0INKLYUZIV MUHITDA MEDIA-TA'LIM MASALALARI
Nodira Baxodir qizi Saidova
O'zbekiston Milliy universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti "Pedagogika va umumiy psixologiya" kafedrasi tayanch doktoranti
ANNOTATSIYA:
Maqolada ommaviy axborot vositalarini inklyuziv muhitga kiritish muammosi ko'rib chiqiladi. Media makonini rivojlantirish va o'z media muhitini shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari imkoniyati chegaralangan insonlarni ta'lim dasturini o'zlashtirish jarayonini faollashtirishga imkon beradigan prinsiplari asoslab beriladi.
Kalit so'zlar: inklyuziya, inklyuziv ta'lim, media makon, media muhit, media ta'lim, nogironlar.
АННОТАЦИЯ:
B статье рассмотрена проблема внедрения медиаобразования в инклюзивную среду. Сформулированы принципы, позволяющие активизировать процесс осваивания людей с особенностями развития медиапространства и формирования собственной медиасреды.
Ключевые слова: инклюзия, инклюзивное образование, медиапространство, медиасреда, медиаобразование, люди с ограниченными возможностями здоровья.
ABSTRACT:
This article is about the problem of introducing media education into an inclusive environment. We have formulated principles of accelerating the process of mastering disabled people in the characteristics of the media development and the creation of their own media space.
Keywords: inclusion, inclusive education, media space, media environment, media education, freedom of speech, disabled people.
Dunyoda inson huquqlari degan oliy tushuncha bor. Bu har bir kishining jamiyatda mavjud barcha imkoniyatlardan birdek va barcha qatori teng foydalana olishini anglatadi. Imkoniyati cheklangan, nogironligi bor insonlar ham shular jumlasidan. Jamiyat bunday kishilarni boricha qabul qilib, teng munosabatda bo'lishga o'rganmas ekan, mamlakatda inson huquqlari kafolati to'laqonli
May 2024
46
ta'minlangan, deb bo'lmaydi. Ayniqsa, bugun dunyoda nogironligi bo'lgan qariyb 1 milliardga yaqin shaxs borligiga e'tibor qaratsak, bu chindan dolzarb masala ekani ko'zga tashlanadi.
Shu bois, yurtimizda nogironligi bo'lgan shaxslarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash, huquq va manfaatlarini himoya qilish, jamiyatda munosib o'rin egallashiga to'siqsiz muhit yaratish davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Bu borada qonuniy asoslar mustahkamlanib, qator farmon va qarorlar qabul qilinmoqda. Maqsad hayotiy faolligini oshirish orqali imkoniyati cheklangan insonlarni umidsizlik xamda ishonchsizlik kayfiyatidan xalos etish, yashashga ishtiyoqini oshirish hamda boshqalar qatori jamiyatda o'z o'rnini egallashiga ko'maklashishdan iborat.
Bu borada har bir yo'nalishga jiddiy e'tibor qaratilayotgani boisi shunda. Ulardan biri, albatta, inklyuziv ta'limni rivojlantirish masalasidir. Hozir nogironligi bo'lgan bolalarning umumta'lim maktablariga integratsiyalashuvi inklyuziv ta'lim tizimi rivojidagi tabiiy bosqichga aylangan. Bu jamiyat va davlat tomonidan nogironligi bo'lgan bolalarga nisbatan munosabatni qayta ko'rib chiqish, nafaqat ularning huquqlari tengligini tan olish, balki bunday bolalarga turli sohalar, jumladan, ta'limda ham keng imkoniyatlarni taqdim etish majburiyati bilan bog'liq.
Ta'lim bilim berish, malaka va ko'nikmalar hosil qilish jarayoni bo'lib, kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasidir. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida "ta'lim olish har bir insonning huquqi" ekani belgilab qo'yilgan. Bosh qonunimizda ham bu kafolatlanadi. 2020-yil 23-sentyabrda qabul qilingan yangi tahrirdagi "Ta'lim to'g'risida"gi qonunga ilk bor inklyuziv (uyg'unlashgan) ta'lim tushunchasi kiritildi. O'zbekiston umumta'lim maktablarida inklyuziv ta'limni joriy etish rejasi belgilab olindi. Unga ko'ra, 2025-yilgacha alohida ta'limga ehtiyoji bor bolalarning 40 foizi odatiy maktablarga jalb qilinishi ko'zda tutilgan. Buning uchun jadal amaliy harakatlar qilinyapti.
Zamonaviy jamiyat raqamlashtirish davrida rivojlanayotganligi sababli, insonning media-ta'lim sohasidagi ehtiyojlari ortib bormoqda. Ommaviy axborot vositalari bilan ishlash, jumladan, media makon haqidagi g'oyalarni shakllantirish, kommunikatsiya vositalaridan mohirona foydalanish ko'nikma va malakalarini egallash, media kompetentsiyasini rivojlantirish bo'yicha kurslar o'rta va oliy ta'lim dasturlariga kiritila boshlandi. Buyuk Britaniya, Kanada va AQShda bo'lishi mumkin, bu yerda maktab o'quv dasturiga media-treningni kiritish davlat va turli jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi. Media ta'lim dasturining bo'limlari quyidagi tushunchalarni o'rganishni o'z ichiga oladi: "media mafkurasi", "media agentliklari", "media kategoriyalari", "media texnologiyalari", "media tili", "media vakillari", "media auditoriyasi" va boshqalar. Yevropa Kengashi va YuNESKOning media-ta'lim sohasidagi professori va maslahatchisi Len Masterman ushbu modelning
May 2024
47
maqsadi - auditoriyani turli xil media matnlarini tahlil qilishni va zamonaviy jamiyatning axborot oqimida harakat qilishni o'rgatish deb hisoblaydi. Shu sababli, boshlang'ich bosqichda media-ta'limni maktab o'quvchilari va talabalarining kundalik hayotiga joriy etish g'oyalarini takomillashtirishni davom ettirish uchun allaqachon ishlab chiqilgan usullardan foydalanish, shu bilan birga ushbu fanning yangi qirralarini o'rganish kerak. Ammo bu ommaviy axborot vositalarining mavjudligi ham turli patologiyalari bo'lgan bolalarning moslashuvi bilan bog'liq muammolarni hal qilmaydi.
Nogironligi bo'lgan odamlar an'anaviy tibbiy davolanishdan kam bo'lmagan ommaviy axborot vositalariga muhtoj. Inklyuziv media muhitini shakllantirish talabi, eng avvalo, quyidagi tamoyillarga rioya qilishdan iborat:
— maxsus j ihozlangan o ' quv xonalarini yaratish;
— ayrim shaxslarda eshitish, ko'rish va tayanch-harakat a'zolarining buzilishlari mavjudligini hisobga olgan holda kompyuter dasturlari, elektron va bosma qo'llanmalarning mavjudligi;
— mashg'ulotlar nogiron bolalar bilan aralash yosh guruhida o'zini tutish usullari bo'yicha o'qitilgan malakali mutaxassislar tomonidan o'tkazilishi kerak, ular har yili kasbiy qobiliyat imtihonidan o'tadilar va o'z malakalarini oshirish kurslarida qatnashadilar;
— o'qituvchi va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlar haqida unutmasligimiz kerak, chunki bunday ittifoq haqiqiy va virtual dunyoda shaxsni rivojlantirish bo'yicha sa'y-harakatlarni birlashtirishi va muammolarni profilaktika darajasida bartaraf etishga yordam beradi;
— inklyuziv ta'limning maqsadi nogiron o'quvchilarni ijtimoiylashtirish va ularning ijodiy salohiyatini ochish bo'lishi kerak.
Yuqoridagi barcha harakatlar tibbiyot va ilmiy xodimlar, davlat rahbarlari va ommaviy kommunikatsiyalar sohasida ishlaydigan tashkilotlarning yordami bilan qo'llab-quvvatlanishi kerak.
Maktab va oliy o'quv yurtlari o'quv rejasiga "Ommaviy axborot vositalari ta'limi" kursining kiritilishi nafaqat yana bir zarur o'quv dasturiga aylanishi, balki tibbiyot darajasiga ko'tarilishi va nogiron bolalar va o'smirlarning kamchiliklarini bartaraf etishda yordam berishi mumkin. Maktab tahririyati guruhini yaratish va muharrir, muxbir, rassom, fotograf va rejissyor o'rtasida tadbirlarni taqsimlash maktab o'quvchilarini ommaviy axborot vositalarining ijodiy muhitiga singdirishga yordam beradi. Jamoaviy ish sizga dam olishga, ijtimoiy fobiyani engishga, do'stona aloqalarni o'rnatishga va matn yozishda nazariy bilim va amaliy ko'nikmalar tufayli malakali nutqni rivojlantirishga imkon beradi. Media-mahsulotni yaratishda alohida
48
May 2024
ehtiyojli har bir bolaning o'ziga xos fazilatlarini hisobga olish kerak. Masalan, eshitish qobiliyati zaif bolalar uchun surdo tarjimoni yordamida maktab televideniesi yangiliklarini chiqarish, ko'rishda nuqsoni bo'lgan bolalar uchun katta bosma va bo'rtma nuqtali Brayl alifbosi bilan maxsus gazetalar yaratish, ular ham maktab hayotidan xabardor bo'lishlari.
Xulosa. O'zbekistonda media-ta'lim o'z g'oyalarini amaliy darajada amalga oshirish uchun hali zarur rivojlanish darajasiga chiqmagan. Ammo biz ushbu dasturni amalga oshirishga harakat qilishdan voz kechmasligimiz kerak. amlakatimizda nogironligi bo'lgan bolalarga nafaqat sifatli ta'lim berish, balki jamiyat ularni barcha qatori qabul qilishi, ular ham shu yurtning teng huquqli fuqarosi sifatida barcha imkoniyatlardan birdek foydalanishiga erishish maqsad qilingan. Yuqorida sanab o'tilgan muammolar hal etilishi bilan media-ta'lim mamlakatni nogironligi bor bo'lgan insonlarni jamiyatga integratsiyalashuviga olib boradigan asosiy kuchlardan biriga aylanadi.
REFERENCES:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning "O'zbekiston Respublikasini 2022-2026 yillarda taraqqiyot strategiyasi" haqidagi ma'ruzasi. "Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasi". Tashkent 2021y. 267 b.
2. Mirziyoev Sh.M. —Milliy taraqqiyot yo'limizni qat'iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko=taramizll. T.: «O'zbekiston» - 2017. 29-b
3. Гусева, Т. Н. Инклюзивное образование / Т. Н. Гусева - М.: Центр «Школьная книга», 2010. - С. 6.
4. Мастерман, Л. Обучение языку средств массовой информации / Л. Мастерман - М.: Специалист, 1993. - C. 19-23.
5. Саламанкская декларация о принципах, политике и практической деятельности в сфере образования лиц с особыми потребностями // Школьная библиотека, 2015. - С. 126-127.
6. Saidova, N. (2022). Abdulla Avloniy asarlarida ta'lim va tarbiyaga oid qarashlar. Science and Education, 3(2), 562-567.
7. SAIDOVA, N. (2024). INKLYUZIV SINFDA BOSHQARUV: MUOMMOLAR VA YECHIMLAR. News of UzMU journal, 1(1.1. 1.), 195-199.
8. Saidova, N. (2024). RIVOJLANGAN DAVLATLARIDA INKLYUZIV TA'LIMNING RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI. Academic research in educational sciences, 5(NUU Conference 1), 422-427.
9. Saidova, N. B. Q. (2023). NOGIRONLIGI BOR BO'LGAN BOLALARNI INKLYUZIV TA'LIMGA JALB QILISH BORASIDAGI NAZARIY
49
May 2024
YONDASHUVLARNING TAHLILI. Academic research in educational sciences, 5(NUU Conference 2), 600-604.
50
May 2024
