Научная статья на тему 'ИНОВАТЦИЯЛАРНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ АҲАМИЯТИ'

ИНОВАТЦИЯЛАРНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
28
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / рақамли иқтисодиёт / инноватсия / инноватсион жараён / ахборот / ахборотлашган жамият / дастурлаштириш.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шакаров Қ.А

Мақолада ҳалқаро глобаллашув ва рақамли иқтисодиётни шаклланиши шароитида инноватсиялар ва инноватсион жараёнларнинг иқтисодиёт ривожланишида долзарблиги ва аҳамияти ўрганилган ва татқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНОВАТЦИЯЛАРНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ АҲАМИЯТИ»

APRIL 27-28, 2023

ИНОВАТЦИЯЛАРНИНГ ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА РАЦАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИ АХДМИЯТИ Шакаров Ц.А

Мухдммад ал-Хоразмий номидаги ТАТУ "Менежмент ва маркетинг" кафедра

профессори https://doi.org/10.5281/zenodo.7861739

Аннотация. Мацолада щлцаро глобаллашув ва рацамли щтисодиётни шаклланиши шароитида инноватсиялар ва инноватсион жараёнларнинг ицтисодиёт ривожланишида долзарблиги ва щамияти урганилган ва татциц этилган.

Калит сузлар: глобаллашув, рацамли ицтисодиёт, инноватсия, инноватсион жараён, ахборот, ахборотлашган жамият, дастурлаштириш.

Аннотация. В статье изучены и исследуются значение и актуальность инноватсии и инноватсионных протсессов в развитиии экономики в условиях формирования сифровой экономики и мировой глобализатсии.

Ключевые слова: глобаллизатсия, сифровая экономика, инноватсия, инноватсионный протсесс, информатсия, информатизатсия общества, программирование.

Иктисодиётнинг инноватсион стратегиясини мох,ияти корхоналар ва компанияларнинг инновацион фаолият асосида ривожлантириш булиб, унинг мазмуни янги билимларни яратиш ва уларни куллаш оркали янги товарлар ва технологияларни ишлаб чикариш ва бозорга олиб чикиш, фойда олишдан иборат. Мавжуд шароитда давлатнинг илмий-техник сиёсатини самарали жорий этишнинг мух,им шарти фан ва техника сиёсатини самарали ривожлантиришнинг устувор йуналишларида илмий салох,иятни, молиявий ва моддий ресурсларни консентрасиялашдан (жорий этилаётган дастур ва лойихдлар асосида) иборат. Муваффакиятли инновасион ривожланиш масалаларини кураётиб, факат янгиликларнинг вужудга келиши ва уни таркатиш механизмининг мух,имлигини англаш эмас, балки жорий этиладиган янгиликларга булган талаб ва унга мос келадиган таклиф бозорини шакллантиришга имкон берадиган зарурий инфратузилмани яратиш тамойилларини х,ам х,исобга олиш лозим. Инновасия таклиф бозори талаб бозорига нисбатан объектив х,олда туйинган х,исобланади. Маълумки, инновасион янги гоялар жуда камдан кам х,олларда мувафаккиятли амалга оширилади. Инновасия жараёнларининг тадкики реал булиб куринса х,ам, барча гояларнинг факатгина юздан бири, айрим лолларда мингдан биригина тижоратда ютукка олиб келишини курсатади. Демак, бир гояни бир томондан натижали, иккинчи томондан, амалга ошириш мумкин булиши учун жуда куп таклифларни куриб чикиш керак. Окибатда, инновасия -бу зарурлик гояси ва техник имкониятлар гояси уртасидаги иттифокдир. Бу ерда уз мох,ияти жихдтдан, биринчи навбатда, инновасия тизимидаги ахборот жараёнини аниклаб берадиган инновасиянинг синергетик самараси тула х,олда намоён булади. Инновасион жараён давлат иктисодиёти, тармок ёки корхона фаолиятининг барча сохдларидаги ишларни, х,ар бир бугимдаги рентабелликни назорат килиш асосида балансли х,олда такомиллаштиришдир. Барча янгилик киритиш корхона ишининг х,ар томонлама тизимли, комплекс тах,лил килиш асосида олиб борилади, мух,ими олинган натижаларни эришилган

APRIL 27-28, 2023

натижаларга эмас, балки шу вактдаги бозорнинг имкониятига (хджмига) таккосланади. Бундай тахлилдан максад корхонанинг бозор имкониятларидан х,ар бир даврда кай даражада фойдаланганлигини аниклашдир. Янгиликлар бозорини билим олиш, инновасион коммуникасиянинг фаолият курсатиш, илмий товарларни сотиш шароитлари билан боглик булган иктисодий шакллар ва механизмлар тизими сифатида изохлаш мумкин. Бозор механизми янгиликларни сотувчи ва олувчилар уртасидаги алокани (коммуникасияни), бахо, кредит (мос фоизлар билан) ва бошка киймат категорияларини уз ичига олади. Унга яна янгиликларга булган талаб ва таклиф, таклифни бахолаш тизими ва келишилган бахоларга эришиш, пул массасини коплаш (инвеститсия), янгиликнинг бахоси ва бошкалар киради. Инновасион коммуникасия товар айланишига хизмат килади ва инновасия жараёнини бошкариш имкониятини берадиган янгиликлар бозоридаги иштирокчиларга максадли йуналтирилган марказий механизм хисобланади. Албатта бугунги жахон давлатларининг глобаллашуви ва жахон хамжамиятини ракамлаштириш жараёнлари шароитида корхона ёки компания ракобат устунлигига инноватсия ёрдамида эришади. Улар ракобатдошликка эга булиши учун янги усулларни узлаштирадилар ёки самарали усуллардан фойдаланиш ракобат курашининг яхши махсулоти дизайн, янги ишлаб чикариш жараёни, маркетинг, янгича ёндашиш ёки ишчилар малакасини оширишнинг янги усулида намоён булади. Купинча инноватсия - йирик технологик сакрашлардан эмас, балки ахамиятсиз булган янгиликлар йигиндисидан иборат булган оддий ва кичик куринишда булади. Бу жараёнга купинча гоялар жалб этилади, янгилик бирор-бир максадга йуналтирилмайди. Бунда доимо ишчиларнинг малакаси ва билимларини жисмоний активларга хамда савдо марказининг иминжини оширишга сарфлаш юз беради. Айрим инноватсиялар бозорларда янги имкониятлар яратиб, ракобатда устунлик ёки бошка ракиблар эътибор бермаган бозор сегментларини тулдиришга имконият яратади. Агар ракиблар унга эътиборларни секин каратсалар, бундай инноватсиялар корхона учун ракобатда устунликка олиб келади. Ахборотлашган жамиятни ривожланиши жахон давлатларини узаро халкаро глобаллашувига, бу эса уз навбатида глобал иктисодиётга олиб келди. Глобал иктисодиёт деганда, иктисодиёт етакчи компонентларининг институтсионал, ташкилий, технологик имкониятлари реал вакт ва жахоний куламда яхлит холда ишлаши тушунилади. Инноватсион жараёнларда тадбиркорларнинг билим ва ахборотларни "махаллий бозор"га узатишдаги фаолияти, глобал ракобат курашининг асоси сифатида уз ахамиятини йукотмайди. Бу мухим элементлар каторига молиявий глобаллашув, товарлар ва хизматлар бозори, тармокларнинг глобаллашуви натижасида ахборотлаштириш, фан ва технологиялар дунёсида чегараларнинг йуколиши киради. Натижада давлатнинг бошкаришдаги роли пасаяди, энди давлат эмас,балки фирмалар реал савдо агентлари булиб коладилар. Х,озирги кунда дунёда иктисодиёт таркиби узгармокда - тобора куплаб одамлар товар ишлаб чикариш билан эмас, балки ахборот олиш ва кайта ишлаш билан шугулланмокда. Инноватсиялар хам купрок ахборот ёки алока жараёнларида яратилмокда. Х,амма учун одатий булган иктисодиёт урнига бир катор хусусиятларга эга булган ракамли иктисодиёт шаклланмокда: асосий ресурсга тугаб битмайдиган ахборот айланади; интернетда савдо майдонлари чекловларга эга эмас; компания улчами унинг ракобатбардошлигига таъсир этмайди; битта жисмоний ресурснинг узи турли хизматлар такдим этиш учун чексиз марта

APRIL 27-28, 2023

фойдаланилиши мумкин; оператсион фаолият кулами факат Интернет кучи билан белгиланади. Ахборотлашган жамият усиб бораётган ахборот алмашинишни куллаб-кувватлаш хамда моддий неъматлар ишлаб чикаришнинг усиши ва жамият ресурсларининг ахборот сохасига жалб килиниши натижасида ракамли ва дастурлашган технологиялар асосида янада ривожланади. Иктисодий нуктаи назардан айтиш мумкинки, ахборот мехнат унумдорлигининг усишига хизмат килиши хамда ижтимоий бойлик ишлаб чикаришнинг моддий таркибий кисмида кушилган кийматни яратиши ортган сари жамият иктисодиётида аста-секин эволюсион тарзда (баъзда революсион) ракамли иктисодиётни шакллантира боради.

Ракамли иктисодиёт янги технологиялар, платформалар ва бизнес моделлари яратиш хамда уларни кундалик хаётга жорий этиш оркали мавжуд иктисодиётни янгича тизимга кучиришдир. Ракамли иктисодиёт — иктисодий, ижтимоий ва маданий алокаларни ракамли технологияларни куллаш асосида амалга ошириш мумкин булган тизимдир. Бинобарин, бугунги тезкор замонда жахон буйлаб глобаллашув жараёнлари тобора чукурлашиб бораётган шароитда ракамли иктисодиёт илгор давлатлар иктисодиётининг барча тармогида кенг жорий этилмокда. Хаттоки, айрим мамлакатлар ушбу соханинг энг юкори чуккиси хисобланган сунъий интеллектдан фаол фойдаланишга утганига гувох буляпмиз. Нуфузли халкаро ташкилотлар олиб борган тахлиллар

натижаларига кура, ракамли иктисодиёт ялпи ички махсулотни камида 30 фоизга устириш, шунинг баробарида, хуфиёна иктисоди-ётга бархам бериш хамда коррупсияни кескин камайтириш имконини берар экан. Куриниб турибдики, мазкур соха юртимизда барча соха ва тармокнинг юксак ривожига жиддий туртки булади. Халкаро амалиётга юзланадиган булсак, хозирги кунда ракамли иктисодиёт электрон тижорат ва хизматлар сохаси билан чекланиб колмай, балки хаётнинг хар бир жабхасига, хусусан, согликни саклаш, фан-таълим, курилиш, энергетика, кишлок хамда сув хужалиги, транспорт, геология, кадастр, архив, интернет-банкинг ва бошка сохаларга жадал кириб бормокда хамда уларнинг хар бирида узининг юкори самараларини бермокда. Х,озирги даврда биз технологиялар кандай килиб оммавий хизмат курсатиш сохасини тубдан узгартираётганини куряпмиз. Воситачиларни олиб ташлайдиган, мижоз ва таъминотчи уртасидаги алокаларнинг тугридан-тугри амалга оширилишига олиб келадиган Убер каби янги бизнес-моделлар пайдо булмокда. Аввалрок худди шунга ухшаш узгаришлар молия сектори хамда телекоммуникатсияларда хам руй берган эди. Саноатда хам бир канча принсипиал узгаришлар кузатилмокда, чунки ракамли корхона ва инсоннинг ракамли киёфадоши — роботлар пайдо булиши бутун инсоният функсионал моделини жиддий равишда узгартириб юбориши мумкин. Бу эса шуни курсатадики, ахборот технологиялари астасекинлик билан одамларнинг урнини эгаллаб боради. Худди мана шу холат ракамли иктисодиёт хисобланади.

Куплаб ривожланган мамлакатлар руй бериши лозим булган узгаришлар мукаррарлигини тушуниб, иктисодиётни ракамлаштириш томон харакатни онгли равишда бошлади. Бу юналишни биринчилардан булиб маълум килган А^Ш, Япония, Жанубий Корея хамда Хитой бугунги кунда ракамли пойгада норасмий етакчилар саналади. Узбекистон етук ракамли иктисодиётни максимал даражада тез ривожлантириши мумкин. Х,озирги даврда билимлар иктисодиётини янада ривожланиши, инноватсион фаолиятнинг

APRIL 27-28, 2023

мух,имлиги ва унинг изчил давоми сифатида ахборотлашган жамиятнинг бугунги глобаллашув шароитида ута мух,им ахдмиятини англаган х,олда, давлатлар зудлик билан ракамли иктисодиётнинг утмокдалар. Бу эса х,озирги шароитда икктисодий етакчи давлатлардаги махдллий компанияларга юксак технологик сакрашни амалга оширишга имконият яратади ва бошкка мамлакатларга нисбатан барча макроикктисодий курсаткичлар усишини таъминлайди. Демак, ахборотлашган жамият инноватсион фаолиятни янада жадаллашиши натижасида ахборотлаштириш, компютерлаштириш, ракамлаштириш жараёнлари одамларга ишончли ахборот манбаларига уланиш ва фойдаланиш имконини берадиган, уларни тезкор ахборотга эга булиш оркали ишлаб чикариш ва хизматлар курсатиш жараёнларини "ахборот сигимига эга булган мах,сулот" асосида автоматлаштириш даражаси юкори булишини таъминлайди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги "2019-2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновасион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5544-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони.

3. Гулямов С.С., Эргашев Р.Х.. Хамраева С.Н. Ракамли иктисодиёт. Укув кулланма. ТДИУ., Т.: 2020йил, 368 б.

4. Инновасионный менеджмент: Консепсии, многоуровневые стратегии и механизмы инновасионного развития: Учеб. пособие / Под ред. В.М. Аншина, А.А. Дагаева. - 3-е изд., перераб., доп. - М.: Дело, 2007. - 584 с. 270 - 271с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.