Научная статья на тему 'ИНСОН КАПИТАЛИ ТАРАҚҚИЁТИДА ТАЪЛИМ, САЛОМАТЛИК ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ'

ИНСОН КАПИТАЛИ ТАРАҚҚИЁТИДА ТАЪЛИМ, САЛОМАТЛИК ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

200
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Инсон капитали / малака / кўникма / тажриба / инсон ресурслари / инсон омили / саломатлик / жамият / тараққиѐт / таълим / интеллект / Human capital / skills / abilities / experience / human resources / human factor / health / society / development / education / intelligence.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мирзохид Латифович Шарипов

Ушбу мақолада инсон капиталининг тараққиѐтида муҳим аҳамият касб этадиган таълим, инсоннинг соғлиги, гендер тенглик масалалари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, инсон капиталини ривожлантиришда БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар томонидан қабул қилинган ҳужжатлар, бу масалаларнинг Ўзбекистон қонунчилигидаги ҳолати қиѐсий таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides a comparative analysis of the issues of education, human health, gender equality, their specifics, documents adopted by the UN and other international organizations in the field of human capital development, the role of these issues in the legislation of Uzbekistan, which play an important role in the development of human capital

Текст научной работы на тему «ИНСОН КАПИТАЛИ ТАРАҚҚИЁТИДА ТАЪЛИМ, САЛОМАТЛИК ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ»

ИНСОН КАПИТАЛИ ТАРАВДИЁТИДА ТАЪЛИМ, САЛОМАТЛИК ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АХДМИЯТИ

Ушбу маколада инсон капиталининг тараккиётида мухим ахамият касб этадиган таълим, инсоннинг соглиги, гендер тенглик масалалари, уларнинг узига хос хусусиятлари, инсон капиталини ривожлантиришда БМТ ва бошка халкаро ташкилотлар томонидан кабул килинган хужжатлар, бу масалаларнинг Узбекистон конунчилигидаги холати киёсий тахлил килинган.

Калит сузлар: Инсон капитали, малака, куникма, тажриба, инсон ресурслари, инсон омили, саломатлик, жамият, тараккиёт, таълим, интеллект.

This article provides a comparative analysis of the issues of education, human health, gender equality, their specifics, documents adopted by the UN and other international organizations in the field of human capital development, the role of these issues in the legislation of Uzbekistan, which play an important role in the development of human capital.

Keywords: Human capital, skills, abilities, experience, human resources, human factor, health, society, development, education, intelligence.

Инсон капитали фан ва техника тараккий этган замонавий дунёда энг кимматга айланган ресурс хисобланади. Инсон капитали - кишиларнинг хаёти давомида туплаган билимлари, соглиги, малака ва куникмалари кабиларнинг мажмуи булиб, бу уларга жамиятнинг фойдали аъзолари сифатида уз салохиятларини руёбга чикаришга имкон яратади. Жамиятда яратилган сифатли таълим олиш имкони, согликни саклаш сохасидаги ислохотлар, янги иш уринларини яратиш ва малакаларини ошириш оркали одамларга сармоя киритиш инсон капитали тараккиётига катта хисса кушади ва шунингдек камбагаллик ва ута кашшокликка бархам бериш,

Мирзохид Латифович Шарипов

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси sharipovmirzoxid@gmail .com

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

ижтимоий жихатдан интеграциялашган жамиятнинг

May, 2022

шаклланишида мухим рол уйнайди. Иктисодий усиш ва ривожланиш хам инсон капиталига, хам моддий бойликларга, шунингдек самарадорликка таъсир килувчи омилларга боглик. Ушбу сохаларга киритилган сармоялар бир-бирини тулдиради ва мустахкамлайди. Инсон капиталининг тараккиёти тугри ташкиллаштирилган инфратузилмалар, укув-лабораториялар, асбоб-ускуналар, баркарор ва яхши бошкариладиган иктисодиёт каби моддий бойликларнинг мавжудлигига боглик. Жамиятда уз касбини чукур эгаллаган жисмонан соглом ва билимли одамлар купрок пул ишлашлари, шунингдек, иктисодиётга купрок инвестиция киритишлари мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дастлаб, инсон капитали деганда факат инсоннинг мехнат кобилиятини оширадиган инвестициялар йигиндиси - таълим ва касбий махорат тушунилган. Инсон капитали кенг маънода иктисодий ривожланишнинг интенсив ишлаб чикариш омили, жамият ва оила ривожи, билимлар, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, ахоли саломатлиги ва яшаш мухити, замонавий малакали кадрларнинг юксак салохиятидир [3. 19].

Хрзирги пайтда инсон капитали ва у билан боглик тушунчаларнинг назарий масалалари С.А.Грачев, М.А.Гундорова, В.А.Мошнов, В.В.Адамчук, Г.Борягин, В.А.Галкина, Б.М.Генкин, М.М.Хайкин, Г.С.Беккер, И.В.Грузков, А.В.Корицкий каби хорижий тадкикотчи-олимлар томонидан атрофлича урганилган. Кейинги йилларда мамлакатимизда хам Д.Шоумаров, МДуронов, К.Х.Абдурахмонов, А.Улмасов, А.Вахобов, М.Саидов, И.А.Бакиева, МД.Пардаев, Б.А.Абдукаримов, К.Саидов, М.Мухаммедовлар томонидан илмий изланишлар олиб борилиб, инсон капитали сохасида илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Ушбу маколада инсон капиталининг мазмун-мохияти тадкик этилган булиб, анализ ва синтез, умумлаштириш, киёсий тахлил методларидан унумли фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда таълим инсон ва жамиятни ривожлантиришнинг энг мухим омилига айланган. Таълим муассасалари маданий меросни авлоддан авлодга узатиш, касбий тайёргарликнинг асосий шаклига айланган. Таълим шахс томонидан билимларни эгаллашига хизмат килади, унга ижтимоий меъёрларни узлаштиришга ёрдам беради, иктисодий фаол хаётга киришида дастак булади.

Мау, 2022

649

Таълим инсонни ривожлантиришнинг энг мухим омили сифатида иктисодий, сиёсий, ижтимоий ва гуманитар муаммолар бутун мажмуасини хал этишга катта таъсир курсатиши исботланган. Улар каторида куйидагиларни курсатиш мумкин:

• хар бир мамлакатда хозирги давр учун муносиб булган ахоли турмуш даражаси ва турмуш сифатини таъминлаш;

• иш билан самарали бандликни таъминлаш;

• баркарор ривожланишни таъминлаш;

• ижтимоий тенгсизлик даражасини пасайтириш;

• фукаролик жамияти таркибини мустахкамлаш;

• инсон хукукларига риоя этиш ва уларни самарали амалга ошириш;

• шахснинг имкониятларини тула ва хар тарафлама амалга ошириш учун шарт-шароитларни яратиш.

Халкаро хамжамият бугунги дунёда таълимнинг ахамиятига муносиб бахо берган холда инсонни ривожлантиришда таълимнинг муносиб ролини таъминлашга каратилган катор стратегик дастурлар ишлаб чикди ва уларни амалга ошириш чораларини курмокда. Улардан бири - "Таълим - хамма учун" концепциясидир. Концепциянинг асосий принциплари 1990йилда Жомтьен (Таиланд) ташкил этилган конференцияда баён этилди. Ушбу анжуманда "Таълим - уамма учун"умумжахон декларацияси кабул килинди. Ушбу хужжатда Инсон хукуклари умумжахон декларацияси ва Бола хукуклари тугрисидаги конвенциядан келиб чиккан холда куйидагилар эълон килинди: "Хар бир бола, ёш ва катта ёшдаги шахс узининг туб таълим эутиёжларини, ушбу тушунчанинг энг юксак ва мукаммал маъносида, цондирадиган таълим олиш ууцуцига эгадир". "Таълим - хамма учун" декларациясида таълим тизими хар бир инсон истеъдоди, салохиятини намоён килишга кумаклашиши, шахс уз хаётини яхшилаши ва жамиятни узгартириш учун салохиятни ривожлантиришга рагбатлантириши зарур деб баён килинди.

МУХОКАМА

Инсон, унинг хар томонлама уйгун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини руёбга чикаришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулк-атворнинг андозаларини узгартириш республикада амалга оширилаётган ислохотларнинг асосий максади ва харакатлантирувчи кучидир. Халкнинг бой интеллектуал

May, 2022'

650

мероси ва умумбашарий кадриятлар асосида, замонавий маданият, иктисодиёт, фан, техника ва технологияларнинг ютуклари асосида кадрлар тайёрлашнинг мукаммал тизимини шакллантириш Узбекистон тараккиётининг мухим шартидир.

Узбекистонда таълимга жамиятни ислох этиш ва янгилаш сиёсатини амалга оширишнинг хал килувчи бугини сифатида алохида эътибор каратилади. Таълим мамлакат иктисодиётини баркарор ривожлантириш, мамлакатни жахон хамжамиятига интеграциялашнинг мажбурий шарти деб хисобланади. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 41-моддасига мувофик: "Х,ар ким таълим олиш хуцуцига эгалар. Бепул умумий таълим олиш давлат томонидан кафолатланади. Мактаб ишлари давлат назоратидадир ".

Бугунги кун таълим сохасидаги талаблардан келиб чиккан холда 2020 йил 23 сентябрда "Таълим тугрисида"ги янги тахрирда кабул килинди. Ушбу конунда таълим Узбекистон Республикаси ижтимоий тараккиёти сохасида устувор соха деб эълон килинган. Таълим сохасидаги давлат сиёсатининг асосий принциплари куйидагилардан иборатдир:

• таълим устуворлигининг тан олиниши;

• таълим олиш шаклини танлаш эркинлиги;

• таълим сохасида камситишларга йул куйилмаслиги;

• таълим олишга доир тенг имкониятларнинг таъминланиши;

• таълим ва тарбияга миллий хамда умуминсоний кадриятларнинг сингдирилганлиги;

• таълим ва тарбиянинг инсонпарварлик, демократик хусусияти;

• таълимнинг узлуксизлиги ва изчиллиги;

• ун бир йиллик таълимнинг хамда олти ёшдан етти ёшгача булган болаларни бир йил давомида умумий урта таълимга тайёрлашнинг мажбурийлиги;

• давлат таълим стандартлари ва давлат таълим талаблари доирасида таълим олишнинг хамма учун очиклиги;

• укув дастурларини танлашга доир ёндашувнинг ягоналиги ва табакалаштирилганлиги;

• инсоннинг бутун хаёти давомида таълим олиши;

• жамиятда педагогларни ижтимоий химоя килишнинг кафолатланганлиги;

May, 2022

651

• таълим тизимининг дунёвий хусусиятга эгалиги;

• билимлилик, кобилиятлилик ва истеъдоднинг рагбатлантирилиши;

• таълим тизимида давлат ва жамоат бошкарувининг уйгунлиги;

• таълим фаолияти сохасидаги очиклик ва шаффофлик. [1. 2].

Инсон капитали таркибига инсон саломатлигининг холати хам киритилади. Саломатлик - умуман организмнинг хамда унинг барча органларининг уз функцияларини бажаришга тула кодир булган холати, касалликнинг мавжуд эмаслигидир. Инсон саломатлигини мухофаза килиш (согликни саклаш) - давлат функцияларидан бири хисобланади. Жахон микёсида инсоният саломатлигини мухофаза килиш муаммолари билан Жахон согликни саклаш ташкилоти шугулланади. Жахон согликни саклаш ташкилотининг Устави саломатликни "Инсон организмининг органлари ва тизимлари уни ураб турган ишлаб чикариш ва ижтимоий мухит билан мутаносиб булганида тула жисмоний, маънавий, ижтимоий соглигининг холати" сифатида талкин этади. Ушбу тушунчада саломатликнинг учта -жисмоний, психик ва ижтимоий таркибий хусусиятлари камраб олинган.

Жисмоний саломатлик - организм барча органлари ва тизимлари меъёрида амал этиб турган табиий холатдир.

Психик саломатлик дейилганда фикрлаш даражаси ва сифати, диккат ва хотиранинг хамда ироданинг ривожланганлиги, хиссий баркарорлик даражаси англанади.

Ижтимоий саломатлик инсон ижтимоий хаёти асосини ташкил этадиган ахлок принциплари асосида белгиланади, яъни бу инсоннинг муайян жамиятдаги хаёт фаолиятидир. Мазкур хислатлар, энг аввало, инсоннинг мехнатга муносабати ахлокка ва турмуш тарзига зид хулк ва одатларга фаол карши туриши назарда тутилади.

Тиббий-санитария статистикасида шахсий даражадаги саломатлик дейилганда инсонда касалликларнинг мавжуд эмаслиги, жамият даражасида эса - улим, касалланиш ва ногиронлик даражасининг пасайиши жараёни тушунилади. Бунда куйидагилар фаркланади:

• шахсий саломатлик - алохида инсоннинг саломатлиги;

• гурухий саломатлик - ижтимоий ва этник гурухларнинг саломатлиги;

• минтакавий саломатлик - маъмурий худудлар

ахолисининг саломатлиги;

May, 2022

• ижтимоий саломатлик - умуман жамият саломатлиги.

Жахон согликни саклаш ташкилоти маълумотларига кура, саломатликнинг холатига турмуш шароитлари ва турмуш тарзи, овкатланиш, ирсият, ташки мухит, табиий шароитлар ва согликни саклашнинг ахволи таъсир курсатади. Жахон согликни саклаш ташкилоти нуктаи назаридан одамларнинг саломатлиги - ижтимоий хусусиятдир, шунинг учун ижтимоий саломатликни бахолаш учун куйидаги курсаткичлардан фойдаланиш тавсия этилади:

• ялпи ички махсулот хажмида согликни саклашга харажатлар улуши;

• биринчи тиббий-санитария ёрдамдан фойдаланиш имконияти;

• ахолининг эмланиш даражаси;

• хомиладорларнинг малакали персонал томонидан текширилиши даражаси;

• болаларни овкатлантириш ахволи;

• болалар улимининг даражаси;

• кутилаётган уртача умр давомийлиги;

• ахолининг гигиеник саводхонлиги.

Узбекистонда фукароларнинг саломатлигини мухофаза килишнинг давлат томонидан кафолатланишини таъминлаш учун зарур чоралар курилмокда. Мамлакатда согликни саклашни ривожлантиришнинг хукукий асосини Узбекистон Республикасининг Конституцияси, "Фукаролар соглигини саклаш тугрисида"ги конун, Согликни саклаш тизимини ислох килишнинг давлат дастури ташкил этади.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 40-моддасида "Хар бир инсон малакали тиббий хизматдан фойдаланиш ууцуцига эга"лиги кайд килинган.

Инсон тараккиётининг гендер омиллари. Гендер (инглизча «gender», лотинча «genus» сузларидан - «зот») - инсоннинг жамиятда узини тутишини ва бундай тутиш кандай кабул килинишини белгилайдиган ижтимоий жинсдир. Гендер тенглиги - аёллар ва эркаклар, кизлар ва угил болалар учун тенг хукук, масъулият, имконият, кадрият ва натижалардир. Гендер тенглиги факат аёлларга тааллукли масала булмасдан эркакларнинг хукук ва мажбуриятларини хам англатади. Чунки жамият хар икки жинсдан гендер нормалари ва стандартларига мувофик

May, 2022'

653

харакат килишни талаб килади. Тенглик аёллар ва эркаклар бир хил булиб колишини билдирмайди, лекин уларнинг хукуклари, масъулияти ва тенглиги узлари киз ёки угил бола булиб тугилганларига богликдир. Гендер тенглиги

устуворликлари хисобга олинганлигини курсатади.

Аёллар ва эркакларнинг тенг хукуклиги инсон хукукларининг энг асосийларидан бири хисобланиб, ижтимоий адолатни таъминлашнинг шартидир. Айни вактда бу тенглик, ривожланиш ва тинчликка эришишнинг зарур ва асосий шарти хам хисобланади. Аёллар ва эркакларнинг тенг хукуклилик асосида шериклик муносабатларини урнатиш инсон манфаатларига йуналтирилган баркарор ривожланишнинг хал килувчи омилларидан бири хамдир. Бевосита шунинг учун БМТ Мингйиллик ривожланиш максадларининг 3-максади эркаклар ва аёллар тенглигини рагбатлантириш хамда аёллар хукуклари ва имкониятларини кенгайтиришни кузда тутади. Афсуски, инсоният тараккиётининг хозирги боскичида турмушнинг барча сохаларида аёллар ва эркаклар тенглиги тула таъминланган бирорта мамлакат йук. Аммо тенгсизлик, айникса, ривожланаётган мамлакатлар ва энг камбагал оилаларда купрок учрайди хамда бу биргина одамларнинг узлари учун эмас, балки умуман жамият учун ижтимоий, психологик ва иктисодий муаммоларни келтириб чикаради. Аёллар ва эркаклар уртасидаги тенгсизлик таълим, иш вакти, иш хаки, умр куриш давомийлиги, хокимиятда ва бошкарувда иштирок этиш каби куринишларда намоён булади. Масалан:

• аёллар жахон ахолисининг 50 % дан купрогини ташкил этади, лекин улар жахон мулкининг 1,0 % га эгалик килади;

• аёллар жахонда бажарариладиган ишларнинг учтан икки кисмини киладилар, аммо жахонда олинадиган фойданинг ундан бир улушига эгалар;

• саводсиз ва ишсизларнинг купчилиги - 60% дан купроги хотин-кизлардир;

• жахондаги хар уч аёлдан биттаси умри давомида хеч булмаганда бир марта зуравонликдан, купинча уз эридан жабр курган;

• жахондаги барча парламентлар аъзоларининг факат 20% аёллардир;

• хотин-кизлар мехнатга хак тулаш даражаси паст булган согликни саклаш ва таълим сохасида иш билан бандларнинг

аёлларнинг хам, эркакларнинг хам манфаатлари, эхтиёжлари ва

купчилигини ташкил этадилар, эркаклар эса иш хаки юкори булган иктисодиётнинг транспорт, алока, ахборот-

May, 2022

коммуникация технологиялари тармокдарида аксарият купчидикдирдар.

Купинча аёддар иш билан баркарор банд будиш кафодатини бермайдиган ёки мехнат шароитдари хавфди ва зарарди булган ишларни бажаришга мажбур буладилар. Акс холда удар ишсизлар сафини туддиришга мажбур буладилар. Купгина хотин-киздар мехнат бозорида иш хаки паст ва нуфузсиз мехнат фаодияти билан шугудданишга мажбур буладилар. Бошка тоифа аёддар уз оидалари даромадига хисса кушиш максадида мехнат миграциясини танлашдан бошка чора топа олмайдилар. 1979 йидда БМТнинг Бош Ассамбдеяси "Аёлларга нисбатан камситишнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисида"ги конвенцияни кабул килди. Ушбу Конвенция 1981 йидда кучга кирди хамда аёддар ва эркаклар уртасидаги тенгдикнинг халкаро стандартдарини мустахкамлаб куйди. 1985 йидда Умумжахон конференциясида 2000 йидгача булган муддатда амалга оширидиши режаланган Аёддар ахволини яхшидаш сохасидаги Найроби истикбод стратегияси кабул килинди. 1995 йид 15 декабрда Пекинда булиб утган Аёддар ахволига багишданган умумжахон конференциясида Хдракат пдатформаси кабул килинди. Ушбу платформа аёддар ахволини яхшидаш сохасида Найроби истикбод стратегиясини амадга оширишни тездаштиришга йунадтиридди.

Узбекистон Респубдикаси Конституцияси, Оида Кодекси, Мехнат Кодекси, умуман 80 тадан ортик норматив-хукукий хужжатдар ана шу максадга - хотин-киздарнинг барча сохаларда эркаклар билан кенг хукуклигини таъминлаш, ударнинг жамиятдаги родини оширишга каратилган. Узбекистон Респубдикаси Конституциясининг 18-моддасида "Узбекистон Республикасида барча фуцаролар бир хил уукук ва эркинликларга эга булиб, жинси, ирци, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чициши, эътикрди, шахси ва ижтимоий мавкеидан щтъи назар, крнун олдида тенгдирлар" деб курсатидган.

Умуман Узбекистонда аёддар хукукларини химоя кидиш тугрисида юзтадан купрок норматив-хукукий хужжат кабул килинган. Узбекистоннинг амалдаги конунчилига аёддарнинг сиёсий фаодиятда иштирок этишдарини рагбатдантиришни кузда тутидган узгартиришдар киритидди. Ушбу узгартиришдарга мувофик сиёсий партиядар давлат хокимиятининг конун чикарувчи ва вакодатди органдарга курсатаётган номзоддар умумий сонида аёддарнинг удуши камида 30% булишини таъминдашдари керак. Мамдакат хотин-киздар кумитасининг рахбари бир вактда Узбекистон Респубдикаси Бош вазирининг уринбосар

May, 2022

655

ваколатига хам эга. Карорлар кабул килишда хотин-кизлар иштирокини кенгайтириш максадида вилоятлар ва Тошкент шахар хотин-кизлар кумиталарининг раислари хамда вилоятлар ва Тошкент шахар хокимларининг уринбосарлари килиб тайинланади. Улар махаллий даражада хотин-кизлар манфаатларини химоя килиш, салохиятини руёбга чикариш учун масъулдирлар.

ХУЛОСА

Инсон капитали даражасини бир нечта усулга асосланиб бахолаш мумкин. Анъанага кура, иктисодчилар буни купрок таълим олган одамларнинг даромади билан хисоблашади. Тадкикотлар хар бир кушимча таълим йили инсон даромадини уртача 10 фоиз оширишини исботлади. Таълимга киритиладиган сармоялар хам жамиятда ижтимоий тенгсизликни камайтиради. Аксарият мамлакатларда нисбатан узига тук оилаларда тугилган фарзандлар болаликданок кенг имкониятлардан фойдаланишни бошлайди ва у бутун умри давомида катор афзалликларни, кулайликларни кулга киритади. Аксинча, ночор оилалар фарзанди шундай имкониятлардан бебахра колади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2022 йил 28 январда Узбекистон Республикаси Президентининг "Х^аракатлар стратегиясидан - Тарацциёт стратегияси сари " тамойилига асосланган «2022-2026 йилларга мулжалланган ''Янги Узбекистоннинг тарацциёт стратегияси тугрисида»ги фармони кабул килинди. Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси юртимизни кейинги 5 йилда ривожлантиришнинг 7 та устувор йуналиши доирасида "Инсон цадри учун" тамойили асосида 100 та максадга эришишга каратилган ва 2022 йилда амалга оширилиши лозим булган 398 та чора-тадбирни уз ичига олган [1:2].

Тараккиёт стратегиясининг туртинчи устувор йуналиши "Адолатли ижтимоий сиёсат юритиш, инсон капиталини ривожлантириш " деб номланиб 34 та максадни камраб олган. Бу йуналишда белгиланган максадлар бошка йуналишларда белгиланган максадларга караганда бир неча баробар куп булиб, мамлакатимизда инсон капиталини ривожлантиришга накадар катта эътибор берилаётганидан далолат беради. Ушбу йуналишда хар бир фукарога давлат томонидан бепул таълим олишнинг кафолатланиши, касб-хунарга укитиш имконияти, мактабгача таълимни янги сифат боскичига олиб чикиш, ёшларнинг компьютер ва IT технологиялари сохасида билим ва куникмаларга эга булишлари учун 100 мингдан ортик бепул тугараклар ташкил этиш, укитувчилар мехнатини муносиб кадрлаш ва

ойлик маошларини мунтазам ошириб бориш, Олий таълим

May, 2022

билан камров даражасини 50 фоизга етказиш ва таълим сифатини ошириш, иктидорли ёшдарни хорижий олийгохларга укишга юбориш, пенсия таъминоти ва ахолининг эхтиёжманд катдамини ижтимоий мухофаза кидиш, тиббий хизмат сифатини ошириш, жисмоний тарбия ва спортни ривождантириш, хотин-киздарни куддаб-кувватдаш ва банддигини таъминдаш, ёшдарга оид давлат сиёсатини такомиддаштириш каби максадлар бедгиданиб амалиётга жорий этидмокда.

Дунёга машхур давлат арбоби, Сингапурнинг биринчи Бош вазири Ли Куан Ю "Сингапур муъжизаси" мохияти хакида гапириб, натижага "тузри сиёсат ва инсон капиталига сармоя тикишимизда", деб таъриф берган эди. Унинг фикрича, инсон капиталига йуналтирилган 1 доллар мабдаг 10 йиддан сунг 100 баробар, 20 йиддан сунг 1000 баробар булиб кайтади [4:4].

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев "Фарзандларимиз тарбиясида энг асосий бугин хисобланган мактабгача таълим тизимининг жамиятимиз хаётидаги урни ва ахамиятини хеч нарса билан удчаб будмайди", деган эди. Бу максадни тизимди ривождантириш буйича адохида дастурдар ишдаб чикидган. Шунингдек, Узбекистон тарихида идк бор 2017 йиди Мактабгача таълим вазирдиги ташкид этидди. Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси 38-максадида мактабгача таъдимдаги камров даражасини хозирги 67 фоиздан камида 80 фоизга етказиш, 39-максадида мактабгача таъдим тизимида таъдим сифатини янги боскичга одиб чикиш кузда тутидган. Ана шу йулда бажаридиши режалаштирилган чора-тадбирдарга бир эътибор каратадиган булсак, 2024-2025 укув йиди якунига кадар 6 ёшди бодаларни мактабгача тайёрдов тизими билан камраб одиш даражасини 100 фоизга етказиш, 7 мингдан зиёд янги нодавдат мактабгача таълим ташкидотини очиш, 160 мингдан зиёд педагог кадрнинг малакасини ошириш максад килинган.

Инсон капиталини ривожлантиришдаги асосий бугиндардан бири оида хисобданади. Чунки инсон капиталининг барча таркибий кисмлари оида уз фарзандига киритадиган инвестиция оркали шакддантиридади ва купайтиридади [6:3]. Ижтимоий капитал ва ресурсдар манбалари вужудга кедишида оиданинг урни бекиёс. Уз навбатида, согдом оида ва фарзанддар давлат учун инвестиция хисобданади. Оида фаровондиги - моддий фаровондик каторида оида аъзодари ва фарзанддар саломатлиги, ижтимоий турмуш тарзи согдомдиги, тинчлиги билан белгиланади.

May, 2022

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги конуни. Т.,

23.09.2020.

2. Узбекистон Республикасининг "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги

3. С.А.Грачев, М.А.Гундорова, В.А.Мошнов. Инвестиции в человеческий капитал. Владимир., 2016.

4. И.Н.Шапкин. Человеческий капитал: теория, исторический опыт и перспективы развития. Москва., 2017.

5. Д.Шоумаров. Инсон капитали уз-узидан юзага чикмайди. uzlidep.uz/news-of-party/3127., 04.10.2018.

6. М.Содиржонов. Инсон капитали ривожи шахснинг онги, билими, ахлок-одоби, дунёкарашига боглик. "Янги Узбекистон" газетаси 10.02.2022.

7. М.Куронов. Инсон капитали мактабда яратилади. Маърифат газетаси, 23.07.2018.

8. Я.И.Кузьмин, Л.Н.Овчарова, Л.И.Якобсон. Как увеличить человеческий капитал и его вклад в экономическое и социальное развитие. Москва. 2018.

9. Шарипов М.Л. (2020). "Ёшлар маънавиятини юксалтиришда Хусайн Воиз Кошифий ахлок фалсафасининг ахамияти". Музаллим уем узликсиз билимлендириу. № 1-1. 94-98.

10. Мирзохид Шарипов. (2020). "Тарихни узгартирган буюк сохибкирон". Тамаддун нури. № 2. 14-17.

11. Шарипов М.Л. (2020). Марказий Осиё мутафаккирларининг илмий мероси, уларнинг илм-фан хамда жахон цивилизацияси тараккиётидаги роли ва ахамияти. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Special Issue. 157-

12. fflapnnoB M..H. (2020). Коррупцнaнн M3ara KenTHpyBHH OMHnnap Ba yHHHr OKHÖaTnapn. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Issue 5. 263-

13. Hojiyev Rasulbek Boynazar o'g'li, Xolmo'minov Gofur Bobonazarovich & Sharipov Mirzohid Latipovich. (2020). "Raising a harmoniously developed generation is a priority of democratic reforms in Uzbekistan". European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No 5, Part II. 1-3.

14. Шарипов М.Л. (2020). Коррупция ва у билан боглик жиноятларнинг инсон ва жамият хаётига тахдидлари.

Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси" давлат дастури. Т., 28.01.2022.

172.

270.

May, 2022

«Academic research in educational sciences». Volume 1. Issue 4. 50-58 - бетлар.

15. Мирзохид Латипович Шарипов, Нилуфар Махсудовна Кошанова (2021). Инсон капитали мохияти, унинг давлат ва жамият тараккиётидаги ахамияти. «Academic research in educational sciences». Volume 2. Issue 4. 1259-1268.

16. Нилуфар Махсудовна Кошанова, Мирзохид Латипович Шарипов. (2021). Bola tarbiyasida ota-onalar ma'suliyatini oshirish dolzarb vazifa. «Academic research in educational sciences». Volume 2. Issue 4. 1252-1258.

17. Мирзохид Латипович Шарипов. (2021). Интеллектуал инсон капиталининг мохияти, манбалари ва хусусиятлари. «Academic research in educational sciences». Volume 2. Issue 6. 694-703.

18. Мирзохид Латипович Шарипов. (2021). Соглик капитали категорияси, унинг турлари, манбалари ва ахамияти. «Academic research in educational sciences». Volume 2. Issue 6. 710-719.

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.