Научная статья на тему 'ИНСОН САЛОМАТЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АГРОФАКТОРЛАРНИНГ ЭКОЛОГО-ГИГИЕНИК ЖИҲАТЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ'

ИНСОН САЛОМАТЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АГРОФАКТОРЛАРНИНГ ЭКОЛОГО-ГИГИЕНИК ЖИҲАТЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
941
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
органик маҳсулот / экологик тоза маҳсулот / нитрат миқдори / қандлилиги / кислоталиги / қуруқ моддалар / тупроқдаги озиқ моддалар / озиқ-овқат ҳавфсизлиги. / organic product / environmentally friendly product / nitrate content / sugar content / acidity / dry matter / soil nutrients / food safety.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Бахром Эшназарович Тухтаров, Раъно Норбуваевна Абдумуминова, Гули Нурмуминовна Гаппарова

Дунё бўйича ҳар йили 420,000 дан ортиқ одам сифатсиз озиқ-овқат истеъмол қилишдан вафот этади ва тахминан 600 миллион киши – санитар-гигиеник талабаларга жавоб бермайдиган озиқ-овқат маҳсулотини истеъмол қилгандан сўнг саломатлиги бузилиши аниқланган. Шунингдек, озиқ-овқат билан боғлиқ хавфлар 200 дан ортиқ ўткир ва сурункали ошқозон-ичак тракти касалликлари саратон касаллигини ривожланишига олиб келади . Шунга кўра ҳозирда органик тоза мева-сабзавотларни етиштириш долзарб ҳисобланади. Ҳозирги кунда соғлом турмуш тарзини юритишда озиқ-овқат ҳавфсизлигини таъминлаш мева-сабзавот таркибига маълум маънода боғлиқ бўлиб қолмоқда. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ҳосилдорлигини оширишда минерал ўғитларни меъёрдан ортиқча қўллаш эвазига мева-сабзавот таркибида нитрат миқдори руҳсат этилган меъёрдан ортиб бораётганлиги маълум. Шунингдек, ҳозирда ушбу ҳавфларни камайтириш, олдини олишда бир қатор илмий изланишлар олиб борилмоқда. Шунга кўра тадқиқотда олинган маълумотларимизга биноан минерал ўғит билан озиқлантирилган мевада нитрат миқдори 80,8 мг/кг бўлиб (ГОСТ бўйича 60 мг/кг), биологик ўғит вариантида эса бу кўрсаткич 50,9 мг/кгни ташкил этган. Шу билан биргаликда ушбу нитратлар миқдори мева таркибидаги қанд миқдори ҳамда кислоталигига ҳам ўз таъсирини ўтказиб тажрибада қанд миқдори назорат (ўғитларсиз) вариантида 8,65% бўлиб, биологик ўғит (сидератлар) вариантида 10,80% ни ташкил этди, кислоталилиги эса назоратга 0,30% бўлиб, биологик ўғит вариантида 0,40% минерал ўғит вариантида эса 0,51% бўлиб назоратга нисбатан 0,21% га юқори бўлганлиги аниқланди. Шунингдек, қуруқ моддалар назорат вариантда 12,85% бўлиб, бу кўрсакич биологик ўғит вариантида 13,6% минерал ўғитга вариантига қараганда 0,9 га юқори эканлиги тажрибада аниқланди. Бундан ташқари минерал ва био-ўғитларнинг меваларга қўллашда нитрат миқдори меъёрида бўлиш билан бирга ҳозирда долзарб бўлган тупроқнинг минерал ва органик ифлосланишини олди ҳам олинади. Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, нитратдан заҳарланишларни олдини олишда минерал ўғитларга альтернатив бўлган биологик (сидерат) ўғитларни қўллаш ҳар томонлама мақбул эканлиги тадқиқотимизда ўз исботини топди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Бахром Эшназарович Тухтаров, Раъно Норбуваевна Абдумуминова, Гули Нурмуминовна Гаппарова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESEARCH OF ECOLOGICAL AND HYGIENE ASPECTS OF AGROFAKTORS AFFECTING HUMAN HEALTH

More than 420,000 people worldwide die each year from consuming poor quality food, and about 600 million people are diagnosed with health problems after consuming food that does not meet sanitary-hygienic standards. Also, food-related risks include more than 200 acute and chronic gastrointestinal diseases leading to the development of cancer. Accordingly, the cultivation of organic fresh fruits and vegetables is now relevant. Nowadays, ensuring food security in a healthy lifestyle depends to some extent on the composition of fruits and vegetables. It is known that the amount of nitrate in fruits and vegetables exceeds the allowable level due to the excessive use of mineral fertilizers to increase the productivity of agricultural products. Also, a number of scientific studies are being conducted to reduce and prevent these risks. According to the data obtained in the study, the amount of nitrate in the fruit fed with mineral fertilizers was 80.8 mg / kg (60 mg / kg according to GOST), and in the variant of biological fertilizers this figure was 50.9 mg / kg. At the same time, the amount of these nitrates had an effect on the sugar content and acidity of the fruit. %, 0.40% in the biological fertilizer option and 0.51% in the mineral fertilizer option, which is 0.21% higher than the control. It was also found experimentally that the dry matter content was 12.85% in the control variant, which is 0.9 times higher in the biological fertilizer variant than in the 13.6% mineral fertilizer variant. In addition to the application of mineral and bio-fertilizers to fruits, the amount of nitrate is normal, as well as mineral and organic contamination of the soil, which is currently relevant. In conclusion, our research has shown that the use of biological (siderate) fertilizers as an alternative to mineral fertilizers in the prevention of nitrate poisoning is generally acceptable.

Текст научной работы на тему «ИНСОН САЛОМАТЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АГРОФАКТОРЛАРНИНГ ЭКОЛОГО-ГИГИЕНИК ЖИҲАТЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ»

ИНСОН САЛОМАТЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АГРОФАКТОРЛАРНИНГ ЭКОЛОГО-ГИГИЕНИК ЖИХДТЛАРИНИ ТАДКЩ ЭТИШ

Бахром Эшназарович Раъно Норбуваевна Гули Нурмуминовна Тухтаров Абдумуминова Гаппарова

Самарканд давлат тиббиёт институти

АННОТАЦИЯ

Дунё буйича хар йили 420,000 дан ортик одам сифатсиз озик-овкат истеъмол килишдан вафот этади ва тахминан 600 миллион киши - санитар-гигиеник талабаларга жавоб бермайдиган озик-овкат махсулотини истеъмол килгандан сунг саломатлиги бузилиши аникланган. Шунингдек, озик-овкат билан боглик хавфлар 200 дан ортик уткир ва сурункали ошкозон-ичак тракти касалликлари саратон касаллигини ривожланишига олиб келади1. Шунга кура хозирда органик тоза мева-сабзавотларни етиштириш долзарб хисобланади. Хрзирги кунда соглом турмуш тарзини юритишда озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш мева-сабзавот таркибига маълум маънода боглик булиб колмокда. ^ишлок хужалик махсулотларини хосилдорлигини оширишда минерал угитларни меъёрдан ортикча куллаш эвазига мева-сабзавот таркибида нитрат микдори рухсат этилган меъёрдан ортиб бораётганлиги маълум. Шунингдек, хозирда ушбу хавфларни камайтириш, олдини олишда бир катор илмий изланишлар олиб борилмокда. Шунга кура тадкикотда олинган маълумотларимизга биноан минерал угит билан озиклантирилган мевада нитрат микдори 80,8 мг/кг булиб (ГОСТ буйича 60 мг/кг), биологик угит вариантида эса бу курсаткич 50,9 мг/кгни ташкил этган. Шу билан биргаликда ушбу нитратлар микдори мева таркибидаги канд микдори хамда кислоталигига хам уз таъсирини утказиб тажрибада канд микдори назорат (угитларсиз) вариантида 8,65% булиб, биологик угит (сидератлар) вариантида 10,80% ни ташкил этди, кислоталилиги эса назоратга 0,30% булиб, биологик угит вариантида 0,40% минерал угит вариантида эса 0,51% булиб назоратга нисбатан 0,21% га юкори булганлиги аникланди. Шунингдек, курук моддалар назорат вариантда 12,85% булиб, бу курсакич биологик угит вариантида 13,6% минерал угитга вариантига караганда 0,9 га юкори эканлиги тажрибада аникланди. Бундан ташкари минерал ва био-угитларнинг меваларга куллашда нитрат микдори меъёрида булиш билан бирга хозирда долзарб булган тупрокнинг минерал ва органик ифлосланишини олди хам олинади. Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, нитратдан захарланишларни олдини олишда минерал угитларга альтернатив булган биологик (сидерат) угитларни куллаш хар томонлама макбул эканлиги тадкикотимизда уз исботини топди.

Калит сузлар: органик махсулот, экологик тоза махсулот, нитрат микдори, кандлилиги, кислоталиги, курук моддалар, тупрокдаги озик моддалар, озик-овкат хавфсизлиги.

RESEARCH OF ECOLOGICAL AND HYGIENE ASPECTS OF AGROFAKTORS AFFECTING HUMAN HEALTH

Bakhrom Eshnazarovich Ra'no Norbuvaeva Guli Normuminovna

Tukhtarov Abdumuminova Gapparova

Samarkand State Medical Institute

ABSTRACT

More than 420,000 people worldwide die each year from consuming poor quality food, and about 600 million people are diagnosed with health problems after consuming food that does not meet sanitary-hygienic standards. Also, food-related risks include more than 200 acute and chronic gastrointestinal diseases leading to the development of cancer. Accordingly, the cultivation of organic fresh fruits and vegetables is now relevant. Nowadays, ensuring food security in a healthy lifestyle depends to some extent on the composition of fruits and vegetables. It is known that the amount of nitrate in fruits and vegetables exceeds the allowable level due to the excessive use of mineral fertilizers to increase the productivity of agricultural products. Also, a number of scientific studies are being conducted to reduce and prevent these risks. According to the data obtained in the study, the amount of nitrate in the fruit fed with mineral fertilizers was 80.8 mg / kg (60 mg / kg according to GOST), and in the variant of biological fertilizers this figure was 50.9 mg / kg. At the same time, the amount of these nitrates had an effect on the sugar content and acidity of the fruit. %, 0.40% in the biological fertilizer option and 0.51% in the mineral fertilizer option, which is 0.21% higher than the control. It was also found experimentally that the dry matter content was 12.85% in the control variant, which is 0.9 times higher in the biological fertilizer variant than in the 13.6% mineral fertilizer variant. In addition to the application of mineral and bio-fertilizers to fruits, the amount of nitrate is normal, as well as mineral and organic contamination of the soil, which is currently relevant. In conclusion, our research has shown that the use of biological (siderate) fertilizers as an alternative to mineral fertilizers in the prevention of nitrate poisoning is generally acceptable.

Keywords: organic product, environmentally friendly product, nitrate content, sugar content, acidity, dry matter, soil nutrients, food safety.

Долзарблиги. Мамлакатимизда ахоли саломатлигини юкори даражага кутаришда озик-овкат хавфсизлигини яхшилаш долзарб хисобланади. ^ишлок

хужалик махсулотлари хосилдорлигини ошириш учун азотли угитларни меъёрдан ортикча куллаш озик-овкат сифатига таъсир этмокда, хусусан мева-сабзавот таркибида нитрат микдорининг меъёрдан ортиб кетаётганлиги инсон саломатлигига салбий таъсир этаётганлигини таъкидлаш уринлидир. Шунингдек, Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича 2017-2021 йилларга мулжалланган Хдракатлар стратегиясида «...мамлакатимиз озик-овкат хавфсизлигини янада мустахкамлаш, экологик тоза экспортбоп мева махсулотларини ишлаб чикариш хажмини ошириш» мухим стратегик вазифалардан бири килиб белгилаб берилган, шу жихатдан хам озик-овкат хавфсизлигини таъминловчи, органик махсулот етиштириш хозирда долзарб хисобланади. Республикада сунги йилларда ахоли озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, мева махсулотларга булган эхтиёжини тула кондириш, уларни кайта ишлаш ва экспорт килиш, махсулотларни экологик тоза холда етиштириш юзасидан бир катор ислохотлар олиб борилмокда. Жумладан Республикамизда озик-овкат хавфсизлигига каратилган бир канча карор ва фармонлар мавжуд булиб, жумладан, Республикамизда кишлок хужалиги махсулотларининг сифат ва хавфсизлик курсаткичлари халкаро стандартларга мувофиклигини таъминлаш учун Вазирлар Махкамаси 18.11.2020 йилдаги "Органик махсулотлар ва хомашёлар хамда органик-минерал угитларнинг хавфсизлигига доир айрим норматив-хукукий хужжатларни тасдиклаш тугрисида" 729-сон карорни кабул килди. Тадкикотнинг максади Гигиеник жихатдан экологик тоза, органик махсулот етиштиришнинг технологик тизимини ишлаб чикиш, хамда тупрокни минерал ифлосланишдан саклашга каратилган.

Тадкикотнинг усуллари. Тажрибалар «Методы агрохимических анализов почв и растений» (1979), «Методика госсортоиспытания сельскохозяйственных культур» (1983) каби услубий кулланмалар хамда илмий тавсиялар асосида олиб борилди.

Мева таркибидаги биокимёвий тахлиллар А.И.Ермакова тахрири остида нашр этилган «Методы биохимических исследований растений» услубий кулланмасида келтирилган услуб асосида, мева таркибидаги нитрат микдори Соэкс нитрат-тестер-2 (2009 й.) асбобида, меванинг кандлилиги рефрактометрда, кислоталиги титрлаш оркали амалга оширилди, курук моддалар эса Бертран услубида олиб юорилди. Тупрок хайдалма катламидаги гумус микдори И.В.Тюрин, ялпи азот, фосфор, калий микдори И.М.Мальцев ва Л.П.Гриценко, алмашинувчи калий алангали фотометр, нитратли азот Гранвальд-Ляжунинг услубларида, шунингдек, харакатчан фосфор Б.П.Мачигин услубида амалга оширилди.

Тадкикот натижалари. Тажриба 2014-2016 йиллар давомида Зарафшон вохасининг тоголди минтакасида акад. М.Мирзаев номидаги богдорчилик,

узумчилик ва виночилик ИТИ Самарканд тажриба станциясида шароитида шафтоли богида амалга оширилди. Тажрибада минерал угитлар ва уларга альтернатив булган биологик (сидерат) угитлар кулланилди. Шунингдек, уларни тупрок таркибида ялпи ва харакатчан микдори тахлил килинди. Сабаби, тупрок таркибидаги хар бир озик моддалар бевосита мева таркибига утади ва унинг эколого-гигиеник курсаткичларига шунингдек, у оркали инсон организмига кириб саломатлигимизга хам таъсир этади.

1- жадвал

Тажрибада минерал ва биологик ^итлардан сунг тупрокда озик

моддалар микдори

Вариантлар Гумус % Ялпи % Х,аракатчан шакли, мг/кг

N P K N-NO3 P2O5 K2O

Тажрибадан 0,80 0,08 0,08 1,25 6,50 25,4 262,6

олдин

Минерал 0,81 0,16 0,10 1,26 8,62 25,9 274,5

ртитлар (ФОН+^20)

Биологик 0,84 0,14 0,13 1,30 7,05 30,3 291,5

ртитлар (сидератлар)

Ушбу келтирилган жадвалда тажрибадан олдин гумус микдори 0,80% ни ташкил этган булса, биологик угит вариантларда уч йил давомида 0,84% га кадар ортганлиги маълум булди. Ялпи азот, фосфор ва калий микдори эса тажрибадан олдин 0,08% булиб тажрибадан сунг турларига кура 0,10-0,13% га, уларнинг харакатчан шакллари хам шунга мувофик ортганлиги аникланди. Минерал угитлар билан озиклантирилган вариантда эса тупрок таркибида минераллар тез узлаштирилиши хамда мева таркибига хам тезда тупланиши кузатилди. Шунингдек, мевани таркибини кимёвий тахлил килинганда биологик угитга нисбатан минерал угит билан озиклантириган вариантда купрок нитрат тупланганлиги аникланди.

Мева таркибини сифатли булиши экспорт талабларининг мухим шартларидандир. Мевалар узининг шифобахшлиги, хушбуйлиги, мазаси билан инсон организмини витаминларга булган эхтиёжини таъминлайди. Бирок хозирда мева-сабзавотларни хосилдорлигини ошириш максадида минерал угитларни

меъёрдан ортикча куллашнилиши сабабли мева таркибида нитрат микдорига хам салбий таъсир этмокда.

Тажрибада биологик угит вариантида мева такибида нитрат микдори 50,9 мг/кг булган булса, минерал угит билан озиклантирилган вариантда эса бу курсаткич 80,9 мг/кгни ташкил этган. Мевалар учун нитратнинг рухсат этилган микдори 60 мг/кг булиш талаб этилган булиб ушбу вариантда 30, 0 мг/кг ортикча нитрат тупланганлиги аникланди (1 расм).

1-расм

Шафтоли меваси таркибидаги нитрат микдорига ^ит турларининг

таъсири

100

50

0

назорат

Биологик угит

Минерал угит

Хрзирги кунда жахон согликни саклашда озик-овкат хавфсизлигига эътибор каратилган булиб, шу кунга кадар мева-сабзавот таркибида нитрат микдорининг куплиги боис нитратдан захарланишлар кузатилмокда. Нитратларнинг инсон организмига киришини бир кунлик микдори 600 мгдан ошмаслиги лозим. Уртача 60 кг булган тана вазнига 222 мг бу кунлик нитрат меъёри хисобланади. Юкоридаги олинган маълумотлар эса нафакат нитратнинг узи балки мева таркибидаги канд ва кислоталигига хам таъсир этиб, уларни бошкарувчи омил эканлиги аникланган.

Тажрибада минерал угитлар нафакат мева таркибидаги нитрат микдорига, балки меванинг кандлилиги, кислоталиги ва курук моддасига хам таъсир этиши аникланди (2-расм).

2-расм

Шафтоли мевасининг био-кимёвий курсаткичларига yF^ турларининг

таъсири

2-pacMgaH MatnyMKH, Ta^puöaga KaHg MHKgopu Ha3opaT (yFuraapcro) BapuaHTuga 8,65% öynuö, öuonoruK yFHT (cugeparaap) BapuaHTuga 10,80% hh Tammn этgн, KucnoTanunuru эсa Ha3opaTra 0,30% öynuö, öuonoruK yFHT BapuaHTuga 0,40% MHHepan yFHT BapuaHTuga эсa 0,51% öynuö Ha3opaTra HucöaraH

0.21. ra WKopu öynraHnuru aHHKgaHgu. fflyHHHrgeK, KypyK Mogganap Ha3opaT BapuaHTga 12,85% öynuö, 6y KypcaKHH öuonoruK yFHT BapuaHTuga 13,6% MHHepan yFHTra BapuaHTura KaparaHga 0,9 ra WKopu экaнпнгн Ta^puöaga aHHKgaHgu.

Xy^oca. ^yHega axonu coHHHHHr omuö öopumu o3HK-OBKarra öynraH TanaÖHHHr x,aM opTumura ohhö Kenagu. Cu^arau o3HK-OBKaT эсa canoMarauK rapoBugup. ^Kopugaru MatnyMoraap acocuga myHu xynoca Ku^um MyMKHHKH, MeBa - caÖ3aBoT TapKuöugaru HHTpaT MHKgopuHu Taxnun KU^MacgaH ucretMon Ku^um coFnuruMH3 ynyH xaB^nugup. YnapHH KyHHHK MetepgaH omupMacnuK эca canoMaTnuruMH3HH Ka^onaraafigu. KyHHHK ucretMon KunuHaguraH MeBa-caÖ3aBoT TapKuöugaru KaHg, KucnoTa Ba BHTaMUHnap xaMga öomKa öuonoruK $aon MogganapHHHr öynumu эca cu^arau oBKaraaHum geMaKgup. HmparaapHu KyHHHK opraHH3Mra Kupum MetepuHH TapTuöra conum xap öup maxc puoa этнmн MyxuM öynraH oMunnapgaH öupugup.

REFERENCES

1. Y36eKucTOH PecnyönuKacu npe3HgeHTHHHHr 2018 fiun 16 AHBapgaru no 5303 cohhh OapMoHH

2. KapuMoB ffl.H. Cofhom oBKaraaHum canoMarauK Me3oHH, TomKeT 2015 fi

3. fflafixoBa r.H. OBKaraaHum rurueHacu TomKeT 2011 fi.

4. Zhu S.G. et al. Dietary nitrate supplementation protects against doxorubicin-induced cardiomyopathy by improving mitochondrial function. Journal of the American College of Cardiology, 57(21):2181-2189. (2011)

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2021

ISSN: 2181-1601

5. AögyMyMHHOBa P.H. EorgopHHnHKga TaÖHHH pecypcnap Ba TexHoreH OMHnnapgaH caMapann ^oöganaHHm. // Y36eKHCTOH KumnoK xy^aranrH ^ypHanHHHHr «Arpo hhm» hhmhh HnoBacH. - TomKeHT, 2016. - № 6. - E. 42-43.

6. AögyMyMHHOBa P.H ffla^TonHHH TamKH MyxuT OMHnnapnra TanaÖH. // Y36eKHCTOH KHmnoK xy^aranrH ^ypHann. - TomKeHT, 2017. - № 8. - E. 40.

7. https: //24tv.ua/health/ru

8. http s: //www.botanichka.ru

9. http: //www.fao.org/food- safety/ru/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.