади бу - виртуал. Шу билан бирга, шахсий муносабатни хамма курадиган ёки кимдир кузатадиганларга етказиш шарт эмас деб хисоблайди. Ушбу интернет тармоFи оркали факат узокдаги оила аъзоси ёки кариндошлари билан мулокот учун мухим хисобланади. Интернет оркали ота-оналар купрок уз фарзандларини каердалигини, уларни назорат килиш имконияти борлиги учун ^ам фойдаланадилар. Ота-оналар интернетдан купрок фарзандини назоратини кундузи амалга оширади. Фарзандлар эса интернетга купрок кечкурун киришади. Бу баъзан яширинча амалга оширилади.

Болалар интернетдан фойдаланиш учун ота-оналар томонидан назорат килинмаслиги салбий, хатто жиноятга оид маълумотлар мавжудлигининг сабабларидан биридир. Ота-оналар ушбу мураккаб масалани тушуниб етишга ёрдам берадиган куйидаги коидаларни яхши билиши лозим:

1. Ота-оналар интернетдан фойдаланадиган фарзандларини кизикишлари ва максадларини яхши билишлари лозим.

2. Фарзандлари билан биргаликда интернетдан фойдаланиш вактларини белгилаб олишлари лозим, сабаби ушбу ахборот ресурсларига кириш самарали ва хавфсиз булишига ёрдам беради.

3. Интернет тармокларида мавжуд порнографик, зуравонлик ва ахлоксизликни тарFиб киладиган сайтларга киришни бартараф килувчи фильтрловчи ёки паролли дастурлардан фойдаланиш.

4. Фарзандларнинг интернетга мустакил кириш имконияти булган такдирда, ота-оналар кичик ёшдаги шахсларнинг ахборотдан фойдаланишини назорат килишлари лозим. Интернет ресурсларидаги болалар томонидан олинган маълумотларнинг характери ва микдори тyFрисида "Internet Explorer" дастурининг "Internet-brauzer" журнали билан танишишлари лозим. Интернетда болаларнинг салбий маълумотларга ёки сайтларга киришини олдини олиш учун компьютерга "Kasperskiy Internet Security 2010" урнатилган булиши лозим. [4: 58]. Шунда ота-оналар фарзандларини турли порнографик сахналар, шафкатсизликни тарFиб киладиган сайтлардан асраган буладилар.

Ота оналарга яна бир эслатмани келтириб утиш лозим. Ота-оналар узларининг шахсий маълумотларини, дастурдаги паролларни баъзиларини фарзандлари билан бахам курмасликлари максадга мувофик. Агар махфий тута олсалар.

Фарзандлар билан очик мулокот булиши шарт. Ота-оналар фарзандларини интернет тармоFидан олган хар бир маълумотлари хакида биргаликда сухбатлашишлари керак. Чунки интернетдаги хамма маълумотлар хам ишончли хисобланмайди. Агар болалар интернетдаги уйинларга кизикиб колган булса, бу уйиннинг зарарини олдиндан огохлантириш ёки бошка уйин билан алмаштиришни таклиф килиш ота-онанинг вазифаси булади.

"Технократик маданият"ни "тартибга солиш" учун эса фикримизча, Европа Иттифокида кабул килинганидек, "хавфсиз интернет" дастурини ишлаб чикишни максадга

мувоФик деб биламиз. Умyман ахборот окимини назорат килишнинг мyкаммал тизими лозимлиги аксиома. Жyмладан, Буюк Британияда "Узини тутиш кодекси" ва "хавфсиз тармок" мустакил жамFармаси зарарли, ноконуний ахборотлар окимини назорат килмокда. Aйрим Европа давлатларида эса конун асосида сайтларни блокировка килиш белгилаб куйилган.[5: 117].

Хуллас, оилада интернет тармоFига уланиш фарзандлар тарбиясига жиддий таъсири юзага келтиради. Факатгина оила катталари - ота-оналар бу борада Уз масъулиятини сезишлари лозим булади. Интернет тармоFидан фойдаланиш факатгина оиланинг тинчлиги, фаровонлиги ва оила аъзоларининг дунёкарашини кенгайтириш, маънавиятини шакллантириш учун хизмат килиши лозим. Интернетдан фойдаланиш маданиятини юксалтириш борасида ота-оналарнинг етарлича тажрибалари булиши лозим, бу уз навбатида миллий ва умуминсоний кадриятларни асраб-авайлашимиз масаласига катта хизмат килади.

Оилада ижтимоий тармокларидан фойдаланиш кейинги даврларда янгича боскичларга чикиши табиий. Чунки интернет тизими ва ундаги функционал хусусиятлари такомиллашиб бормокда. Бу жараён жамиятда, оилада тарбиявий тизимни узгача шаклда, такомиллашган тизимга утишга мажбур килади. Бирок, оиладаги мухитнинг ижтимоий тармоклар билан боFлик жихатлари ёшларнинг харакатчанлиги, салохиятини оширишга хам уз таъсирини курсатади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепциясини тасдиклаш тyFрисида"ги П^-3808-сонли Карори II "Халк сузи" газетаси. 27.06.2018.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутоласи ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда тарFибот килиш буйича комиссия тузиш тyFрисида"ги фармойиши // "Халк сузи" газетаси. 2017 йил 12 январь.

3. Интернет ва ёшлар тарбияси //www.ma'naviyat.gov.uz.

4. Психология семейных отношений. Под ред., О.Шаграевой, A.Сергеева. Москва: Aкадемия, 2008.

5. Fойибназаров Ш. Оммавий маданият.- Тошкент: "O'ZBEKISTON" НМИУ, 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.