CC BY
1ИНКЛЮЗИВТ1 Б1Л1М БЕРУ ЖАГДАЙЫНДА БОЛАШАЦ БАСТАУЫШ СЫНЫП М¥ГАЛ1МДЕРШЩ АКТ ЦОЛДАНУГА ДАЯРЛАУДЬЩ МЭСЕЛЕЛЕР1
АРЧАБАЕВА САНИЯ ЖАНАТОВНА, ИСМАИЛОВА АСЕЛЬ ТЛЕУХАНОВНА, БЕЙСЕМБАЕВА ЖАЗИРА ТАЛГАТОВНА
I.ЖансYгiров атындагы Жетiсу университетшщ «Zhansugurov College» - нщ
арнайы пэндер окытушылары Талдыкорган, ^азакстан
Аннотация: Мацалада Казацстандыц б1л1м беру ЖYйеciнiц мамандарын дайындаудыц квп децгейлi ЖYйесiне вту жагдайында бастауыш сынып мYzалiмдерiнiц бшм мазмунын цайта царастыру, оны арнайы бшм ЖYйесiнiц талаптарына жэне бшм алушылардыц бшм алу цажеттiлiктерiне сэйкестендiру мэселеЫ баяндалган.Инклюзивтi бшм беру жагдайында болашац бастауыш сынып мYzалiмдерiнiц ацпараттыц-коммуникациялыц технологияны пайдалану негiзгi алгы шарттарына тоцталган. Сонымен цатар оцу ic-эрекетiде педагогтыц мYмкiндiгi шектеулi балалармен взара эрекеттесутщ мацызды шарттары берыген.
Клт свздер: Инклюзивтi бшм беру, инклюзия, ацпараттыц-коммуникациялыц технология, мYмкiндiгi шектеулi балалар,студент.
Элемнщ бэсекеге кабшетп елдершде инклюзивт бшм беру жалпы бшм беру жYЙесiн дамытудыц мацызды багыттарыныц бiрi ретшде есептеледь Себебi дамыган халыкаралык кауымдастыкта инклюзивт бшм беру эрбiр адамныц кандай да бiр кемсiтушiлiксiз бшм алу кукыгын iске асырудыц мацызды куралы ретiнде элдекашан мойындалган. Бiздiц елiмiзде де аталмыш устанымды колдайды. Муны эрбiр баланыц сапалы бшмге тец колжетсмдшгш камтамасыз етудiц бшм беру саласын дамытудагы басты мшдет болып есептелетiндiгi айгактай тYседi.
Инклюзивт бiлiм берудiц басты аспектiлерiнiц бiрi болып есептелетiн инклюзивтi саясаттыц соцгы жылдары елiмiзде каркынды тYPде дамып келе жаткандыгын байкауымызга болады. Бiркатар кужаттар ратификацияланды, зацнамалык жэне нормативтш кукыктык актiлерге eзгерiстер енгiзiлуде, барлык мYДделi тараптардыц катысуымен эртYрлi денгейлерде талкылаулар iске асуда. Инклюзивтi бшм беру жYЙесi казiргi кезде езшщ гылыми негiздерi мен эдiснамасын жетiлдiруге умтылуда. Ол эдiснаманыц басты ерекшелш сонда, бул сала бойынша бала - окытуды кажет ететiн, бiрак тYрлi кажеттшк децгейлерi бар жеке тулга. Инклюзивтi бiлiм беру тYрлi децгейде оки алатын тYрлi ерекшелiктерi бар балаларды канагаттандыруга икемдi болып келетш тэсiлдi зерттеуде.
Елiмiздiц президент ^.К.Токаев 2020 жылгы 1 кыр^йектеп ^азакстан халкына жолдауында: «^нделшт мэселелердi шешумен катар, балалардыц бэрiне бiрдей мYмкiндiк тугызу Yшiн жYЙелi шаралар кабылдау кажет. Балаларымыз кай жерде турса да, кандай тiлде окыса да сапалы бiлiм алуы керек» деп атап erri. Сонымен катар мемлекет басшысы 2021 жылгы 1 кыр^йектеп «Халык бiрлiгi жэне жYЙелi реформалар - ел eркендеуiнiц берш негiзi» атты ^азакстан халкына жолдауында: <^здщ бiлiм беру жYЙемiз колжетiмдi эрi инклюзивтi болуга тиiс» деп белгшеп eттi. [1]
Балаларды окыту, тэрбиелеу жэне дамыту проблемалары гана емес, сонымен бiрге тиiстi бшм алу жэне когамда лайыкты eмiрдi камтамасыз етуде кукыктарды жYзеге асыру жэне тец мYмкiндiктердiц кепiлдiктерi Yшiн колайлы жагдайлар жасау ерекше алацдаушылык тудырады. Бул шартты тYPде деш сау балалардыц да, мYмкiндiгi шектеулi балалардыц да бейiмделуiн айтарлыктай киындатады, педагогтардыц бiлiм алушыларга бiлiм беру, тэрбиелеу, дамыту процесшде жеке ^зкарасын жYзеге асыруда косымша, кeбiнесе ецсершмейтш киындыктар туындайды, олар толыкканды бшм беруге мYмкiндiк бермейдi. Эр
бшм алушыларга сараланган, шын мэнiнде жеке кезкарас принцитн жYзеге асыруды кажет етедi. Осы киындыктарды жецу Yшiн казiрдiц езшде келесi мэселелердi шешуi керек:
> инклюзивтi бiлiм беру жагдайында мYмкiндiгi шектеулi баланы психологиялык CYЙемелдеу;
> бiлiм беру процесiн кэсiби даярланган педагог жэне инклюзивтi тэсiлдi жYзеге асыруга кабiлеттi мамандарды психологиялык колдау;
> инклюзив бiлiм берудi психологиялык камтамасыз ету.
Бiлiм беру жYЙесiнiц бул децгешнде инклюзивтi бiлiм берудi дамыту - мYгедектердiц табысты элеуметтенушщ, когам емiрiне толык катысуыныц, кэаби жэне элеуметтiк кызметтщ эртYрлi тYрлерiнде езiн-езi тиiмдi iске асыруы мен езiн-езi дамытуыныц мацызды шарты. [2]
Болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц инклюзивт бiлiм беруде акпараттык-коммуникациялык технологияны колдануын зерттеу, практикалык тиiмдiлiгiн дэлелдеу, колдану аркылы инклюзивтi бiлiм берудщ аксиологиялык кундылы^ы да айкындалады. Эйткеш, педагогикалык аксиология турFысынан карастыратын болсак, педагогика саласындаFы жаксы жацалыктардыц барлы^ы - педагогикалык кундылык болып саналады.
^азiргi бiлiм беру стандартында бастауыш бшм беру Yдерiсiндегi бiлiм алушылардыц акпараттык сауаттылыFына жетекшi рел бершп жатканы анык. Бiлiм алушылардыц оку ю-эрекетiнде акпараттык сауаттылык мацызды. Осыныц негiзiнде бастауыш бiлiм беруде бшм алушылардыц акпараттык коммуникациялык кузiреттiлiгiн калыптастыру ец кажеттi шарт болып табылады.
Инклюзивт бiлiм беру жаFдайында болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдануFа даярлаудыц психологиялык негiздерiнiц мазмуны студенттерде окытуды уйымдастырудыц психологиялык ерекшелiктерi мен оку YДерiсiнде акпараттык-коммуникациялык технологияларды колданудыц психологиялык ерекшелiктерiн карастырFан ецбектердi талдау жэне тYЙiндi ойлар жасаудан турFады.
Студенттерге арнайы курс уйымдастырылып, онда жоFарыдаFы тармакшаларда карастырылFан «инклюзивт бшм беру» уFымына берiлген аныктамаларFа CYЙене отырып, элемдегi, казакстандык бiлiм беру жYЙесiндегi инклюзивтiк бiлiм беру саласы туралы бiлiм жинактайды.
Студенттер калыпты окушылар мен ауыткуы бар, мYмкiндiктерi толыкканды емес балаларды бiрiктiре отырып бшм беруде психологиялык бiлiмi кец эрi терец болуы мiндеттi. Сонымен бiрге, муFалiм мундай сыныптарда жумыс жасаудыц ауыртпалыFын да ескере отырып, езшщ де физиологиялык, психологиялык, моралдык денсаулыFыныц куатты болуына эрдайым назар аударып отыруы мiндеттi.Негiзiнде, «адам» мен «компьютердщ» езара эрекеттерi кYн арткан сайын каркындап келе жаткан осы заманда инклюзивт бiлiм беру саласында да АКТ орны ерекше болатыны сезсiз. [3]
Психология iлiмi болашак бастауыш сынып муFалiмiне, казiргi студентке бiрнеше кырдан психологиялык негiздеме жасауFа жеткiлiктi болып табылады.
КYPделi мэселе - тYрлi баFыттаFы психологиялык iлiмдердi бiр арнаFа баFыттау екенi белгш. Сондыктан, такырыпка сай болу Yшiн бастауыш сыныпта инклюзивтi бiлiм беруде акпараттык-коммуникациялык технологияны колданудыц психологиялык непздерш былайша модельдеуге болады деп ойлаймыз. Бул психологиялык негiздеменiц кYPделiгi -оныц бiрнеше аспектi турFысынан карастырылатыны екенiн атап етсем:
• бiрiншi аспект - «бастауыш мектеп окушысыныц психологиясы»,
• екiншiсi - «инклюзивт бiлiм берудiц психологиялык ерекшелштерЬ»,
• Yшiншiсi - «акпараттык-коммуникациялык технологияларды колданудыц психологиялык ерекшелштерЬ»,
• тeртiншiсi - «инклюзивт бiлiмi беруде акпараттык-коммуникациялык технологияны колданудыц психологиялык ерекшелштерЬ».
Дэл осы модельдщ бYгiнгi кYн Yшiн езектшшне еш дау жок. Бастауыш сынып окушысыныц психологиялык ерекшелiктерi оку-танымдык YДерiске катысуы аркылы аныкталады. Ал калыпты балалардыц да инклюзивт бiлiм беру жYЙесiне катысушы ретiндегi психологиялык ерекшелiктерi болашак м¥Fалiмге танымал болады.
Сондьщтан инклюзивтi бiлiм берудiц психологиялык кыры жан-жакты ашылуы тиiс. Оныц Yстiне акпараттык-коммуникациялык технологияны бастауыш мектепте инклюзивт бiлiм беруде колданудыц да танылуы тиiс eзiндiк ерекшелiктерi де мол болары белгiлi. Ендi осы психологиялык негiздi к¥раушыларды карастырайык. Бастауыш сыныпта окушылардыц танымдык Yдерiстерi ерен каркынмен жумыс жасайтыны белгiлi. Олардыц кабылдау, зейiн, киылдау, ес пен жадысы, ойлауы, сeйлеуi - окушылардыц оку эрекетшдеп мацызды компоненттерi болып табылады. Бастауыш сынып окушылары eздерiнiц бiр-бiрiмен карым-катынас жасау кажеттiлiгiн, ойнау кажеттшгш, оку жэне ецбек ету кажеттшгш канаFаттандыруы Yшiн ол езш коршаFан дYниенi кабылдап Yйренуi керек, езшщ оку не танымдык эрекеттершдеп кандай да бiр сэттерге байыппен назар аударып, зейiн койып даFдылануы керек. Сонымен бiрге, не ютеу керектiгi туралы, ненi есiнде сактау керектiгiн, не жeнiнде ойлану керектшн, не туралы сейлеу керектiгiн алдын ала елестетiп барып жYзеге асыруFа даFдылануы тиiс.
Бастауыш сынып окушысы Yшiн оку-танымдык YДерiс коршаFан дYниеге баскаша есiк ашып, iшкi жан-дYниесiнде жаца элем калыптастыратын ерекшелiкке толы YДерiс болып табылады. Онымен коса, ^н сайын бастауыш сынып окушысында бул YДерiс кYшейе тYседi, дами береди Солай етiп, ол танымдык YДерiстердiц эркайсысы баланыц тулFа ретшде калыптасуына eзiндiк ерекше Yлес коса беретш болады.
АКТ-ны колдануда м:рал1м мен окушыныц eзара бiрiгiп орындайтын эрекетiнiц нэтижелi болуы, кeп жаFдайда, окушылардыц акпаратты кабылдауFа зейiнiн коюFа жэне соны бiраз уакыт устап туруFа байланысты болып келедi. АКТ колданып, окушылардыц зейiнiн сактап устаудыц бiрнеше жолы ретiнде -эсерленудi ^шейтуд^ зейiн коюды т1келей талап етуд^ енжарлык пен алацFасарлыкты жоюFа карсы эрекет жасау, сабакты кызыкты уйымдастырылуы. [4]
Акпараттык-коммуникациялык технологияны колдана отырып сабак беруде окушылардыц зейiнiнiц мынадай психологиялык ерекшелштерш ескерiп, реттеп отыру керек. Окушыныц зешнш кадап отыруы, турактылы^ы, зейiнiнiц дурыс бeлiнiп отыруы, зешнш баскаFа ауыстыруы. Осындай амалдарды колданып, окушылардыц сабак барысында талдау, салыстыру, корытындылар жасау, соныц аркасында сабак окуFа деген жаFымды мотивация калыптастыру мYмкiн болады.
^азiрri уакытта бшм беру YPДiсiнде муFалiмдердiц эр тYрлi компьютерлiк технологияларды колдану мYмкiндiгi тeмен екендiгiн айкындадык, бул жаFдай олардыц АКТ куралдарын колдануда кэсiби дайындыктан eтпегендiгiн бiлдiртедi, осы фактор оларды АКТ технологиялардыц колдану мYмкiндiгiнде киындык туFызFандыктан, белгiлi бiр iшкi YPей пайда болатыны белгiлi.
Осыдан кешн мынадай мэселе туындайды: болашак бастауыш сынып муFалiмдерiне инклюзивтi бiлiм беру аясында жумыс жасау даFдыларына Yйрету, бiлiмдер беру мен технологияларды колдану непздерше окыту мен оку YДерiсiне оларды тиiмдi интеграциялау жэне колжетiмдi технологиялар аркылы жетiстiкке жету кажеттшгш канаFаттандыру болып табылады. ^азiрri заманныц жоFарFы оку орны тYлектерi, eзiнiц алдындаFы бiтiрушiлерiнен караFанда компьютерлiк технологияларды колдануы кузiреттiлiгi жоFары десек кателеспеймiз.
^орытындылай келсек, инклюзивтi бiлiм беру жаFдайында болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдануFа даярлаудыц ерекшелiктерi Yш децгейлi талаптар жYЙесiнен куралады:
I eлшемде - Болашак бастауыш сынып муFалiмiнiц инклюзивт бiлiм беру жаFдайында кэсiби даярлануы.
II елшемде - Болашак бастауыш сынып мугал1мшщ акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдануга даярлануы.
III елшемде - Инклюзивт бiлiм беру жагдайында болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдануга даярлануы.
Осылайша, инклюзивтi бiлiм беру жагдайында болашак бастауыш сынып мугашмдершщ акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдануга даяр болуы - дайындыктыц кепелшемдi тулгага айналуын, кэсiби дамудыц бiрнеше децгешне шыга алатындай тулга ретшде калыптасуы деп те айтуга толыгымен болады. Эйткенi студент тек калыпты балаларга бастауыш сыныптарда сабак беруге дайындалмайды, ол соган коса инклюзива бiлiм беруге дайындалады, оган коса инклюзит бiлiм беру YДерiсiнде акпараттык-коммуникациялык технологияны колдануга дайындалады. Студент - кепелшемдi тулгага айналуы Yшiн оган арнайы багдарламалар мен курстар, оку дайындыктъщ мен оку куралдарын дайындауды колга алу; профессорлары мен окытушылары бiлiмi кепелшемдi тулгага айналуын, кэаби дамудыц бiрнеше децгейiне шыга тулга ретшде калыптасуы деп те айтуга толыгымен болады. Эйткеш студент тек калыпты балаларга технологияларды колдану даярлыгыныц педагогикалык алатыкуралдары мен арнайы практикалык тэжiрибелер уйымдастыру керек.Сонда гана инклюзива бiлiм беру жагдайында болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц кэсiби жэне тулгалык жаFынан есуi жYзеге асырылады.
1. «ХАЛЬЩ БГРЛГП ЖЭНЕ ЖYЙЕЛI РЕФОРМАЛАР - ЕЛ ЭРКЕНДЕУШЩ БЕРЖ НЕГШ» Мемлекет басшысы 2021 жылгы 1 кыр^йектеп ^азакстан халкына Жолдауы "Егемен ^азакстан" 02.09.2021 ж., № 165 (30144); "Казахстанская правда" от 02.09.2021 г., № 165 (29542)
2. «2022-2023 оку жылындагы ^Р-ныц орта бшм беру уйымдарында оку-тэрбие процесш уйымдастырудыц ерекшелiктерi туралы» эдютемелш нускаулык хат Ы. Алтынсарин атындагы ¥лттык бiлiм академиясы, 2022. - 316б
3. Инклюзивтi бiлiм беру жагдайында кызмет ететiн муFалiмдердiц кэаби кузiреттiлiктерiне койылатын талаптарды дайындау бойынша эдiстемелiк усынымдар.-Астана: Ы. Алтынсарин атындагы ¥лттык бiлiм академиясы, 2015. - 32б
4. «ИКТ для инклюзивного образования» Институт ЮНЕСКО по информационным технологиям в образовании «Аналитическая записка», 2010 //http://iite.unesco.org/
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
