0Tashkent State University of Economics
O'zbekiston - 2030 strategiyasi: inson salohiyatini ro'yobga chiqarish imkoniyatlari Uzbekistan - 2030 Strategy:
INSON SALOHIYATINI OSHIRISH VA INNOVATSIYALAR
Olimjon Umarovich Mamadiyorov
TDIU PhD. dotsent
ANNOTATSIYA
Ushbu tezisda milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, innovatsiyalardan foydalanish, inson salohiyatini oshirish va ularning malakasini oshirishda ta'lim tizimining o'rni hamda bu borada amalga oshirilishi kerak bo'lgan islohatlar yoritilgan.
Kalit so'zlar: innovatsiya, ta'lim, malaka, inson salohiyati, raqobat, malaka oshirish, investitsiya.
Inson salohiyatidan samarali foydalanish va malakasini oshirish iqtisodiy taraqqiyot va barqaror rivojlanishning asosi hamda innovatsiyalarni joriy etilishini muhim omili hisoblanadi. Innovatsiyalar deganda ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishda yangicha yondoshuv va yangi texnika-texnologiyalar tushinilsa. Inson salohiyati mamlakat aholisining umumiy qobiliyatlari, malakalari va innovatsion imkoniyatlarini o'z ichiga oladi va iqtisodiy o'sish, mehnat mahsuldorligi va raqobatbardoshligiga bevosita ta'sir qiladi. Tabiiy resurslarga boy bo'lgan O'zbekiston sharoitida mintaqalarda inson salohiyatidan samarali foydalanish innovatsiyalarni joriy etish, mutanosib iqtisodiy rivojlanish uchun zarur bo'lgan muammolar va imkoniyatlarni taqdim etadi.
Har qanday shakldagi tadbirkorlik faoliyati o'z ichiga kichik innovatsion fursatni oladi, masalan, ishlab chiqarishni boshqarish uchun tashkilotdan sifatli mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullarini joriy qilish yoki yangi texnologiyadan foydalanish. Bozorga an'anaviy mahsulotlarni ishlab chiqarish yoki olib chiqish, shuningdek, ishlab chiqarishni tashkil etish, ishlab chiqarishning texnik elementlari yoki ishlab chiqarishdan tovar sifati tavsifi o'zgarishi bilan bog'liq qandaydir yangi elementlari va usullarini qo'llash bilan ham amalga oshirilishi mumkin.
Innovatsiyalarni amalga oshirishda, mamlakatning iqtisodiy o'sishini ta'minlashda innovatsion tadbirkorlikning roli juda katta hisoblanadi, innovatsion tadbirkorlikning rivojlanish zarurati quyidagi omillar bilan shartlanadi:
- iqtisodiy faoliyatning barcha sohalarida innovatsiyalarni qo'llashga ko'maklashuvchi ishlab chiqarishning intensiv omili rolini oshirish;
- ishlab chiqish samaradorligini ko'tarishda fanning muhim roli va yangi
285
Tashkent State University of Economics
O'zbekiston - 2030 strategiyasi: inson salohiyatini ro'yobga chiqarish imkoniyatlari Uzbekistan - 2030 Strategy: Opportunities to Realize Human Potential
texnikani joriy etish;
- yaratish muddatlarini sezilarli qisqartirish zarurati, yangi texnikani o'zlashtirish, ishlab chiqarishning texnik darajasini ko'tarish, ixtirochi va ratsionalizatorlar ijodini ommaviy rivojlantirish zarurati;
- natijalarning noaniqligi, tadqiqotlarning ko'p variantliligi, tavakkalchilikning mavjudligi va salbiy natijalarga erishish mumkinligi bilan ifodalanuvchi ilmiy-texnikaviy ishlab chiqarish jarayonining o'ziga xosligi;
- sarf-xarajat ortishi va yangi mahsulotni o'zlashtirishda korxonalarning iqtisodiy ko'rsatkichlari pasayishi;
- texnika va texnologiyaning shiddatli ma'naviy eskirishida; yangi texnika va texnologiyani tezkor tatbiq etishning ob'ektiv zarurati bilan va h.k. [1]
Innovatsion tadbirkorlikning rivojlanishi iste'molchilar tomonidan innovatsiyalarga, milliy iqtisodiyotning ilmiy-texnik salohiyati rivojlanishi, tavakkal innovatsion faoliyatni moliyalashtiruvchi venchur firma va investorlar faoliyatiga hamda mamlakatning tabiiy boyliklari bog'liq bo'ladi.
O'zbekistonning mintaqaviy manzarasi tabiiy xilma-xillik va turli darajadagi iqtisodiy rivojlanishni namoyish etadi. Hududlar sanoatning alohida ixtisoslashuvi, tabiiy resurslari va demografik tarkibi bilan belgilanadi, bu esa milliy iqtisodiy asosning xilma-xilligi va murakkabligiga va shunga mos ravishda innovatsiyalarni joriy etishga ahamiyat berish kerakligini bildiradi.
O'zbekiston ta'lim va malaka oshirish dasturlari holati, foydalanish imkoniyati, resurslarni taqsimlash va infratuzilmadagi nomutanosiblik bilan ajralib turadigan murakkab manzarani aks ettiradi. [2] O'zbekiston ta'lim imkoniyatlarini, xususan, shahar markazlarida kengaytirish borasida sezilarli yutuqlarga erishgan bo'lsa-da, barcha hududlarda sifatli ta'lim va kasb-hunar ta'limidan teng foydalanish imkoniyatini ta'minlash borasidagi muammolar saqlanib qolmoqda. Ta'lim infratuzilmasi, jumladan, yaxshi jihozlangan maktablar, kutubxonalar va texnologiyalarning mavjudligi shahar va qishloq joylarida katta farq qiladi. Qishloq va chekka hududlarga nisbatan shahar markazlari zamonaviy ta'lim muassasalari, jumladan, kompyuter laboratoriyalari va ilmiy jihozlar bilan ta'minlanishi ko'proq.
Ta'lim va malaka oshirish dasturlarini moliyalashtirish ham mintaqalar bo'yicha resurslar taqsimotidagi nomutanosiblik tufayli tashvish uyg'otadi. Ta'limga markazlashtirilgan investitsiyalar ko'pincha qishloqlarning o'ziga xos ehtiyojlarini e'tiborsiz qoldirib, shaharlarni markazlashgan rivojlanishga olib keladi. Resurslarning bunday ikki tomonlama taqsimlanishi ta'lim va malaka oshirishga maqsadli
286
Tashkent State University of Economics
O'zbekiston - 2030 strategiyasi: inson salohiyatini ro'yobga chiqarish imkoniyatlari Uzbekistan - 2030 Strategy:
investitsiyalarni talab qiladigan hududlarda inson salohiyatining maqbul o'sishiga to'sqinlik qiladi.
Ta'limni sanoat ehtiyojlariga moslashtirish yana bir muhim masaladir. O'quv dasturlarini ishlab chiqish va o'qitish usullari har doim ham mehnat bozori talablarini aks ettiravermaydi, bu esa ta'lim muassasalarida taqdim etilayotgan bilimlar va ishchi kuchining amaliy talablari o'rtasidagi malaka farqiga olib keladi. Natijada, bitiruvchilar bandlikni ta'minlash yoki mintaqaviy iqtisodiy rivojlanishga samarali hissa qo'shishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.
Ushbu muammolarni hal qilish uchun ta'lim infratuzilmasi, o'quv dasturlarini modernizatsiya qilish va kasbiy ta'lim dasturlariga sarmoya kiritish zarur. Sifatli ta'limdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, ta'lim dasturlarini mehnat bozori talablari bilan uyg'unlashtirishni takomillashtirish va barcha hududlarda malaka oshirish uchun yetarli resurslar bilan ta'minlashga qaratilgan sa'y-harakatlar O'zbekiston bo'ylab inson salohiyatini to'liq oshirish va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Mehnat bozoridagi nomuvofiqlikni bartaraf etish va tadbirkorlikni rag'batlantirish, innovatsiyalarni rivojlantirish bilan bog'liq masalalar mamlakatimizning turli mintaqalarida inson salohiyatidan foydalanishda to'siqlar va imkoniyatlar mavjud. Mahalliy ishchi kuchining malakasi va tajribasiga mos keladigan va uning yashashi uchun munosib ish haqqi beradigan ishga joylashish imkoniyatlari yo'qligi sababli mehnatga layoqatli aholini ish izlab xorijga chiqib ketishiga sabab bo'lmoqda. [3] Mavjud ish o'rinlari mavjud ishchi kuchining munosib daromad olishiga mos kelmaydi, bu esa inson salohiyatidan to'liq foydalanilmasligiga olib kelmoqda, ularning malakasini oshirish va zamonaviy texnika-texnologiya va innovatsiyalardan foydalanishni o'rgatish, bu boradagi malakalarini muttasil oshirib borish mamlakatimiz ravnaqiga xizmat qiladi.
REFERENCES
[1] Djabbarova N.I. "Innovatsion tadbirkorlikning asosiy tamoyillari va uni tashkil etish usullari". Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ilmiy elektron jurnali. № 3, mart, 2012-yil.
[2] Sodiqov N.S. "O'zbekistonda professional ta'limni moliyalashtirishni yangi innovatsion yo'nalishlari". Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil ilmiy elektron jurnali, 2023-yil, avgust.
[2] Abulqosimov H.P. "Ishchi kuchi sifati va raqobatbardoshligini oshirish yo'llari" Iqtisod va moliya / ekonomika i fiinansbi 2014, 9.
287
