Научная статья на тему 'Интеллектуал ўйинларни компьютер ёрдамида ташкил этиш йўли билан таълим самарадорлигини ошириш'

Интеллектуал ўйинларни компьютер ёрдамида ташкил этиш йўли билан таълим самарадорлигини ошириш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
186
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компьютер ўйини / амалий дарс / мустақил таълим / фазовий тасаввур / мураккаблик даражаси / компьютерная игра / практическое занятие / самостоятельное образование / пространственное воображение / уровень сложности

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қаҳҳаров Абдурахим Абдубаннаевич

Мақолада «Чизма геометрия ва муҳандислик графикаси» фанини ўқитиш жараёнида компьютер ўйинидан фойдаланиш бўйича таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Қаҳҳаров Абдурахим Абдубаннаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБУЧЕНИЯ С ПОМОЩЬЮ ОРГАНИЗАЦИИ КОМПЬЮТЕРНЫХ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ ИГР

В статье приведены рекомендации и предложения применения компьютерной игры по предмету «Начертательная геометрия и инженерная графика».

Текст научной работы на тему «Интеллектуал ўйинларни компьютер ёрдамида ташкил этиш йўли билан таълим самарадорлигини ошириш»

Каодаров Абдурахим Абдубаннаевич,

Наманган мух,андислик-курилиш институти «Чизма геометрия ва мух,андислик графикаси» кафедраси катта укитувчиси

ИНТЕЛЛЕКТУАЛ УЙИНЛАРНИ КОМПЬЮТЕР ЁРДАМИДА ТАШКИЛ ЭТИШ ЙУЛИ БИЛАН ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

ЦАЦЦАРОВ А.А. ИНТЕЛЛЕКТУАЛ УЙИНЛАРНИ КОМПЬЮТЕР ЁРДАМИДА ТАШКИЛ ЭТИШ ЙУЛИ БИЛАН ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Маколада «Чизма геометрия ва мух,андислик графикаси» фанини укитиш жараёнида компьютер уйинидан фойдаланиш буйича таклиф ва тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: компьютер уйини, амалий дарс, мустакил таълим, фазовий тасав-вур, мураккаблик даражаси.

КАХХАРОВ А.А. ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБУЧЕНИЯ С ПОМОЩЬЮ ОРГАНИЗАЦИИ КОМПЬЮТЕРНЫХ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ ИГР

В статье приведены рекомендации и предложения применения компьютерной игры по предмету «Начертательная геометрия и инженерная графика».

Ключевые слова: компьютерная игра, практическое занятие, самостоятельное образование, пространственное воображение, уровень сложности.

KAHHAROV A.A. INCREASE OF EDUCATING EFFICIENCY IMPLEMENTING MEANS OF COMPUTER INTELLECTUAL GAMES

In the article recommendations and offers of application of a computer game in a subject «Descriptive geometry and the engineering drawing» are provided.

Keywords: a computer game, practical employment, independent formation, spatial imagination, complexity level.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Ривожланиб бораётган компьютер технологиялари-нинг турли хилдаги жараёнлар, уодисалар, тажрибаларни бошцариш учун етарли техник ва технологик жиуозланиш даражаси замон талабига тулиц мос келади. Шунинг учун уам бундай жараёнларни бошцариш компьютер технология-лари орцали амалга оширилмоцда.

Таълим жараёни х,ам бу технологиялар-дан мустасно эмас, аксинча булар ёрдамида турли хилдаги тажрибалар, тадкикотлар илмий-назарий ечимини топмокда.

Ахборот технологиялари жадал ривож-ланиши таълим жараёнини ташкил этишда самарали ёрдам бермокда. Бунга мисол сифа-тида дарс жараёнида компьютер технология-ларидан фойдаланиш, узлаштириш жараё-нига ижобий таъсир этишини аник тахлиллар ёрдамида куриш мумкин. Бу технологиялар катта хажмдаги маълумотларни киска вактда етказиб беришга ёрдам беради. Айникса маълумотларни кайтадан(такрор-такрор) намойиш этишда укитувчига кулайлик яра-тади.

Чизма геометрия ва мух,андислик графи-каси фани укитишда кургазмалилик даража-сини таъминлаш мух,им ахамият касб этади. Чунки талабалар бу фанни узлаштиришда эгалланаётган мавзуларни тасаввур этиши лозим. Бу фан буйича турли деталь модел-лари, плакатлар, таркатма материаллар ва бошкалардан фойдаланмокдалар. Бу туFри, лекин аксарият материаллар маънан ва жис-монан эскирган. Уларни янгилаш катта моли-явий маблаF талаб этади. Бундан ташкари, кургазмали куроллар ва таркатма материаллар босма шаклдалиги киска вакт оралиFида талабаларнинг фазовий тасаввурини оши-ришда самарали ёрдам бера олмайди.

Анимацион компьютер дастурлари ва воситалари киска вакт оралиFида талабаларнинг фазовий тасаввурини ривожланти-ришга самарали ёрдам беради. Бугунги кун-гача биз томонимиздан чизма геометрия ва мух,андислик графикаси фанидан таянч мавзуларни мультимедиали анимацион ишлан-малари тайёрланди ва таълим жараёнига кулланилиб келинмокда.

Таълим тарбия жараёнида компьютер уйинларининг тутган урнини аниклаш, компь-тер уйинларининг талабалар узлаштиришига ижобий таъсирини ойдинлаштириш, талаба-ларга фан буйича тавсия этиладиган компь-тер уйинлари мазмун ва мох,иятини, дидактик максадлар нуктаи назаридан тах,лил килиш х,амда талабалар учун муайян дидактик максадлар асосида янги компьютер уйинларини яратиш каби масалалар х,али педагогларимиздан жиддий изланишлар олиб боришни талаб этади. Кузатишларимиздан маълум булишича, масалаларни яхлит тизим остида урганишга баFишланган тадкикот олиб бориш зарурлиги яккол намоён булмокда.

График фанларни ахборот ва компьютер технологиялари ёрдамида укитиш, интеллектуал уйинларини яратиш ва уларни таълим жараёнида куллаш зарурияти пайдо булди. Бугунги кун ёшлари компьютер коммуника-цион технологияларини яхши билади ва бундан ташкари компьютер уйинларини жуда куп уйнашади. Статистик маълумотларга караганда1 бугунги кун ёшлари компьютер уйинларини кизикиб уйнашлари аникланган. Агар фанни урганишга асосланган компьютер уйинлари купрок яратилса ва улар таълим жараёнига кулланилса, талабалар бир томондан компьютер уйини билан максадли машFул этилса, иккинчи томондан мавзуларни чукуррок урганишларини ташкил этиш имко-нияти яратади. Натижада узлаштирилиши лозим булган билим талабалар томонидан узлаштирилади. Бугунги кун талабалари х,ам шундай усул воситалар оркали урганишни хохлайдилар.

1 Омонов Р. Виртуал уйинларнинг зарарлари туFри-сида. http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=15231.0

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Таълим жараёнига компьютер уйинларини куллаш буйича Ю.А.Устименко1, В.И.Веревкин, Н.Н.Верёвкина2 ва бошкалар компьютер тех-нологиялари куллаш буйича Е. Desnica, B. Gemovic, D.LetiC, R.Gligoric3, J.M.Guti'errez, F.A.Gil, M.Contero, J.L.Saor'rn4 ва бошкалар таклиф ва тавсиялар беришган.

Чизма геометрия ва мух,андислик графи-каси фанидан компьютер уйинлари яратишда мураккаблик даражалари энг камида учта булиши максадга мувофикдир. Фан буйича компьютер уйинлари куйидаги турларда булиши талабаларда узлаштирилиши керак булган билим ва куникмаларни узвийлигини таъминлашга асос булади.

1. Билимларни шакллантирувчи. Машк килдирувчи компьютер уйинлари.

2. Билимларни ривожлантирувчи. Таккослаш, тах,лил килиш, билимларнинг боFлай олишга ёрдам берувчи компьютер уйинлари.

3. Ижодкорликка асосланган. Фазовий тасаввурини ривожлантирувчи, мустакил-ижодий-мантикий фикрлашга ундовчи компьютер уйинлари булиши лозим.

Биз томонимиздан Чизма геометрия ва мух,андислик графикаси фанидан билимларни шакллантирувчи турига мос келадиган «Суз уйини» номли уйин тарзидаги компью-

1 Устименко Ю.А. Дидактическая игра как средство повышения эффективности развивающего обучения черчению. http://www.dissercat.com/content/didakticheskaya-igra-kak-sredstvo-povysheniya-effektivnosti-razvivayushchego-obucheniya-cher#ixzz2xbtHXi7s

2 Веревкин В.И., Верёвкина Н.Н. Компьютерные деловые игры как средство подготовки будущих учителей технологии к созданию и управлению ученическими компаниями. Теория и практика педагогической науки в современном мире: традиции, проблемы, инновации. Материалы международной научно-практической конференции. Часть 1. - Новокузнецк, 2010. С 23-29

3 E. Desnica, B. Gemovic, D.Letic, R.Gligoric. Researching Effects of Information Technologies Usage in Engineering Graphics Teaching. Proceedings of Informing Science & IT Education Conference (InSITE) 2011. University of Novi Sad, Serbia. р 163-174

4 J.M.Guti'errez, F.A.Gil, M.Contero, J.L.Saor'in. Dynamic Three-Dimensional Illustrator for Teaching Descriptive Geometry and Training Visualisation Skills. Departamento de Expresi'on Gr'afica en Arquitectura e Ingenier'ia, Arquitectura T'ecnica, La Laguna 38204, Spain. 14 March 2010. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cae.20447/ abstract

тер дастури яратилди. Бу компьютер уйинида бериладиган сузлар сони ортиб бориши, оддийдан мураккабликка тамойили асосида ишлаб чикилган. Компьютер уйинини яратишда куйидаги даражалар таклиф этилган:

1- даража (содда) - битта суздан ташкил топади ва фандаги коида, таърифларга асосланган куринишда берилади;

2- даража (уртача) - битта ёки иккита суздан иборат булиб, уртача мураккаблик-даги саволлар берилади. Бериладиган савол-лар талабаларни уйлашига, фикрлашига ва тасаввурини ривожлантиришига ундайди. Талаба бу даражада бериладиган сузларни туFри топиб, уларни тах,лил килса, талабада геометрик тасаввурини х,амда график тафак-кури ривожланган х,исобланади;

3- даража (мураккаб) - битта, иккита, учта суздан иборат булиб, мураккаб мавзу-ларга оид саволлар берилади. Бериладиган саволлар талабаларнинг мустакил фикрлашига ва фазовий тасаввурини ривожлантиришига ёрдам беради, х,амда талабалар ижодий фикрлашига замин яратади. Талаба бу дара-жадаги саволларга жавоб бериши, уларнинг ижодий фикрлашига олиб келади ва бундан ташкари фан буйича чукуррок билимларни эгаллашга ижобий таъсир курсатади.

1-шаклда курсатилган даражалар буйича саволлар берилади. Саволларга жавобларни х,арфлар танлаш ёрдамида ёзилади (2- расм). Жавоб бериш жараёнида хатоликлар сони биринчи даражада максимал 5 та, иккинчи даражада 3 та, учинчи даражада 2 та булиши билан ойнада (З-расм)да саволнинг жаво-бини кайси манбадан топиш мумкинлигини курсатилади. Айникса, талабаларга китоб муаллифи, номи, адабиёт тури, боби, мав-зуси ва бети курсатилиши, уларни укишга ундайди. Тадкикот натижаларининг Наманган мух,андислик- курилиш институти 5340800 - «Автомобиль йуллари ва аэродромлар» йуналишининг 1-курси талабалар аудитория-сида жорий этиш натижаларига кура, талабалар босма дарслик, укув кулланмалар ва бошкалар билан ишлашдан кура электрон шаклдаги манбалар билан ишлашни маъкул курадилар. Таълимий компьютер уйинлари

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

1-шакл. «Суз уйини» номли компьютер таълим-уйинининг тузилиш структураси.

Tyfpn жавоб

Кейинги савол

талабаларнинг икки томонлама билим олишга йуналтиради. Биринчидан талаба компьютер уйинини уйнаш давомида билим олса, иккинчи томондан босма укув адаби-ётлар билан ишлашга ундайди ва билим-ларни мустахкамлаш, хотирада узок вакт сакланишига ёрдам берувчи восита булади.

Компьютер уйинлари таълим жараёнида талабаларга:

• дарсда фаол мулокот яъни уз фикрла-рини эркин билдиришига ёрдам беради;

• туFри фикрлашга ундайди;

• узлаштирилган билимларни мустахкам-лайди;

• китоб билан ишлашга йуналтиради;

• мустакил таълим жараёнида янги билимларни узлаштиради;

• эгалланаётган билимларини хотирада узок вакт сакланишига ёрдам беради.

Компьютер уйинлари таълим жараёнида укитувчига:

• дарсни кизикарли ташкил этишда энг макбул восита;

• аудиториядаги барча талабаларни фикрини жалб кила олади;

• талабаларга китоб ва компьютер воси-таси уртасида узаро алмашиниб ишлашга имконият яратиб беради;

• талабаларнинг фан буйича билимларини устириш ва уларни узлаштириш курсаткичларини юкори булишига эриша олади;

• мустакил таълим жараёнида талабаларга мустакил топшириклар бериши ва уларни компьютер ёрдамида узлаштириш имкония-тини яратади.

Компьютер уйинлари куйидаги дарс максадларида фойдаланилади:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

60 ч_

2- расм. «Суз уйини» номли компьютер уйинини 1-даражали ойнаси

Таълимий ма^сади: талабаларда фан буйича назарий маълумотларни урганиши ва амалий дарс жараёнида шу билимлар асосида график топширикларни бажаришни ташкил этиш;

Ривожлантирувчи ма^сади:

урганилаётган мавзу буйича тушунчани куникмага, куникмани эса малакага айлан-тириш ва шулар асосида ижодий фикрлаш кобилиятларни ривожлантириш. Талабаларда назарий билимлар асосида фикрлаш кобилиятини х,амда фазовий тасаввурини ошириш;

Тарбиявий ма^сад: урганилаётган мавзу буйича назарий ва амалий билимларни эгал-лаш жараёнида уларнинг кетма-кетлигини аник тушуниб олиш х,амда реал х,аётда зару-рий восита сифатида куллаш, ижодкорлик кобилиятларини шакллантириш;

Дарс турига караб компьютер уйинларини маълум вакт оралитида куллаш зарур, яъни ургатилаётган билимларни назарий ва ама-лий жих,атларини тушунтириш х,амда уларни мустах,камлашда фойдаланиш яхши самара беради. Бундан ташкари дарс асосий вакти утганидан сунг талабалар бир оз зерикиш х,осил килганда куллаш дарсда фаол мух,итни тиклаш имконини беради. Натижада ауди-ториядаги барча талабаларни фикр билди-ришга имконият яратилади. Узлаштиришда кийналадиган талабалар х,ам узларини фик-

3- расм. Хатолар сони 5 та булиши билан х,осил буладиган ойна

рлари оркали интилиши кизикиши ортиши кузатишларда сезилмокда.

Чизма геометрия ва мух,андислик графи-каси фанидан яратилган бундай компьютер уйинлари таълим жараёнининг барча турла-рида куллаш мумкин. Айникса, мустакил таъ-лимда кулланилиши юкори самара беради. Чунки, талаба таълимнинг бу турида олган билимларини мустахкамлаш баробарида янги билимларни х,ам узлаштириш имкониятига эга булади. Бугунги кунда мустакил таълим учун катта соатлар ажратилган. Бу соатларни талабалар унумли ва кизикарли утказиши учун бундай компьютер уйинлари факатгина яхши натижалар бериши билан бирга билим даражаларини х,ам янги поюналарга олиб чикади.

Юкоридаги фикрлардан келиб чикиб компьютер уйинларини яратиш ва уларни таълим жараёнига тадбик этиш узининг ижо-бий самарасини беришини инобатга олиб, дарсларга куллаш ва уларни узлуксиз давом эттириш лозимдир. Бундан ташкари мавзули уйинлар, электрон кроссвордлар яратиш ва уларни талабаларга такдим этиш зарур деб

х,исоблаймиз.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Адабиётлар руйхати:

1. Веревкин В.И., Верёвкина Н.Н. Компьютерные деловые игры как средство подготовки будущих учителей технологии к созданию и управлению ученическими компаниями. Теория и практика педагогической науки в современном мире: традиции, проблемы, инновации. Материалы международной научно-практической конференции. Часть 1. - Новокузнецк, 2010. С 23-29.

2. Каххаров А.А. Особенности преподавания начертательной геометрии и инженерной графики с использованием современных компьютерных технологий // Nauka-rastudent.ru. - 2015. - No. 06 (18) / [Электронный ресурс] - Режим доступа. - URL: http:// nauka-rastudent.ru/18/2733/

3. Устименко Ю.А. Дидактическая игра как средство повышения эффективности развивающего обучения черчению. http://www.dissercat.com/content/didakticheskaya-igra-kak-sredstvo-povysheniya-effektivnosti-razvivayushchego-obucheniya-cher#ixzz2xbtHXi7s

4. Е. Desnica, B. Gemovic, D.Letic, R.Gligoric. Researching Effects of Information Technologies Usage in Engineering Graphics Teaching. Proceedings of Informing Science & IT Education Conference (InSITE) 2011. University of Novi Sad, Serbia. р 163-174.

5. J. M.Guti'errez, F.A.Gil, M.Contero, J.L.Saor'in. Dynamic Three-Dimensional Illustrator for Teaching Descriptive Geometry and Training Visualisation Skills. Departamento de Expresi'on Gr'afica en Arquitectura e Ingenier'ia, Arquitectura T'ecnica, La Laguna 38204, Spain. 14 March 2010. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cae.20447/abstract

6. К,ах,х,аров А.А. Мультимедиали таълим - график фанларини укитиш самарадор-лигини ошириш омили. // «Таълим муаммолари» илмий-усулбий журнал, 2013, 1-сон. -47-52-б.

7. Каххаров А.А. Компьютер воситасида талабаларнинг фазовий тасаввурини ривожлантириш. // «Педагогик таълим» илмий-улубий журнал, 2013, 1-сон. -42-47б.

8. Омонов Р. Виртуал уйинларнинг зарарлари туFрисида. http://forum.ziyouz. com/index.php?PHPSESSID = a25232f9326b7b3e6d46cf375052e400&topic=15231. msg388128#msg388128

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.