CC BY
1iNTERAKTiV T9LÎM TEXNOLOGiYALARI: "BEYiN H9MLaSi"Va "ROLLU
OYUN"ME TODLARI
ARZU DAÇD9MÎROV
Fizika üzra falsafa doktoru, dosent, Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, Azerbaycan,
Baki §ahari
ELNAR9 N9BÎYEVA
Magistrant, Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, Azerbaycan, Baki §ahari
INTERACTiVE LEARNiNG TECHNOLOGiES: "BRAiNSTORMiNG" AND "ROLE-PLAYiNG" METHODS
Summary. "Brain storming" and "role play" methods, which are types of interactive learning technologies, increase the active participation of students in the modern education system and make their learning process more effective.Brainstorming method stimulates students' creativity, strengthens group dynamics andfacilitates problem solving from different perspectives. This method allows the participants to freely express their ideas, resulting in the generation of innovative ideas.The "role-playing" method provides students with the opportunity to gain practical skills by enacting situations they may encounter in real life. This approach develops empathy and improves communication skills, while at the same time enhancing students' social interactions.Both methods serve to develop not only academic knowledge, but also social and emotional skills. Their application makes learning more fun, dynamic and effective, ultimately enabling future generations to grow up as more prepared and creative individuals.
Key words: physics, student, training technology, teaching, interactive learning technology Aqar sozfor:_fizika, §agird, talim texnologiyasi, tadris, interaktiv talim texnologiyasi
ИНТЕРАКТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ: МЕТОДЫ «МОЗГОВОЙ
ШТУРМ» И «РОЛЕВАЯ ИГРА»
Резюме. Методы «мозгового штурма» и «ролевой игры», являющиеся видами интерактивных технологий обучения, повышают активное участие учащихся в современной системе образования и делают их учебный процесс более эффективным.Метод мозгового штурма стимулирует творческие способности учащихся, усиливает групповую динамику и облегчает решение проблем с разных точек зрения. Этот метод позволяет участникам свободно выражать свои идеи, что приводит к генерации инновационных идей.Метод «ролевой игры» предоставляет учащимся возможность получить практические навыки, разыгрывая ситуации, с которыми они могут столкнуться в реальной жизни. Этот подход развивает эмпатию и улучшает коммуникативные навыки, одновременно улучшая социальное взаимодействие учащихся.Оба метода служат развитию не только академических знаний, но и социальных и эмоциональных навыков. Их применение делает обучение более увлекательным, динамичным и эффективным, что в конечном итоге позволяет будущим поколениям вырасти более подготовленными и творческими личностями.
Ключевые слова: физика, студент, технология обучения, преподавание, интерактивная технология обучения
Tadrisda interaktivlik - talaba ila müallim, talaba ila tadris materiallari va talabalar arasinda aktiv va qar§iliqli alaqa prosesidir. Tadris prosesinda interaktivlik talabalarin darsa faal §akilda qatilmalarina, öz fikirlarini bildirmalarina, suallar vermalarina, masalalari müzakira etmalarina va problemlari birga hall etmalarina imkan yaradir. Bu proses, ananavi müallim markazli darslardan farqli olaraq, talabani darsin markazina qoyur va onlarin aktiv öyranmasini tamin edir. Tadrisda an
son texnologiyalardan istifada, görma qabiliyyatini artirir va materialin qavranilmasini asanla§dirir.Bu talaba motivasiyasi va tadris prosesinin birga samaraliliyi ü9ün faydali tasir göstarir. interaktiv model bütün talabalarin bir-biri ila aktiv §akilda qar§iliqli alaqada oldugu rahat talim §araitini ta§kil etmak maqsadi da§iyir. Ümumiyyatla, interaktiv öyranmanin ta§kili hayat vaziyyatinin modella§dirilmasina, rollu oyunlardan istifadaya,situasiyalarda malumatin §üura daxil olmasina va orada aktivla§masina sabab olur. Aydindir ki, interaktiv darsin strukturu adi darsin strukturundan farqli olacaq, bu da müallimin pe§akarligini va tacrübasini talab edir. Belalikla, interaktiv texnologiyalar nadir? interaktiv texnologiyalar,talabanin tadris sistemina münasibatda daim dayman subyektiv-obyektiv münasibatda harakat etdiyi, vaxta§iri onun aktiv elementina 9evrildiyi texnologiyalardir. interaktiv ("inter" qar§iliqlidir, "akt" harakat etmakdir) - qar§iliqli alaqa demakdir, söhbat, kiminlasa dialoq rejimindadir.interaktiv talim texnologiyalarinin üstünlüklari: istanilan hacmda tahsil malumatini yigcam §akilda taqdim etmak mümkün olur,vizual qavrayi§ bir ne9a dafa yax§ila§ir, tadris materialinin manimsanilmasi prosesi ahamiyyatli daracada sadala§dirilir; Müallim interaktiv texnologiyalarda bir ne9a asas rol oynayir. Onlarin har birinda i§tirak9ilarin qar§iliqli alaqasini ta§kil edir, ekspert informator rolunda müallim matn materialini taqdim edir, video ardicilligi nümayi§ etdirir,i§tirak9ilarin suallarini cavablandirir, prosesin naticalarina nazarat edir .Ta§kilat9i-fasilitator rolunda o, qar§iliqli alaqa qurur,sosial va fiziki mühiti olan talabalar alt qruplara bölünür,onlari müstaqil §akilda malumat toplamaga havaslandirir. Tadris zamani tadqiqat faaliyyatinin ta§kilina nümuna olaraq,interaktiv talim texnologiyalardan va tadris metodlarindan istifada etmakla fizika mövzusunda darsin i§lanmasi ola bilar.Fizika dedikda agila ilk olaraq qanun, düstur va hesablama galir. Fiziki anlayi§larin 9oxu olduqca mürakkabdir. Buna göra da §agirdlarin 9oxu fizikani öyranmayi cansixici hesab edirlar. Fizikaya olan bu baxi§i dayi§arak §agirdlara bu fannin maraqli va aylancali oldugunu göstarmakla neca sevdira bilarik?Fizika tacrübaya asaslanan elmdir. Ancaq bazan maktablarda lazimi avadanliqlarin azligi müallimlar ü9ün bu fannin tadrisini 9atinla§dirir. Bas müallimlar resurs 9ati§mazligi olan §araitda fizika fannini daha maraqli etmak ü9ün hansi üsullardan istifada eda bilarlar?Bugünkü tahsilda yalniz lövhadan va ya tipik mühazira metodlarindan istifada fizika fannini öyratmak ü9ün o qadar da aktual deyil. Müasir dövrda takca elmdaki faktlari va tapintilari 9atdirmaqdan 9ox, §agirdlara elm dünyasini ara§dirmagi sevdirmak lazimdir.Lazimi avadanliqlarin olmadigi §araitda fizikani §agirdlara sevdirmak ü9ün a§agidaki tadris metodlarindan istifada etmak olar [1].
interaktiv texnologiyalari tasnif etmak 9atindir, 9ünki onlarin bir 9oxu bir ne9a texnikanin inteqrasiyasidir va asasan,onlari iki böyük qrupa bölmak olar:qrup va frontal.
1.Qrup - ki9ik qruplarda i§tirak9ilarin qar§iliqli alaqasi;
2.Frontal - bütün sinfin, bütün komandanin qar§iliqli alaqasi.
Qrup texnologiyalari:Cütlarla i§,
Frontal metodlardan biri da "Beyin hamlasi"dur.Beyin hamlasi,aqli hücum kimi da adlandirilir.Beyin hamlasi metodu 1953-cü ilda Amerika psixoloqu A.Osborn tarafindan yaradilmi§dir, o bu metodu ideyalarin yaradilmasi,va masalalarin halli vasitasi kimi vermi§dir.Burada maqsad:
1.§agirdlarin sarbastliliyini,fikir azadligini inki§af etdirmakdir.
2.§agirdlarda mantiqi tafakkürü inki§af etdirmak,yaradiciligin keyfiyyatini artirmaqdir.
3.Problemin halli yollarinin ara§dirilmasini öyratmak,bazi situasiyalarda 9ixi§ yollari tapmaq, onlari analiz etmak,daha samarali hall yollarinin tapilmasi ila bagli qarar qabul etmak qabiliyyatini inki§af etdirmakdir.
4.§axsi ifada üsulunu istiqamatlandirarak,müstaqil dü§üncani inki§af etdirmakdir.Beyin hücumu kollektiv müzakira, ifada üsuludur.
Beyin hamlasi metodunun alqoritmlari a§agidakilardir:
1. Müallim hall olunmali problemi elan edir.
2.Aparici( yani,ideyalarin axtari§ina yönaldan)müayyan edilir.
3.Göstari§ verilir ki,§agirdlar problemin halli ü9ün bütün ilk agila galan ideyalari süratla,qisaca va konkret ifadalarla bildirsinlar.Bu ideyalar fantastik,aglasigmaz,qeyri-adi ola bilar.§agirdlar öz
hamya§idlarinin §arhlarina istinad eda bilar,tanqid etmadan bu §arhlari tamamlayib ba§qa formaya sala bilar.Takliflar qiymatlandirilmir va tanqid edilmir.
4.Bütün qrup bu problemin hallina calb olunur.
5.Qisa vaxt arzinda verilan bütün fikir va takliflar aparici tarafindan qeyd olunur.
6.Yerina yetirilmi§ i§in naticasinda bütün deyilan fikirlar tahlil olunur.Bunun ü9ün aparici qabul edilmi§ va irali sürülmü§ ideyalari ta§kil etmak ü9ün onlarin tasnifatlarini vera bilar.Bu zaman meyarlar müayyanla§dirilir;meyar kimi kateqoriyalar,simvollar,asas sozlar,tasvirlar va.s. 9ixi§ eda bilar.Bunun ü9ün 5-10 daqiqa vaxt ayirir va bütün sinif birlikda i§layir.
7.Aparici ideyalari yekunla§dirir;§agirdlar artiq bildirilmi§ ideyalari tahlil edir,qiymatlandirir,mübahisa aparir.§agirdlar asas ideyalari se9irlar.Bu ideyalarin risklari,ziddiyyatlari barasinda müzakiralar aparilir.
Ham9inin, beyin hamlasi bir qrup insanin yaradici fikirlarini ortaya qoymaq va problemlari hall etmak maqsadila bir araya galdiyi bir texnikadir. Bu metod, sarbast dü§ünma va ideyalarin a9iq müzakirasi prinsipina asaslanir.Bu metodun §artlari;ilk marhaladan beyin hamlasi aparici tarafindan aparilmalidir,ideyalarin yaradilmasi,ü9ün beyin hamlasina ayrilmi§ vaxta riayat etmakla har hansi ideyalri sarbast §akilda irali sürülmasi tamin olunmalidir,beyin hamlasi zamani har hansi bir tanqid qadagandir,ideyalar he9 bir sübut olmadan irali sürülür.bu metodun i§tirak9ilari arasinda avvalcadan müsbat münasibatlar olmalidir,müallim §agirdlari oz ideyalarini irali sürmaya ruhlandirmaqla ,müdaxilalarin qar§isini almaqla asl katalizator olmalidir. Rollu oyun (rollu dialoq) frontal metodlardan biridir.Rollu oyun har hansi bir problema müxtalif noqteyi-nazardan yana§malardan ibaratdir.í§tirak9ilar müxtalif rollari oz üzarlarina gotürürlar va har hansi bir hadisani bu movqelardan qiymatlandirirlar.Bu metod §agirdlarin yalniz birba§a tacrübasindan deyil,ham da simulyasiya edilmi§ tacrübadan oyrana bilmasina asaslanir. Simulyasiya-imitasiya,taqlid etmak,faaliyyat va hadisalari yalandan yaratmaq demakdir. 9sas maqsad §agirdlara onlarinkindan farqli fikir,vazifa,maraq va motivasiyalariolan hamya§idlarini ba§a dü§makda komak etmak ü9ün tani§ olmayan §arait yaratmaqdan ibaratdir [2] .Rollu oyunlar:
1.§agirdlara ozlari va atrafdakilar haqqinda incasanat yolu ila malumat alda etmaya,problema digar adamin gozü ila baxmaga,va yeni davrani§ modellarina yiyalanmaya imkan verir.
2.Rola girmak va ifada etma bacariqlarini formala§dirir.
3.Tanqidi va yaradici tafakkürü inki§af etdirir va üza 9ixarir.
4.0makda§ligi,tolerantligi inki§af etdirir.
5.Uygunla§a bilma saviyyasini va qar§iliqli ünsiyyati yax§ila§dirir.Oyun prosesinda ugurlu talim hayata ke9irilir:u§aqlar malumati qeyri-adi qavrayir va yadda saxlayirlar.§agirdin bu oyundan alda etdiyi ba§lica keyfiyyat-emosional taassüratdir.Emosional taassürat isa darsin gedi§inda informasiyani va ya oyunun movzusunu inki§af etdiran sohbatin qavranmasi ü9ün asas rol oynayir.Bu metodun alqoritmi isa a§agidakilardir:
1.Motivasiya.9lda etmak istadiyimiz maqsadlari oyunun movzusunu va oyunda i§tirak edacak obrazlari müayyanla§dirmak.
2.Rollari paylamaq.Rollarin tasviri olan kartlar hazirlayiriq.§agirdlarla kimin §arh edacayi,kimin mü§ahida aparacagi,qruplarin neca faaliyyat gostaracayi qarara alinir.
3.Tap§iriqlarin verilmasi.Oyunun gedi§i müayyanla§dirilir,mazmunu va müxtalif obrazlarin rolunu taqdim edarak,dialoqlarin quruldugu sahnalar müayyanla§dirilir.
4.Qruplarda i§.Tap§irigim izahi,qrup rollu oyunlar ü9ün hazirlanir.agar qrup avvallar rollu oyunlarda i§tirak etmayibsa onlari mazmunla tani§ etmak ü9ün asan bir situasiya taklif edilir.Situasiyani tahlil etmak va faaliyyati hazirlamaq ü9ün bir ne9a daqiqa vaxt verilir.
5.Taqdimat.§agirdlar sahnani §arh edirlar.
6.Qiymatlandirma.Nahayat,§agirdlardan xahi§ olunmalidir ki, bu faaliyyat barasinda dü§ünsünlar va ona talim tacrübasi kimi yana§sinlar.Yarana bilacak problemlar:
1. Movzu va maqsad aydin olmur;
2. Rola girmak problem (emosional);
3. Soz ehtiyatinin azligi;
4. Vaxtin düzgün bölü§dürülmamasi;
5. Vasitalardan düzgün istifada edilmamasi;
6. Yaradici yana§ilmamasi.
Rollu oyunlar darslari canlandirir, §agirdlarin biliklarini darinla§dirir va motivasiyani artirir.Rollu oyunlari dörd marhalaya böla bilarik:hazirliq,planla§dirma,performans va müzakira.Hazirliq marhalasini ev tap§irigi kimi vermak olar.Planla§dirma darsin avvalinda planla§dirilir ki, artiq dars ba§ladiqda §agirdlar tam hazir olur. Performans marhalasinda oyun ke9irilir.Müzakira marhalasinda isa siz oyunun mövzusunu §agirdlarla müzakira edirsiniz.Elektrik sahasi, elektrik carayani mövzularini tadris edarkan bir qrup §agird atom, digar bir qrup §agird isa sarbast elektronlar ola bilar. §agirdlardan biri isa elektrik sahasi rolunu oynaya bilar. Elektrik sahasi olmadiqda sarbast elektronlar olan §agirdlar nizamsiz harakat edirlar.Elektrik sahasini oynayan §agird galdikda isa artiq sarbast elekronlar nizamli harakat edarak elektrik carayani yaradirlar.Eynila bu üsulla siz elektrik müqavimati, diffuziya, yarimke9iricilarda elektrik ke?iriciliyi mövzularini da rollu oyun kimi ta§kil eda bilarsiniz. Bundan alava, müxtalif fiziki hadisalarin kafina aid ahvalatlari da sahnala§dira bilarsiniz. Mas: Nyutonun ümumdünya caziba qanununun kafi, Qalileyin Pizza qüllasinda apardigi tacrüba, Arximed qanununun kafi va s. Bu, §agirdlar ü9ün maraqli va aylancali olacaqdir.Rollu oyunlar metodundan istifada edarkan ham §agirdlarda qavrama bacarigi formala§ir, ham da motivasiya yaranir. Rollu oyun metodu §agirdlarda tanqidi va yaradici tafakkürü, amakda§liq, idaraetma va öyratma bacariqlarini inki§af etdirir[3].
9D9BiYYAT
1. Fizikanin tadrisinda faal va interaktiv talim metodlarinin tadqiqi. VII- sinif ü9ün metodik vasait /T. özizov, A. S. Xaliqov ; elmi red. Q. ^ingiz ; Sumqayit Dövlat Universiteti, Azarb. Resp. Tahsil Problemlari in-tu, Baki,Azarna§r 2007
2. Arzu Da§damirov.Ümumtahsil kurikulumunun asaslari.Dars vasaiti.Baki,2017
3. Абдулов Р. М. Использование современных интерактивных средств обучения при развитии исследовательских умений учащихся в обучении физике // Педагогическое образование в России. - 2012. - № 5. - С. 180 -184
