CC BY
19INKLYUZIV TA'LIMDA IMKONIYATI CHEKLANGAN IJTIMOIY HIMOYAGA MUHTOJ BOLALARNING FAOLLIGINI OSHIRISHGA QARATILGAN XOREOGRAFIK YONDASHUVLAR
Shaxzoda Tursunovna Xudoynazarova
O'zDXA
Azizjon Nabijonovich Talaboyev O'zDSMI FMF
Annotatsiya: Xoreografiya mashg'ulotlari maktab o'quvchilarini har tomonlama rivojlantirish vositalaridan biridir. Ular imkoniyati cheklangan bolalarining jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, aqlan va jismonan takomillashtirish uchun qulay asos yaratadi, o'quvchilarning badiiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi, sog'lomlashtiruvchi ta'limda qo'shimcha ta'limning asosiy funksiyasini bajaradi imkoniyati cheklangan bolalarning ruhiy holatiga ijobiiy ta'sir ko'rsatadi. Xoreografiyada nogiron bolalar va ularning ijodiy rivojlanishi pedagogik ishlarning ajralmas qismi hisoblanadi. Kompleks yondashuv tufayli turli xil hayotiy vaziyatlarga moslasha oladigan ijodiy, har tomonlama rivojlangan shaxs shakllanadi.
Kalit so'zlar: xoreografiya, plastika, gimnastika, tasavvur, rivojlanish, muvofiqlashtirish
CHOREOGRAPHIC APPROACHES TO INCREASE THE ACTIVITY OF CHILDREN WITH DISABILITIES IN INCLUSIVE EDUCATION
Shahzoda Tursunovna Khudoynazarova
UzSAC
Talaboyev Azizjon Nabijonovich FRB UzSIAC
Abstract: Choreography classes are one of the tools for the comprehensive development of school students. They have a positive impact on the physical development of children with disabilities, create a favorable basis for mental and physical development, play an important role in the development of artistic and creative abilities of students, the basis of additional education in health education. has a positive effect on the mental state of children with disabilities. In choreography, children with disabilities and their creative development are an integral part of pedagogical work. Thanks to a comprehensive approach, a creative, well-developed personality is formed that can adapt to different life situations.
I icclT^^^^H 592 http://oac.dsmi-qf.uz
Keywords: choreography, plasticity, gymnastics, imagination, development, coordination
Xoreografiya darslari maktab o'quvchilarini har tomonlama rivojlantiruvchi vositalardan biridir. Xoreografiya orqali bolalarni badiiy tarbiyalashning samarasi musiqa, ritm, teatr va harakatlarning plastikasini birlashtiradigan xoreografiyaning sintezlash xususiyatiga bog'liq. Qo'shimcha ta'lim butun tizimini tuzatuvchi xususiyatga ega. Raqs darslari nafaqat xoreografik harakatlar bilan bolalarning jismoniy rivojlanishiga tuzatuvchi ta'sir ko'rsatadi, balki fikrlash va xotirani kuchaytiradi, e'tibor, hislar kabi aqliy vazifalarni yaxshilash uchun qulay asos yaratadi.
Bolalarni musiqa bilan ishlash jarayonida asosiy mezonlar ajratiladi:
1-muvofiqlashtirish - ya'ni harakatlarning mustahkamligi. Har qanday pozitsiya, har qanday harakat muvofiqlashtirishni talab qiladi. Muvofiqlashtirish nafaqat ta'lim, balkim mashq qilish orqali rivojlanishi mumkin bo'lgan sifatdir.
2-mushaklarning kuchi va chidamliligi - ya'ni, mushaklar ishini imkon qadar uzoq vaqt davomida bajarish qobiliyati.
3-plastika va moslashuvchanlik-ya'ni katta amplituda mashqlarni bajarish qobiliyati.
4-Motor xotirasi-tavsiya etilgan harakatni yodlash, assimilyatsiya qilish va takrorlash.
Mushaklarning his-tuyg'ularini nozik farqlash va mushaklarning kuchlanish darajasini tartibga solish qobiliyati kabi insoniy fazilatlarning ahamiyatini oshiradi; tashqi muhit signallariga tezda javob berish; vestibulyar barqarorlik. Ritm hissi, mushaklarni o'zboshimchalik bilan dam olish qobiliyati, o'zgaruvchan sharoitlarda harakat qilish qobiliyati, muvozanatni saqlab qolish qobiliyati va boshqalar kabi tushunchalarni o'z ichiga oladi. Xoreografiya aqliy charchoqni bartaraf etadi va aqliy faoliyat uchun qo'shimcha turtki beradi. Muntazam mashg'ulotlar mutanosib ravishda durust rivojlanadi, bir qator jismoniy kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi: lordoz, kifoz, skolyoz, kosolapiya, ko'krak qafasi. Bundan tashqari, ligamentlarning muvofiqlashtirish, elastikligi rivojlanadi, mushaklar mustahkamlanadi.
Bir qator umumiy rivojlanish va mustahkamlash harakatlarini tanlash, ularning fiziologik imkoniyatlarini va aqliy xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzatish inklyuziv ta'lim sohasida о'quvchilar uchun mos va eng foydali bо'lgan mashqlarni bajarish kerak bо'ladi Ushbu kompleks har bir darsning ajralmas qismi bo'lishi kerak. Qiyinchilik darajasiga qarab, harakatlarning foydali va mantiqiy kombinatsiyasini hisobga olgan holda mashg'ulotlar olib boriladi.
I ihSi^^Bl ®93 http://oac.dsmi-qf.uz
Imkoniyati cheklangan o'quvchilarning rivojlanishi, kamchiliklarini bartaraf etish raqs mashqlari va turli xil atributlardan foydalangan holda harakatlar orqali amalga oshiriladi. Turli xil atributlardan foydalanish ijrochilar uchun ijobiy ta'sir kо'rsatadi va qо'shimcha qiziqish uyg'otadi. Albatta, mavzu bilan ishlash yanada murakkab jarayon bo'lib, muvofiqlashtirish imkoniyatlari rivojlanib boradigan alohida ishni talab qiladi. Raqs mashg'ulotlari olib borishda to'plar, chiziqlar, bayroqlar kabi turli xil gimnastikalardan foydalanish mumkin. Xalq raqslarida ro'molcha, qilich faol ishlatiladi. Bundan tashqari, nogiron bolalarda xoreografik mashg'ulotlar о'tish, ritmik harakatlarni osonroq bajarish uchun mato kabi ajoyib xususiyat mavjud.
Xoreografiya san'atida bolalarni badiiy tarbiyalashning ko'plab shakllari mavjud. Xoreografiya mashg'ulotlari yordamida bolalar raqs harakatlari orqali o'z his-tuyg'ularini va o'ziga xosligini yetkazishni o'rganadilar. Xoreografiya bu -imkoniyati cheklangan bolaning ijodiy fikrlashida erkinlikni shakllantiradigan, improvizatsiya qilish imkonini beradigan manba bо'lib xizmat qiladi. Raqs harakati yordamida bola nafaqat badiiy ta'lim balki ijodiy tasavvurni ham о'zida rivojlantiradi, ichki ma'naviy dunyoni ham shakllantiradi. Raqs harakati aqliy va hayotiy energiyani tiklaydi. Bundan kelib chiqib biz xoreografiya bilan shug'ullanish aqlan va jismonan nuqsoni bor o'quvchilarning badiiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol kasb etadi deb ayta olamiz. Sinflarda hissiy va hissiy tarkibiy qismlarga katta e'tibor berish kerak. Xoreografik mashg'ulotlar о'tkazish va mashqlarni improvizatsiya shaklida olib borish ham ular uchun qiziqarli. Improvizatsiya, bu rejasiz harakat, ma'lum bir mavzu bo'yicha fantaziya, hech qanday tayyorgarliksiz ijodkorlikning bevosita jarayoni.
Bundan tashqari, raqamlarni o'rnatishda artistizmga e'tibor berish kerak. Kommunikativ ta'sirsiz xoreografik faoliyat yo'q. Xoreografiya darslarining eng muhim qiymati shundaki, bolalar guruhda ham, duetda ham, ya'ni juftlikda ham harakatlar orqali muloqot qilishadi.
Yuqorida aytilganlarning barchasiga asoslanib, xoreografiya mashg'ulotlari nafaqat ijodiy jarayonni yaxshilashga, balki keyingi hayotda zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirishga ham yordam beradi: o'quvchilar o'zlarini va boshqalarni yaxshiroq tushunishga, shaxslararo munosabatlarni to'g'ri yo'lga qo'yishga, jamoada ishlashga, mas'uliyatli holatda qaror qabul qilishdan qo'rqmaslikka, har qanday hayotiy vaziyatga moslashishga yordam beradi.
Xoreografiya darslari kuzatuv ta'limida qo'shimcha ta'limning asosiy funksiyasini bajaradi. Rivojlanishida turli muammolari bo'lgan bolalar uchun ijtimoiylashuv juda katta qiyinchiliklarga olib keladi. Ushbu bolalarni mustaqil hayotga, o'rganishga va kelajakdagi ishlarga tayyorlash masalasi munozaralarga sabab bo'ladi. Ular yaqin va uzoq tanish bo'lgan odamlar bilan osongina aloqa
I ícclT^^^^H 594 http://oac.dsmi-qf.uz
qilishadi, lekin katta muammolar yangi odamlar bilan tanishishdir. Nogiron bolalarning atrof-muhit bilan aloqasi faqat ta'lim va tarbiya jarayonida. Bunday bolalarni psixologik pedagogik qo'llab-quvvatlashga qaratilgan maxsus tadbirlarga jalb qilish orkali ularni jamiyatdagi faolligini oshirishga erishish mumkin.
Xoreografiya mashg'ulotlari natijasi xoreografik kompozitsiyadir, ya'ni bolalar sahnada namoyish etadigan raqs. Muvaffaqiyatli sahnadagi tajriba hayotda muvaffaqiyatli muloqot qilishga yordam beradi. Shuningdek, ijtimoiy moslashuvdagi muhim muammolarni hal qilishda yordam beradi. Xoreografiya mashg'ulotlari va raqobatbardosh chiqishlar jarayonida jiddiy nutq buzilishi va murakkab nuqsoni bo'lgan bolalar muloqot va jamoaviy ijodkorlik qobiliyatlarini o'rganadilar. Ijtimoiylashuv jarayonida bola nafaqat ijtimoiy tajribani o'zlashtiribgina qolmay, balki uni o'z qadriyatlariga, nuqtai nazariga, yo'nalishiga aylantiradi, jamiyatda yoki u bilan o'zaro aloqada bo'lgan guruhda qabul qilingan me'yorlar va stereotiplarni o'z xatti-harakatlari tizimiga kiritadi. Bu borada o'quvchilarda shaxsiy tajriba shakillanadi.
O'quvchilarning xoreografik mashg'ulotlarga qiziqishi borasida shaxsning asosi belgilanadi, ma'naviyatni rivojlantirishga, o'z-o'zini anglashga, o'z-o'zini ifodalashga va keyingi hayotda zarur bo'lgan munosabatni shakllantirishga yo'naltiradi.
Xoreografiya san'ati maktab o'quvchilarini har tomonlama rivojlantirish vositalaridan biridir. Psixologik nuqtai nazardan, boshlang'ich maktab ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi, chunki bu yoshda bolalar juda qiziquvchan bо'ladilar, ularda dunyoni bilish istagi katta. Bundan tashqari, maktab o'quvchilarining fikrlashlari kattalarning fikrlashidan ko'ra ancha erkindir.
Ta'lim jarayonida to'g'ri tanlangan va tashkil etilgan raqs harakatlari bolaning fikrlash qobiliyatiga hissa qo'shadi, darsga, ishlarga qiziqish uyg'otadi. Xoreografik mashg'ulotlar, xotirani rivojlantiradi. Xoreografiyani o'rganishning o'ziga xosligi doimiy jismoniy faoliyat bilan bog'liq. Ammo jismoniy yukning o'zi bola uchun tarbiyaviy ahamiyatga ega emas. Bu, albatta, ijodkorlik, aqliy mehnat va hissiy ifoda bilan mos bo'lishi kerak. Asosiy vazifa-bolalarda ijodiy o'zini ifoda etish, his-tuyg'ularni to'g'ri egallash, go'zallikni anglash istagini tarbiyalashdir.
Xoreografiya - inkluziv ta'limda nogiron bolalar va ularning ijodiy rivojlanishi bilan pedagogik ishlarning ajralmas qismi hisoblanadi. Kompleks yondashuv tufayli turli xil hayotiy vaziyatlarga moslasha oladigan ijodiy, har tomonlama rivojlangan shaxs shakllanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Даренская Н.В. Импровизация как одна из форм развития хореографического искусства [Текст] // Культурология и искусствоведение:
595
http://oac.dsmi-qf.uz
материалы II Междунар. науч. конф. (г. Казань, май 2016 г.). Казань: Бук, 2016. С. 42-43.
2. Елисеева Ю.Н. Особенности социализации детей школьного возраста с ОВЗ // Молодой ученый, 2016. № 3. С. 959-964.
3. Каплунова И.М., Новосельцева И.А. Этот удивительный ритм (Развитие чувства ритма у детей), издательство «Композитор» Санкт-Петербург. С. 17.
4. Конорова Е. Танец и ритмика в начальной школе, 1960.
5. Лях В.И. Координационные способности: Диагностика и развитие / В.И. Лях. М.: Дивизион, 2006. С. 3.
6. Система коррекционно-развивающей работы в учреждении ГБОУ Школе № 1708. [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://sch1708uz.mskobr.ru/info_add/programma/ (дата обращения 14.09.2017).
7. Школа классического танца / В. Костровицкая, А. Писарев. Л.: Искусство, 1976. С. 7.
596
http://oac.dsmi-qf.uz
